Chùa Hà (Thánh Đức Tự) - Ha Noi 360°

Lược sử

Tương truyền, chùa làng Bối Hà được xây dựng từ thời Lê Sơ. Lúc đầu tường làm bằng gạch vồ, mái lợp lá gồi, nên còn có tên là chùa Vồi. Trên hương án ở thượng điện hiện còn một cái lư hương bằng đồng khắc 3 chữ Hán 聖 德 寺 “Thánh Đức Tự”. Nghe nói tên chữ này có từ đời vua Lê Thánh Tông 黎 聖 宗 (trị vì 1460—1497, tên hồi nhỏ là Tư Thành) nhằm để kỷ niệm chuyện sau đây.

Con trưởng của Lê Lợi là Nghi Dân bị truất, bèn kết bè đảng một đêm bắc thang kéo vào thành giết em là vua Lê Nhân Tông (1441—1459) và cướp ngôi. Hoàng tử Tư Thành lúc ấy 17 tuổi phải giả gái cùng mẹ chạy về lánh nạn với các ni cô tại chùa Thánh Chúa của thôn Hậu, cũng thuộc xã Dịch Vọng (Dịch Vọng: trạm phục vụ trên đường cái quan xưa, nơi chức sắc đi công cán dừng chân nghỉ ngơi, thay ngựa hoặc đặt tiệc tiễn biệt). Khi ấy mẹ con thường tới thăm chùa Vồi ở thôn Tiền, khoảng 1km về phía đông chùa Thánh Chúa.

Đến đời vua Lê Hy Tông (1663–1716), có hai nhà buôn gốm Thổ Hà, Bắc Giang sang ở trọ cạnh chùa Vồi (phải chăng sông Tô Lịch hồi đó là đường chở hàng cho các chợ vùng phía tây Thăng Long?). Họ kinh doanh phát đạt, bèn cúng một số tiền lớn và cùng dân trong xóm xây dựng lại chùa bằng gạch ngói vào năm 1681. Từ đó hai làng Thổ Hà và Dịch Vọng kết chạ, đặt tên xóm có ngôi chùa là Bối Hà. Các ngày kỵ của làng Thổ Hà đều có đoàn đại biểu nhân dân Bối Hà sang dâng lễ, và ngược lại.

Ngôi chùa và đình Bối Hà nằm bên nhau ở nơi xưa kia thôn Tiền giáp cánh đồng Dịch Vọng, cạnh đường cái quan nối Hà Nội với Xứ Đoài. Sớm ngày 19-5-1883, quân mai phục tại đây đã đổ ra đường chém chết đại tá Henri Rivière cùng 7 sĩ quan Pháp khác vừa dẫn lính vượt Cầu Giấy để đi đánh thành Sơn Tây. Năm ấy triều đình Huế trớ trêu thay lại bắt Tam nguyên Nguyễn Khuyến phải viết điếu văn để tế cái thây không đầu của ngài đại tá. Nhờ thế mà một bài điếu mỉa mai bằng chữ Nôm của ông nghè đã đi vào văn học. Sau 1954, chính phủ Pháp đã cho hồi hương hài cốt Rivière nhưng ngôi mộ cũ nay vẫn còn dấu vết cạnh Bưu điện trên phố Cầu Giấy.

Tại chùa Hà, tối 17-8-1945, Uỷ ban khởi nghĩa của Hà Nội gồm Nguyễn Khang, Trần Tử Bình và Lê Trọng Nghĩa đã họp ra quyết định Tổng khởi nghĩa vào 2 ngày sau. Năm 1982, chùa Hà được gắn biển “Di tích cách mạng” của thành phố. Tháng 12-1996, chùa được xếp hạng Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật quốc gia. Tháng 1-2002 tại kỳ họp thứ 6, Hội đồng ND TP Hà Nội khoá XII quyết định đặt tên phố Chùa Hà cho đoạn phố rộng 6-8m và dài 800m từ đường Cầu Giấy qua cửa chùa Hà đến phố Tô Hiệu.