“Diễm Xưa” Và Yoshimi Tendo - Cái Đình

Nguyễn Hiền

“Diễm Xưa” và Yoshimi Tendo

Trong thế giới âm nhạc, tân nhạc Việt Nam chịu lép vế. Các nước Âu Mỹ khi bàn đến âm nhạc Việt Nam chỉ để ý đến nhạc dân gian cổ truyền. Còn trong khu vực từ Đông xuống đến Nam Á châu, tân nhạc Việt du nhập không biết bao nhiêu nhạc của các quốc gia láng giềng: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Ấn Độ… Chiều ngược lại thì gần như không có. Hoặc là chỉ trong những buổi nhạc hội tại ngoại quốc của vài ca sĩ hiện nay, một số bản được dịch và trình diễn chỉ trong phạm vi những buổi đó mà thôi.

Trịnh Công Sơn và Khánh Ly của những ngày Diễm Xưa

Trong số những bản nhạc đã từng được dịch sang tiếng nước ngoài, Trịnh Công Sơn và Phạm Duy đứng đầu. Nói đến nhạc Trịnh Công Sơn, ta không thể bỏ qua “Diễm Xưa”, một bản tân nhạc Việt đã tạo nên tiếng tăm, không riêng ở Việt Nam mà còn ở Nhật Bản. Ở Việt Nam, Khánh Ly, trong mối duyên văn nghệ với Trịnh Công Sơn đã đưa bản Diễm Xưa của ông thành một bản nhạc đi vào mọi tầng lớp quần chúng, gắn liền với tên tuổi hai người. Ở Nhật Bản, “Diễm Xưa” đã có duyên gặp được người khai phá. Đó là ca sĩ Yoshimi Tendo. Phiên bản tiếng Nhật của “Diễm Xưa” – Utsukushii Mukashi – nhờ ca sĩ Yoshimi Tendo mà chiếm được ngôi vị cao trong làng nhạc Nhật.

Lai lịch ca khúc “Diễm Xưa”

“Diễm Xưa” được Trịnh Công Sơn sáng tác năm 1960, lấy cảm hứng từ tình yêu thầm lặng ông dành cho Ngô Vũ Bích Diễm, một cô gái Huế gốc Hà Nội mà ông đã nhiều năm yêu thầm.

Trịnh Công Sơn đã viết một bài về Bích Diễm như sau:

Thuở ấy có một người con gái rất mong manh, đi qua những hàng cây long não lá li ti xanh mướt để đến Trường Đại học Văn khoa ở Huế.

Nhiều ngày, nhiều tháng của thuở ấy, người con gái ấy vẫn đi qua dưới những vòm cây long não. Có rất nhiều mùa nắng và mùa mưa cũng theo qua. Những mùa nắng, ve râm ran mở ra khúc hát mùa hè trong lá. Mùa mưa Huế, người con gái ấy đi qua nhạt nhòa trong mưa giữa hai hàng cây long não mờ mịt...

Nhà cô ấy ở bên kia sông, mỗi ngày phải băng qua một cây cầu rồi mới gặp hàng long não để đến trường.

Từ ban công nhà tôi nhìn xuống, cái bóng dáng ấy đi đi về về mỗi ngày bốn bận. Thời buổi ấy những người con gái Huế chưa hề dùng đến phương tiện có máy nổ và có tốc độ chóng mặt như bây giờ. Trừ những người ở quá xa phải đi xe đạp, còn lại đa số cứ đến trường bằng những bước đi thong thả hoàng cung. Đi để được ngắm nhìn, để cảm thấy âm thầm trong lòng, mình là một nhan sắc. Nhan sắc cho nhiều người hoặc chỉ cho một người thì có quan trọng gì đâu. Những bước chân ấy từ mọi phía đổ về những ngôi trường với những cái tên quen thuộc, đôi khi lại quá cũ kỹ.

Đi để được những con mắt chung quanh nhìn ngắm nhưng đồng thời cũng tự mình có thì giờ nhìn ngắm trời đất, sông nước và hoa lá thiên nhiên. Long não, bàng, phượng đỏ, muối, mù u và một dòng sông Hương chảy quanh thành phố đã phả vào tâm hồn thời con gái một lớp sương khói lãng mạn thanh khiết. Huế nhờ vậy không bao giờ cạn nguồn thi hứng. Thành cổ, đền đài, lăng tẩm khiến con người dễ có một hoài niệm man mác về quá khứ hơn và một phần nào cũng cứu rỗi cho con người ta khỏi vành đai tục lụy. Và từ đó Huế đã hình thành cho riêng mình một không gian riêng, một thế giới riêng. Từ đó con người bỗng đâm ra mơ mộng và ước mơ những cõi trời đất như không có thực.

Nhưng thật sự thực và mơ là gì? Thật ra, nói cho cùng, cái này chỉ là ảo ảnh của điều kia. Và với những ảo ảnh đó đã có một thời, khá dài lâu, những con người lớn lên trong thành phố nhỏ nhắn đó đã dệt gấm thiêu hoa những giấc mơ, giấc mộng của mình. Đó cũng là thời gian mà mỗi sớm tinh mơ, mỗi chiều, mỗi tối, tiếng chuông Linh Mụ vang xa trong không gian, chuyền đi trên dòng sông để đến với từng căn nhà khép hờ hay đang đóng kín cửa.

Thời gian trôi đi ở đây lặng lẽ quá. Lặng lẽ đến độ người không còn cảm giác về thời gian. Một thứ thời gian không bóng hình, không màu sắc. Chỉ có cái chết của những người già, vào mùa đông giá rét, mới làm sực tỉnh và bỗng chốc nhận ra tiếng nói thì thầm của lăng miếu, bia mộ ở những vùng đồi núi chung quanh.

Trong không gian tĩnh mịch và mơ màng đó, thêm chìm đắm vào một khí hậu loáng thoáng liêu trai, người con gái ấy vẫn đi qua đều đặn mỗi ngày dưới hai hàng cây long não để đến trường. Đi đến trường mà đôi lúc dường như đi đến một nơi vô định. Định hướng mà không định hướng bởi vì những bước chân ngày nào ấy dường như đang phiêu bồng trên một đám mây hoang lạc của giấc mơ.

Người con gái ấy đã đi qua một cây cầu bắc qua một dòng sông, qua những hàng long não, qua những mùa mưa nắng khắc nghiệt, để cuối cùng đến một nơi hò hẹn. Hò hẹn nhưng không hứa hẹn một điều gì. Bởi vì trong không gian liêu trai ấy hứa hẹn chỉ là một điều hoang đường. Giấc mơ liêu trai nào cũng sẽ không có thực và sẽ biến mất đi.

Người con gái đi qua những hàng cây long não bây giờ đã ở một nơi xa, đã có một đời sống khác. Tất cả chỉ còn là kỷ niệm. Kỷ niệm nào cũng đáng nhớ nhưng cứ phải quên. Người con gái ấy là Diễm của những ngày xưa.

(Diễm của những ngày xưa – Trịnh Công Sơn)

“Diễm Xưa” từng được một số ca sĩ trình bày nhưng chỉ khi qua tiếng hát Khánh Ly, bài hát đã thực sự đi vào lòng người. “Diễm Xưa” được thâu trong băng nhạc Sơn Ca 7 “Khánh Ly và những tình khúc của Trịnh Công Sơn”, phát hành năm 1974.

Trước đó, vào năm 1970, Khánh Ly đã được hãng đĩa Myrica Music mời sang Tokyo thu âm hai bản nhạc của Trịnh Công Sơn: “Diễm Xưa” và “Ca Dao Mẹ”. Cũng trong năm đó, tại Hội chợ Quốc tế Osaka, Khánh Ly đã trình diễn phiên bản tiếng Nhật của “Diễm Xưa” – Utsukushii Mukashi – trước hàng trăm nghìn khán giả tham dự hội chợ. Không lâu sau đó, hãng đĩa Nippon Columbia đã phát hành đĩa nhạc có bản Utsukushii Mukashi cùng một số ca khúc khác của Trịnh Công Sơn.

Nghe Khánh Ly hát Diễm Xưa lời Nhật năm 1970 tại trước trụ sở Ngân Hàng Việt Nam tại Osaka trong chương trình Ngày Việt Nam tại Expo 70

Nghe Khánh Ly kể lại về “Diễm Xưa” tại Osaka và hát:

Nằm ngoài sức tưởng tượng của mọi người, Utsukushii Mukashi nhanh chóng trở thành một ca khúc thuộc hàng “top hit” trên thị trường âm nhạc Nhật Bản tại thời điểm đó, cùng với tên tuổi Khánh Ly mà báo chí ca ngợi là “ca sĩ hoa hậu áo dài”.

CD "Utsukushii Mukashi" của Yoshimi Tendo

Người tiếp tục đưa Utsukushii Mukashi lên những nấc thang cao hơn trong âm nhạc Nhật là Yoshimi Tendo, một trong những nữ danh ca hàng đầu Nhật Bản ở thể loại enka (nhạc dân gian Nhật). Yoshimi Tendo (tên Hán Việt: Thiên Đồng) có tên thật là Yoshida Yoshimi, sinh năm 1957 tại Tanabe. Bắt đầu trình diễn từ 1970, cho tới nay bà đã có gần 50 đĩa Single và gần 50 album.

Năm 1978, Utsukushii Mukashi được đài truyền hình lớn nhất Nhật Bản NHK chọn làm nhạc phẩm chính cho Sài Gòn Kara Kita Tsuma To Musuko (tạm dịch: Vợ tôi và con trai tôi đến từ Sàigòn), một bộ phim dài nói về những khác biệt văn hóa trong gia đình của một người đàn ông Nhật có vợ Việt Nam phỏng theo tác phẩm cùng tên của nhà văn Kondo Koichi.

Yoshimi Tendo chọn Utsukushii Mukashi là một trong những bản nhạc ruột mỗi khi trình diễn. Đặc biệt, Yoshimi Tendo, sau phiên bản tháng 9/2003, đã cho hòa âm bản nhạc theo cách khác và với cách trình bày khác, thích hợp với karaoke. Cả 2 phiên bản này đều được Oricon Entertainment Site đánh giá là 1 trong 10 bài hát hay nhất trong mọi thời đại. Đây là chuyện chưa từng có trong lịch sử âm nhạc Nhật, và cũng là một vinh dự đặc biệt cho cả bản nhạc, nhạc sĩ lẫn ca sĩ.

Yoshimi Tendo và Utsukushii Mukashi trong đĩa karaoke:

Hai ca sĩ: Yoshimi Tendo và Shimazu Aya trình bày 美しい昔 Utsukushii mukashi (2015)

Và rồi, vào tháng 7/2004, trường đại học Kansai Gakuin của Nhật Bản đã đưa bài “Diễm xưa” vào chương trình giảng dạy bộ môn Văn hóa và Âm nhạc tại trường.

Thực ra, lời của bản Utsukushii Mukashi không hẳn là dịch từ Diễm Xưa, mà chỉ là lấy ý từ nhạc phẩm này. Utsukushii có nghĩa là “vẻ đẹp”. Mukashi có nghĩa là “một thời gian dài trước đây”. Gộp chung lại, Utsukushii Mukashi có nghĩa: “(Vẻ) đẹp xưa” hay “Mỹ tích”.

Dưới đây là lời bài hát tiếng Nhật, phát âm, và bài dịch thoát (chú thích: rất tiếc không tìm ra tên tác giả bài dịch):

Tiếng Nhật	Phát âm	Dịch nghĩa
赤い地の果てに あなたの知らない 愛があることを 教えたのは誰？ かぜのたよりなの ? 人のうわさなの ? 愛を知らないで いてくれたならば ĐK1: 私はいまも あなたのそばで いのちつづくまで 夢みてたのに いまは地のはてに 愛を求めて 雨に誘われて 消えて行くあなた 来る日も来る日も　　　　 雨は降り続く お寺の屋根にも 果てしない道にも 青空待たずに 花はしおれて ひとつまたひとつ 道に倒れて行く ĐK2: 誰が誰が　 雨を降らせるのよ この空にいつまでも いつまでも 雨よ降るならば 想い出ながすまで 涙のように この大地に降れ	Akai chi no hate ni Anata no shiranai Ai ga koto wo Oshieta no wa dare? Kaze no tayori nano? no uwasa nano? Ai wo shiranaide Ite kureta naraba ĐK1: Watashi wa ima mo. Anata no soba de tsuduku made Yume wo mita noni Ima wa chi no hate ni wo motomete Ame ni sasowarete Kiete yuku anata Kuru hi mo kuru mo Ame wa furi tsuzuku Otera no yane nimo Hate michi nimo Ao zora mata zuni Hana wa shiorete mata hitotsu Michi ni taorete iku ĐK 2: Gga dare ga Ame wo fura seru noyo Kono sora ni itsu made mo Itsu made Ame yo furu naraba Omoi de nagasu made no you ni Kono daichi ni fure	Ai nói với em Rằng dưới tận cùng đất đỏ Có một tình yêu Mà em không biết? Lời gió nói chăng? Hay miệng lưỡi thế gian? Nếu như em ở bên anh Mà chẳng hề biết tình yêu là gì ĐK 1: Em, giờ đây, vẫn ở bên anh Tiếp tục số phận của mình Dẫu vẫn hoài mơ. Giờ đây, em vẫn mong một tình yêu Ở miền tối sâu thẳm Anh rồi sẽ theo cơn mưa kia Và biến mất. Từng ngày từng ngày qua Mưa vẫn rơi hoài rơi mãi Trên mái chùa Và trên con đường vô tận Hoa đành héo tàn Khi bầu trời chưa kịp xanh Em mệt nhoài lê bước trên đường ĐK 2: Trời cứ mãi làm mưa Vì ai, vì ai? Mãi mãi. Mưa vẫn cứ rơi Cho đến khi những hồi ức trôi đi Như những giọt lệ Xuống mảnh đất này.

Nguyễn Hiền

Cái Đình - 2016