Độc Quyền Là Gì? Nguyên Nhân Hình Thành Và Những đặc điểm Của ...

=> Xem thêm: Ba kịch bản tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm 2021

Nguyên nhân xuất hiện độc quyền

Độc quyền có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu là:

- Kết quả của một quá trình cạnh tranh

Quá trình cạnh tranh khiến các doanh nghiệp nào hoạt động kém hiệu quả, có những quyết định kinh doanh đi sai đường sẽ bị những doanh nghiệp kinh doanh khác làm ăn hiệu quả hơn chiếm lĩnh phần lớn thị phần và rốt cuộc sẽ bị đào thải ra khỏi cuộc chơi kinh doanh.

Trong trường hợp xấu nhất, nếu tất cả các doanh nghiệp trong một mảng kinh doanh đều bị một doanh nghiệp duy nhất đánh bại thì cuối cùng, cạnh tranh tự do sẽ để lại một doanh nghiệp mạnh nhất trên thương trường và doanh nghiệp đó tất yếu sẽ có được vị thế độc quyền.

- Do được nhượng quyền khai thác thị trường từ chính phủ

Nhiều nhãn hàng trở thành độc quyền là nhờ được hưởng chính sách nhượng quyền khai thác từ chính phủ ở một thị trường nào đó, ví dụ chính quyền địa phương cho phép một công ty duy nhất cung cấp điện hay nước sạch trên địa bàn của địa phương mình.

Ngoài ra, một số ngành kinh tế chủ đạo của quốc gia, chính phủ thường tạo điều kiện cho nó một cơ chế có thể tồn tại mạnh nhất dưới dạng độc quyền nhà nước. Có lẽ không một ai có thể phản đối rằng, quốc phòng hay ngành công nghiệp sản xuất vũ khí nên do chính phủ trực tiếp nẵm giữ, vì nó liên quan đến an ninh lâu dài của đất nước.

- Do chế độ bản quyền đối với sáng chế, phát minh và sở hữu trí tuệ

Chế độ bản quyền là cơ chế bảo vệ quyền lợi hiệu quả những phát minh, sáng chế để khuyến khích những nhà sáng tạo đầu tư nhiều hơn công sức, thời gian và tiền bạc của mình vào hoạt động nghiên cứu phát triển và thực hiện, góp phần nâng cao hơn nữa năng suất lao động và đời sống tinh thần cho toàn thể xã hội.

- Do sở hữu được một nguồn lực đặc biệt

Việc nắm giữ được một nguồn lực hay một khả năng đặc biệt nào đó cũng sẽ giúp người sở hữu có được vị thế độc quyền trên thị trường. Chẳng hạn, vì những mỏ kim cương lớn nhất thế giới tập trung tại Nam Phi nên quốc gia này đã có một lợi thế gần như độc quyền về khai thác và bán kim cương mà các quốc gia khác không thể có.

- Do có khả năng giảm giá thành khi mở rộng sản xuất

Do tính chất đặc biệt của ngành có lợi tức tăng dần theo qui mô đã khiến việc có nhiều hàng cùng cung cấp một dịch vụ trở nên không hiệu quả và hãng nào đã có mặt trong thị trường từ trước thì có thể liên tục giảm giá khi mở rộng sản xuất, biến đó thành một hàng rào hữu hiệu ngăn cản sự xâm nhập thị trường của những hãng mới. Trường hợp này còn được gọi là độc quyền tự nhiên.

=> Xem thêm: Nỗ lực kiểm soát lạm phát bình quân năm 2021 ở mức khoảng 4%

Ưu - nhược điểm của thị trường độc quyền

* Ưu điểm của thị trường độc quyền

- Tạo ra sự ổn định về giá cả

Giá cả trong một thị trường cạnh tranh thường do các công ty, doanh nghiệp cạnh tranh cũng như các lực lượng cung và cầu trên thị trường ấn định. Giá cả tự định đoạt theo ý muốn của người bán và họ có thể thay đổi bất cứ khi nào họ muốn. Giá của một doanh nghiệp độc quyền vẫn ổn định hơn nhiều so với một thị trường cạnh tranh.

- Tăng lợi nhuận

Mặc dù trên thực tế, các doanh nghiệp độc quyền thường là nguồn gây hạn chế cạnh tranh và sự gia nhập của những người bán khác trên thị trường nhưng các doanh nghiệp độc quyền có thể kiếm được nhiều lợi nhuận. Và do đó, họ trở thành nguồn thu tốt cho chính phủ và mang lại lợi ích cho toàn xã hội.

Toàn bộ nhu cầu của hàng hóa đó chỉ do một người bán hưởng và kết quả là các công ty độc quyền có thể kiếm được một lượng lớn lợi nhuận đáng kể thông qua việc bán hàng của họ trên thị trường.

- Cung cấp các các tiện ích thiết yếu cho cộng đồng

Các công ty độc quyền thường do nhà nước kiểm soát và điều hành giúp sản xuất với mục đích tạo ra những hàng hóa sẵn có cần thiết và quan trọng đối với các cơ sở công cộng hoạt động trên quy mô lớn nhằm cung cấp hàng hóa và dịch vụ thiết yếu cho người dân. Có nhiều công ty độc quyền thuộc sở hữu và kiểm soát của chính phủ, chẳng hạn như những công ty cung cấp phương tiện giao thông công cộng, tài nguyên nước và điện...

* Nhược điểm của thị trường độc quyền

- Gây nhiều bất lợi cho người tiêu dùng

Tại thị trường độc quyền, toàn bộ quyền cung cấp hàng hóa ở một mức giá nhất định nằm trong tay người bán và người tiêu dùng không có bất cứ quyền lực nào. Ngoài ra, tại thị trường này cũng không có các lực lượng cạnh tranh để kiểm soát giá cả và chất lượng hàng hóa sản phẩm. Do đó, cấu trúc thị trường như vậy có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích của người tiêu dùng trên thị trường.

- Phân biệt về giá

Do các công ty độc quyền tự quyết định giá trên thị trường, không lo cạnh tranh, nên người bán thường có xu hướng tính các mức giá khác nhau từ các nhóm người tiêu dùng khác nhau, gây ra sự phân biệt về giá.

- Ảnh hưởng đến chất lượng hàng hóa

Do không có sự cạnh tranh trên thị trường, một doanh nghiệp độc quyền thường có thể cung cấp hàng hoá có chất lượng thấp hoặc kém hơn để tiết kiệm chi phí sản xuất và tạo ra nhiều lợi nhuận hơn, do đó gây ra thiệt hại cho người tiêu dùng.

- Hành vi cạnh tranh thị trường không lành mạnh

Ai cũng biết rằng độc quyền thông thường sẽ là một rào cản đối với những người mới gia nhập thị trường. Trong trường hợp độc quyền, để hưởng các lợi ích từ việc trở thành người bán duy nhất trên thị trường và tiếp tục hưởng lợi nhuận lớn, các công ty độc quyền thường tham gia vào hành vi thương mại không công bằng để đảm bảo rằng các đối thủ cạnh tranh trên thị trường bị lật đổ và không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của họ .

Độc quyền là hậu quả tất yếu của một quá trình cạnh tranh không được định hướng: từ cạnh tranh vốn lành mạnh chuyển sang không lành mạnh và dẫn tới cạnh tranh độc quyền cao hơn, xuất hiện tình trạng độc quyền kéo dài. Độc quyền làm tê liệt các trường hợp cạnh tranh lành mạnh, kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của đại đa số người tiêu dùng, tác động xấu đến công bằng xã hội và tạo sức ì đối với chính bản thân các doanh nghiệp độc quyền trong nước.