CHUYÊN ĐỀ GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ NĂM 2021

NÂNG CAO NHẬN THỨC, TRÁCH NHIỆM CỦA QUÂN NHÂN TRONG THAM GIA ỨNG PHÓ VỚI THÁCH THỨC AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG HIỆN NAY

MỞ ĐẦU

Tình hình thế giới hiện nay, bên cạnh mối đe dọa về quân sự, là sự tồn tại và xuất hiện nhiều yếu tố mới đe dọa đến an ninh con người và an ninh quốc gia như: khủng bố, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, buôn bán ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, di cư xuyên biên giới, tội phạm mạng... Trong bối cảnh đó, những nhận thức về an ninh cũng thay đổi nhanh chóng. Bên cạnh những quan niệm đã và đang được sử dụng như: an ninh tập thể, an ninh chung, an ninh toàn diện, xuất hiện an ninh phi truyền thống. Vì thế, đối phó với những thách thức từ an ninh phi truyền thống hiện nay vừa là yêu cầu, nhiệm vụ của sự nghiệp quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc, vừa là điều kiện quan trọng để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ chế độ, giữ vững hòa bình, ổn định chính trị và an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.

Để làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho mỗi quân nhân trong tham gia ứng phó với những thách thức từ an ninh phi truyền thống, Cục Tuyên huấn - Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam biên soạn chuyên đề: “Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay” làm tài liệu nghiên cứu, học tập cho các đối tượng trong toàn quân năm 2021.

I. MỘT SỐ HIỂU BIẾT CHUNG VỀ AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG VÀ SỰ CẦN THIẾT NÂNG CAO NHẬN THỨC, TRÁCH NHIỆM CỦA QUÂN NHÂN TRONG THAM GIA ỨNG PHÓ VỚI THÁCH THỨC AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG HIỆN NAY

          1. Một số hiểu biết chung về an ninh phi truyền thống

          a) An ninh phi truyền thống

Thuật ngữ an ninh phi truyền thống bắt đầu được nói đến vào những năm 80 của thế kỷ XX, sử dụng nhiều trong thập niên đầu thế kỷ XXI, an ninh phi truyền thống trở thành một thuật ngữ phổ biến trong các hội nghị, diễn đàn khu vực, quốc tế, hợp tác song phương, đa phương giữa các quốc gia, các tổ chức cũng như các chủ thể khác trong quan hệ quốc tế đương đại. Tuy nhiên, trên thế giới hiện nay có khá nhiều cách hiểu, quan niệm về an ninh phi truyền thống. Giới nghiên cứu trong nước và quốc tế hiện nay chưa thống nhất được một khái niệm hoàn chỉnh xung quanh thuật ngữ này. Tùy thuộc vào cách nhìn nhận, góc độ, lĩnh vực tiếp cận, hoàn cảnh cụ thể mà từng nhà nghiên cứu đưa ra quan niệm khác nhau về an ninh phi truyền thống.

Trong giới nghiên cứu phương Tây, có quan niệm cho rằng, an ninh quốc gia không nên hiểu theo nghĩa hẹp là bảo vệ nhà nước trước những cuộc tấn công quân sự qua biên giới lãnh thổ mà an ninh quốc gia còn phải đối mặt với những thách thức phi truyền thống, bao gồm: khủng bố quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia có tổ chức, an ninh môi trường, di cư bất hợp pháp, an ninh năng lượng và an ninh con người. Hoặc quan niệm khác: An ninh phi truyền thống là thách thức đối với sự tồn vong và thịnh vượng của các quốc gia, dân tộc, xuất hiện chủ yếu trong các nguồn gốc phi quân sự, chẳng hạn như thay đổi khí hậu, suy thoái môi trường xuyên biên giới và nguồn tài nguyên cạn kiệt, bệnh truyền nhiễm, thiên tai, di cư bất hợp pháp, tình trạng thiếu lương thực, buôn lậu, buôn bán ma tuý và các hình thức khác của tội phạm xuyên quốc gia…

Tại châu Á, Trung Quốc là nước có khá nhiều học giả nghiên cứu về an ninh phi truyền thống. Đặc biệt, sau sự kiện ngày 11-9-2011 lực lượng khủng bố tấn công tòa tháp đôi Trung tâm Thương mại thế giới tại New York; thế giới liên tiếp xảy ra các cuộc khủng bố ở nhiều nơi, cộng thêm tình trạng bạo lực, dịch bệnh diễn ra trong và ngoài biên giới Trung Quốc... thì giới nghiên cứu ở quốc gia này gia tăng mức độ quan tâm đến các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Theo giới học giả Trung Quốc, các vấn đề an ninh phi truyền thống ở Trung Quốc hiện nay được chia thành 05 nhóm:

(1) Vấn đề an ninh liên quan đến phát triển bền vững, bao gồm bảo vệ môi trường, phát triển tài nguyên, môi trường sinh thái toàn cầu và kiểm soát phòng chống dịch bệnh.

(2) Các mối đe dọa an ninh đến sự ổn định khu vực và quốc tế, bao gồm an ninh kinh tế, an ninh xã hội, quyền con người và người tị nạn.

(3) Tổ chức tội phạm xuyên quốc gia, bao gồm cả buôn người và buôn bán ma túy.

(4) Tổ chức tồn tại ngoài nhà nước/phi quốc gia thách thức trật tự quốc tế, lớn nhất là sự đe dọa của khủng bố quốc tế.

(5) Vấn đề an ninh gây ra bởi phát triển công nghệ và toàn cầu hóa, bao gồm cả an ninh mạng, an ninh thông tin và an ninh kỹ thuật di truyền.

Ở cấp độ hợp tác, tổ chức khu vực, an ninh phi truyền thống cũng được đưa ra thảo luận và có quan niệm cụ thể, rõ ràng, tiêu biểu như trong tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về hợp tác trên lĩnh vực an ninh phi truyền thống thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ sáu giữa các nước thuộc hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc tại thủ đô Phnôm Pênh nước Campuchia ngày 1-11-2002. An ninh phi truyền thống được hiểu là những vấn đề về các loại tội phạm xuyên quốc gia, đặc biệt là tội phạm khủng bố và ma túy đe dọa an ninh khu vực và thế giới, đồng thời tạo ra những thách thức mới đối với hòa bình, ổn định trong và ngoài khu vực. Cũng trong tuyên bố này, các nhà lãnh đạo ASEAN và Trung Quốc bày tỏ sự quan ngại về những vấn đề an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng như buôn lậu, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, cướp biển, khủng bố, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế và tội phạm công nghệ cao. Đồng thời, Hội nghị xác định nội dung hợp tác về các vấn đề “an ninh phi truyền thống” bao gồm các cơ chế và khả năng hợp tác cụ thể về: phòng chống tội phạm ma túy; phòng chống tội phạm buôn bán người; chống cướp biển; chống tội phạm khủng bố; chống buôn lậu vũ khí; chống tội phạm rửa tiền; chống tội phạm kinh tế quốc tế; chống tội phạm công nghệ cao.

Nhìn nhận vấn đề dưới lăng kính của tổ chức quốc tế, theo Liên hợp quốc, an ninh phi truyền thống bao gồm bảy lĩnh vực là: kinh tế, lương thực, sức khỏe, môi trường, con người, cộng đồng và chính trị.

Đối với nước ta, trước Đại hội XI, Đảng Cộng sản Việt Nam tuy chưa chính thức sử dụng khái niệm an ninh phi truyền thống nhưng đã từng chỉ ra những dấu hiệu, những vấn đề của an ninh phi truyền thống. Đại hội VIII của Đảng cho rằng: “Thế giới đứng trước nhiều vấn đề có tính toàn cầu (bảo vệ môi trường, hạn chế sự bùng nổ về dân số, phòng ngừa và đẩy lùi những bệnh tật hiểm nghèo...), không một quốc gia nào có thể tự giải quyết, mà phải có sự hợp tác đa phương”[1]. Đại hội IX của Đảng tiếp tục khẳng định và bổ sung thêm vấn đề chống tội phạm quốc tế vào nội dung này. Đại hội X bổ sung và phát triển: “Nhiều vấn đề toàn cầu bức xúc đòi hỏi các quốc gia và các tổ chức phối hợp giải quyết; khoảng cách chênh lệch giữa các nhóm nước giàu và nước nghèo ngày càng lớn; sự gia tăng dân số cùng với các luồng di cư; tình trạng khan hiếm nguồn năng lượng, cạn kiệt tài nguyên, môi trường tự nhiên bị hủy hoại; khí hậu diễn biến ngày càng xấu, kèm theo những thiên tai khủng khiếp; các dịch bệnh lớn, các tội phạm xuyên quốc gia có chiều hướng tăng”[2].

          Tại Đại hội XI Đảng ta chính thức sử dụng khái niệm an ninh phi truyền thống với các vấn đề được chỉ ra, như: chống khủng bố, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, hạn chế bùng nổ dân số, phòng ngừa và hạn chế dịch bệnh hiểm nghèo. Đại hội XII của Đảng chỉ ra một số vấn đề toàn cầu như: An ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, an ninh mạng, xung đột sắc tộc, tôn giáo, khủng bố. Đồng thời, có lưu ý đến “các hình thái chiến tranh kiểu mới” với hàm ý khả năng chuyển hóa giữa an ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống. Có thể liệt kê nhiều hơn nữa các quan niệm về an ninh phi truyền thống, nhưng tựu trung, các quan niệm nêu trên có thể xếp theo hai trường phái:

Trường phái thứ nhất quan niệm an ninh phi truyền thống là an ninh tổng hợp, bao gồm an ninh quân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, môi trường. An ninh phi truyền thống không đối lập với an ninh truyền thống mà là mở rộng nội hàm của khái niệm an ninh truyền thống lấy an ninh quân sự làm trung tâm. Căn cứ xuất phát của quan niệm này là do tính tương đối của an ninh phi truyền thống, một mối đe dọa an ninh phi quân sự có thể chuyển hóa thành xung đột vũ trang, chiến tranh.

Trường phái thứ hai quan niệm an ninh phi truyền thống đối lập với an ninh truyền thống, không bao hàm an ninh quân sự. Trường phái thứ hai rõ ràng hơn về mặt ngữ nghĩa, nhưng cũng thừa nhận, các vấn đề an ninh phi truyền thống có thể dẫn tới xung đột, chiến tranh. Ở Việt Nam, quan niệm của Đảng ta  tiếp cận theo trường phái này, tức quan niệm an ninh phi truyền thống là đối lập với an ninh truyền thống, nghĩa là không bao gồm các lĩnh vực an ninh quân sự.

Từ những khái quát trên, có thể hiểu: “An ninh phi truyền thống có thể hiểu là một loại hình an ninh xuyên quốc gia do những yếu tố phi chính trị và phi quân sự gây ra, có ảnh huởng trực tiếp đến sự ổn định, phát triển về an ninh của mỗi nước, cả khu vực và toàn cầu”[3].

 Nội đung của an ninh phi truyền thống là những vấn đề bức thiết đang nổi lên hiện nay như: Tài nguyên, môi trường sinh thái; bùng nổ dân số, xung đột dân tộc, tôn giáo, nghèo đói bệnh tật, tội phạm... An ninh phi truyền thống ngày càng có biểu hiện sâu đậm trong đời sống quốc tế và thành vấn đề toàn cầu, an ninh toàn cầu. Quá trình toàn cầu hóa càng phát triển thì theo đó, an ninh phi truyền thống càng lan rộng trong xã hội.

b) Một số đặc điểm chủ yếu của an ninh phi truyền thống

          Dù còn nhiều quan niệm rất khác nhau, song có thể hiểu một số đặc điểm chủ yếu của an ninh phi truyền thống như sau:

- Các vấn đề an ninh phi truyền thống diễn ra ảnh hưởng trên phạm vi khu vực hoặc toàn cầu, mang tính xuyên quốc gia. Nó có thể phát sinh từ một quốc gia này nhưng có khả năng lan tỏa với tốc độ nhanh, phạm vi rộng đến quốc gia khác như biến đổi khí hậu, tội phạm mạng, dịch bệnh lây lan nhanh ở người, gia súc và cây trồng...

- An ninh phi truyền thống thường do các tác nhân tự nhiên hoặc do các tổ chức ngoài nhà nước, nhóm người hoặc cá nhân tiến hành; còn an ninh truyền thống là xung đột giữa quân đội các nhà nước.

- An ninh phi truyền thống uy hiếp trực tiếp đến cá nhân con người hoặc cộng đồng, rồi quốc gia - dân tộc; còn an ninh truyền thống uy hiếp trực tiếp đến chủ quyền lãnh thổ quốc gia - dân tộc, uy hiếp an ninh quốc gia.

- An ninh phi truyền thống có cả những vấn đề mang tính phi bạo lực về kinh tế, văn hóa, môi trường, an ninh mạng, dịch bệnh... và những vấn đề mang tính bạo lực, nhưng đó là bạo lực phi quân đội như: Khủng bố, tội phạm có tổ chức...

- Giải quyết vấn đề an ninh phi truyền thống cần nhấn mạnh đến hợp tác, sử dụng biện pháp ngoại giao, kể cả ngoại giao giữa quân đội các nước. Còn giải quyết vấn đề an ninh truyền thống thường lấy biện pháp vũ trang - quân sự là chính, còn ngoại giao là hỗ trợ.

- Về mặt thời gian, an ninh phi truyền thống xuất hiện muộn hơn an ninh truyền thống. Tuy nhiên, cần phải thấy rằng, nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống đã xuất hiện từ rất lâu trong lịch sử như: Dịch bệnh, khan hiếm lương thực, khủng bố,.. nhưng do diễn ra ở phạm vi nhỏ hẹp, quy mô chưa lớn, truyền thông chưa phát triển hoặc vấn đề quyền con người chưa được quan tâm, nên ít hoặc không được nhìn nhận một cách đầy đủ. Còn ngày nay, do tác động của toàn cầu hóa, mặt trái của sự phát triển khoa học - công nghệ, sự mở rộng các phương tiện truyền thông đa phương tiện,.. các vấn đề an ninh phi truyền thống có điều kiện phát tác nhanh, lan tỏa rộng, ảnh hưởng lớn, trở thành mối quan tâm toàn nhân loại.

- An ninh phi truyền thống hủy hoại an ninh quốc gia dần dần và lâu dài, vì nó tác động đến các yếu tố mang tính hạt nhân hoặc bệ đỡ cho ổn định và phát triển cá nhân con người, cộng đồng xã hội, hệ thống thể chế, hạ tầng kỹ thuật chiến lược và môi trường sống.

- An ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống là hai mặt của khái niệm an ninh toàn diện. Vì vậy, an ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống cùng tác động đến xây dựng chiến lược an ninh quốc gia,... bảo đảm ổn định và phát triển của quốc gia.

c) Những tác động của thách thức an ninh phi truyền thống đến các quốc gia

Các thách thức an ninh phi truyền thống, điển hình như vấn đề an ninh môi trường, tội phạm công nghệ cao, di cư bất hợp pháp,.. không chỉ đe dọa an ninh con người, an ninh kinh tế, an ninh lương thực,... mà còn là một trong những nguy cơ lớn đe dọa an ninh quốc gia và sự tồn vong của nhân loại. Những thách thức này thường lan tỏa rất nhanh qua nhiều quốc gia và để lại những hậu quả lâu dài. Các mối đe doạ an ninh phi truyền thống không chỉ là vấn đề cấp bách, mà còn là vấn đề thường xuyên, lâu dài, liên quan tới toàn nhân loại.

- Biến đổi khí hậu toàn cầu là một vấn đề quan trọng hàng đầu của an ninh môi trường và đã trở thành thách thức an ninh phi truyền thống lớn nhất mà thế giới đang phải đối mặt. Biến đổi khí hậu toàn cầu đã nổi lên như một yếu tố thách thức và tiềm ẩn nguy cơ cho sự tồn tại trong tương lai của các quốc gia. Biến đổi khí hậu gây ra các biến động không có lợi về môi trường, gây khủng hoảng sinh thái, từ đó đe dọa tới an ninh con người, an ninh quốc gia. Biểu hiện rõ nhất là sự nóng lên của trái đất, băng tan, nước biển dâng; các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, sóng thần, động đất, hạn hán, giá rét kéo dài… ảnh hưởng tới tính mạng con người, gây suy thoái kinh tế, xung đột và chiến tranh, mất đa dạng sinh học, phá huỷ hệ sinh thái, thiếu lương thực và xuất hiện hàng loạt dịch bệnh…

- Di cư bất hợp pháp dưới nhiều hình thức khác nhau đang là vấn đề an ninh phi truyền thống cần phải được ngăn chặn. Hiện nay, thế giới đang phải đối mặt với làn sóng di cư bất hợp pháp ở nhiều nơi, thực tế các cuộc di cư này đều rất mạo hiểm, tiềm ẩn nhiều rủi ro về tính mạng. Theo Cơ quan quản lý biên giới Liên hiệp châu Âu (EU) Frontex ước tính, trong năm 2014, số người nhập cư trái phép vào khu vực này tăng gần gấp ba lần, với 276.000 trường hợp so với năm trước đó, trong đó có 220.000 người đi qua Địa Trung Hải. Libya và Syria là những quốc gia di cư bằng đường biển đến châu Âu đông nhất. Ngoài ra, tình trạng di cư từ các quốc gia châu Á, đặc biệt là Đông Nam Á cũng đáng báo động. Trong số đó, có nhiều người đã thiệt mạng ngay trên đường đi sang châu Âu. Một trong những thảm hoạ tồi tề nhất trong cuộc khủng hoảng di cư ở Địa Trung Hải, đó là hơn 700 người thiệt mạng trên một con tàu đánh cá chở người di cư bất hợp pháp đến châu Âu bị lật ngoài khơi Libya tháng 4 năm 2015. Gần đây nhất là tháng10 năm 2019 sự việc 39 người Việt Nam thiệt mạng trong vụ di cư bất hợp pháp sang Anh quốc đã để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Di cư bất hợp pháp là vấn đề xuyên biên giới, cần phải được kiểm soát và ngăn chặn, bởi lẽ nó tiềm ẩn những nguy cơ khủng hoảng về mặt xã hội, chính trị và kinh tế. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra sự gia tăng về tội phạm, tệ nạn xã hội trong cộng đồng di cư tự do. Những người hành nghề mại dâm chủ yếu là người di cư, mặt khác cũng làm lan truyền, phát tán các dịch bệnh sang vùng khác mà khó kiểm soát được. Những dịch bệnh do đông dân như lao, HIV, bệnh ngoài da, ký sinh trùng, dịch COVID-19... cũng trở nên không thể kiểm soát được trong các cộng đồng di dân tự do.

- Tội phạm công nghệ cao ngày càng gia tăng và phương thức thực hiện tinh vi hơn là thách thức an ninh phi truyền thống nổi bật trong bối cảnh bùng nổ công nghệ cao trên toàn thế giới. Hiện nay, tội phạm công nghệ cao rất phổ biến ở nhiều nước trên thế giới, với thủ đoạn chính là tấn công máy tính, mạng máy tính; lợi dụng lỗ hổng bảo mật web, tấn công, truy cập, lấy cắp, phá hoại dữ liệu, lừa đảo dưới nhiều hình thức; phát tán virus, phần mềm gián điệp; sử dụng trái phép trong các dữ liệu của máy tính không được phép của cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền; đưa trái phép, lan truyền các thông tin thất thiệt, thiếu kiểm chứng lên mạng xã hội... Nguy hiểm hơn, tội phạm công nghệ cao còn thực hiện tấn công hệ thống hạ tầng thông tin, truyền thông quốc gia, gây ảnh hưởng đến an ninh, hoà bình thế giới.

Tội phạm công nghệ cao thường để lại các hậu quả rất nặng nề, ảnh hưởng tới hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội với tốc độ nhanh chóng, gây hậu quả khôn lường về kinh tế - xã hội, thậm chí là tác động tới vấn đề chính trị. Theo thống kê chưa đầy đủ của các chuyên gia an ninh mạng Hoa Kỳ, nước này mỗi năm thiệt hại từ 550 triệu đến 13 tỷ USD do các tội phạm công nghệ cao gây ra. Theo các chuyên gia quốc phòng Mỹ, các cuộc tấn công mạng là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất mà Mỹ đang phải đối mặt. Bên cạnh đó, việc sử dụng mạng xã hội thiếu kiểm soát đã gây ra nhiều hệ lụy bất ổn cho các quốc gia, nhất là các nước đang phát triển, nó đã tác động đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội của người dân, gây khó khăn cho công tác quản lý xã hội của mỗi quốc gia.

d) Những mối đe dọa an ninh phi truyền thống ở Việt Nam hiện nay

Việt Nam là quốc gia đang phát triển, có vị trí địa lý đặc thù, nằm trên dải khí hậu xích đạo nhiệt đới, nên chịu tác động rất nặng nề từ an ninh phi truyền thống, nhất là những mối hiểm họa từ thiên tai, bão lụt, sự biến đổi khí hậu, nước biển dâng, các loại dịch bệnh (SARS, cúm gia cầm H5N1, AIDS, Covid-19…). Cùng với đó, những vấn đề về buôn lậu, vận chuyển trái phép vũ khí, ma túy, cướp biển, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, khủng bố, nhập cư và di cư trái pháp luật, ô nhiễm môi trường… đã và đang tác động mạnh mẽ đến an ninh của Việt Nam. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, bên cạnh thời cơ, thuận lợi, chúng ta cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức, trong đó có thách thức từ các mối đe dọa an ninh phi truyền thống trên các lĩnh vực, cụ thể:

- Mối đe dọa từ an ninh kinh tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, an ninh kinh tế có vai trò đặc biệt quan trọng đối với an ninh quốc gia. Thực tế các cuộc khủng hoảng kinh tế những năm vừa qua đã chứng minh một cách sâu sắc hơn vai trò trung tâm của an ninh kinh tế trong an ninh quốc gia. Sau hơn 35 năm đổi mới, Việt Nam đã thoát khỏi tình trạng nước nghèo kém phát triển trở thành nước đang phát triển. Tuy nhiên, năng lực điều hành, quản lý vĩ mô nền kinh tế còn nhiều yếu kém; cơ chế, chính sách còn nhiều sơ hở, tạo điều kiện cho các loại tội phạm hoạt động gây tổn thất cho các lợi ích kinh tế của đất nước, từ đó gây mất lòng tin của nhân dân; nguy cơ tụt hậu xa hơn nữa về kinh tế; nguy cơ tham nhũng vẫn còn tồn tại.

- Mối đe dọa từ an ninh xã hội. Hiện nay, ảnh hưởng mặt trái của cơ chế thị trường đang phát sinh nhiều vấn đề bất cập bên trong nước ta chưa thể giải quyết được dẫn đến những mâu thuẫn tích tụ trong lòng xã hội, tiềm ẩn nguy cơ xung đột xã hội. Chúng ta đã thực hiện nhiều chính sách phát triển kinh tế, tôn giáo, dân tộc nhưng vẫn chưa giải quyết được ổn thoả các vấn đề phức tạp trong tôn giáo, dân tộc, nhất là tại các vùng chiến lược. Ở hầu hết các địa phương đều tồn tại các vụ khiếu kiện đông người đặc biệt phức tạp kéo dài.

- Mối đe dọa từ an ninh nội bộ. Mặt trái của cơ chế thị trường, mở cửa, hội nhập đã tác động trực tiếp đến tư tưởng của cán bộ, đảng viên, làm nảy sinh những vấn đề phức tạp mới trong nội bộ, đe doạ đến sự ổn định và phát triển của chế độ chính trị và nhà nước. Không ít cán bộ, đảng viên bị lung lạc ý chí, bị tác động bởi luận điệu chiến tranh tâm lý, phá hoại tư tưởng của các thế lực thù địch bộc lộ tư tưởng băn khoăn, lo lắng về tiền đồ của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin; phủ nhận thắng lợi của cách mạng; mơ hồ mất cảnh giác, mất phương hướng, muốn Đảng ta phải “cải cách”, “mở rộng dân chủ”. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, thậm chí ở cả cán bộ quản lý cấp cao suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, quan liêu, hách dịch, xa dời quần chúng đã và đang làm giảm sút uy tín của Đảng, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu lực quản lý, điều hành của chính quyền.

- Mối đe dọa từ an ninh thông tin. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, nhất là sự bùng nổ của công nghệ thông tin toàn cầu đã cho ra đời những công cụ vô cùng tiện ích, đó là Internet và công nghệ liên lạc không dây. Tuy nhiên, nhìn dưới góc độ an ninh, các công cụ này cũng đang trở thành hiểm họa đối với sự ổn định và phát triển bình thường của các nước. Internet đang được coi là “chiến trường thứ 5” trong cuộc tranh đấu vì lợi ích của con người. Làm cho an ninh thông tin, nhất là an ninh mạng đang thực sự trở thành mối lo ngại đối với an ninh quốc gia của mỗi nước, trong đó có Việt Nam.

- Mối đe dọa từ tranh chấp chủ quyền biển đảo trên Biển Đông. Thời gian gần đây, tình hình tranh chấp Biển Đông diễn biến hết sức phức tạp. Các nước và các bên có liên quan ở Biển Đông đều có những động thái để tuyên bố và khẳng định chủ quyền của mình. Đặc biệt, Trung Quốc thực hiện mưu đồ “độc chiếm Biển Đông” liên tiếp có những hành động khiêu khích và vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam. Họ ngang ngược nêu yêu sách về chủ quyền “đường chữ U 9 đoạn” hay còn gọi là “đường lưỡi bò” chiếm hơn 80% diện tích Biển Đông. Trong vùng biển và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Trung Quốc thường xuyên tiến hành các hoạt động như cấm đánh bắt cá, gia tăng các hoạt động khống chế và uy hiếp ngư dân Việt Nam trên Biển Đông, liên tục cho tàu hải giám, ngư chính tuần tra…

- Mối đe dọa từ khủng bố quốc tế. Đối với Việt Nam, hiện nay các hoạt động khủng bố quốc tế như đã diễn ra trên thế giới chưa xảy ra, bởi Việt Nam không phải là mục tiêu của chủ nghĩa khủng bố, không có xung đột lợi ích, đồng thời các tổ chức khủng bố quốc tế cũng chưa có cơ sở xã hội tại Việt Nam. Tuy nhiên, mối đe dọa khủng bố tại nước ta cũng đang hiện hữu, bởi ở trên lãnh thổ Việt Nam đang có các mục tiêu chính trị của Mỹ và các nước phương Tây.

- Mối đe dọa từ biến đổi khí hậu toàn cầu. Theo báo cáo về chỉ số rủi ro khí hậu dài hạn năm 2019 của tổ chức German watch tại Hội nghị thượng đỉnh của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu năm 2018 (COP 24) diễn ra ở Ba Lan từ ngày 02 đến ngày 14-12-2018, Việt Nam nằm trong 10 nước bị ảnh hưởng nhiều nhất của biến đổi khí hậu. Số liệu của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu cũng cho thấy, trong hơn 30 năm qua, tại Việt Nam, bình quân mỗi năm, thiên tai đã làm chết và mất tích khoảng 500 người, bị thương hàng nghìn người, nền kinh tế thiệt hại bình quân lên tới 1,5% GDP hằng năm. Bình quân mỗi năm Việt Nam bị ảnh hưởng trực tiếp bởi 6 - 7 cơn bão.

Ngoài những mối đe dọa của an ninh phi truyền thống trên, còn có các mối đe dọa từ an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, an ninh văn hóa, an ninh dịch bệnh… Hiện nay, nước ta cũng đang phải đối mặt với các mối đe doạ an ninh phi truyền thống khác của thế giới và khu vực. Những mối đe doạ này đã được Nhà nước ta thống nhất quan điểm trong hợp tác với các nước ASEAN và một số nước khác (Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ, EU), đó là: buôn bán ma tuý, buôn người, cướp biển, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế, tội phạm công nghệ cao, cạn kiệt tài nguyên, thiên tai, dịch bệnh... Việc xác định rõ các mối đe doạ an ninh phi truyền thống là cơ sở quan trọng để chủ động chuẩn bị lực lượng, phương tiện, biện pháp, xây dựng phương án và tăng cường hợp tác với các nước.

          2. Sự cần thiết nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          a) Từ vai trò của Quân đội trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng mạnh, trên phạm vi rộng của các nguy cơ, thách thức an ninh phi truyền thống. Những nguy cơ, thách thức này đang đe dọa trực tiếp, nghiêm trọng đến sự tồn tại và phát triển bền vững của đất nước, đến vấn đề đảm bảo an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội. Các vấn đề như tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, khủng bố, an ninh mạng và tội phạm sử dụng công nghệ cao, biến đổi khí hậu và thảm họa thiên tai, an ninh môi trường, an ninh năng lượng, an ninh tài chính tiền tệ, an ninh lương thực, an ninh thông tin… đều là các vấn đề “nóng” đòi hỏi Quân đội ta cần tập trung lực lượng giải quyết triệt để.

Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức ngày càng rõ hơn các thách thức đó; ra sức huy động và đầu tư các nguồn lực; tích cực, chủ động mở rộng quan hệ quốc tế nhằm chia sẻ thông tin, tìm kiếm cơ hội thúc đẩy hợp tác quốc tế, triển khai nhiều biện pháp quyết liệt phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Với chức năng là đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất, bên cạnh nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, Quân đội luôn tích cực, chủ động phát huy vai trò là lực lượng chủ lực, nòng cốt trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Lãnh đạo Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu, Tổng cục Chính trị đã chỉ đạo các cơ quan, đơn vị toàn quân tham gia với tinh thần trách nhiệm, hiệu quả cao nhất; chủ động phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, tham mưu cho Đảng, Nhà nước, Chính phủ trong xây dựng chiến lược, chương trình, đề án, dự án phát triển kinh tế - xã hội, gắn với việc sẵn sàng tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Toàn quân đã quán triệt và chấp hành nghiêm các chỉ thị, mệnh lệnh của Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu xây dựng kế hoạch, dự kiến các phương án, chuẩn bị lực lượng, phương tiện, tổ chức luyện tập, phối hợp với các lực lượng khác sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ khi có tình huống. Các đơn vị quân đội đóng quân trên khắp các vùng, miền của Tổ quốc, từ đất liền đến hải đảo đều chuẩn bị kỹ phương án, huấn luyện thuần thục, trang bị khá đầy đủ về cơ sở vật chất, phương tiện nên việc huy động và cơ động lực lượng làm nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống rất kịp thời, hiệu quả.

Thực tế đã chứng minh, trong những năm qua, Quân đội luôn nắm chắc tình hình, chủ động trong triển khai lực lượng, phương tiện, tích cực phối hợp với các lực lượng, tổ chức giúp cấp ủy, chính quyền và nhân dân các địa phương tham gia ứng phó có hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống. Các đơn vị quân đội đã luôn có mặt ở thời điểm quan trọng nhất, nơi khó khăn, phức tạp nhất, khẳng định vai trò là lực lượng nòng cốt, lực lượng có khả năng ứng cứu, khắc phục hậu quả nhanh nhất, hiệu quả nhất; thể hiện rõ ý chí quyết tâm và tinh thần vì nhân dân phục vụ, góp phần quan trọng giảm thiệt hại về tính mạng, tài sản của Nhà nước và nhân dân, được cấp ủy, chính quyền, nhân dân các địa phương tin tưởng, đánh giá cao, tô thắm truyền thống và làm tỏa sáng phẩm chất cao đẹp “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới. 

Hiện nay, với đặc điểm, các đơn vị quân đội đóng quân trên khắp các vùng, miền của Tổ quốc, từ núi cao, đô thị đến đảo xa, cho nên việc huy động và cơ động lực lượng ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống rất kịp thời. Mặt khác, trong toàn quân, nhiều đơn vị đã được biên chế các trang thiết bị, phương tiện hiện đại, có tính lưỡng dụng vừa làm nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, vừa có thể sử dụng trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Đặc biệt, cán bộ, chiến sĩ luôn có tinh thần trách nhiệm, ý chí quyết tâm cao; có sức chịu đựng trong các tình huống khó khăn, phức tạp, hiểm nguy; có ý thức tổ chức kỷ luật nghiêm minh, nhất là có hệ thống lãnh đạo, chỉ huy, công tác bảo đảm chặt chẽ từ Bộ Quốc phòng đến các đơn vị cơ sở. Đây là điều kiện rất quan trọng để Quân đội thực hiện và phát huy tốt vai trò là lực lượng nòng cốt trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống mà Đảng, Nhà nước và nhân dân tin cậy, giao phó.

          b) Từ thực trạng nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          * Ưu điểm

          - Nhận thức rõ tầm quan trọng của ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống đối với sự phát triển bền vững của đất nước và thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị trong toàn quân làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho mỗi quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống, xác định đây là một trong những nhiệm vụ chính trị quan trọng, “nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình” của Quân đội.

- Cấp ủy các cấp trong Đảng bộ Quân đội và toàn quân đã quán triệt sâu sắc các chỉ thị, nghị quyết, văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trên cơ sở đó, đề ra nhiều nội dung, giải pháp lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai tổ chức thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, thống nhất, thiết thực và hiệu quả.

- Vai trò, trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy, cơ quan chính trị và đội ngũ cán bộ chính trị các cấp trong lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn các cơ quan, đơn vị nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống được đề cao. Nhiều cấp ủy, chỉ huy đơn vị đã chủ động cập nhật những quan điểm, chủ trương mới của Đảng và Nhà nước về vấn đề an ninh phi truyền thống, các giải pháp ứng phó để thông tin, truyền truyền, phổ biến kịp thời, rộng rãi đến mọi cán bộ, đảng viên, chiến sĩ; vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân phù hợp với thực tiễn cơ quan, đơn vị.

- Cấp ủy, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy, cơ quan chính trị và đội ngũ cán bộ các cấp đã thường xuyên làm tốt công tác giáo dục chính trị, định hướng tư tưởng, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; đồng thời, tích cực chăm lo xây dựng cơ quan, đơn vị vững mạnh toàn diện, xây dựng các tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, xây dựng các tổ chức quần chúng vững mạnh xuất sắc. Quan tâm chăm lo bảo đảm tốt đời sống vật chất, tinh thần của bộ đội, nhất là việc bảo đảm các tiêu chuẩn, chế độ, chính sách cho các lực lượng trực tiếp tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống, bảo đảm cho mọi quân nhân luôn an tâm công tác, nỗ lực phấn đấu, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.

- Các cơ quan báo chí trong Quân đội đã bám sát nhiệm vụ chính trị, tình hình thực tiễn của Quân đội và các đơn vị trong toàn quân, tích cực cập nhật thông tin chính thống để tuyên truyền, phổ biến sâu rộng, nhanh nhất đến mọi cán bộ, chiến sĩ, giúp cho họ nhận thức đúng về vấn đề an ninh phi truyền thống và các mối đe dọa của nó đang hiện diện ở Việt Nam hiện nay, nhận thức được những thuận lợi, khó khăn và hiểu rõ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Quân đội... Kịp thời tuyên truyền, phổ biến về những kết quả, thành tích và những  chiến công của các đơn vị quân đội đã đạt được trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống thời gian qua; đồng thời, tích cực đấu tranh phê phán với các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, phản động xuyên tạc, phủ nhận vai trò nòng cốt của Quân đội trong thực hiện nhiệm vụ này.     Qua đó, đã góp phần tích cực vào việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống.   

- Các cơ quan, đơn vị trong toàn quân đã có sự đổi mới về hình thức, phương pháp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trong đó, vận dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục ở các loại hình cơ quan, đơn vị; gắn kết chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, lấy “xây” là chính trong tuyên truyền, giáo dục; kết hợp chặt chẽ giữa hình thức tuyên truyền, giáo dục trực tiếp và gián tiếp, giáo dục chung và giáo dục riêng, gắn công tác tuyên truyền, giáo dục với duy trì nghiêm chế độ, nền nếp thông báo, báo cáo tình hình phòng, chống thách thức an ninh phi truyền thống, chủ động xây dựng kế hoạch, chương trình hành động, phân công nhiệm vụ cụ thể.

Với những kết quả đạt được nêu trên, nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống không ngừng được nâng lên; mọi quân nhân trong toàn quân đã tích cực, chủ động tham gia với tinh thần trách nhiệm, hiệu quả cao nhất, thể hiện ý chí quyết tâm và tinh thần “vì nhân dân phục vụ”, “vì nhân dân quên mình”, xứng đáng là lực lượng nòng cốt, trở thành chỗ dựa vững chắc cho nhân dân trước những tác động ảnh hưởng của các thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Hình ảnh cán bộ, chiến sĩ Quân đội luôn có mặt ở những nơi xung yếu, nguy hiểm để giúp đỡ nhân dân ứng phó thách thức an ninh phi truyền thống, nhất là trong những ngày phòng chống bão lụt ở miền Trung (tháng 10/2020) của cán bộ, chiến sĩ quân đội ta đã làm ngời sáng thêm bản chất, truyền thống tốt đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ”, được Đảng, Nhà nước và Nhân dân tin tưởng, đánh giá cao.

* Hạn chế, khuyết điểm

- Nhận thức của một số cấp ủy, người chỉ huy cơ quan, đơn vị về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của quân đội trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống có nơi, có lúc chưa đầy đủ; chưa có nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, kịp thời để nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; chưa phát huy được sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, lực lượng trong giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở một số cấp ủy, chỉ huy đơn vị có lúc, có nơi còn xem nhẹ, chưa thường xuyên, liên tục. 

- Công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm cho quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay ở một số cấp ủy, chỉ huy đơn vị, nhất là cấp cơ sở hiệu quả chưa cao; việc cập nhật và phổ biến những quan điểm, chủ trương mới của Đảng, Nhà nước về vấn đề an ninh phi truyền thống và các thách thức của nó đến quân nhân có cơ quan, đơn vị chưa kịp thời; nội dung, hình thức, phương pháp tiến hành chậm được đổi mới.

- Nhận thức của một số quân nhân về an ninh phi truyền thống và các thách thức, mối đe dọa của an ninh phi truyền thống chưa thực sự đầy đủ, sâu sắc; vẫn còn biểu hiện tư tưởng chủ quan, đơn giản, xem nhẹ và coi thường vấn đề này, chưa thấy được tính chất phức tạp, nguy hại, sự tàn phá, tác động ảnh hưởng tiêu cực của nó đối với an ninh quốc gia và sự phát triển bền vững của đất nước ta. 

Những hạn chế, khuyết điểm nêu trên có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nhưng chủ yếu là do: Cấp ủy, chính uỷ, chính trị viên, người chỉ huy, cơ quan chính trị ở một số đơn vị, nhất là đơn vị cơ sở chưa quan tâm đúng mức đến việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống, cá biệt có nơi còn coi đó là chức trách, nhiệm vụ riêng của cán bộ chính trị và cơ quan chuyên trách. Việc tổ chức nghiên cứu, quán triệt, học tập các chỉ thị, nghị quyết, văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống của một số cấp ủy, chỉ huy cơ quan, đơn vị chưa được thường xuyên, sâu rộng. Từ đó chưa tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức, trách nhiệm và nghĩa vụ của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống.

          II. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO NHẬN THỨC, TRÁCH NHIỆM CỦA QUÂN NHÂN TRONG THAM GIA ỨNG PHÓ VỚI THÁCH THỨC AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG HIỆN NAY

          1. Yêu cầu nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          a) Quán triệt sâu sắc, nắm vững quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          Nội dung quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay là nền tảng nhận thức tư tưởng và kim chỉ nam định hướng cho các hoạt động nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Thực hiện yêu cầu này, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy và cơ quan chính trị các cấp ở đơn vị phải xác định rõ việc học tập, quán triệt, nắm vững quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống là một nhiệm vụ chính trị, “nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình”; đây cũng là nhiệm vụ thường xuyên trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện nhiệm vụ của cấp ủy, tổ chức đảng. Hằng năm, các cơ quan, đơn vị phải xây dựng kế hoạch giáo dục, học tập, quán triệt, bồi dưỡng bắt buộc đối với mọi quân nhân gắn với việc cung cấp thông tin, cập nhật kiến thức mới những quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước, nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống phù hợp từng đối tượng, từng đơn vị.

Theo đó, cần thường xuyên tổ chức cho quân nhân nghiên cứu, học tập, quán triệt sâu sắc và nắm vững các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòngvà hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trọng tâm là Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về “Chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường”, Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI về chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, Chỉ thị số 46-CT/TW ngày 22-6-2015 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo đảm an ninh, trật tự trong tình hình mới, Kết luận số 32-KL/TW ngày 05-7-2018 của Bộ Chính trị về tình hình an ninh, trật tự nổi lên gần đây và nhiệm vụ giải pháp thời gian tới, Kết luận số 56-KL/TW ngày 23-8-2019 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, Nghị quyết 689-NQ/QUTW ngày 10-10-2014 của Quân ủy Trung ương về “Phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, sự cố, cứu hộ, cứu nạn đến năm 2020 và những năm tiếp theo”…; Chiến lược quốc phòng Việt Nam, Chiến lược quân sự Việt Nam, Chiến lược bảo vệ an ninh quốc gia, Chiến lược bảo vệ biên giới quốc gia, Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng, Chiến lược an ninh mạng quốc gia, Chiến lược Biển Việt Nam và các chiến lược quốc phòng, an ninh chuyên ngành khác; Luật Biên giới quốc gia năm 2003, Luật Biển Việt Nam năm 2012, Luật Quốc phòng năm 2018, Luật Lực lượng dự bị động viên năm 2019, Luật Dân quân tự vệ năm 2019 (sửa đổi)…; Nghị định 30/2017/NĐ-CP ngày 21-3-2017 của Chính phủ về “Quy định tổ chức, hoạt động ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn”, Nghị định số 03/2019/NĐ-CP ngày 05-9-2019 của Chính phủ về phối hợp giữa Bộ Công an và Bộ Quốc phòng trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm và nhiệm vụ quốc phòng…    

b) Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục cho quân nhân, trước hết là cán bộ, đảng viên hiểu đúng, nhận thức đầy đủ về những thách thức và đe dọa an ninh phi truyền thống ở nước ta

Thực hiện yêu cầu này, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy và cơ quan chính trị các cấp ở đơn vị phải tích cực, chủ động làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục cho mọi quân nhân trong đơn vị hiểu đúng, nhận thức đầy đủ về bản chất an ninh phi truyền thống, nhất là những mối đe dọa và tính chất nguy hiểm, khó lường của nó đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trên cơ sở đó, nâng cao ý thức cảnh giác, xây dựng thái độ, động cơ, xác định tốt trách nhiệm của cá nhân, tổ chức và của toàn xã hội để có các biện pháp ứng phó, phòng, chống hiệu quả. Cụ thể như: Trong lĩnh vực kinh tế, phải làm cho quân nhân và nhân dân hiểu được tác động xấu từ những hiểm họa của an ninh phi truyền thống làm cho nền kinh tế nước ta suy thoái, kém phát triển, gây ra những hệ lụy nguy hiểm, khó lường. Trong đó, biến đổi khí hậu làm cho nhiệt độ tăng, nước biển dâng… là nguyên nhân, “thủ phạm” gây nên các trận bão, lũ lớn, phá hoại mùa màng và các công trình giao thông, công trình xã hội, cơ sở sản xuất, làm ô nhiễm môi trường, dịch bệnh… chúng ta phải tốn kém nhiều tiền của để khắc phục.

Đối với lĩnh vực chính trị - tinh thần, phải làm cho quân nhân và nhân dân  hiểu được tác động của an ninh phi truyền thống làm hạn chế hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước và chính quyền các cấp, nhất là trong việc thực hiện các chủ trương, quyết sách về phát triển kinh tế - xã hội, gây tâm lý nhân dân hoang mang, hoài nghi, thiếu niềm tin đối với chế độ. Về văn hóa - xã hội, xu thế mở cửa hội nhập ngày càng sâu rộng hiện nay là điều kiện cho các luồng tư tưởng, văn hóa khác nhau của nước ngoài du nhập vào nước ta. Vì thế, chúng ta phải chịu tác động không nhỏ từ thứ văn hóa, đạo đức, lối sống độc hại, không lành mạnh du nhập từ nước ngoài; thậm chí làm lệch chuẩn về tư tưởng, phẩm chất đạo đức, lối sống của giới trẻ và biến dạng bản sắc văn hóa truyền thống nghìn năm văn hiến của dân tộc Việt Nam.

Về lĩnh vực quốc phòng - an ninh, phải làm cho quân nhân và nhân dân nhận rõ những tác động từ các hiểm họa của an ninh phi truyền thống đã ảnh hưởng lớn đến nguồn lực tăng cường quốc phòng - an ninh, trực tiếp là xây dựng lực lượng, thế trận, các công trình phòng thủ và các mặt bảo đảm cho hoạt động của lực lượng vũ trang thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự, bảo vệ Tổ quốc trong thời bình, hoạt động tác chiến khi đất nước có chiến tranh, xung đột. Mặt khác, trong điều kiện bùng phát của công nghệ thông tin, truyền thông, đang xuất hiện một loại tội phạm mới rất nguy hiểm, đe dọa trực tiếp tới quốc phòng - an ninh quốc gia, đó là: tội phạm an ninh mạng, tội phạm công nghệ cao. Các đối tượng này tìm cách đánh cắp các thông tin mật về an ninh quốc gia, về quân sự, quốc phòng, đối ngoại của đất nước, gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ đối ngoại, hợp tác quốc tế của ta đối với các quốc gia, khu vực. Thậm chí, tội phạm an ninh mạng có thể sử dụng những loại virút độc hại để phá hủy, làm tê liệt hệ thống máy tính, trung tâm chỉ huy, điều hành, gây ảnh hưởng lớn đến công tác huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu trong hệ thống máy tính nối mạng ở các cơ quan, đơn vị trọng yếu. Đặc biệt, một số quốc gia phát triển còn sử dụng lực lượng “tình báo mạng”, ngoài việc xâm nhập đánh cắp thông tin còn có thể tiến hành tác chiến mạng, tác chiến điện tử khi cần thiết…

c) Tiến hành thường xuyên liên tục, kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, lấy “xây” là chính

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay phải tiến hành thường xuyên, liên tục trong mọi điều kiện, hoàn cảnh, cả trong lúc học tập, huấn luyện, công tác, sẵn sàng chiến đấu cũng như trong sinh hoạt hằng ngày. Phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp, của các tổ chức và lực lượng với việc tham gia ứng phó của quân nhân cần tích cực, chủ động, thường xuyên, liên tục và phải rất linh hoạt, cụ thể, sáng tạo.

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay phải kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, lấy “xây” là chính. Trong đó, để “xây” tốt phải tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nâng cao nhận thức cho quân nhân về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Quân đội trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; về các chỉ thị, nghị quyết, quy định của Đảng và Nhà nước, của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, hướng dẫn của Tổng cục Chính trị và các cơ quan chức năng có liên quan đến nhiệm vụ ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Tập trung xây dựng cho mọi quân nhân có trạng thái tâm lý vững vàng, tâm thế sẵn sàng cơ động khi được cấp trên điều động tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; rèn luyện cho bộ đội có sức khỏe bền bỉ, dẻo dai, khả năng chịu đựng gian khổ trong những điều kiện khó khăn, phức tạp, nguy hiểm. Xây dựng cho mọi quân nhân luôn có bản lĩnh chính trị kiên định vững vàng trong mọi tình huống, điều kiện, hoàn cảnh, không bi quan, dao động, nản lòng, nhụt ý chí trước các nhiệm vụ khó khăn, vất vả; có ý chí quyết tâm cao, có tinh thần đoàn kết thống nhất, ý thức tổ chức kỷ luật nghiêm minh, tận tâm, tận lực, tuyệt đối phục tùng và chấp hành triệt để mệnh lệnh, chỉ thị của cấp trên. Xây dựng cho mọi quân nhân có niềm tin vào trang bị, khí tài trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống và tin vào khả năng hoàn thành nhiệm vụ của đơn vị mình; tinh thần sẵn sàng hy sinh, xả thân quên mình để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, tinh thần dũng cảm, sẵn sàng xông pha, xung kích đi đầu, lao vào những nơi, những vùng khó khăn, nguy hiểm nhất, sát cánh cùng với cấp ủy, chính quyền địa phương và nhân dân, các lực lượng có liên quan cùng tham gia ứng phó hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống.

Cần chống mọi biểu hiện nhận thức lệch lạc, coi nhẹ hoặc “khoán trắng” việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống cho cơ quan chính trị và đội ngũ cán bộ chính trị các cấp, nhất là việc coi thường các thách thức, đe dọa an ninh phi truyền thống hiện nay; chống các biểu hiện chủ quan, đơn giản, chần trừ, do dự, vô ý thức tổ chức kỷ luật, thoái thác nhiệm vụ khi được cấp trên phân công, điều động tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; chống mọi biểu hiện ngại khó, ngại khổ, sợ nguy hiểm, không dám hy sinh, xả thân mình vì nhiệm vụ… Đặc biệt, cần kiên quyết đấu tranh chống các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, phản động xuyên tạc, phủ nhận những thành tích, chiến công, vai trò nòng cốt, đi đầu của Quân đội ta trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. 

          2. Giải pháp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          a) Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy cơ quan, đơn vị các cấp đối với việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

Đây là giải pháp cơ bản, quan trọng hàng đầu, bảo đảm mọi hoạt động nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống được thực hiện có hiệu quả, thực chất và có chiều sâu.  

Để thực hiện tốt giải pháp trên, các cấp ủy, tổ chức đảng, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy và cơ quan chính trị các cấp cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm và sự cần thiết phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị, văn bản lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Đồng thời, thường xuyên nắm chắc tình hình thực tiễn, đánh giá đúng thực trạng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở cơ quan, đơn vị mình; chỉ rõ ưu điểm và khuyết điểm, nguyên nhân của ưu điểm, khuyết điểm, những vướng mắc, bất cập để kịp thời có chủ trương, giải pháp pháp lãnh đạo, chỉ đạo cụ thể, sát đúng, khắc phục khâu yếu, mặt yếu, góp phần nâng cao hơn nữa nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trên cơ sở đó, thực hiện tốt chức năng tham mưu, đề xuất với cấp ủy, chính quyền địa phương lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng, rà soát, bổ sung, hoàn chỉnh các kế hoạch, phương án sát với tình hình địa bàn và có tính khả thi cao; tích cực, chủ động chuẩn bị đầy đủ vật tư, lực lượng, phương tiện để sẵn sàng tham gia ứng phó có hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống; thống nhất, hoàn thiện cơ chế quản lý, điều hành, chỉ huy theo hướng trực tiếp, thiết thực, hiệu quả tạo nên sức mạnh tổng hợp, kịp thời xử lý các tình huống, hạn chế thấp nhất thiệt hại về người, tài sản của Nhà nước và nhân dân.

Các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng kịp thời tham mưu cho Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai toàn diện, đồng bộ về nội dung, giải pháp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; kịp thời ban hành các văn bản lãnh đạo, chỉ đạo định hướng nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, trong đó có nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống cho quân nhân; tham mưu, chỉ đạo, hướng dẫn các đơn vị tập trung tuyên truyền, giáo dục, định hướng cho quân nhân, trước hết là cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân nhân hiểu đúng, nhận thức đầy đủ và sâu sắc về an ninh phi truyền thống và các thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống ở nước ta hiện nay, làm cho mỗi quân nhân thống nhất nhận thức: tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống là nhiệm vụ chính trị quan trọng thường xuyên, sự tiếp nối của việc phát huy phẩm chất, truyền thống của “Bộ đội Cụ Hồ”, là “nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình” của mọi quân nhân, tổ chức, lực lượng trong toàn quân và không một quân nhân, tổ chức, lực lượng nào được xem nhẹ nhiệm vụ này; đó vừa là yêu cầu khách quan, cấp thiết, chứ không phải do ý muốn chủ quan của cá nhân hay tổ chức nào.

Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn các tổ chức quần chúng như đoàn thanh niên, công đoàn, phụ nữ và Hội đồng quân nhân đối với việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Các tổ chức quần chúng và Hội đồng quân nhân, theo chức năng, nhiệm vụ của mình, cần tích cực, chủ động tham mưu, đề xuất với cấp ủy, lãnh đạo, chỉ huy các cấp những nội dung, hình thức, biện pháp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; hướng dẫn cụ thể cho đoàn viên, hội viên, thanh niên vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp về việc tham gia phối hợp cùng các tổ chức, đoàn thể quần chúng ở địa phương phát huy tính xung kích, sáng tạo, tích cực tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Qua đó, góp sức cùng với cấp ủy, lãnh đạo, chỉ huy cơ quan, đơn vị thực hiện thắng lợi nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, trong đó có nhiệm vụ ứng phó hiệu quả với những thách thức an ninh phi truyền thống.

Cấp ủy, chỉ huy các cấp thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm và làm tốt công tác khen thưởng, nhân rộng điển hình tiên tiến, các cách làm hay, mô hình tốt, sáng tạo, hiệu quả ở cơ quan, đơn vị mình. Trong kiểm tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm phải phát hiện được những ưu, khuyết điểm, những mô hình, biện pháp cách làm sáng tạo, hiệu quả, những vấn đề bất cập nảy sinh do thực tiễn đặt ra; biện pháp khắc phục những hạn chế, khuyết điểm; rút ra được những bài học kinh nghiệm trong công tác tham mưu, lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện. Sau kiểm tra, sơ kết, tổng kết phải có các hình thức biểu dương, động viên khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Việc triển khai nhân rộng điển hình tiên tiến, các cách làm hay, mô hình tốt, sáng tạo, hiệu quả cần phải có sự lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức chặt chẽ, có tính kế hoạch cao, kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “nhân” điển hình. Bên cạnh đó, các cơ quan, đơn vị cần quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, bảo đảm đầy đủ, kịp thời tiêu chuẩn, chế độ, chính sách cho cán bộ, chiến sĩ tham gia làm nhiệm vụ ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Qua đó, tạo động lực, sức mạnh, tiếp tục thực hiện tốt “nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình”, xứng đáng với truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ”, sự tin cậy, yêu mến của nhân dân.

          b) Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về an ninh phi truyền thống, góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

Công tác thông tin, tuyên truyền giữ vai trò rất quan trọng nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Nếu nội dung thông tin, tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng quân nhân, từng thời điểm và bám sát yêu cầu, nhiệm vụ đòi hỏi của Quân đội, đơn vị; hình thức tổ chức phong phú, đa dạng; phương pháp tiến hành cụ thể, sáng tạo thì hoạt động nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống mới đạt hiệu quả cao, có ý nghĩa thiết thực. Hiện nay, công tác thông tin, tuyên truyền về an ninh phi truyền thống và các đe dọa an ninh phi truyền thống cho mọi quân nhân cần bám sát thực tiễn tình hình, không ngừng đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp phù hợp với từng cơ quan, đơn vị và từng đối tượng cụ thể; phải có sự lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất, chặt chẽ từ Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tới các đơn vị cơ sở; sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, các địa phương và các cơ quan, đơn vị, đồng thời phát huy có hiệu quả các phương tiện thông tin truyền thông.

Trước hết, về nội dung tuyên truyền, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị cần cập nhật đầy đủ, kịp thời, chính xác những thông tin chính thống để tuyên truyền, phổ biến sâu rộng, nhanh nhất đến mọi cán bộ, chiến sĩ và các tầng lớp nhân dân, nhất là các lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống, qua đó giúp cho họ nhận thức được những thuận lợi, khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ quan trọng này; hiểu rõ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Quân đội, khắc phục mọi khó khăn, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; nhận thức đúng về vấn đề an ninh phi truyền thống và các mối đe dọa của nó đang hiện diện ở Việt Nam hiện nay. Đó là vấn đề tụt hậu, chệch hướng, khủng hoảng kinh tế; suy thoái, tự diễn biến, tự chuyển hóa; tin tặc; ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu; tội phạm có tổ chức; tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm sử dụng công nghệ cao; khủng bố, ly khai, tự trị; xung đột vũ trang do tranh chấp chủ quyền biển, đảo… Đặc biệt, cần thường xuyên thông tin, tuyên truyền, phổ biến sâu rộng cho cán bộ, chiến sĩ và các tầng lớp nhân dân nhận thức sâu sắc các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước được thể hiện trong các nghị quyết, chỉ thị, quy định, các văn bản quy phạm pháp luật, các thỏa thuận quốc tế của Đảng và Nhà nước ta trong việc ứng phó, giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống nhằm xây dựng quyết tâm, ý thức trách nhiệm cao cho mọi quân nhân và nhân dân, chủ động phòng ngừa, ứng phó có hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống.

Hình thức thông tin, tuyên truyền phải đa dạng và phong phú, tiến hành thường xuyên, liên tục trên các phương tiện thông tin đại chúng trong nước và quốc tế, Trung ương và địa phương, gồm cả báo nói, báo hình, báo viết và mạng Internet; lồng ghép các biện pháp giáo dục, nâng cao nhận thức cho các cấp, các ngành, chính quyền địa phương và cho người dân, doanh nghiệp về các vấn đề an ninh phi truyền thống trong các chiến lược, chương trình, dự án, kế hoạch phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái; kết hợp chặt chẽ giữa các hoạt động đối ngoại, chính trị, kinh tế, quân sự, quốc phòng, các hoạt động tập huấn, hội thảo, tọa đàm, trao đổi kinh nghiệm, hội nghị sinh hoạt của các tổ chức, cơ quan và đơn vị…; gắn công tác thông tin, tuyên truyền về an ninh phi truyền thống và các đe dọa an ninh phi truyền thống với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước và phong trào thi đua quyết thắng của các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị để phát huy hiệu quả.

Kịp thời thông tin, định hướng tư tưởng, dư luận trước những tình huống phức tạp, nhạy cảm, củng cố niềm tin, nâng cao ý thức trách nhiệm, tạo sự chuyển biến trong hành động của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đối với việc ứng phó kịp thời, hiệu quả với các đe dọa an ninh phi truyền thống. Đặc biệt, cần thường xuyên làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền cho mọi quân nhân hiểu rõ việc tham gia ứng phó với an ninh phi truyền thống là một công việc khó khăn, nguy hiểm và khó lường trước được những tình huống bất trắc xảy ra, có thể hy sinh, tổn thất trong khi thực hiện nhiệm vụ; về những thành tích, kết quả đạt được của từng ngành, địa phương và của cả nước, nhất là các lực lượng, đơn vị trong Quân đội đã trực tiếp tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống trong thời gian qua. Trên cơ sở đó, nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm xã hội, trách nhiệm cộng đồng của các cấp, các ngành, của cấp ủy, chính quyền các cấp, của các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể và các tầng lớp nhân dân, sẵn sàng chung sức, đồng lòng cùng các đơn vị quân đội tích cực phòng ngừa, tham gia ứng phó có hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống, hạn chế đến mức thấp nhất tác động tiêu cực từ an ninh phi truyền thống, giữ vững ổn định để phát triển đất nước.

          c) Phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay

          Đây là giải pháp quan trọng, nhiệm vụ cốt yếu, thường xuyên nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp để nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống hiện nay.

  Để phát huy tốt vai trò của các tổ chức cần thường xuyên chăm lo xây dựng các tổ chức đảng, tổ chức chỉ huy, tổ chức quần chúng và Hội đồng quân nhân trong đơn vị thực sự trong sạch, vững mạnh. Theo đó, trước hết cần tập trung xây dựng các tổ chức đảng, nhất là cấp ủy, chi bộ ở cơ sở vững mạnh, thực sự là tổ chức lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở các đơn vị cơ sở. Coi trọng nâng cao năng lực lãnh đạo toàn diện và sức chiến đấu của các cấp ủy, tổ chức đảng. Đặc biệt, cấp ủy, tổ chức đảng các cấp phải thường xuyên cập nhật và cung cấp thông tin chính thống về những quan điểm, chủ trương mới của Đảng, Nhà nước, của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về quốc phòng, an ninh, trong đó có nội dung về tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống đến cán bộ, đảng viên một cách kịp thời, bảo đảm tính trung thực, đầy đủ, chính xác, khách quan, khoa học. Kịp thời định hướng, ngăn chặn, không để cán bộ, đảng viên hoang mang, dao động trước những thông tin thất thiệt, xuyên tạc, bịa đặt sai sự thật của các thế lực thù địch, phản động trên các trang mạng xã hội.

Xây dựng tổ chức chỉ huy đoàn kết, thống nhất trên cơ sở chức trách, nhiệm vụ được giao. Giải quyết tốt các mối quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới, giữa lãnh đạo với chỉ huy. Cán bộ chỉ huy các cấp phải là là lực lượng nòng cốt, gương mẫu đi đầu thực hiện nhiệm vụ nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc thực hiện nhiệm vụ; quản lý tốt tình hình mọi mặt của đơn vị mình, bảo đảm cho đơn vị hoạt động có tổ chức và kỷ luật, làm cho mọi quân nhân luôn luôn sẵn sàng chiến đấu và hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; phải thực sự có năng lực để tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối quân sự, quốc phòng của Đảng nói chung, nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống nói riêng. Đồng thời, cán bộ chỉ huy các cấp phải gương mẫu đi đầu, biết tổ chức, phát huy hết khả năng hiện có của đơn vị để chuẩn bị toàn diện, chu đáo về lực lượng, phương tiện, phương án phòng, chống, ứng phó kịp thời, có hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống; chỉ đạo đơn vị thực hiện tốt việc xây dựng, rà soát, bổ sung, hoàn chỉnh các kế hoạch, phương án và tổ chức luyện tập, diễn tập thuần thục theo các kế hoạch, phương án đã được phê duyệt.

Nâng cao chất lượng hoạt động và phát huy vai trò xung kích của các tổ chức: Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ, Công đoàn, Hội đồng quân nhân; hướng hoạt động của các tổ chức này xung kích vào thực hiện tốt nhiệm vụ nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trong đó, tổ chức đoàn phải làm tốt công tác giáo dục, rèn luyện đoàn viên, thông qua các hoạt động của đoàn định hướng cho đoàn viên, thanh niên có nhận thức đúng và nêu cao trách nhiệm của mình trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; thấy được niềm vinh dự, tự hào và lòng dũng cảm, khắc phục khó khăn, gian khổ để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Căn cứ vào tình hình thực tiễn của đơn vị, tổ chức tốt các phong trào xung kích thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm, trong đó gắn nội dung nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống vào các nội dung, chỉ tiêu thi đua của tổ chức đoàn các cấp; đồng thời, cần chủ động lồng ghép thực hiện nội dung này ở tổ chức đoàn các cấp với việc đẩy mạnh các phong trào thi đua quyết thắng, các cuộc vận động, nhất là việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo tinh thần Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị khoá XII và Chỉ thị số 87 của Thường vụ Quân ủy Trung ương, Chỉ thị số 855 về đẩy mạnh thực hiện Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới và thực hiện thông qua các phong trào, mô hình của tổ chức đoàn các cấp.

Đối với Hội phụ nữ và Công đoàn cần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị tư tưởng, xây dựng cho hội viên, đoàn viên có nhận thức đúng đắn, ý thức đầy đủ về nghĩa vụ, trách nhiệm của mình đối với việc tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Phải thường xuyên đổi mới nội dung, mở rộng các hình thức hoạt động nhằm thu hút đông đảo đoàn viên, hội viên tham gia, qua đó mà tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở cơ quan, đơn vị.

Đối với Hội đồng quân nhân, phải xây dựng và thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở đơn vị, tích cực đề xuất những nội dung, biện pháp để thực hiện quyền làm chủ trên mọi lĩnh vực, mọi mặt hoạt động của đơn vị. Trong đó, có nội dung nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Trước mắt, cần quan tâm bồi dưỡng nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn cho các ủy viên hội đồng, đa dạng hóa các hình thức dân chủ, kịp thời giải quyết thấu đáo những vấn đề quân nhân phản ánh; hướng hoạt động dân chủ của Hội đồng quân nhân vào thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị trung tâm, nhất là phát huy dân chủ để nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống, giúp cấp ủy, lãnh đạo, chỉ huy nắm, giải quyết tốt những vấn đề phức tạp, nổi cộm nảy sinh. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi cho Hội đồng quân nhân hoạt động có hiệu quả.

Bên cạnh đó, để phát huy sức mạnh tổng hợp, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần thường xuyên phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền địa phương, các đoàn thể chính trị - xã hội, nhân dân trên địa bàn đóng quân và nơi đơn vị làm nhiệm vụ tích cực nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống.

          d) Tăng cường công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở các cơ quan, đơn vị

  Kiểm tra, sơ kết, tổng kết là khâu quan trọng của toàn bộ quy trình nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Thực tiễn, kinh nghiệm tổ chức hoạt động này trong những năm qua đã cho thấy: Cơ quan, đơn vị nào làm tốt công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết thì việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống mang lại hiệu quả thiết thực. Ngược lại, cơ quan, đơn vị nào kiểm tra, sơ kết, tổng kết làm qua loa, chiếu lệ, hình thức, thiếu phương pháp, thì việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở cơ quan, đơn vị đó sẽ có nhiều hạn chế, yếu kém.

Kiểm tra việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống là trách nhiệm của mọi tổ chức, cơ quan, đơn vị và của mọi quân nhân, nhưng trước hết thuộc về cấp ủy các cấp. Mục đích của kiểm tra là để phát huy ưu điểm, phát hiện gương tập thể và cá nhân tiêu biểu, điển hình tiên tiến, những nhân tố tích cực, những cách làm hay, sáng tạo, hiệu quả để nhân rộng, biểu dương, khen thưởng kịp thời; giáo dục và ngăn ngừa những vi phạm của tập thể và cá nhân, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, những cách làm hình thức, kém hiệu quả và tháo gỡ những vướng mắc, bất cập, góp phần làm cho việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống của mỗi tổ chức, cơ quan, đơn vị và từng cá nhân đi vào nền nếp, có chiều sâu và đạt hiệu quả thiết thực. Do vậy, công tác kiểm tra phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, công khai, chặt chẽ, không cứng nhắc và nặng về hành chính hóa để tránh tình trạng “đầu voi đuôi chuột”, đối phó, phô trương, hình thức, không thực chất; khi quán triệt, triển khai thì rầm rộ nhưng khi thực hiện thì tắc trách, không có tập thể, cá nhân nào chịu trách nhiệm. Kiểm tra phải được thực hiện trong tất cả các khâu, các bước, các hoạt động công tác, ở mọi lúc, mọi nơi và trong mọi điều kiện hoàn cảnh.

Quá trình kiểm tra đòi hỏi cấp ủy các cấp cần quán triệt và thực hiện theo đúng phương châm: kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm; kết hợp kiểm tra thường xuyên, định kỳ với kiểm tra đột xuất; cấp trên kiểm tra cấp dưới, tổ chức đảng cấp trên kiểm tra tổ chức đảng cấp dưới và tổ chức đảng kiểm tra mọi cán bộ, đảng viên... Coi trọng phát huy vai trò của cấp ủy cơ sở, trực tiếp là đồng chí bí thư cấp ủy trong triển khai thực hiện. Đối tượng kiểm tra là các tổ chức, cơ quan, đơn vị và các cán bộ, đảng viên, quần chúng, trong đó tập trung vào cấp ủy, cán bộ chủ trì, chủ chốt các cấp, nhất là thủ trưởng cơ quan, đơn vị. Nội dung kiểm tra phải toàn diện, nhưng có trọng tâm, trọng điểm, tránh chung chung, dàn trải. Trong đó, cần chú trọng vào công tác tuyên truyền, giáo dục, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; việc nghiên cứu, quán triệt, cụ thể hóa các quan điểm, đường lối, mục tiêu, yêu cầu, nội dung, nhiệm vụ và giải pháp tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống của Đảng và Nhà nước; các nghị quyết, chỉ thị, hướng dẫn của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng có liên quan đến nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; việc xây dựng, ban hành nghị quyết, chỉ thị, hướng dẫn và triển khai tổ chức thực hiện nhiệm vụ tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở cơ quan, đơn vị...

Cần làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, đánh giá đúng ưu điểm, hạn chế, khuyết điểm và nguyên nhân, những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong quá trình tổ chức thực hiện; phát hiện những tập thể, cá nhân và những nơi làm tốt, việc làm tốt, mô hình hay, cách làm sáng tạo, hiệu quả để kịp thời biểu dương, phổ biến, nhân rộng cho các tổ chức, cơ quan, đơn vị và mọi người học tập, làm theo. Mặt khác, phải kiên quyết chấn chỉnh, nhắc nhở, uốn nắn những tập thể, cá nhân có nhận thức lệch lạc, có khuyết điểm và biểu hiện vi phạm hoặc những nơi làm chưa tốt, hiệu quả chưa cao, chưa tạo thành phong trào rộng khắp trong mỗi tổ chức, cơ quan, đơn vị. Trên cơ sở rút ra những bài học kinh nghiệm để tiếp tục vận dụng nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống thời gian tới. Các cơ quan, đơn vị, nhất là cấp ủy, chỉ huy các cấp phải nhận thức rõ việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống là một nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, từ đó đề cao trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện công tác sơ kết, tổng kết. Tuyệt đối tránh những biểu hiện hình thức, làm qua loa, đại khái và cho rằng đã sơ kết, tổng kết xong là xong và việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống đã hoàn thành. Đồng thời, qua sơ kết, tổng kết phải đóng góp ý kiến, đề xuất với cơ quan cấp trên những vấn đề mới có giá trị lý luận và thực tiễn, trọng tâm là công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn và tổ chức thực hiện ở các cấp; cơ chế phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương, những vướng mắc, bất cập, hướng giải quyết; biện pháp, hình thức, cách làm mới… để tiếp tục vận dụng, tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống.

KẾT LUẬN

Thế giới hiện nay, bên cạnh mối đe dọa về quân sự, vẫn tồn tại và xuất hiện nhiều yếu tố mới đe dọa đến con người và an ninh quốc gia như: khủng bố, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, khủng hoảng kinh tế... Những nhân tố nêu trên được các quốc gia trên thế giới xác định là vấn đề an ninh phi truyền thống để phân biệt với các vấn đề an ninh truyền thống. Việt Nam cũng như các quốc gia khác trên thế giới, đều đang phải đối mặt với những mối đe dọa an ninh phi truyền thống; điều đó, đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta phải có những chủ trương, giải pháp hữu hiệu để phòng ngừa, ứng phó với những mối đe dọa an ninh phi truyền thống.

Với chức năng là đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất, bên cạnh nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, Quân đội ta còn được Đảng, Nhà nước và nhân dân tin tưởng, giao nhiệm vụ là lực lượng chủ lực, nòng cốt trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao phó, vấn đề quan trọng hàng đầu là cấp ủy, chỉ huy các cấp trong toàn quân phải không ngừng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống; tiếp tục khẳng định đây là nhiệm vụ chính trị, “nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình của quân đội” và của từng đơn vị. Từ đó, làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục động viên cán bộ, chiến sĩ hiểu rõ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Quân đội, khắc phục mọi khó khăn, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Để góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống phải tiến hành đồng bộ các giải pháp. Trong đó, cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về an ninh phi truyền thống và các đe dọa an ninh phi truyền thống; phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng; tăng cường công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nâng cao nhận thức, trách nhiệm của quân nhân trong tham gia ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống ở các cơ quan, đơn vị./.

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr.77.

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.74.

[3] Phùng Hữu Phú, Nguyễn Văn Đặng, Nguyễn Viết Thông (Đồng chủ biên): Tìm hiểu một số thuật ngữ trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.15.