Cây Xăng Sê Có Công Dụng Gì Và Cách Dùng Làm Thuốc

Từ lâu khi nói đến thảo dược điều trị bệnh viêm loét dạ dày là chúng ta nghĩ ngay tới cây khôi tía. Tuy nhiên có một loại thảo dược mang hình dáng gần giống với cây khôi tía, được nhiều bệnh nhân viêm loét dạ dày sử dụng làm thuốc, nhưng ít người biết tên gọi thật của loài cây này – đó chính là cây xăng sê.

Tên khoa học

Sanchezia nobilis Hook.f. hay Sanchezia speciosa Leonard, thuộc họ ô rô (1).

Cây xăng sê còn được dân gian gọi là cây khôi đốm (do cây có hình dáng gần giống với cây khôi tía, hơn nữa cây cũng có công dụng tương đồng với cây khôi tía). Cây khôi đốm có lá đốm xanh kèm sọc  vàng, những gân vàng lớn nổi trên nền lá màu xanh đậm, lá khôi đốm nhẵn chứ không có lông nhung như cây khôi tía.

Hoa: Hoa xăng sê màu đỏ, mọc thành từng chùm dài, cánh hoa màu đỏ, nhụy hoa màu vàng đậm.

• Để biết sự giống và khác nhau giữa hai loại cây này mời bạn tham khảo thêm bài viết: Tránh nhầm lẫn lá khôi tía với cây xăng sê (phân biệt khôi tía)

Cây xăng sê mọc ở đâu ?

Ở nước ta cây xăng sê được nhân dân trồng như một loại cây cảnh, cây được trồng ở một số nơi làm cảnh và làm hàng dào, ngoài ra còn thấy được trồng ở một số vườn thuốc nam của các cơ quan, bệnh xá quân dân y.

Trên thế giới một số nước coi xăng sê là loài cây xâm lấn, như ở Úc, Indonesia và một số nước Châu Mỹ – mặc dù một số nơi có sử dụng loại cây này làm cảnh và dược liệu, nhưng do độ phủ của nó quá lớn, làm ảnh hưởng đến hệ thực vật bản địa do vậy người nơi buộc phải đốn bỏ (2).

Bộ phận dùng làm thuốc

Dân gian dùng lá xăng sê làm thuốc, lá có thể dùng trực tiếp lá tươi hay đem phơi khô đều được.

Thành phần hóa học

Các tài liệu cổ về y học cổ truyền ít viết về cây xăng sê, tuy nhiên các công trình và tài liệu nghiên cứu hiện đại về cây xăng sê lại có khá nhiều và phổ biến. Theo thông tin mà chúng tôi thu thập được tại trang Thư viện số tài liệu nội sinh – Đại học quốc gia Hà Nội có xác định; cây xăng sê còn có tên gọi là cây khôi đốm, tên khoa học Sanchezia nobilis Hook.f. Quá trình phân tích hóa dược từ dich chiết cây khôi đốm nhóm nghiên cứu đã xác định được ba thành phần chính trong lá cây đó là; 9-methoxycanthin-6-on, 9-hydroxyheterogorgiolid, O-methyl furodysinin lacton. (3).

Tính vị

Cây có vị nhạt, ít mùi, tính mát, công dụng tiêu viêm, chống oxy hóa.

Công dụng của cây xăng sê

Dân gian Việt Nam từ lâu đã sử dụng cây xăng sê làm thuốc điều trị viêm loét dạ dày, cắt các cơn đau do bệnh dạ dày và bệnh đường tiêu hóa gây ra. Dưới đây là những công dụng chính của vị thuốc này;

• Điều trị viêm loét dạ dày (bao tử) (4)
• Giảm đầy bụng, ợ chua
• Trung hòa axit trong dạ dày
• Điều trị đau bụng, đi ngoài

Cách dùng cây xăng sê làm thuốc

Với cách dùng vô cùng đơn giản, bạn có thể dùng cây khôi đốm làm thuốc theo hai cách như sau:

Dùng lá khô:

• Chuẩn bị: Lá khô 30g, nước sạch 1 lít.
• Cách sơ chế: Lá khô các bạn đem rửa sạch, để dáo nước, bỏ nào ấm đun và đổ thêm khoảng 1 lít nước sạch, đun sôi sau đó duy trì sôi nhỏ lửa tới khi nước trong nồi cạn còn khoảng 500ml nước thì tắt bếp và chắt nước ra sử dụng.
• Cách dùng: Uống thuốc vào lúc đói, tốt nhất là vào buổi sáng sớm trước khi ăn bữa sáng, ngoài ra nên chia thuốc ra làm 3 lần để uống vào trước ba bữa ăn trong ngày.

Kiên trì dùng cách trên sẽ có hiệu quả rất tốt, nhiều bệnh nhân chỉ cần uống lần đầu đã thấy dịu bớt cơn đau bao tử.

Dùng lá tươi:

• Chuẩn bị: Lấy khoảng 3 đến 4 lá tươi, một thìa nhỏ muối trắng.
• Cách sơ chế: Lá đem rửa sạch, ngâm qua nước muối loãng khoảng 15 phút, sau đó với ra vẩy sạch nước;
• Cách dùng: Vào buổi sáng sớm khi chua ăn sáng, lấy lá tươi đã rửa sạch, ăn sống với vài hạt muối trắng – mỗi ngày ăn từ 1 đến 2 lần vào lúc đói sẽ có hiệu quả điều trị viêm dạ dày rất tốt. Ngoài ra bạn có thể dùng lá tươi đun nước uống (hãm nước sôi) với cách dùng tương tự như sắc uống lá khô vẫn có tác dụng tốt.

Tham khảo: Lá khôi tía (cây khôi nhung) điều trị hiệu quả bệnh viêm dạ dày

Các nghiên cứu khoa học

Hoạt động chống oxy hóa và chống viêm mạnh mẽ của lá cây xăng sê Sanchezia speciosa Leonard: Nhóm nghiên cứu  tại Đại học dược, Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tiến hành phân lập từ chiết xuất ethanol của lá S. speciosa . Bằng các phương pháp dược lý hiện đại nhóm nghiên cứu đã xác định các hợp chất được lấy từ chiết xuất lá xăng sê cho thấy hoạt động chống oxy hóa và chống viêm mạnh mẽ (5).

Tác dụng kháng axit từ chiết xuất cây khôi đốm Sanchezia nobilis Hook.f. từ Việt nam: Nhóm nghiên cứu tại Đại Học Quốc gia Hà Nội đã tiến hành lấy mẫu cây khôi đốm thu thập tại tỉnh Nam Định, tổng hợp thành chiết xuất nước và tiến hành nghiên cứu bằng phương pháp sắc ký để xác đinh thành phần hóa học và làm sáng tỏ các đặc tính của loại cây này. Kết quả thu được; Các hợp chất n-hexan, ethylacetate và dịch chiết xuất từ loại cây này cho thấy tác dụng kháng axit rất đáng kể (6).

Hoạt động chống oxy hóa và kháng ung thư: Nhóm nghiên cứu tại Pakistan đã tiến hành nghiên cứu về cây Sanchezia speciosa  nhằm đánh giá về hoạt tính chống oxy hóa và kháng ung thư của dịch chiết cây xăng sê. Phần kết luận, nhóm nghiên cứu đã chỉ ra hoạt động gây độc tế bào ung thư vú và hoạt đống chống oxy hóa mạnh nhất từ loại thảo dược này (7).

▼ Nguồn tham khảo

1. Sanchezia, https://vi.wikipedia.org/wiki/Sanchezia, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
2. Beautés fatales: Acanthaceae species as invasive alien plants on tropical Indo‐Pacific Islands, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1366-9516.2004.00094.x, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
3. Một số hợp chất phân lập từ lá cây Khôi đốm (Sanchezia nobilis Hook.f.), https://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/62258, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
4. Nghiên cứu thành phần hóa học phân đoạn dịch chiết ethylacetat của lá cây Khôi đốm (Sanchezia nobilis Hook. f), https://repository.vnu.edu.vn/flowpaper/simple_document.php?subfolder=16/55/79/&doc=165579263559996513615747930870053636435&bitsid=5e45892a-0bf5-41a9-8ee5-ea1cc82cbcdd&uid=, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
5. In vitro antioxidant and anti-inflammatory activities of isolated compounds of ethanol extract from Sanchezia speciosa Leonard’s leaves, https://www.degruyter.com/view/j/jbcpp.2017.28.issue-1/jbcpp-2016-0086/jbcpp-2016-0086.xml, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
6. Chemical Constituents and Antacid Activity of Aqueous Extract of the Leaves of Sanchezia nobilis Hook.f. from Vietnam, http://pharmajournals.stmjournals.in/index.php/RRJoPC/article/view/470, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.
7. In vitro Anti-oxidant and Anti-cancer Activity of Methanolic Extract from Sanchezia speciosa Leaves, https://scialert.net/fulltextmobile/?doi=pjbs.2013.1212.1215, ngày truy cập 25 tháng 02 năm 2020.