Chứng Can Vị Bất Hòa

CHỨNG CAN Vị BẤT HÒA

I. Khái niệm

Chứng Can Vị bất hòa là tên gọi chung chỉ tình chí không thoải mái, Can uất Vị yếu, Can khí hoành nghịch phạm Vị gây nên một loạt chúng trạng. Biểu hiện chủ yếu là Vị quản trướng đầy đau, đau xiên tới liên sườn, ách nghịch ợ hơi, ợ chua, ăn vào không tiêu hóa, phiền táo dễ cáu giận, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc vàng mỏng, mạch Huyền.

Chứng Can Vị bất hòa thường gặp trong các bệnh Vị quản thống, Ẩu thổ, Ách nghịch.

Cần chuẩn đoán phân biệt với các chứng Vị khí thượng nghịch, chứng Đởm uất đàm quấy rối.

II. Phân tích

Chứng Can Vị bất hòa gặp trong nhiều loại tật bệnh, nhưng biểu hiện lâm sàng không nhất trí, cần phân tích.

- Chứng Can Vị bất hòa trong bệnh Vị quản thống biểu hiện là Vị quản trướng đầy, đau xiên tới liên sườn, thậm chí hai bên sườn đau căng không chịu nổi, ợ hơi liên tục, rêu lưỡi phần nhiều trắng mỏng, mạch Trầm Huyền, đa số do tỉnh chí không thoải mái, Can khí uất kết không được sơ tiết, hoành nghịch phạm vị, Vị mất hòa giáng gây nên, điều trị nên sơ Can lý khí, hòa vị giảm đau, cho uống bài Sài hồ sơ Can thang (Cảnh Nhạc toàn thư).

- Chứng Gân vị bất hòa gặp trong bệnh Ách nghịch, biểu hiện là nấc thành tiếng,lúc phát lúc ngừng nhất là khi tỉnh tự giao động thỉ nấc càng rõ rệt, có thể kèm theo buồn nôn, ngực sườn trướng đau, miệng khô mà đắng, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi trắng, mạch Huyền; Đây là do tình chí không thư thái, khí cơ khống lợi nghịch lên phạm vị, vị mất hòa giáng gây nên; Điều trị nên sơ Can hòa Vị giáng nghịch, cho uống Sài hồ sơ Can thang hợp với Quất bì Trúc nhự thang (Kim Quỹ yếu lược).

Chứng Can Vị bất hòa phần nhiều gặp ở người thất tình bị uất nén hoặc phần nhiều khi gặp tình tự không thoải mái thì nặng thêm hoặc tái phát; Vì sự hòa giáng của Vị khí phải nhờ vào sự sinh phát dồi dào và khí sơ tiết của tống Can; cơ năng sơ tiết bình thường lại dựa vào tâm tình thoải mái, tình, chí thư thái không chút lưởng vưởng bận tâm. Cho nên chứng Can Vị bát hòa trước khi phát cơn phần nhiều có bệnh sử tình tự không thư sướng, sau khi phát cơn thường biểu hiện tinh thần ức uất hoặc phiền táo, tình tự dễ bị kích động.

Chứng Can Vị bất hòa trong quá trình diễn biến cơ chế bệnh, thường có thể do Can khí uất kết, lâu ngày hóa hỏa; tính của hỏa cấp bách. Hỏa khí khác phạm vị thổ, thì biểu hiện là chứng Hỏa uất, căng thẳng, tâm phiền dễ cáu giận, cồn cào.

III. Chuẩn đoán và phân biệt

Chứng Vị khí thượng nghịch do ăn Uống không điều độ, đói no thất thường hoặc ấm lạnh không thích nghi, mất chức năng thũng giáng của Vị, khí cơ nghịch lên gây nên bệnh, sự biến hóa bệnh lý là ở Vị. Còn chứng Can Vị bất hòa thì do tình chí không thư sướng, Can uất không điều làm hoành nghịch phạm Vị, Vị mất hoà giáng gây nên, bệnh lý biểu hiện nguyên phát là ở Can, thứ phát là ở vị. Vì vậy mà trên lâm sàng tùy đều xuất hiện chứng trạng của vị kinh như nôn mửa, nấc, ợ hơi, nhưng chứng Can Vị bất hoà còn biểu hiện cả chứng trạng của Can kinh như đau sườn, trướng sườn, ngực khó chịu, mạch Huyền v.v... vả lại phần nhiều trước cố chứng trạng của Can kính, rồi sau mới lại xuất hiện chứng trạng của vị kinh.

- Chứng Đởm uất đàm quấy rối và chứng Can Vị bất hòa cả hai trên lâm sàng đều có thể xuất hiện chứng trạng gần giống nhau như nôn mửa, buồn nôn, cần phân biệt lưỡi vàng nhớt, mạch Huyền Hoạt. Còn chứng Can Vị bất hòa thì lấy kinh khí không lợi có chứng trạng chủ yếu là sườn đau trướng. Hai chứng tuy đều có thể xuất hiện chứng trạng của Vị kinh, nhưng chứng Đởm uất đàm quấy rối phần nhiều không xuất hiện chứng đau, mà chứng Can Vị bất hòa thì lấy chứng đau làm chủ yếu; xem xét cho tỉ mỉ thì chuẩn đoán phân biệt không khó.

IV. Trích dẫn y văn

- Can khí lẫn Vị, đau trung quản và mửa nước chua. Cho uống Nhị trần gia Tả kim hoàn, hoặc Bạch khấu, Kim linh tử (Táy Khê thư ốc dạ thoại lụa - Vương Húc Cao y thư lục chủng).

• Chứng Âu thổ là do Vị khí mất hòa giáng, mà phần nhiều do Can nghịch xông lên Vị gây nên. Sách Linh Khu viết: "Túc Quyết âm sinh ra bệnh, ngực đầy và ẩu nghịch. Nghĩ như Vị thu nhận đồ ăn, chủ về thũng giáng, giờ khí nghịch lên mà nôn mửa đó là tà khí ở Can phạm Vị, hoặc Vị hư Can lấn. Cho nên trị nôn mửa phải tiết Can an Vị, thuốc dùng chủ yếu là đắng để giáng cay để thông kèm theo vị chua để tiết Can khí (Ẩu thổ - Loại chứng trị tài).