ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ THỐNG KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ...

VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ

Lịch sử phát triển của kế toán Việt Nam có thể tạm chia thành hai giai đoạn: - Trước năm 1986;

- Từ năm 1986 đến nay

Trước năm 1986

Từ năm 1945 kế toán nước ta được sử dụng như là một công cụ phục vụ cho nhà nước trong việc quản lý thu chi ngân sách của các xí nghiệp quốc doanh. Đến năm 1954 kế toán đóng vai trò phản ánh và giám đốc các hoạt động sản

xuất kinh doanh, sử dụng vốn của nhà nước trong tất cả các ngành kinh tế quốc dân. Sau đó cùng với chủ trương thực thi từng bước chế độ hạch toán kinh tế, nhà nước đã ban hành chế độ kế toán có tính chất xã hội chủ nghĩa cho các xí nghiệp thuộc ngành công nghiệp và xây dựng cơ bản làm cơ sở xây dựng hệ thống kế toán cho các ngành khác.

Năm 1961, chính phủ ban hành điều lệ kế toán nhà nước và thực hiện sửa đổi hệ thống, chế độ kế toán cụ thể. Mục đích là góp phần nắm bắt kịp thời và chính xác tình hình hoàn thành kế hoạch cũng như tăng cường công tác quản lý kinh tế và tài chính của nhà nước. Từ năm 1970, nhà nước ban hành hệ thống tài khoản kế toán thống nhất áp dụng cho tất cả các đơn vị trong ngành kinh tế quốc dân đồng thời sửa đổi vai trò kế toán trưởng đơn vị. Như vậy song song với việc cải tiến công tác quản lý kinh tế, nhà nước cũng chú trọng nâng cao về nhận thức, quan điểm, chính sách chế độ và tổ chức vai trò của kế toán.

Tóm lại, trong giai đoạn này, nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp. Hệ thống kế toán đóng vai trò là công cụ giúp nhà nước kiểm tra, kiểm soát hoạt động của các doanh nghiệp (chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước) và các đơn vị hành chính sự nghiệp. Thông tin thể hiện trên các báo cáo kế toán tại các doanh nghiệp phản ánh chủ yếu tình hình thực hiện kế hoạch được giao. Vì vậy, tính chính xác, trung thực của kế toán có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả quản lý cũng như hành thu thuế. [6]

Từ năm 1986 - nay

Bắt đầu từ năm 1986, Việt Nam chuyển đổi nền kinh tế từ “Cơ chế kế hoạch hóa tập trung” sang “cơ chế thị trường”. Quan hệ thương mại, ngoại giao ngày càng được mở rộng. Các hoạt động tài chính, kế toán và kiểm toán chịu nhiều tác động trực tiếp từ đặc điểm của nền kinh tế thị trường chẳng hạn như: sự đa

dạng của các thành phần kinh tế, sự xuất hiện của các hình thức và phương pháp quản lý kinh tế mới … Hệ thống kế toán sửa đổi năm 1970 dần bộc lộ nhiều nhược điểm không còn phù hợp với thực tế. Do đó, đến năm 1988 nhà nước chính thức ban hành Pháp lệnh kế toán và thống kê đặt nền tảng cho hệ thống kế toán kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, pháp lệnh này còn cho phép các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thực hiện chế độ kế toán và thống kê theo những nguyên tắc và tiêu chuẩn quốc tế phổ biến được Bộ tài chính và Tổng cục thống kê Việt Nam thừa nhận, chịu sự kiểm tra của cơ quan tài chính và thống kê Việt Nam. Trong giai đoạn này, số liệu kế toán là số liệu có giá trị pháp lý để đánh giá kết quả sản xuất, kinh doanh và các nghĩa vụ của đơn vị. Tuy nhiên, các quy định về kế toán thời kỳ này vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu quản lý của nền kinh tế thị trường cũng như chưa phù hợp với các thông lệ quốc tế.

Sau đó trước sự đổi mới sâu sắc cơ chế quản lý kinh tế đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện nền tài chính quốc gia. Kế toán là một bộ phận cấu thành quan trọng của hệ thống ấy nên cần phải sửa đổi hoàn thiện để đảm nhiệm được vai trò tích cực trong quản lý, điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh tế. Từ đầu năm 1994, Bộ tài chính đã tiến hành nghiên cứu, xây dựng hệ thống kế toán áp dụng cho doanh nghiệp trên cơ sở chọn lọc các chuẩn mực kế toán quốc tế, phù hợp với nguyên tắc và thông lệ kế toán phổ biến ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển. Hệ thống kế toán mới này được ban hành theo quyết định 1141/TC/CĐKT ngày 01/11/1995 với nhận thức mới về đối tượng sử dụng thông tin kế toán theo phương châm dễ làm, dễ hiểu, minh bạch, công khai, dễ kiểm tra, dễ kiểm soát, bao gồm bốn bộ phận cơ bản:

- Hệ thống tài khoản kế toán và nội dung, kết cấu, phương pháp phản ánh của tài khoản kế toán doanh nghiệp;

- Hệ thống báo cáo tài chính và nội dung, phương pháp lập các báo cáo tài chính doanh nghiệp;

- Chế độ chứng từ kế toán; - Chế độ sổ sách kế toán.

Trong những năm vừa qua, cùng với nỗ lực hợp tác quốc tế Việt Nam đã thực hiện cam kết hội nhập trên nhiều lĩnh vực thể hiện bằng các đàm phán song phương và đa phương đa dạng đáp ứng quá trình hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu. Trong lĩnh vực tài chính, Việt Nam đã hoàn tất quá trình đàm phán mở cửa thị trường các dịch vụ tài chính (kế toán, kiểm toán, tư vấn thuế và bảo hiểm) đến năm 2004 với các nước Asean. Một lần nữa kế toán Việt Nam đứng trước yêu cầu phải thay đổi để điều chỉnh phù hợp hơn với thông lệ quốc tế. Ngày 12/02/1999, Ủy ban chuẩn mực kế toán Việt Nam được thành lập theo quyết định số 19/1999/QĐ-BTC của Bộ tài chính với nhiệm vụ chủ yếu là thiết lập hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam nhằm tạo dựng hành lang pháp lý cũng như xây dựng khuôn mẫu cho hoạt động kế toán. Theo quyết định số 38/2000/QĐ-BTC của Bộ tài chính về việc ban hành và công bố áp dụng hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam, các chuẩn mực kế toán Việt Nam phải được xây dựng trên cơ sở các chuẩn mực quốc tế về kế toán và phù hợp với điều kiện phát triển của nền kinh tế thị trường Việt Nam, phù hợp với hệ thống luật pháp, trình độ, kinh nghiệm kế toán Việt Nam. [5]

Ngày 31/12/2001 Bộ trưởng Bộ tài chính ra quyết định số 149/2001/QĐ-BTC về việc ban hành và công bố bốn chuẩn mực kế toán đầu tiên trong hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam mở đầu cho sự ra đời hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam.

Đến ngày 17/03/2003, Luật kế toán được Quốc hội thông qua trở thành văn bản pháp quy có giá trị cao nhất về kế toán được áp dụng bắt đầu từ ngày

01/01/2004. Sau đó, Bộ tài chính dần chuyển giao một phần công việc – bao gồm quản lý hành nghề kế toán, kiểm toán - cho hội nghề nghiệp bằng quyết định số 47/2005/QĐ-BTC ngày 14/07/2005.

Những đặc điểm chủ yếu của hệ thống kế toán Việt Nam

Thông qua khái quát lịch sử trên, có thể thấy hệ thống kế toán Việt Nam có những đặc điểm như sau [15]:

- Là hệ thống quy định chi tiết và thống nhất về chứng từ, sổ sách, tài khoản và báo cáo tài chính do nhà nước ban hành dưới dạng luật và văn bản dưới luật;

- Hội nghề nghiệp không có vai trò lập quy; - Chịu ảnh hưởng rất lớn bởi thuế;

- Nhấn mạnh đến sự tuân thủ quy định hơn là sự trung thực và hợp lý, sự xét đoán bị hạn chế ở mức độ thấp;

- Mức độ khai báo thông tin trên báo cáo tài chính còn khá thấp;

- Báo cáo tài chính mang tính bảo thủ cao, thể hiện qua việc giá gốc được sử dụng phổ biến trong định giá tài sản.