ĐỀ TÀI SKKN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 3

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN MỸ ĐỨC

TRƯỜNG TIỂU HỌC HỢP THANH A

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm cho học sinh lớp 3

Lĩnh vực : Môn Tiếng việt

Tên tác giả : Lê Thị Thắm

Chức vụ : Giáo viên

Năm học : 2010 - 2011

MỤC LỤC

TRANG

A. MỞ ĐẦU

I.Lý do chọn đề tài ........................................................................................2

II.Mục đích, nhiệm vụ ..................................................................................3

III. Đối tượng, phạm vi, phương pháp...........................................................4

B. NỘI DUNG

Chương I: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng hệ thống bài tập

MRVT theo chủ điểm cho học sinh lớp 3

I.Cơ sở lí luận ...............................................................................................5

II.Cơ sở thực tiễn...........................................................................................7

Chương 2: Hệ thống bài tập MRVT theo chủ điểm cho học sinh lớp 3

I.Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập........................................................8

II.Hệ thống bài tập MRVT............................................................................9

III.Hướng dẫn sử dụng và thực nghiệm sư phạm .......................................32

IV.Thiết kế giáo án thử nghiệm ..................................................................36

V.Kết luận. .................................................................................................39

VI.Tài liệu tham khảo .................................................................................41

A. MỞ ĐẦU

I. Lý do chọn đề tài

1. Tiếng Việt là ngôn ngữ chính thức và thống nhất của cộng đồng các dân tộcViệt Nam, là thứ của cải vô giá mà cha ông ta đã sáng tạo, giữ gìn và bảovệ trong suốt quá trình phát triển lịch sử của đất nước . Vì vậy,mỗi chúng ta phải luôn luôn có ý thức giữ gìn, bảo vệ sự giàu có và trong sáng của tiếng việt , để tiếng Việt mãi là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của cộng đồng người Việt Nam, là công cụ bảo tồn và phát triển nền văn hoá dân tộc. Để làm được điều này thì giáo dục đóng một vai trò rất quan trọng bởi tiếng việt chính là một môn học trong hệ thống giáo dục .

2. Ngày nay do yêu cầu của sự phát triển văn hoá , khoa học , kinh tế

- Môn Tiếng Việt ở phổ thông (trong đó có môn Tiếng Việt lớp 3) được dạy tích hợp. Dạy tích hợp như vậy ít nhiều gây khó khăn, bỡ ngỡ cho cả người dạy lẫn người học . Thực tế này đòi hỏi ngoài bộ sách giáo khoa dùng trong nhà trường mang tính pháp lí, cần phải có thêm những cuốn sách tham khảo cho giáo viên và học sinh để góp phần nâng cao hiệu quả giờ dạy - học.

- Đến nay đã có một số sách tham khảo dùng cho từng lớp nhưng chưa

thấycó một công trình nghiên cứu nào xây dựng được một hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm dùng cho học sinh lớp 3 một cách toàn diện.

3. Hình thành năng lực từ ngữ cho học sinh (HS) cấp tiểu học nói chung và HS lớp 3 nói riêng là mục tiêu quan trọng nhất của việc dạy từ ngữ ở cấp tiểu học . Bởi vậy, muốn thực hiện được mục tiêu này trước hết phải phát triển, mở rộng vốn từ cho học sinh nói chung và học sinh lớp 3 nói riêng 4. Ngoài những căn cứ lí luận và thực tiễn nói trên, tôi "Xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm cho học sinh lớp 3" còn là vì hệ thống bài tập được xây dựng theo chủ điểm sẽ phù hợp với nội dung chương trình giảng dạy (chương trình phân môn Luyện từ và câu trong Tiếng Việt 3 được bố trí dạy theo chủ điểm), phù hợp với đặc trưng về tính hệ thống của từ vựng, phù hợp với qui luật tích luỹ vốn từ.

II. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

1. Mục đích nghiên cứu

-Trên cơ sở tiếp thu những thành tựu của các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài và thực tế dạy - học phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3 tôi làm đề tài này với mục đích xây dựng được một hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm một cách tương đối toàn diện về hình thức cũng như nội dung để làm tài liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh khi dạy - học môn Tiếng Việt lớp 3, góp phần nâng cao hiệu quả giờ dạy - học.

2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu nội dung, chương trình phân môn Luyện từ và câu trong sách Tiếng Việt 3.

- Tìm hiểu thực trạng dạy và học phân môn nàyỷơ trường trong vài năm gần đây.

- Tìm hiểu một số cơ sở lí thuyết liên quan đến đề tài để làm căn cứ xây dựng hệ thống bài tập.

- Xây dựng một hệ thống bài tập phong phú, đa dạng theo chủ điểm trong Tiếng Việt 3.

- Thiết kế một bài dạy thử nghiệm và tổ chức dạy thực nghiệm ở một số lớp bước đầu đánh giá hiệu quả và tính thực thi của đề tài

III. Đối tượng , phạm vi và phương pháp nghiên cứu

1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm được sử dụng trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3

2. Phạm vi nghiên cứu

Chương trình phân môn Luyện từ và câu trong sách Tiếng Việt 3 bao

gồm 15 chủ điểm nhưng đề tài chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu ở 5 chủ điểm, đó là:

- Chủ điểm Măng non;

- Chủ điểm Tới trường;

- Chủ điểm Thành thị và Nông thôn;

- Chủ điểm Sáng tạo;

- Chủ điểm Nghệ thuật;

Đề tài cũng chỉ dừng lại ở việc xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo 5 chủ điểm trên.

3.Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:

- Phương pháp thống kê - phân loại: Phương pháp nghiên cứu này được dùng để khảo sát, phân loại các dạng bài tập, phân loại kết quả học tập của học sinh.

- Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phương pháp này được dùng để phân tích, tổng hợp kết quả điều tra thực tế. Phương pháp này còn được dùng để phân tích và tổng kết kết quả nghiên cứu mà đề tài đã đạt được.

- Phương pháp so sánh - đối chiếu: phương pháp này còn được dùng để so sánh, đối chiếu kết quả giảng dạy và học tập của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

- Phương pháp thực nghiệm: Phương pháp này được vận dụng trong quá trình tổ chức thực nghiệm những dạng bài tập mà đề tài đề xuất.

B. NỘI DUNG

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HỆ THỐNG BÀI TẬP MỞ RỘNG VỐN TỪ THEO CHỦ ĐIỂM CHO HS LỚP 3

I.CƠ SỞ LÍ LUẬN

1. Mục tiêu của việc dạy từ ngữ cho học sinh

-Trong dạy học từ ngữ thì mục tiêu:Hình thành và rèn luyện năng lựctừ ngữ cho học sinh chính là mục tiêu quan trọng nhất của dạy - học từ ngữ. vậy năng lực từ ngữ là gi?

1.1:Năng lực từ ngữ là gì ?

- Năng lực từ ngữ là một bộ phận của năng lực ngôn ngữ, bao gồm vốn từ và kỹ năng sử dụng vốn từ ấy để tạo lập và lĩnh hội ngôn bản. Như vậyđể có năng lực ngôn ngữ nói chung và năng lực từ ngữ nói riêng tt thì trước hết mỗi cá nhân phải có một vốn từ nhất định, sau nữa là phải nắm được nghĩa và có kỹ năng sử dụng chúng trong mọi tình huống.

1.2: Vốn từ của cá nhân và vốn từ của học sinh tiểu học

- Vốn từ của cá nhân: "Vốn từ của cá nhân là toàn bộ các từ và các đơn vị tương đương từ của ngôn ngữ được lưu giữ trong trí óc của cá nhân và được cá nhân đó sử dụng trong hoạt động giao tiếp"

-Vốn từ của mỗi cá nhân có thể có được do quá trình tích luỹ tự nhiên (vô thức) hoặc được hình thành do quá trình học từ (có ý thức)

-Vốn từ của cá nhân luôn biến động và phát triển theo độ tuổi, môi trường sống và những hoạt động của cá nhân ấy.

- Vốn từ của học sinh tiểu học: Khó có thể thống kê một cách chính xác vốn từ của mỗi cá nhân nói chung và của học sinh tiểu học nói riêng, bởi vốn từ luôn là một hệ thống mở có tác giả ước tính học sinh học xong tiểu học sẽ có vốn từ khoảng 12.000 từ.

- Vốn từ của học sinh tiểu học cũng có thể hình hành từ 2 con đường: hình thành theo con đường tự nhiên và hình thành theo con đường tự giác, có ý thức.

- Vốn từ của học sinh tiểu học hình thành theo con đường tự nhiên, vô thức lệ thuộc nhiều vào môi trường sống và địa bàn cư trú

- Vấn đề vốn từ của học sinh tiểu học là một vấn đề phức tạp: do vốn từ của học sinh tiểu học chủ yếu hình thành qua cách học tự nhiên, vô thức, dựa vào ngữ cảnh, vào tình huống giao tiếp để phỏng đoán nghĩa của từ... cho nên trong vốn từ này, có một số từ không được hiểu đúng về âm thanh - chữ viết, học sinh hiểu sai hoặc chưa đầy đủ về nghĩa, sử dụng từ không đúng hoặc chưa thích hợp...

2 . Phương pháp mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học.

- Dạy mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học theo Lê Hữu Tỉnh là phải dựa

vào quy luật nhận thức (quy luật tiếp nhận từ ngữ) của con người nói chung, trẻ

em nói riêng. Đồng thời cũng phải dựa vào qui luật liên tưởng của con người, cụ thể dựa trên quan hệ liên tưởng giữa các từ trong đầu óc con người [35, tr.25].

- Từ ngữ tích luỹ trong đầu óc học sinh không phải là một sự sắp xếp lộn xộn mà tạo thành những hệ thống liên tưởng nhất định. Chính vì đặc điểm này mà khi mở rộng vốn từ cho học sinh, giáo viên cần phải chú ý đến qui luật liên tưởng để cung cấp những từ ngữ cần thiết cho các em.

- Ngoài phương pháp cung cấp (hoặc hướng dẫn các em) tìm những từ ngữ đồng nghĩa, trái nghĩa, có quan hệ ngữ nghĩa với từ đã cho , chúng ta còn có thể hướng dẫn học sinh mở rộng vốn từ dựa vào việc cung cấp cho các em những từ ghép hay từ láy cùng gốc.

3. Rèn luyện kỹ năng sử dụng vốn từ cho học sinh là nhiệm vụ tiếp theo của việc dạy từ ngữ

- Nếu chỉ có vốn từ trong đầu mà không biết sử dụng những từ đó trong từng hoàn cảnh giao tiếp thì vốn từ đó cũng chỉ là một vốn từ chết. Cho nên, rèn luyện năng lực từ ngữ cho học sinh không chỉ dừng lại ở việc mở rộng vốn từ (cung cấp từ) mà còn phải dạy các em biết cách sử dụng và cao hơn nữa là sử dụng tốt vốn từ đó.Tức là phải dạy các em nắm vững nghĩa của từ, sau đó mới dạy cách sử dụng vốn từ đó.

- phương pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng từ cho học sinh rất đa dạng nhưng cách thông dụng và phù hợp nhất là yêu cầu và hướng dẫn các em làm bài tập. Các dạng bài tập rèn luyện kỹ năng dùng từ cho học sinh thường gặp là: Điền từ vào chỗ trống (dạng bài tập điền khuyết), đặt câu (hoặc tạo cụm từ) với từ cho trước, viết đoạn văn với một số từ cho sẵn, chữa lỗi dùng từ, v.v....

Kết luận:

-Cơ sở lý luận của việc xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ theo chủ điểm cho học sinh nói chung và học sinh lớp 3 nói riêng là: khái niệm và phương pháp rèn luyện năng lực từ ngữ

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN

1.2.1.Chương trình phân môn Luyện từ và câu trong sách Tiếng Việt 3

- Môn Tiếng Việt 3 gồm 6 phân môn: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu, Tập Viết, Tập làm văn. Phân môn Luyện từ và câu được dạy mỗi tuần 1 tiết.

- Nội dung chính của phân môn Luyện từ và câu ở đây là: Mở rộng vốn từ (theo chủ điểm), từ loại, rèn luyện kỹ năng dùng từ, đặt câu, một số kiểu câu được phân loại theo mục đích nói, một số biện pháp tu từ (so sánh, nhân hoá).

- Tất cả các tiết học luyện từ và câu trong sách Tiếng Việt 3 không có những bài học dạy riêng kiến thức lý thuyết về từ và câu mà tất cả các tri thức về từ và câu đều được hình thành và củng cố thông qua việc dạy học sinh giải các bài tập. Vì vậy một số từ ngữ cần mở rộng ở một vài chủ điểm ít nhiều quá sức với lứa tuổi học sinh lớp 3; một số bài tập về từ còn mang tính chủ quan của người soạn sách, chưa kể có những bài tập chưa thể hiện được tính hệ thống.

1.2.2. Thực trạng dạy - học phân môn Luyện từ và câu trong sách

Tiếng Việt 3

1.2.2.1. Thực trạng dạy của giáo viên

- Giáo viên thực hiện lịch trình giảng dạy tương đối tốt.

- Tất cả các giáo viên đều có bài soạn trước khi lên lớp

- Thời gian dạy trong toàn tiết học được giáo viên thực hiện tương đối tốt nhưng phân bố thời lượng dạy từng phần bài học vẫn còn có sự bất cập.

- Phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng trong giờ dạy đa dạng, phong phú. Một số giáo viên sử dụng nhuần nhuyễn các phương pháp song một vài giáo viên thể hiện phương pháp dạy học chưa tốt nên kết quả giờ dạy còn hạn chế.

1.2.2.2. Thực trạng và kết quả học phân môn Luyện từ và câu trong sách

Tiếng Việt 3 của học sinh, năng lực từ ngữ của học sinh lớp 3

a) Về thực trạng học:

- Nhiều em học sinh ở cấp tiểu học nói chung và ở lớp 3 nói riêng chưa có ý thức học tập. Còn có những em chưa hứng thú học phân môn này vì theo các em, đây là một môn học khó. Trên lớp các em thường học một cách thụ động: Giáo viên giảng - học sinh nghe bài và ghi chép máy móc. Khi giáo viên ra bài tập, có em chỉ làm qua quýt, thậm chí, có em còn không làm, chỉ ngồi đợi thầy cô giáo chữa bài là chép kết quả.

b) Về kết quả học tập:

- Kết quả kiểm tra của học sinh ở các dạng bài khác nhau không giống nhau, tức là cùng trong chương trình nhưng có bài kiểm tra tỉ lệ điểm khá giỏi cao, có bài kiểm tra tỉ lệ điểm khá - giỏi thấp. Điều này chứng tỏ nội dung chương trình phần nào ảnh hưởng đến kết quả học tập của học sinh.

c) Năng lực từ ngữ của học sinh lớp 3

- Cần phải nói ngay rằng, khó có thể kết luận năng lực từ ngữ của học sinh lớp 3 một cách chính xác và toàn diện, bởi lẽ, khảo sát vốn từ cũng như khả năng sử dụng vốn từ đó của các em là một việc làm khó khăn và phức tạp. Song qua những kiểu lỗi dùng từ mà học sinh lớp 3 thường mắc phải trong khi làm bài và trong giao tiếp hàng ngày có thể thấy rằng năng lực từ ngữ của các em còn chưa thật tốt.

- Kết quả điều tra cho thấy, nhiều em học sinh còn nhầm lẫn giữa những từ đồng âm hoặc gần âm. Một số từ các em dùng chưa đúng do không hiểu nghĩa hoặc chưa nắm được qui tắc kết hợp với các từ khác.

- Kết luận,thực trạng dạy của giáo viên cũng như thực trạng học của học sinh và năng lực từ ngữ của các em là những căn cứ thực tiễn để đề tài xây dựng hệ thống bài tập theo mục đích đã định trước.

Chương 2

HỆ THỐNG BÀI TẬP MỞ RỘNG VỐN TỪ THEO CHỦ ĐIỂM CHO HỌC SINH LỚP 3

I. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP MỞ RỘNG VỐN TỪ THEO CHỦ ĐIỂM CHO HỌC SINH LỚP 3

- Có thể nói ngay rằng, hệ thống bài tập trình bày trong đề tài được xây dựng dựa trên 6 nguyên tắc cơ bản sau đây:

- Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp;

- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống;

- Nguyên tắc đảm bảo phù hợp nội dung chương trình;

- Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức và phát huy tính sáng tạo của học sinh;

- Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa;

- Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi.

II.HỆ THỐNG BÀI TẬP MỞ RỘNG VỐN TỪ THEO CHỦ ĐIỂM CHO HỌC SINH LỚP 3

1. Giới thiệu khái quát hệ thống bài tập

-Chỉ có thể nói là đã nắm được một từ nào đó trong vốn từ của một ngôn ngữ khi ta nhận diện được nó, hiểu nghĩa cũng như sử dụng nó vào hoạt động giao tiếp một cách thành thạo, đúng lúc, đúng chỗ. Mặt khác, ta cũng phải biết phát hiện và sửa lỗi dùng từ trong hoàn cảnh sử dụng từ nhất định. Vì vậy, để phát triển vốn từ cho học sinh lớp 3, đề tài đã cố gắng xây dựng một hệ thống bài tập gồm nhiều nhóm, nhiều kiểu loại theo từng chủ điểm đã chọn.

HỆ THỐNG BÀI TẬP MỞ RỘNG VỐN TỪ THEO CHỦ ĐIỂM

I II III IV