Độc đáo Tục Thờ Hổ Của Người Dân Nam Bộ

Từ bạch hổ ở TP Hồ Chí Minh…

Những ngày cuối năm 2021, chúng tôi tìm đến đình Bình Thọ (thành phố Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh). Hình ảnh đầu tiên đập vào mắt chúng tôi là một bàn thờ bạch hổ đặt bên phải trước sân đình. Theo đại diện Ban quy tế của đình Bình Thọ, nơi đây là địa điểm tổ chức lễ Bầu Ông hàng năm. Ngày xưa, người dân vùng đất Thủ Đức còn có "Văn tế chúa sơn lâm mãnh hổ chi thần" tại lễ Bầu Ông tại đình Bình Thọ.

Lễ Bầu Ông ở đình Bình Thọ được tổ chức đúng vào lúc 0 giờ ngày 15 rạng ngày 16 tháng 2 Âm lịch hàng năm, tức đêm trước ngày tổ chức Đại lễ kỳ yên của đình (16 -2 âm lịch).

“Do vùng này trước đây có nhiều hổ dữ xuất hiện nên người dân mới lập đình thờ hổ để xua đuổi bớt hổ dữ và cầu mong bình an cho người dân trong vùng”, đại diện ban Quy tế đình Bình Thọ cho biết. Ông cũng cho biết thêm: “Chính ông cố tôi cũng bị cọp vồ ở Bình Thái. Bấy giờ, dân chúng đồng loạt đánh trống, mõ đuổi theo và đến tận chợ Nhỏ (Tăng Nhơn Phú ngày nay) mới tìm được thi hài đã bị cọp ăn mất nội tạng”.

Theo nhà nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân gian Nam Bộ Huỳnh Ngọc Trảng, vùng đất Gia Định ngày xưa nổi tiếng về việc lộng hành của các loài hổ dữ, đặc biệt là ở vùng Tân Kiểng, Thủ Đức… Người dân Nam Bộ nghĩ đến việc thờ hổ màu trắng - gọi là bạch hổ trong các đình làng với mong muốn “trấn” được các loài hổ dữ không đến phá làng và hại mùa màng của người dân.

Theo quan niệm dân gian, bạch hổ là “ông cọp tu”, không ăn thịt người, điều này đã nằm sâu trong nếp nghĩ của người dân Nam Bộ. Bạch hổ đối lập với bọn cọp dữ hại người (được gọi là hạm). Do đó, người dân có quan niệm ở đâu thờ bạch hổ thì bọn cọp dữ không dám lai vãng. Chính vì vậy, bạch hổ không chỉ là biểu trưng cho loài "cọp tu" mà còn có công năng xua đuổi bọn cọp dữ. Đây là tín lý phổ biến của tín ngưỡng thờ bạch hổ ở miền Nam.

Hiện nay, tại TP Hồ Chí Minh có các đình làng đang thờ bạch hổ như: đình Bình Trưng, đình Tân Nhơn, đình Phong Phú, đình Bình Thọ (thành phố Thủ Đức); đình Bình An (Quận 6); đình Phú Mỹ, Tân Quy Đông (Quận 7); đình Long Vĩnh, đình Hưng Phú (Quận 8)…

Ngoài ra, theo nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng, trong tâm thức người dân, hổ là loài vật vừa dữ tợn vừa thiêng liêng. Người Nam Bộ, không gọi con đầu lòng là con "cả" mà thay vào đó gọi là anh Hai vì sợ đụng chạm đến ông "cả cọp", do cái danh “cả” phải thuộc về cọp. Người xưa cũng không dám gọi to hoặc nhiếc mắng, đánh đập "thằng cả". Người dân có tục gọi cọp là "ông" và để tránh danh, người ta còn gọi là "ông Ba Mươi". “Tên gọi ông Ba Mươi từ việc vua Gia Long - Nguyễn Ánh với những ngày sống trong rừng, hết cả lương thực, may mắn có thịt thú rừng do hổ tha tới tiếp tế. Sau đó, ông đã cho lập miếu thờ tại vùng Mô Xoài thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ngày nay để tạ ơn”, nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng cho biết.

Còn theo Thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học Nguyễn Trần Ngọc Tuyết, hiện nay, tục thờ thần hổ cũng rất phổ biến tại các tỉnh Nam Bộ nhưng gốc tích của tục thờ thần hổ ở vùng đất Gia Định - Sài Gòn (TP Hồ Chí Minh ngày nay) lại khác. Tương truyền, năm xưa, khi Đức Tả quân Lê Văn Duyệt trấn thủ thành Gia Định, ông nuôi rất nhiều hổ. Sứ thần nước ngoài đến thăm đều khiếp đảm trước các chuồng hổ, Đức Tả quân thường cho những quân lính giỏi võ đấu với hổ để sứ giả xem. Bầy hổ rất trung thành với Đức Tả quân. Khi Lê Văn Khôi nổi dậy chống lại triều đình bị giết, bầy hổ phá chuồng ra cắn chết binh triều. Hổ thì lớp bị giết chết, lớp còn lại chạy thoát về rừng.

“Một hôm dân chúng đi qua phần mộ Đức Tả quân thấy có mấy con hổ nằm chết, đầu bị vỡ thì cho rằng đây là những con vật trung thành đã tự tử theo ông. Người ta khiêng xác hổ đem chôn cất tử tế. Từ đó, người nào khấn nguyện, cầu xin Đức Tả quân điều gì đó cũng đều vái các "ông hổ" ấy. Khi lập đền thờ Đức Tả quân, người ta còn lập thêm miếu nhỏ bên cạnh để thờ “ông hổ”, tức thần hổ. Lâu dần thành thói quen của người dân ở Nam Bộ, nơi nào lập đình thờ thần được vua sắc phong đều có cất miếu thờ thần hổ, lưu truyền tập tục ấy cho đến tận ngày nay”, Thạc sĩ Nguyễn Trần Ngọc Tuyết nói thêm.

… đến giai thoại “ông hổ” ở An Giang

Tại An Giang, tín ngưỡng thờ “ông hổ” cũng như nhiều câu chuyện ly kì về hổ được truyền từ đời này sang đời khác, nhất là tại vùng núi Thất Sơn hùng vĩ.

Ở thị trấn Ba Chúc (huyện Tri Tôn) có một ngôi miếu thờ “ông hổ” với tên gọi là miếu Thần Sơn. Miếu này nằm sừng sững, uy nghiêm trên mảnh đất rộng khoảng 800m2 ngay mặt tiền trục đường chính của thị trấn với lịch sử hơn 140 năm.