Hán Học Danh Ngôn Về Học Hành, Tri Thức

Ở đời có 3 điều đáng tiếc: Một là việc hôm nay bỏ qua Hai là đời này chẳng học Ba là thân này lỡ hư.

Chu Hi

~*~

Tin sách cả, không có sách còn hơn.

Mạnh Tử

~*~

Học cho rộng Hỏi cho thật kỹ Suy nghĩ cho thật cẩn thận Phân biệt cho thật rõ ràng Làm việc cho hết sức Như thế mới thành người

Trung Dung

~*~

Có học vấn mà không có đạo đức thì là người ác; có đạo đức mà không có học vấn thì là người quê.

La Tư Phúc

~*~

Sĩ phu mà ba ngày không xem sách thì soi gương mặt mũi đáng ghét, nói chuyện nhạt nhẽo khó nghe.

Hoàng Đình Kiên

~*~

Ngọc không mài dũa thì không thể trở thành khí dụng; người ta không học thì không hiểu được lẽ phải.

玉不琢，不成器。人不學，不知義。Ngọc bất trác, bất thành khí. Nhân bất học, bất tri nghĩa.

Tam Tự Kinh

~*~

Có ruộng chẳng gắng cấy cày, kho không để chịu tháng ngày thiếu ăn. Có sách chẳng cố học chăm, con cháu ngu dốt có gì sai đâu.

有田不耕倉廩虛，有書不讀子孫愚。Hữu điền bất canh thương lẫm hư, hữu thư bất độc tử tôn ngu.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Cùng anh trò chuyện một đêm, còn hơn đọc sách mười năm miệt mài.

同君一夜話，勝讀十年書。 Đồng quân nhất dạ thoại, thắng độc thập niên thư.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Ba người cùng đi, tất có một người là thầy ta, chọn người hay mà bắt chước, người dở mà sửa mình.

三人行，必有我师焉。择其善者而从之，其不善者而改之。Tam nhân hành, tất hữu ngã sư yên. Trạch kỳ thiện giả nhi tòng chi, kỳ bất thiện giả nhi cải chi.

Khổng Tử

~*~

Nuôi con mà chẳng dạy dỗ, ấy là lỗi của người cha. Dạy học mà chẳng nghiêm, ấy là sự lười nhác của người thầy. Kẻ làm con mà chẳng học, chẳng phải điều thích đáng. Lúc nhỏ chẳng học thì già sẽ làm gì?

養不教，父之過； 教不嚴，師之惰。 子不學，非所宜； 幼不學，老何為？ Dưỡng bất giáo, phụ chi quá; Giáo bất nghiêm, sư chi đọa. Tử bất học, phi sở nghi; Ấu bất học, lão hà vi?

Tam Tự Kinh

~*~

Chó giữa nhà ban đêm, gà coi gáy buổi sáng. Nếu không học sao đáng làm người? Con tằm nhả tơ, con ong làm mật. Người mà không học chẳng bằng con vật.

犬守夜，雞司晨； 苟不學，曷為人？ 蠶吐絲，蜂釀蜜； 人不學，不如物。 Khuyển thủ dạ, kê ti thần; Cẩu bất học, hạt vi nhân? Tàm thổ ti, phong nhưỡng mật; Nhân bất học, bất như vật.

Tam Tự Kinh

~*~

Sinh ra mà đã biết là bậc trên; học rồi mới biết, là bậc thứ; gặp cảnh khốn rồi mới chịu học, lại còn thấp hơn nữa. Thấp nhất là gặp cảnh khốn rồi mà vẫn không chịu học.

生而知之者,上也；学而知之者,次也；困而学之,又兲次也；困而不学，民斯为下矣。Sinh nhi tri chi giả, thượng dã. Học nhi tri chi giả, thứ dã. Khốn nhi học chi, hựu kì thứ dã. Dân tư vi hạ hĩ.

Khổng Tử

~*~

Kẻ sĩ cần nhất phải khí độ cho to, và kiến thức cho rộng.

Bùi Hành Kiệm

~*~

Đời sống có hạn mà sự học thì vô hạn.

Trang Tử

~*~

Vận hội lỡ làng vàng hoá sắt, thời cơ may mắn sắt như vàng. Đọc sách nghiền ngẫm kỹ càng, một chữ đáng giá nghìn vàng hỡi ai.

运去金成铁，时来铁似金， 读书须用意，一字值千金。 Vận khứ kim thành thiết, thời lai thiết tự kim. Ðộc thư tu dụng ý, nhất tự trị thiên kim.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Học mà chưa thấy vui thì chưa gọi là học.

Tư Mã Quang

~*~

Mỗi ngày biết thêm điều chưa biết. Mỗi tháng quên đi những điều đã biết. Như vậy gọi là người ham học.

日知兲所亡，月无忘兲所能，可谓好学也已矣。Nhật tri kỳ sở vong, nguyệt vô vong kỳ sở năng, khả vị hiếu học dã dĩ hĩ.

Tử Hạ

~*~

Học cho rộng, hỏi cho kỹ, suy nghĩ cho cẩn thận, phân xét cho sáng suốt, làm cho tận lực.

博学之，审问之，慎思之，明辨之，笃行之。Bác học chi, thẩm vấn chi, thận tư chi, minh biện chi, đốc hành chi.

Lễ Ký

~*~

Ngẫm nghĩ việc xưa để hiểu việc nay, hành vi đáng làm thầy người khác.

溫故而知新，可以為師矣。Ôn cố nhi tri tân, khả dĩ vi sư hĩ.

Khổng Tử

~*~

Ta không phải là người sinh ra đã biết, chỉ là người thích đạo của thánh hiền đời trước, cố sức mà cầu lấy được.

我非生而知之者，好古，敏以求之者也。Ngã phi sinh nhi tri chi giả dã, hiếu cổ, mẫn dĩ cầu chi giả dã.

Khổng Tử

~*~

Học cũng có ích như trồng cây: mùa xuân được hoa, mùa thu được quả.

Nhan Thị Gia Huấn

~*~

Nuôi con mà chẳng dạy con Ấy là lỗi bố đừng còn trách ai Dạy dỗ mà chẳng nghiêm bài Thì thầy lỗi nặng còn ai chối nào Học tập mà chẳng cần lao Thì bao nết xấu sẽ vào mình con Đi theo những bậc hiền hơn Chiếu soi chuyện cổ để còn xét kim

養而不教，乃父之過 教而不嚴，乃師之惰 學問不勤，乃子之惡 後從先覺，鑑古知今 Dưỡng nhi bất giáo, nãi phụ chi quá Giáo nhi bất nghiêm, nãi sư chi nọa Học vấn bất cần, nãi tử chi ác Hậu tòng tiên giác, giám cổ tri kim

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Kẻ sĩ nhà cửa êm đềm, Từ nhà đến nước là điềm hưng bang. Những người thi đậu làm quan, Là người có học đã bàn Thi Thư. Nghèo mà có chí cần cù, Tương lai gây dựng dự trù cũng nên. Giàu mà quyết chí học bền, Vinh danh rạng rỡ tuổi tên trên đời.

士修於家，自鄉而國 科目朝爵，有讀書人 貧而勤學，可以立身 富而勤學，益榮其名 Sĩ tu ư gia, Tự hương nhi quốc Khoa mục triều tước, Hữu độc thư nhân Bần nhi cần học, Khả dĩ lập thân Phú nhi cần học, Ích vinh kì danh

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Tài cao mà không học, vẫn chưa là hoàn toàn.

Thuyết Uyển

~*~

Người ta biết nhiều cũng là làm giàu.

Gia Ngữ

~*~

Có ruộng mà chẳng biết cày Có kho mà chẳng có đầy bầy ra, Có sách mà chẳng giở tra Cháu con ngu dốt để mà người chê, Như kho trống rỗng chẳng nề Những năm thiều thốn lấy gì mà ăn, Cháu con ngu dốt không răn Vì không lễ nghĩa làm căn để rèn.

有田不耕，倉廪空虛 有書不教，子孫頑愚 倉廪空兮，歲時乏食 子孫愚兮，禮義全無 Hữu điền bất canh, thương lẫm không hư Hữu thư bất giáo, tử tôn ngoan ngu Thương lẫm không hề, tuế thì phạp thực Tử tôn ngu hề, lễ nghĩa toàn vô

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Học dễ mà thích học thì khó, làm dễ mà hết sức làm thì khó, xấu hổ dễ mà biết xấu hổ thì khó.

Vương Thuyền Sơn

~*~

Phú quí mà kiêu ngạo, cố nhiên là không phải; học thức mà kiêu ngạo, cái hại cũng khá to.

Trình Hiệu

~*~

Học tập phải như đuổi không kịp, dù có đuổi kịp còn sợ mất mát điều đã học.

学如不及, 犹恐失之。Học như bất cập, do khủng thất chi.

Khổng Tử

~*~

Đợi rỗi mới học, thì lúc rỗi cũng không có thể học được.

Hoài Nam Tử

~*~

Tổ tông dù xa, thờ cúng không thể không thành tâm; Con cháu dù ngu, kinh sách không thể không tìm độc.

祖宗雖遠，祭祀不可不誠； 子孫雖愚，經書不可不讀。 Tổ tông tuy viễn, tế tự bất khả bất thành; Tử tôn tuy ngu, kinh thư bất khả bất độc.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Cửa nhà hòa thuận, tuy bữa ăn không đủ,vẫn có vui vầy, Học hành sớm đạt, dẫu của không dư dật, vẫn được vui sướng.

家門和順，雖饔飧不繼，亦有余歡； 國課早完，即囊橐無余，自得至樂。 Gia môn hòa thuận, tuy ung san bất kế, diệc hữu dư hoan, Quốc khóa tảo hoàn, tắc năng tháo vô dư, tự đắc chí lạc.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Của chứa nghìn vạn, không bằng nghề mọn trong tay.

Nhan Thị Gia Huấn

~*~

Càng học càng hay, cũng như khát mà ra sông, ra bể uống, uống nhiều thì được nhiều, uống ít thì được ít.

Thận Tử

~*~

Học giả nên thu liễm (1) tinh thần: ví như lò lửa, để tụ lại thì vừa nóng, vừa sáng mãi, tải ra thì chóng tàn. (1) Thu liễm: Thu lại, lượm lại, không để cho tản ra.

Hạ Đông Nam

~*~

Rất sang không phải đợi phải có chức tước, rất giàu không đợi phải có tiền tài.

Hoài Nam Tử

~*~

Học hỏi phải giữ ba niềm Cả ba cùng gắng chớ hiềm dời ra Cha mẹ phúc hậu thật thà Rồi con học tập thêm đà siêng năng Thầy nghiêm dạy dỗ nên chăng

學有三心 不可失一 父母厚實 子學勤敏 嚴師作成 Học hữu tam tâm Bất khả thất nhất Phụ mẫu hậu thật Tử học cần mẫn Nghiêm sư tác thành

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Không biết thì hỏi, không hay thì học.

Phồn Lộ

~*~

Mở sách thánh đọc mấy lời, Hễ người có chí thì trời đãi sau. Học thì rộng hỏi thì sâu, Càng sáng trí tuệ càng mau nên người. Hỏi người dưới không hổ ngươi, Thì nghĩa càng tỏ thì lời càng tinh. Đi học chớ đi một mình, E khi hạn hẹp không tinh bằng người.

開卷有益，志者竟成 博學廣聞，其智益明 不恥下問，義理益精 獨學無友，孤陋寡聞 Khai quyển hữu ích, Chí giả cánh thành Bác học quảng văn, Kì trí ích minh Bất sỉ hạ vấn, Nghĩa lí ích tinh Độc học vô hữu, Cô lậu quả văn

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Lặng yên nhớ điều đã học, kiên trì học tập không biết chán, dạy bảo người khác không biết mệt mỏi, ta đã làm được việc nào trong ba việc ấy?

默而识之，学而不厌，诲人不倦，何有於我哉？Mặc nhi thức chi, học nhi bất yếm, hối nhân bất quyện, hà hữu ư ngã tai?

Khổng Tử

~*~

Làm người mà học chẳng bền, Thì như đêm tối lần tìm lối đi. Như điếc nghe chẳng hiểu gì, Mắt trông thấy chữ mà như người mù. Bé mà chăm chỉ cần cù, Lớn khôn được việc thỏa bù công lênh. Ngay tâm tu sửa thân mình, An bang trị quốc gia đình ấm êm.

凡人不學， 冥如夜行 聽書如聳，望字如盲 幼而勤學，長則施行 正心修身，齊家治國 Phàm nhân bất học, Minh như dạ hành Thính thư như tủng, Vọng tự như manh Ấu nhi cần học, Trưởng tắc thi hành Chánh tâm tu thân, Tề gia trị quốc

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Không dạy mà cũng hiểu lời Chẳng phải là thánh ông trời sinh sao, Dạy rồi mới biết thấp cao Không phải người giỏi thì sao mà bày, Dạy rồi mà cũng không hay Không ngu thì cũng sánh bày lũ điên, Vất vả rồi mới nên hiền Nếu không có chí thì nên sao tầy.

不教而善，非聖而何 教而後善，非賢而何 教而不善，非愚而何 困而知之，非智而何 Bất giáo nhi thiện, Phi thánh nhi hà Giáo nhi hậu thiện, Phi hiền nhi hà Giáo nhi bất thiện, Phi ngu nhi hà Khốn nhi tri chi, Phi trí nhi hà

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Bậc quân tử có ba cái lo: lo rằng mình không nghe biết nhiều. Lo rằng mình đã biết nhiều nhưng không học được những điều đã biết. Lo rằng mình đã học được nhưng không thực hành được những điều đã học.

君子有三患：未之聞，患弗得聞也；既聞之，患弗得學也；既學之，患弗能行也。Quân tử hữu tam hoạn: vị chi văn, hoạn phất đắc văn dã; kí văn chi, hoạn phất đắc học dã; kí học chi, hoạn phất năng hành dã.

Lễ Ký

~*~

Rượu ngon thiết bạn tâm đầu, vàng mười tiêu hết mong mua sách về.

白酒酿成延好客，黄金散尽为收书。 Bạch tửu nhưỡng thành diên hảo khách, hoàng kim tán tận vị thu thư.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Trải qua một phen tỏa triết (1), tăng thêm một phần kiến thức. (1) Tỏa triết: Ngăn trở đè nén, không để cho như ý.

Kinh Viên Tiểu Ngữ

~*~

Người đi học có đức hiền Cháu con thông sáng kế liền đời sau Kẻ bất đức phải bảo nhau Cháu con ngu muội đời sau còn dài Con trai chẳng dạy nên trai Thì như lừa giống nuôi hoài công đi Con gái chẳng dạy bảo gì Không bằng nuôi lợn có khi ăn lòng Dạy răn từ lúc vỡ lòng Trước là lễ phép trong lòng phải ghi Hỏi thưa mà chẳng biết gì Thì coi như đứa ngu si nhất đời.

有道德者，子孫聰明 無道德者，子孫愚昧 養男不教，不如養驢 養女不教，不如養猪 訓導之初，先守禮法 不知問答，是爲愚癡 Hữu đạo đức giả, tử tôn thông minh Vô đạo đức giả, tử tôn ngu muội Dưỡng nam bất giáo, bất như dưỡng lư Dưỡng nữ bất giáo, bất như dưỡng trư Huấn đạo chi sơ, tiên thủ lễ pháp Bất tri vấn đáp, thị vi ngu si

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Nghèo là cảnh thường của học trò; chết là sự hết của đời người.

Gia Ngữ

~*~

Gươm tuy tốt, có mài mới sắc; tài tuy tốt, có học mới cao.

Tập Ngữ

~*~