Dị Bộ Tông Luân Luận (HT Thích Trí Quang Dịch) - Thế Giới Phật Giáo

  (Bản dịch tiếng Anh: “Treatise on the Wheel of Propositions of Different Schools”).   Dị bộ tông luân luận: lược thuật học thuyết của các bộ phái tiểu thừa. Tác giả: Ngài Thế Hữu Bồ Tát

Hán dịch: Ngài Tam Tạng Pháp Sư - Huyền Trang, Đời Đường

Việt dịch: Tỳ Kheo Thích Trí Quang

1. Tầm quan trọng của bộ luận  Dị Bộ Tông Luân Luận được giới học giả cho là tài liệu đầy đủ thông tin và đáng tin cậy nhất nhất trong Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh trình bày về lịch sử hình hành và các quan điểm dị đồng giữa 20 bộ phái Phật giáo trong khoảng thời gian từ 100 năm đến hơn 300 năm sau Phật Niết-bàn, chủ yếu xoay quanh bốn vấn đề chính:  (1) Quan điểm về thân tướng, thọ mạng và oai đức của Đức Phật. (2) Quan điểm về nghiệp lực và nguyện lực của một vị Bồ-tát. (3) Quan điểm về quá trình tu chứng và quả vị của các vị Thanh Văn. (4) Các vấn đề khác như thân trung ấm, nghiệp lực, căn-trần-thức, chủng tử, tâm và tâm sở, tuỳ miên, kiết sử, bổ-đặc-già-la, phước đức, pháp tháp, thiền chứng, Bát Chánh đạo, vô vi, v.v…  2. Tư liệu   Bộ luận này được đánh số 2031 nằm trong Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh, tập thứ 49, mang tên Sử Truyện Bộ (nhất) trong tổng số 85 tập.  Dị Bộ Tông Luân Luận 異 部 宗 輪 論 (viết tắt là Dị Bộ) chỉ có một quyển, gồm 3844 chữ, giới thiệu về quá trình hình thành và phân liệt của 20 bộ phái với 194 quan điểm.  Bộ này do Ngài Huyền Trang/ Tráng (602-664) dịch.  Bản Sanskrit hiện nay không còn. Tên bộ luận được ghi trong các từ điển như sau: 1) Samaya bhedoparacanacakra (theo ấn bản Bắc kinh).  2) Samayabhedo-vyūhacakre theo ấn bản Sde-dge Tây Tạng.  Giải thích từ ngữ: 異 部 là các bộ phái khác nhau; 宗 (tông phái); 輪 (bánh xe), nghĩa là, các học thuyết của các bộ phái phổ biến như là bánh xe quay (luân).  Bản dịch tiếng Anh: “Treatise on the Wheel of Propositions of Different Schools”.  Hai bộ luận khác có thể được xem là dị bản của bản luận này: Thập Bát Bộ Luận 十八 部 論 (2032)  được HT. Trí Quang và nhà nghiên cứu Tao-Wei Liang cho là khuyết danh, ức đoán được dịch đời vào thời nhà Tần (Diêu Tần), nhưng trong bản chữ Hán ghi là nhà Trần, Chân Đế dịch; TT. Hạnh Bình trong Chú Giải Dị Bộ Tông Luân Luận cho là các nhà nghiên cứu đoán là của Ngài La Thập dịch. Bộ Chấp Dị Luận 部 執 異 論 (2033) do Ngài Chân Đế (真 諦, Paramartha: 499 - 569) đời nhà Trần dịch.  Sách sớ giải có bộ: Dị Bộ Tông Luân Luận Thuật Ký 異 部 宗 輪 論 述 記 (No. 844) của Ngài Khuy Cơ 窺 基, 1 quyển. Năm 1978 học giả Lương Khải Siêu 梁 啟 超 đã chú giải bộ này trong văn ngôn hiện đại 讀「異 部 宗 輪 論 述 記. Ngoài ra, được biết là còn có Bộ Chấp Dị Luận Sớ (部 執 異 論 疏).  Theo thông tin của thầy Minh Chi trong bài Lý do phân phái và tình hình phân phái trong đạo Phật, bản luận này được Masuda dịch sang Anh ngữ: Origin and Doctrines of Buddhist Schools (đăng tải trong Asia Major II, 1925, p. 178) và cũng được A. Bareau dịch sang tiếng Pháp Trois Traités sur les Sectes Bouddhiques, J. N, 1954, pp. 235-266). Các bộ phái Phật giáo Tiểu thừa được Pháp Hiền dịch từ tiếng Pháp ra tiếng Việt (Hà Nội, Nhà xuất bản Tôn Giáo, 2002) từ bản tiếng Pháp trên.  Ngoài ra, còn có 2 bộ: Dị Bộ Tông Tinh Thích của Bavya (Bạt-tì-da = Thanh Biện) và Dị Bộ Thuyết Tập của Vinitadeva (Điều Phục Thiên) là tác giả xứ Tuyết (Tây Tạng). Hai bản này đã được dịch sang Nhật ngữ và được Giáo sư Nguyên Hồng chuyển sang Việt ngữ.  Hiện nay có một luận văn nghiên cứu bằng tiếng  Anh A STUDY ON THE I-PU-TSUNG-LUN-LUN bởi  Tao-Wei Liang ấn hành trên tạp chí Hua-Kang Buddhist Journal năm 1972. Công trình nghiên cứu này nghiêng nặng về lịch sử hơn là những điểm khác biệt về quan điểm của các tông phái.  Những con đường đưa về núi Thứu là tuyển tập những bài giảng của Hòa thượng Nhất Hạnh tại Làng Mai năm 2004 và được biên tập lại và cho xuất bản năm 2013 với tiêu đề phụ “Trăm hoa đua nở trong vườn tâm linh Phật giáo”. Ngay trong trang đầu sách dưới tiêu đề phụ ghi: “Tài liệu cần thiết  cho những ai muốn tìm hiểu về tiến trình diễn biến của lịch sử tư tưởng Phật giáo”. 

Xem thêm & nguồn:

https://thuvienhoasen.org/a26697/di-tong-luan

http://www.buddhismtoday.com/viet/kinh/dt/020-dibotong.htm

http://daitangkinh.vn/di-bo-tong-luan-467299--1

http://daitangkinh.vn/Uploads/pdf/di-bo-tong-luan-467299.pdf