Chất Xơ Inulin, Fos, Gos: Có Lợi Gì Cho Sức Khỏe Con Người

Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế, Bệnh viện Nhi Đồng Thành Phố thường nhận được từ phụ huynh những câu hỏi cụ thể như:

• Inulin, FOS, GOS là gì?
• Trong các thực phẩm đóng gói, trong bột ăn dặm hoặc trong sữa công thức thường thấy có bổ sung Inulin, FOS, GOS, vậy chúng có tác dụng gì ?
• Có nên mua các sản phẩm chứa Inulin, FOS, GOS bán sẵn trên thị trường về cho vào thực phẩm của bé được không ? …

1. Inulin, FOS, GOS là gì?

Để biết được danh tính, nguồn gốc xuất xứ của Inulin, FOS, GOS, chúng ta cần hiểu rõ các khái niệm sau:

a) Probiotics:

Được định nghĩa là những vi khuẩn sống trong đường tiêu hoá. Chúng được mệnh danh là “vi khuẩn tốt bụng” bởi vì giúp cơ thể bảo vệ chống lại một số các vi khuẩn có hại, nấm và siêu vi. Khi probiotics được sử dụng (ăn hoặc uống) một cách thường xuyên với số lượng đầy đủ sẽ tạo ra những ảnh hưởng có lợi lên sức khoẻ con người đặc biệt là hệ tiêu hoá. Chúng hiện diện trong yaourt (sữa chua), sữa, phó mát, dưa chua, kim chi, tương bần, cà pháo, các thứ mắm… Hầu hết các probiotics hiện nay được nghiên cứu bổ sung vào thực phẩm là những vi khuẩn thuộc dòng Lactobacillus hoặc Bifidobacterium.

b) Prebiotics:

Được định nghĩa là một dạng thực phẩm tự bản thân không tiêu hóa được nhưng có ảnh hưởng tốt cho cơ thể con người bằng cách kích thích sự tăng trưởng của các vi khuẩn có lợi. Prebiotics được xem là thức ăn của những vi khuẩn sống có lợi cho sức khỏe.

Nói cách khác, Prebiotics là nguồn thức ăn có chọn lọc của Probiotics giúp cho Probiotics ngày càng lớn mạnh trong hệ tiêu hóa và mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe của chúng ta.

c) Inulin, FOS, GOS:

Inulin, FOS (Fructo-oligosaccaride), GOS (Galacto-oligosaccaride) là những Prebiotics được nghiên cứu và đưa vào sử dụng trong các thực phẩm chức năng cũng như cho phép bổ sung vào các sản phẩm sữa công thức dành cho trẻ nhỏ từ 6 tháng tuổi, vào bột ngũ cốc cho trẻ ăn dặm.

Đây là những loại chất xơ tự nhiên không bị tiêu hoá khi vào cơ thể. Khi đến ruột, inulin, FOS và GOS có tác dụng kích thích sự tăng trưởng của những vi khuẩn có lợi (Lactobacillus và Bifidobacteria) mang lại một số lợi ích nhất định cho trẻ như tăng cường sức đề kháng, ngăn ngừa táo bón, tăng cường hấp thu các chất dinh dưỡng.

– Inulin và FOS thuộc nhóm Fructan, có cấu trúc hóa học là một chuỗi thẳng Fructose liên kết với một Glucose ở đoạn cuối. Inulin và FOS khác nhau ở chiều dài của chuỗi Fructose. Inulin là fructan chuỗi dài, còn FOS là chuỗi ngắn.

Trong những năm gần đây, có một số cuộc nghiên cứu cho thấy chiều dài chuỗi Fructan là một tiêu chí quan trọng để xác định vi khuẩn nào có thể lên men chúng.

– GOS là sản phẩm của sự kéo dài đường Lactose. Cấu trúc là một chuỗi thẳng Galactose với đầu tận là Glucose.

GOS kích thích sự phát triển của Lactobacillus và Bifidobacterium.

2. Các thực phẩm có chứa Inulin, FOS, GOS

Các Prebiotics này đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người. Chúng tồn tại tự nhiên trong một số thực phẩm, có thể kể đến:

Măng tây	Mật ong	Sữa bò
Củ cải đường	Chuối	Đậu Hà Lan
Tỏi	Lúa mạch đen	Tảo biển và vi tảo
Rau diếp xoăn	Cà chua	Artiso Jerusalem
Hành tây	Đậu tương	Lúa mì

Tuy nhiên, do nồng độ thấp trong thực phẩm nên Inulin, FOS, GOS thường được sản xuất công nghiệp theo quy mô lớn, và sử dụng nguồn nguyên liệu là Lactose, Sucrose và tinh bột.

3. Liều lượng và tỉ lệ của Inulin, FOS, GOS

Hiện tại, không có khuyến nghị chính thức nào cho “Lượng tiêu thụ vừa đủ” (“Adequate Intake”) hay “Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị” (“Recommended Daily Allowance”) đối với prebiotic ở người khỏe mạnh. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã được tiến hành và chứng minh hiệu quả lâm sàng trên các cơ quan cũng như một số bệnh lý đặc biệt với liều lượng nhất định của các Prebiotics.

Loại Prebiotics	Liều lượng	Đối tượng	Kết quả chính
FOS + GOS	0.8g/dL hỗn hợp FOS + GOS, tỉ lệ 9:1 trong 15 – 30 ngày	Trẻ sơ sinh khỏe	Cải thiện khả năng làm rỗng dạ dày và nhu động ruột
GOS	0.8g/100ml hoặc 0.8g/ngày trong 6 tháng	Trẻ nhỏ	Giảm nguy cơ mắc một số bệnh miễn dịch, ví dụ: Viêm da dị ứng
Inulin + Oligofructose	8g/ngày trong 2 đợt 3 tuần, được ngăn cách bởi 2 tuần không dùng thuốc	Bé gái tuổi dậy thì	Tăng sự hấp thu calci
Inulin	10g/ngày trong 3 tuần	Người khỏe mạnh	Giảm tổng hợp lipid ở gan, giảm nồng độ triacylglycerol máu

4. Mức độ an toàn khi sử dụng

Prebiotics được cho là không có tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc đe dọa đến tính mạng. Các men tiêu hóa đường ruột không thể phá vỡ oligosaccharid và polysaccharid. Chúng được vận chuyển đến đại tràng để lên men bởi hệ vi sinh vật đường ruột. Do đó, các tác dụng phụ của prebiotics chủ yếu là kết quả từ chức năng thẩm thấu của chúng. Tiêu chảy thẩm thấu, chướng bụng, chuột rút và đầy hơi là các tác dụng phụ có thể gặp ở người lạm dụng prebiotics.

5. Kết luận

Cơ thể con người là “mái ấm tình thương” cho rất nhiều chủng loại vi khuẩn với một số lượng cực lớn. Ước tính có khoảng 1 trăm ngàn tỷ vi khuẩn (từ khoảng 400 chủng loại khác nhau) cộng sinh trên cơ thể người (nhiều gấp 10 lần tổng số tế bào cấu tạo nên cơ thể người), được gọi là vi khuẩn chí. Trong số những vi khuẩn này, có những loại có hại cho sức khỏe vì chúng sản xuất độc tố và những chất có khả năng gây ung thư. Bên cạnh đó những loại vi khuẩn khác lại có lợi cho sức khỏe như Lactobacillus và Bifidobacteria được đánh giá là cư dân tốt bụng của đường tiêu hoá. Hai loại vi khuẩn này có nhiều lợi ích như ức chế sự tăng trưởng của những vi khuẩn gây hại, cải thiện hệ miễn dịch, tăng khả năng hấp thu và góp phần tổng hợp các vitamin nhóm B. Đây là loại vi khuẩn chiếm ưu thế ở trẻ sơ sinh, khi bước qua giai đoạn ăn dặm, số lượng vi khuẩn có lợi này bắt đầu giảm dần và bắt đầu thời kỳ trẻ rất dễ bị các rối loạn tiêu hóa.

Sở dĩ cơ thể chúng ta vẫn an nhiên sống hoà bình, khoẻ mạnh với bao nhiêu là vi khuẩn do trong điều kiện bình thường luôn có sự cân bằng giữa hệ vi khuẩn tốt và xấu. Khi trạng thái cân bằng này bị phá vỡ, một số chủng loại vi khuẩn xấu trong hệ khuẩn chí kể trên có thể vượt trội gây hại cho cơ thể. Nhằm duy trì trạng thái cân bằng của hệ vi khuẩn có ích của đường tiêu hoá, các nhà dinh dưỡng đã đưa ra 2 cách can thiệp: bổ sung trực tiếp vi khuẩn sống (probiotics) hoặc bổ sung chất kích thích sự tăng trưởng của các vi khuẩn này (prebiotics cụ thể như Innulin, FOS, GOS) để tăng số lượng vi khuẩn có lợi trong ruột, hạn chế sự phát triển của vi khuẩn có hại.

BS CK1 Lê Phạm Anh Vy Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế Bệnh viện Nhi Đồng Thành Phố