Đền Thờ Cô Bé Mỏ Than ( Tuyên Quang) - Chốn Thiêng

Đền Minh Lương hay đền cô bé Mỏ Than thuộc địa phận xã Lang Quán (Yên Sơn), cách thị xã Tuyên Quang 11 km theo đường Tuyên Quang – Hà Giang.

Cô bé Mỏ Than Tuyên Quang được thờ tại Đền Mỏ Than thuộc phường Minh Xuân, thành phố Tuyên Quang. Nơi đây còn là nơi thờ Mẫu Thượng Ngàn, Đức thánh Trần Triều. Cô bé Mỏ Than Tuyên Quang chính là hiện thân của Cô Bé Thượng Ngàn. Ngôi đền nằm rất gần đền Cây Xanh, vì thế ai đã đến Đền Cây Xanh thường hay ghé qua thăm Đền Mỏ Than. Đền có tên là Đền Mỏ Than vì nơi đây là mỏ than cũ của thực dân Pháp

Đền Mỏ Than nằm trên đỉnh Thán Sơn bốn mùa rợp bóng cây xanh, trong khuôn viên rộng 1407,2 m2. Từ dưới chân núi, theo đường lát đá lên tới đền, hai bên cổ thụ rợp bóng mát, cùng những phiến đá đen hình dáng lạ mắt.

Ngôi đền toạ lạc trên một quả đồi, ba phía được bao bọc bởi 2 dòng suối có tên gọi là ngòi Lịch và ngòi Cơi. Hai dòng suối trong, mát này giao nhau trước cửa đền, chảy qua cầu Cơi ở km 10 rồi hoà vào sông Lô. Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, đền Minh Lương nay đã khang trang, bề thế, gồm các ban thờ Cô bé, thờ Phật, thờ Đức thánh Trần.

Đền Mỏ Than là tên gọi hai di tích trên núi Thái Sơn gồm đền thờ Mẫu Thượng Ngàn cùng Cô Bé Mỏ Than và Sơn Thán linh từ thờ Thứ Trung Đẳng Thần – một vị tướng thời Trần. Nơi đây từng là mỏ than của Pháp và đã xảy ra sự cố sập hầm khiến nhiều người thiệt mạng vào năm 1924. Cho rằng việc đào than đã xâm phạm lãnh vùng đất thiêng, người dân địa phương dựng một ngôi đền mới bên cạnh Sơn Thán linh từ để thờ Mẫu Thượng Ngàn và người hầu cận Mẫu, tức Cô Bé Mỏ Than.

Sân đền gồm hệ thống lầu cô, lầu cậu, quan sơn thần, chân nhang bản mệnh, mẫu cửu thiên; cạnh đền có hai gian nhà sắm lễ. Xung quanh đền được bao bọc bởi rất nhiều cây xanh. Ngay trước cửa đền có hai cây thiên tuế, một cây đực, một cây cái. Điều đặc biệt là cây cái mọc lên 8 nhánh và có nhánh phụ trông giống hệt bàn tay vái thiên.

Lễ chính đền vào các ngày mùng 10 tháng Giêng; mùng 4 tháng Tư; 24 tháng Sáu; mùng 10 tháng Chạp âm lịch.

Kiến trúc đền Mỏ Than

Đền Mỏ Than hiện nay có kiến trúc theo kiểu chữ đinh gồm tòatiền đường và hậu cung, đền quay theo hướng Đông Nam. Phía trước là bức bình phong được xây bằng gạch. Bức bình phong được tạo dáng hình cuốn thư, ở giữa đắp nổi chữ thọ tròn, hai bên là hình rồng chầu cách điệu và hoa văn kỷ hà, phía dưới ghi năm khánh thành đền Mỏ Than (năm 1935).

Phía sau bức bình phong là toà tiền đường. Tòa tiền đường ba gian, diện tích 10m x 4m, kiểu tường hồi bít đốc tay ngai. Trên bờ nóc đắp nổi hình rồng chầu mặt trời, xung quanh có hệ thống tường chịu lực bằng vật liệu bền vững. Phía trước hai gian bên trổ cửa sổ hình chữ thọ. Toà tiền đường kiến trúc khá đơn giản; các cấu kiện được bào trơn đóng bén, mái lợp ngói mũi hài. Gian giữa treo câu đối:

Càn khôn Thánh đức an dân đại Nhật nguyệt thần công hộ quốc trường (Thánh đức an dân sánh cùng trời đất Công lao hộ quốc mãi cùng năm tháng).

Hậu cung liền với gian giữa tiền đường, diện tích 3m x 3m, nền lát gạch hoa, xung quanh được bưng kín bằng vật liệu bền vững. Phía ngoài là án thờ bằng gỗ cao 1,4m , sơn son thếp vàng, đặt lư hương, đỉnh trầm. Trên là cửa võng chạm nổi hình rồng chầu và hoa văn hình kỷ hà. Phía trong án thờ là khám thờ bằng gỗ sơn son thếp vàng, phía trên là cửa võng chạm nổi hình rồng chầu mặt trời cách điệu và hoa văn kỷ hà. Phía trong đặt bộ tượng Tam toà Thánh Mẫu: Mẫu Thượng thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải. Tượng đúc bằng đồng, cao 0,70m, hình dạng giống nhau, khuôn mặt dạng nữ, đội mũ tỳ lư, cổ đeo anh lạc, tư thế ngồi tọa thiền, khoác áo choàng.

Từ đền Mẫu sang phải, lên bậc tam cấp là tới sân đền thờ Đức Thánh Trần. Phía ngoài là ban thờ Mẫu Bán Thiên Cửu trùng. Phía trước đền có một phiến đá đen lớn hình dáng tựa rồng chầu, xung quanh nhiều cây xanh tỏa bóng. Đền Đức Thánh Trần là ngôi kiến trúc một gian, xây dựng bằng vật liệu bền vững, diện tích 24 m2. Phía ngoài là là nơi khách hành hương cúng lễ, phía trong đặt ban thờ, xây kiểu vòm cuốn. Ban thờ cao 1,5m, xây gạch, kiểu dật cấp. Phía ngoài đặt nhang án lư hương các đồ tế tự và minh khí. Tượng Đức Thánh Trần đặt trong khung kính. Tượng cao 0,70m, tư thế ngồi, đội mũ võ tướng, khuôn mặt vừa cương nghị vừa hiền từ, chòm râu dài, mặc triều phục, chân đi hia, hai tay để lên đầu gối. Phía dưới ban thờ Đức Thánh Trần là tranh thờ ngũ hổ.

Phía sau đền thờ Mẫu, qua một khoảng sân rộng là lầu Chúa Sơn Trang; bên trái lầu Bà Chúa Sơn Trang có đường dẫn tới một hang đá, nơi có lầu thờ Cô Bé Mỏ Than. Cạnh miếu có những phiến đá hình dạng kỳ lạ gợi mở trí tưởng tượng của du khách. Trong đó phải kể đến hang Rùa mà nhân dân địa phương vẫn truyền cho nhau nghe về truyền thuyết “Thần Kim Quy hóa đá”. Chuyện kể rằng: Thần Kim Quy thấy mỏ đá của Vua cha và Mẫu mẹ tại đền Mỏ Than nêm đã rủ cá Kình ở biển đông cùng nhau đem hết mỏ qúy ra vùng Nam Hải. Cá Kình đứng gác bên ngoài, thần Kim Quy xuống hang và khi lên gần tới miệng hang thì ông Cóc ở miếu Sơn Thần đã nghiến răng báo lên thiên đình cho Ngọc Hoàng Thượng Đế. Ngọc Hoàng cử Cô Mười hạ giới trần gian, cô cưỡi rồng bay xuống, gần đến nơi Cô Mười thấy phía dưới có khoảng trời mây mù u ám có khí lạnh bay lên, cô nhảy vội xuống dẫm lên thần Kim Quy, bàn chân trái Cô Mười đè oằn cổ thần rồi cô bắt cả Kim Quy lẫn Cá Kình cùng hóa đá. Bàn chân phải Cô Mười bị trượt gót lên trên lưng rùa ngày nay vẫn còn để lại dấu vết mờ.

Các hiện vật trong đền còn lưu giữ gồm: Bảy pho tượng đồng đúc năm 1923, (Bảo Đại thứ bảy); hai quả chuông đồng cùng niên đại; ba đôi chân đèn; hai lư hương đồng và ba đạo sắc phong cùng nhiều bức đại tự, câu đối và các đồ tế tự.

Ngày lễ đền Mỏ Than

Các ngày lễ chính tại đền: Lễ đón xuân, ngày 1, 2, 3 tháng Giêng; Lễ khai bút: ngay 16 tháng Giêng; Lễ thượng nguyên, ngày 11, 12 tháng Giêng; Tiệc Mẫu Tuyên Quang, ngày 18 tháng Hai; Lễ nhập hạ, ngày 24 tháng Sáu; Tiệc Hoàng Bảy, ngày 18 tháng Bảy; Tiệc Trần Triều, ngày 20 tháng Tám; tiệc Mẫu Cửu, ngày 9 tháng Chín; Tiệc ông Hoàng Mười, ngày 10 tháng Mười; Tiệc quan Giám Sát ngày 17 tháng Mười Một; Lễ tất niên, ngày ngày 9 tháng Chạp; Lễ xếp ấn, ngày 25 tháng Chạp.

Đền mỏ than được Ủy ban nhân dân tỉnh Tuyên Quang xếp hạng là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh ngày 19/11/2007. Những năm gần đây, chính quyền cùng nhân dân địa phương đã tiến hành tôn tạo, tu bổ ngôi đền, xây tường rào bảo vệ, làm đường đi tạo điều kiện thuận tiện cho người dân và du khách khi đến hành hương, tham quan vãn cảnh ngôi đền.

Chấm điểm