CPK (creatin Phosphokinase Và Các Isoenzym): ý Nghĩa Lâm Sàng Chỉ ...

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Chỉ đinh xét nghiệm creatin phosphokinase và các isoenzym

Để hỗ trợ cho chẩn đoán nhồi máu cơ tim và các tình trạng hoại tử cơ.

Cách lấy bệnh phẩm xét nghiệm creatin phosphokinase và các isoenzym

Xét nghiệm được tiến hành trên huyết thanh.

Không nhất thiết yêu cầu bệnh nhân phải nhịn ăn trước khi lấy máu xét nghiệm.

Xét nghiệm thường được chỉ định làm cấp cứu và được làm nhắc lại 3-4 lần trong vòng 4 - 24h ở các bệnh nhân có bệnh cảnh cơn đau ngực kéo dài.

Chú ý:

Cần tránh gây tan máu do nồng độ cao của hemoglobin có thể làm xét nghiệm định lượng CPK không chính xác (do ức chế hoạt tính của CPK).

Không được tiêm bắp trong vòng 1h trước khi lấy máu xét nghiệm.

Giá trị creatin phosphokinase và các isoenzym bình thường

CPK toàn phần

Nữ: 40-150 U/L hay 0,67 - 2,50 µkat/L.

Nam: 38-174 U/L hay 0,63 - 2,90 µkat/L.

CPKMB

<10 U/L.

Điện di các CPSC

CPK BB < 1 %.

CPKMB <5%.

CPK MM > 94%.

Tăng hoạt độ CPK toàn phần

Các nguyên nhân chính thường gặp

Bệnh tai biến mạch máu não cấp.

Loạn thần cấp.

Nghiện rượu.

Chấn thương não.

Sau tiến hành khử rung tim.

Sau phẫu thuật tim.

Co giật.

Tình trạng sảng rung (delirium tremens).

Viêm da và cơ (dermatomyosỉs), viêm đa cơ (polymyositis).

Sau tiến hành đánh sốc điện.

Giảm kali máu.

Suy chức năng tuyến giáp và phù niêm.

Tiêm bắp nhiều lần.

Viêm cơ.

Nhồi máu cơ tim.

Loạn dưỡng cơ tiến triển.

Nhồi máu phổi.

Tiêu cơ vân (rhabsomyolysis).

Tăng hoạt độ của các isoenzym của CPK

Các nguyên nhân chính thường gặp

Tăng isoenzym CK-BB

Bệnh lý não.

- Tai biến mạch máu não.

- Tinh trạng sau cơn động kinh với thiếu oxy não.

- Chấn thương mô não.

Các khối u não.

- Ung thư vú, phổi, tuyến tiền liệt.

- Nhồi máu phổi.

- Tình trạng sốc.

Tăng isoenzyrm CK-MB

Bệnh lý tim mạch:

- Nhồi máu cơ tim cấp.

- Viêm cơ tim.

- Sau khử rung tim.

- Suy tim ứ huyết

- Chấn thương đối với tỉm.

Cấc tổn thương do dòng điện.

Tăng thân nhiệt ác tính. Hội chứng reye.

Tăng isoenzym CK-MM

Bệnh lý cơ (tăng PCK MM):

- Gắng sức thể lực quá mức (chạy marathon).

- Tiêm bắp nhiều lần.

- Hội chứng vùi lấp.

- Tinh trạng viêm của cơ, hoại tử cơ.

- Cơn động kỉnh.

- Sảng (delirium).

- Giai đoạn hậu phẫu.

- Tăng thân nhiệt với rét run.

- Uốn ván.

- Điện giật.

- Bệnh của cơ: bệnh cơ Duchenne, hội chứng Mac Ardle, viêm đa cơ, viêm da-cơ.

- Tiêu sợi cơ vân (rhabdomyoỉysỉs).

Giảm kali máu.

Suy chức nãng tuyến giáp.

Sốc

Ghi chú:

1) Bệnh lý cơ nguồn gốc thần kỉnh (Vd: bệnh nhược cơ) không đi kèm với tăng các CPK.

2) Hội chứng vùi lấp gấy tăng mạnh các CPK thường đi kèm myoglobin niệu với nguy cơ suy thận.

Giảm hoạt độ CPK toàn thân

Các nguyên nhân chính thường gặp

Bệnh Addison.

Giảm tiết của thùy trước tuyến yên.

Bệnh của mô liên kết (connectlve tissue disease).

Có thai ở giai đoạn sớm.

Bệnh lý gan.

Giảm khối lượng cơ của cơ thể.

Bệnh lý khối u có di căn.

Nhận định chung và ý nghĩa lâm sàng chỉ số xét nghiệm creatin phosphokinase và các isoenzym

Nhận định chung

Creatin phosphokinase (CPK) là một enzym xúc tác phản ứng: Creatin + ATP <-> Creatin - phosphat + ADP. Vì vậy, CPK đóng vai trò chủ chốt trong cung cấp năng lượng cho các mô khác nhau trong cơ thể, đặc biệt ở mô cơ.

CPK là enzym được thấy chủ yếu ở cơ tim, cơ vân và với một hàm lượng ít hơn ở mô não. Tất cả các quá trình bệnh lý tác động tới các cơ quan kể trên đều có thể là nguyên nhân gây tăng hoạt độ CPK toàn phần.

Nhờ kỹ thuật điện di hay sắc kí (chromatographie) có thể tách biệt CPK thành 3 loại isoenzym khác biệt:

CPK BB (CK1) được thấy trong não và cơ trơn của phổi.

CPK MB (CK2) khu trú chủ yếu trong cơ tim.

CPK MM (CK3) được thấy chủ yếu trong các cơ vân.

Trong điều kiện bình thường, huyết thanh người chứa chủ yếu CPK dưới dạng MM. CPK MB chiếm khoảng 5% CPK toàn phần và lượng CPK BB là không đáng kể.

Trong nhồi máu cơ tim, tăng CPK thường xảy ra trước khi tăng các transaminase và LDH. Hoạt độ CPK toàn phần điển hình sẽ tăng ngay từ giờ thứ 4, với mức đỉnh xảy ra giữa giờ thứ 18 - 24 sau khi bị nhồi máu. Hoạt độ CPK thường tăng cao trong khoảng 2 - 3 ngày và trở lại giá trị bình thường vào khoảng ngày thứ 4. Như vậy, CPK là một trong những enzym tim đầu tiên tăng lên sau khi bị nhồi máu cơ tim cấp.

Hoạt độ CPK MB tăng lên song song với CPK toàn phần với giá trị thu được thể hiện ít nhất 10% CPK toàn phẩn (tỉ lệ % này thường đạt tới giá trị 20 - 30%).

Một điều được ghi nhận là giá trị của CPK tương ứng với mức độ rộng và mức độ nặng của nhồi máu. Hơn nữa, tăng lại hoạt độ CPK sau 4 ngày bị nhồi máu cơ tim cấp đặt nghi vấn bệnh nhân có thể có tình trạng nhồi máu tái phát.

Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm creatin phosphokinase và các isoenzym

Máu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu có thể làm thay đổi kết quả xét nghiệm.

Các yếu tố có thể gây ảnh hưởng tới kết quả xét nghiệm bao gồm: sau thông tim, các mũi tiêm bắp cho bệnh nhân, chấn thương đối với cơ, phẫu thuật gần đây và gắng sức kéo dài.

Các thuốc có thể làm tàng hoạt độ CKP toàn phần là: amphotericin B, ampicillin, thuốc chống đông, aspirin, clohbrat, cocain, dexamethason, ethanol, furosemid, lithium, morphin và một số thuốc gây mê và tê.

Ý nghĩa lâm sàng chỉ số xét nghiệm creatin phosphokinase và các isoenzym

Trong trường hợp nghi vấn có tổn thương mạch vành, định lượng CPK giúp chẩn đoán nhồi máu cơ tim và cho phép theo dõi tiến triển ổ nhồi máu.

Tinh trạng tăng CPK không thể giải thích được lý do, kết hợp với chứng đại hồng cầu và tăng cholesterol máu gợi ý tình trạng suy giáp.

Trong trường hợp tăng các transaminase và LDH, định lượng CPK giúp phân biệt một bệnh lý gan với bệnh lý cơ vân hay cơ tim.

Hộỉ chứng viêm kết hợp với tăng CPK MM gợi ý chẩn đoán viêm đa cơ hay viêm da cơ.

Xác định các isoenzyme của CPK cố ít lợi ích chẩn đoán nếu CPK toàn phẩn bình thường.

Trái lại, trong trường hợp tăng CPK toàn phần, xác định các isoenzyme (MB, MM, BB) rất hữu ích do xét nghiệm cho phép phân biệt tăng CKP là do nguồn gốc tim với tăng CPK do nguồn, gốc cơ hay não.

Báo cáo của Hội nghị đồng đồng thuận điều trị ở người lớn lần thứ lll (Adult Treatment Panel III [ATP III] khuyến cáo cần kiểm tra hoạt độ CPK cơ sở (base-line CPK) trước khi bắt đầu tiến hành điều trị bằng statin cho bệnh nhân, do tình trạng tăng hoạt độ CPK không gây triệu chứng tương đốl hay gặp. Xác định hoạt độ CPK của bệnh nhân trước khi điều trị sẽ giúp hạn chế được sự quy kết không đúng khi xảy ra tìnhh trạng tăng hoạt độ CPK sau khi điều trị bằng statin và giúp xác định bệnh nhân có tình trạng tiêu sợi cơ vân hay không.