Chất Xám – Wikipedia Tiếng Việt

Chất xám
Sự hình thành của các dây thần kinh cột sống từ rễ lưng và bụng. (chất xám được đánh dấu bên phải)
Ảnh hiển vi hiển thị chất xám, với tế bào thân (hồng đậm), và chất trắng với hình dáng dạng lưới của nó (phía bên trái - hồng nhạt).
Chi tiết
Định danh
Latinh	Substantia grisea
MeSH	D066128
TA	A14.1.00.002 A14.1.02.020 A14.1.04.201 A14.1.05.201 A14.1.05.401 A14.1.06.301
FMA	67242
Thuật ngữ giải phẫu[Chỉnh sửa cơ sở dữ liệu Wikidata]

Chất xám là một thành phần chính của hệ thần kinh trung ương, bao gồm các neurone tế bào thân, vùng kết thần kinh (sợi nhánh và sợi thần kinh trục có hoặc không có bao myelin), các tế bào thần kinh đệm (tế bào hình sao và tế bào thần kinh đệm ít gai), synapse (Phần kết nối giữa các neurone), và các mao mạch. Chất xám khác với chất trắng, trong chất xám có chứa đựng nhiều cơ quan tế bào và tương đối ít sợi trục thần kinh có bao myelin, trong khi chất trắng có chứa tương đối ít cơ quan tế bào và được cấu tạo chủ yếu từ sợi trục có bao myelin.[1] Sự khác biệt màu sắc phát sinh chủ yếu từ độ trắng của myelin. Trong mô sống, chất xám thực sự có một màu xám rất nhạt với màu vàng nhạt hoặc hồng nhạt từ các mạch máu mao mạch và các nơron tế bào thần kinh.[2]

Cấu trúc

[sửa | sửa mã nguồn]

Chất xám đề cập đến tế bào thần kinh không có bao myelin và các tế bào khác của hệ thần kinh trung ương. Nó hiện diện trong não, cuống não và tiểu não, và có mặt trên khắp tủy sống.

Chất xám được phân bố ở bề mặt của bán cầu não (vỏ não) và của tiểu não (vỏ tiểu não), cũng như sâu trong não (Đồi thị; vùng dưới đồi; hạ đồi, hạch nền - bèo sẫm, cầu nhạt, vùng nhân vòng; vách trong), tiểu não (nhân sâu tiểu não- nhân răng cưa, nhân hình cầu, nhân nút, nhân mái), cuống não (chất đen, nhân đỏ, nhân hình trám, nhân thần kinh sọ).

Chất xám trong tủy sống được gọi là cột xám mà đi xuống tủy sống phân tán trong ba cột màu xám có hình dạng chữ "H". Cột hướng về phía trước là cột xám phía trước, cột quay mặt về phía sau là cột xám phía sau và cột kết nối chúng với nhau là cột xám bên. Các chất xám ở phía bên trái và bên phải được kết nối bởi mép nối chất xám. Các chất xám trong tủy sống bao gồm neurone trung gian, cũng như các tế bào thân.

• Sơ đồ của một đốt sống. Chất xám ở trung tâm tuỷ sống.
• Mặt cắt tuỷ sống với chất xám được ký hiệu.

Chất xám trải qua sự phát triển và tăng trưởng trong suốt thời thơ ấu và niên thiếu.[3]

Chức năng

[sửa | sửa mã nguồn]

Chất xám chứa hầu hết các cơ quan tế bào thân của não. Chất xám bao gồm các khu vực của não bộ tham gia vào việc kiểm soát cơ bắp, và nhận biết cảm giác như thị giác và thính giác, trí nhớ, cảm xúc, lời nói, việc ra quyết định, và tự kiểm soát.[4]

Chất xám trong tủy sống được chia thành ba cột xám:

• Cột xám phía trước có chứa tế bào thần kinh vận động. Những xináp này với neurone trung gian và sợi trục tế bào đi xuống bó tháp. Những tế bào này chịu trách nhiệm cho sự chuyển động của cơ bắp.
• Cột xám phía sau chứa những điểm mà có synapse tế bào thần kinh cảm giác. Chúng nhận thông tin cảm giác từ cơ thể, bao gồm cả cái chạm nhẹ, cảm nhận và rung động. Thông tin này được gửi từ các thụ quan của da, xương và khớp thông qua tế bào thần kinh cảm giác mà các tế bào thân nằm trong hạch rễ lưng. Thông tin này sau đó được truyền trong sợi trục lên tủy sống ở vùng cột sống, bao gồm cả bó cột sau và bó gai.
• Cột xám bên là cột thứ ba của tủy sống.

Chất xám của tủy sống có thể được chia thành các lớp khác nhau, được gọi là sừng sau tuỷ sống. Sừng sau tuỷ sống phân nhóm chất xám theo chức năng của chúng.

• Nơron trung gian có mặt trong chất xám tuỷ sống.
• Sừng sau tuỷ sống phân nhóm chất xám theo chức năng của chúng.

Y học

[sửa | sửa mã nguồn] Những thông tin y khoa của Wikipedia tiếng Việt chỉ mang tính chất tham khảo và không thể thay thế ý kiến chuyên môn.Trước khi sử dụng những thông tin này, độc giả cần liên hệ và nhận sự tư vấn của các bác sĩ chuyên môn.

Uống nhiều rượu dẫn đến giảm đáng kể lượng chất xám.[5][6]

Hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]

• Nửa bên phải não người
• Sơ đồ biểu diễn các loại hạch chính (I đến V).

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Chất xám lạc chỗ

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Purves, Dale; George J. Augustine; David Fitzpatrick; William C. Hall; Anthony-Samuel LaMantia; James O. McNamara; Leonard E. White (2008). Neuroscience (ấn bản thứ 4). Sinauer Associates. tr. 15–16. ISBN 978-0-87893-697-7.
2. ^ Kolb & Whishaw: Fundamentals of Human Neuropsychology (2003) page 49
3. ^ Sowell, E. R.; Thompson, P. M.; Tessner, K. D.; Toga, A. W. (2001). “Mapping continued brain growth and gray matter density reduction in dorsal frontal cortex: Inverse relationships during postadolescent brain maturation”. The Journal of Neuroscience. 21 (22): 8819–29. PMID 11698594.
4. ^ Miller, A. K. H.; Alston, R. L.; Corsellis, J. A. N. (1980). “Variation with Age in the Volumes of Grey and White Matter in the Cerebral Hemispheres of Man: Measurements with an Image Analyser”. Neuropathology and Applied Neurobiology. 6 (2): 119–32. doi:10.1111/j.1365-2990.1980.tb00283.x. PMID 7374914.
5. ^ Yang, Xun; Tian, Fangfang; Zhang, Handi; Zeng, Jianguang; Chen, Taolin; Wang, Song; Jia, Zhiyun; Gong, Qiyong (2016). “Cortical and subcortical gray matter shrinkage in alcohol-use disorders: A voxel-based meta-analysis”. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 66: 92–103. doi:10.1016/j.neubiorev.2016.03.034. PMID 27108216.
6. ^ Xiao, Peirong; Dai, Zhenyu; Zhong, Jianguo; Zhu, Yingling; Shi, Haicun; Pan, Pinglei (2015). “Regional gray matter deficits in alcohol dependence: A meta-analysis of voxel-based morphometry studies”. Drug and Alcohol Dependence. 153: 22–8. doi:10.1016/j.drugalcdep.2015.05.030. PMID 26072220.

x t s Giải phẫu tiểu não
Bề mặt	Lobes Anterior lobe of cerebellum Posterior lobe of cerebellum Horizontal fissure of cerebellum Flocculonodular lobe Flocculus (cerebellar) Nodule of vermis Primary fissure of cerebellum Medial/lateral Cerebellar vermis: anterior Central lobule Culmen (cerebellum) Lingula of cerebellum posterior Folium vermis Tuber of vermis Uvula of cerebellum Vallecula of cerebellum Cerebellar hemisphere: anterior Central lobule posterior Biventer lobule Cerebellar tonsil
Chất xám	Deep cerebellar nuclei Dentate nucleus Interposed nucleus Emboliform nucleus Globose nucleus Fastigial nucleus Tiểu não Molecular layer Stellate cell Basket cell Purkinje cell layer Purkinje cell Astrocyte Granule cell layer Golgi cell Granule cell Unipolar brush cell Fibers: Mossy fiber (cerebellum) Climbing fiber Parallel fiber
Chất trắng	Bên trong Arbor vitae (anatomy) Cerebellar peduncle Inferior cerebellar peduncle (medulla): Dorsal spinocerebellar tract Olivocerebellar tract Posterior external arcuate fibers Juxtarestiform body (Vestibulocerebellar tract) Trigeminocerebellar fibers Middle cerebellar peduncle (pons): Pontocerebellar fibers Superior cerebellar peduncle (midbrain): Ventral spinocerebellar tract Dentatothalamic tract
Bản mẫu:Central nervous system navs

x t s Hạch nền của não người và các cấu trúc liên quan
Hạch nền	Chất xám Thể vân Vân lưng Vỏ sẫm (xưa gọi là bèo sẫm) Nhân đuôi Vân bụng Nhân nằm (xưa gọi là "nhân cạp") Củ khứu Vỏ nhạt (xưa gọi là bèo nhạt) Vỏ nhạt ngoài (GPe) Vỏ nhạt trong (GPi) Khác Hạch hạnh nhân Nhân trước tường Chất trắng Trung tâm bán bầu dục Bao trong Trụ trước bao trong Gối Trụ sau bao trong Đường dẫn truyền thị giác Lớp tế bào thành hình vòng nan hoa (Corona radiata) Bao ngoài Bao cực ngoài Bó cầu nhạt - nội đồi: Bó nội đồi Quai thấu kính Bó thấu kính Bó dưới nội đồi (tên cũ "Bó dưới đồi")
Khứu não	Chất xám Nhân khứu trước Chất thủng trước Hành khứu Chất trắng Bó khứu giác Vân khứu giác trong Vân khứu giác ngoài Tam giác khứu
Nền não trước	Chất xám Chất vô danh Nhân nền Nhân đường xuyên Chất trắng Vùng Broca Vân tận
Cổ vỏ não:Sự hình thành hồi hải mã/Giải phẫu hồi hải mã	Chất xám Hải mã đích danh Diện CA1 Diện CA2 Diện CA3 Diện CA4 Hồi răng Mạc răng Giá hải mã Chất trắng Alveus Diềm hải mã Đường xuyên Bó Schaffer

x t s Mô thần kinh
HTKTƯ	Các loại mô Chất xám Chất trắng Sợi chiếu Sợi liên hợp Sợi mép Dải cảm giác Thừng Bó thần kinh Sự bắt chéo Mép Vùng kết thần kinh Màng não Các loạitế báo Neuron Tháp Purkinje Hạt Tế bào thầnkinh đệm tách biệt: Myelin: Tế bào thần kinh đệm ít gai khác Hình sao Radial glial cell Tế bào ống nội tuỷ và não Tanycyte Tiểu thần kinh đệm
HTKNV	Tổng thể Phía sau Rễ Hạch Nhánh Phía trước Rễ Nhánh Nhánh thông Xám Trắng Hạch tự chủ (Dây thần kinh tiền hạch Thần kinh sau hạch) Mô liên kết Vỏ dây thần kinh Bao ngoài bó sợi thần kinh Mô kẽ thần kinh Bó sợi thần kinh Tế bào thầnkinh đệm Sự tạo myelin: Tế bào Schwann bao ngoài bó thần kinh đệm Myelin incisure Khe Ranvier Đoạn nút trung gian Tế bào vệ tinh
Neuron/Dây thần kinh	Các phần Soma Gò sợi trục Sợi trục Đầu cuối sợi trục Bào tương sợi trục Màng bọc sợi trục Sợi nơron Sợi nhánh Thể Nissl Đuôi gai Đuôi gai đỉnh/Đuôi gai đáy Các loại Hai cực Đơn cực Đơn cực giả Đa cực Trung gian Renshaw DTK hướng tâm/DTK giác quan Dây thần kinh soma hướng tâm thông thường Dây thần kinh nội tạng hướng tâm thông thường Dây thần kinh soma hướng tâm đặc biệt Dây thần kinh nội tạng hướng tâm đặc biệt sợi Ia Ib or Golgi II or Aβ III or Aδ or fast pain IV or C or slow pain DTK ly tâm/Neuron vận động Thần kinh soma ly tâm thông thường Thần kinh nội tạng ly tâm thông thường Thần kinh nội tạng ly tâm đặc biệt Nơron vận động ở trên Nơron vận động ở dưới Nơron vận động alpha Nơron vận động beta Nơron vận động gamma
Phần cuối	Khớp kết nối Khớp nối điện/Vùng kết nối Khớp nối hoá học Khớp nối dạng túi Active zone Mật độ hậu khớp nối Autapse khớp nối thần kinh dây Khớp cơ-thần kinh Thụ thể cảm giác Tiểu thể Meissner Mút thần kinh Merkel Tiểu thể Pacini Tiểu thể Tuffini Thoi cơ Free nerve ending Cơ quan thụ cảm khứu giác Tế bào thị giác Tế bào có lông Nụ vị giác

x t s Hệ thần kinh
HTK trung ương	Màng não Dây sống Tủy sống Não Trám não Hành não Cầu não Tiểu não Trung não Não trước Gian não Võng mạc Dây thần kinh thị giác Đoan não Limbic system
HTK ngoại biên	Thể chất Dây thần kinh cảm giác Dây thần kinh vận động Dây thần kinh sọ Dây thần kinh gai Tự chủ Giao cảm Đối giao cảm Hệ thần kinh đường ruột Thể loại * Hình ảnh

x t s Giải phẫu vỏ đại não của não người
Thùy trán	Superolateral Prefrontal Superior frontal gyrus 4 6 8 Middle frontal gyrus 9 10 46 Inferior frontal gyrus: 11 47-Pars orbitalis Broca's area 44-Pars opercularis 45-Pars triangularis Superior frontal sulcus Inferior frontal sulcus Precentral Precentral gyrus Precentral sulcus Medial/inferior Prefrontal Superior frontal gyrus 4 6 Medial frontal gyrus 8 9 Paraterminal gyrus/Paraolfactory area 12 Straight gyrus 11 Orbital gyri/Orbitofrontal cortex 10 11 12 Ventromedial prefrontal cortex 10 Subcallosal area 25 Olfactory sulcus Orbital sulcus Precentral Paracentral lobule 4 Paracentral sulcus Cả hai Primary motor cortex 4 Premotor cortex 6 Supplementary motor area 6 Supplementary eye field 6 Frontal eye fields 8
Thùy đỉnh	Superolateral Superior parietal lobule 5 7 Inferior parietal lobule 40-Supramarginal gyrus 39-Angular gyrus Parietal operculum 43 Intraparietal sulcus Medial/inferior Paracentral lobule 1 2 3 5 Precuneus 7 Marginal sulcus Both Postcentral gyrus/Primary somatosensory cortex 1 2 3 Secondary somatosensory cortex 5 Posterior parietal cortex 7
Thùy chẩm	Superolateral Occipital pole of cerebrum Lateral occipital gyrus 18 19 Lunate sulcus Transverse occipital sulcus Medial/inferior Visual cortex 17 Cuneus Lingual gyrus Calcarine sulcus
Thùy thái dương	Superolateral Transverse temporal gyrus/Auditory cortex 41 42 Superior temporal gyrus 38 22/Wernicke's area Middle temporal gyrus 21 Superior temporal sulcus Medial/inferior Fusiform gyrus 37 Medial temporal lobe 27 28 34 35 36 Inferior temporal gyrus 20 Inferior temporal sulcus
Interlobarsulci/fissures	Superolateral Central (frontal+parietal) Lateral (frontal+parietal+temporal) Parieto-occipital Preoccipital notch Medial/inferior Longitudinal fissure Cingulate (frontal+cingulate) Collateral (temporal+occipital) Callosal sulcus
Limbic lobe	Parahippocampal gyrus anterior Entorhinal cortex Perirhinal cortex Postrhinal cortex Posterior parahippocampal gyrus Prepyriform area Cingulate cortex/gyrus Subgenual area 25 Anterior cingulate 24 32 33 Posterior cingulate 23 31 Isthmus of cingulate gyrus: Retrosplenial cortex 26 29 30 Hippocampal formation Hippocampal sulcus Fimbria of hippocampus Dentate gyrus Rhinal sulcus Other Indusium griseum Uncus Amygdala
Insular cortex	Insular cortex
Chung	Operculum Poles of cerebral hemispheres
Some categorizations are approximations, and some Brodmann areas span gyri.

Tiêu đề chuẩn	GND: 4289843-2 TA98: A14.1.00.002