Học Thuyết Darwin – Wikipedia Tiếng Việt

Học thuyết Darwin, hay Học thuyết tiến hóa của Darwin (tiếng Anh: Darwinism) là một học thuyết về tiến hóa sinh học được đề xướng chủ yếu bởi nhà tự nhiên học người Anh Charles Darwin (1809–1882), cùng một số nhà nghiên cứu khác (như Thomas Huxley),[1] phát biểu rằng mọi loài sinh vật xuất hiện và phát triển nhờ quá trình chọn lọc tự nhiên. Trong quá trình này, những biến dị cá thể (nay gọi là biến dị di truyền) nhỏ nhặt, nếu làm tăng khả năng cạnh tranh, sinh tồn và sinh sản của cá thể thì sẽ được chọn lọc - với nội dung là: giữ lại, củng cố và tăng cường - trở thành đặc điểm thích nghi.[2][3] Học thuyết này ban đầu bao gồm các khái niệm rộng hơn về đột biến loài hay về tiến hóa, thứ được giới khoa học nói chung công nhận một cách rộng rãi sau khi Darwin xuất bản cuốn Nguồn gốc các loài vào năm 1859, và nó còn bao gồm cả những khái niệm có từ trước khi học thuyết của Darwin ra đời. Nhà sinh vật học người Anh Thomas Henry Huxley đã đặt ra thuật ngữ Darwinism vào tháng 4 năm 1860.[4]

Khi ra đời, học thuyết Darwin đã chịu sự công kích lớn từ các nhóm tôn giáo cũng như những nhà khoa học có quan điểm khác với Darwin.[5][6][7] Tuy nhiên ngày nay, thuyết tiến hóa đã được công nhận rộng rãi bởi cộng đồng khoa học.[8] Các nhà khoa học nhìn chung đã chấp nhận tiến hóa là một thực tế khoa học khi có rất nhiều bằng chứng về tiến hóa đã được khám phá: việc quan sát thấy các quá trình tiến hóa đang diễn ra trong tự nhiên (tiêu biểu là sự xuất hiện các loài côn trùng mới có thể kháng thuốc trừ sâu), các hóa thạch về chuỗi tiến hóa do ngành cổ sinh vật học khám phá (tiêu biểu là việc tìm ra hóa thạch của một loạt các dạng người vượn Australopithecus, Homo habilis, Homo erectus - là bằng chứng cho thấy loài người thực sự đã tiến hóa từ vượn cổ), sự khám phá ra gien di truyền (DNA) của ngành di truyền học, và sự ra đời của Thuyết tiến hoá tổng hợp (đôi khi gọi là học thuyết Darwin mới).[9]

Sự mơ hồ về thuật ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau này học thuyết Darwin ám chỉ cụ thể tới khái niệm về chọn lọc tự nhiên, rào cản Weismann, hay luận thuyết trung tâm.[10] Mặc dù thuật ngữ này thường được dùng để ám chỉ hoàn toàn tới tiến hóa sinh học nhưng những tín đồ của học thuyết sáng thế đã chiếm dụng nó để ám chỉ tới nguồn gốc sự sống. Do đó nó được coi là niềm tin và sự chấp thuận những công trình của Darwin và những người tiền nhiệm của ông—thay vì những học thuyết khác, bao gồm cả luận cứ mục đích và nguồn gốc ngoài vũ trụ.[11]

Nhà sinh vật học người Anh Thomas Henry Huxley đặt ra thuật ngữ Darwinism vào tháng 4 năm 1860.[4] Từ này được sử dụng để miêu tả các khái niệm về tiến hóa nói chung, bao gồm các khái niệm ban đầu được xuất bản bởi nhà triết học người Anh Herbert Spencer. Rất nhiều nhà đề xướng học thuyết Darwin vào thời điểm đó, bao gồm cả Huxley, đã có những dè dặt về tầm quan trọng của chọn lọc tự nhiên, và bản thân Darwin cũng có lòng tin vào cái mà sau này được gọi là học thuyết Lamac. Nhà sinh học tiến hóa người Đức theo học thuyết tân Darwin một cách tuyệt đối August Weismann đã có được một vài người ủng hộ vào cuối thế kỷ 19. Trong khoảng thời gian ước tính từ thập niên 1880 tới khoảng năm 1920, đôi lúc được gọi là "thời kỳ nhật thực của học thuyết Darwin," các nhà khoa học đã đề xuất những cơ chế tiến hóa thay thế khác nhau, thứ cuối cùng đã không trụ vững được. Sự phát triển của thuyết tổng hợp hiện đại vào đầu thế kỷ 20, kết hợp chọn lọc tự nhiên với di truyền học dân số và di truyền học Mendel, đã hồi sinh học thuyết Darwin dưới dạng được cập nhật hóa.[12]

Huxley và Kropotkin

[sửa | sửa mã nguồn]

Mặc dù thuật ngữ "học thuyết Darwin" trước đây được sử dụng để ám chỉ đến công trình của Erasmus Darwin vào cuối thế kỷ 18, thuật ngữ được hiểu hôm nay đã được giới thiệu khi cuốn sách năm 1959 của Charles Darwin về Nguồn gốc các loài được Thomas Henry Huxley bình duyệt trên số tháng 4 năm 1860 của Westminster Review.[14] Ông đã ca ngợi cuốn sách là "một khẩu súng Whitworth thật sự trong kho vũ khí tự do" thúc đẩy chủ nghĩa tự nhiên khoa học về thần học, và ca ngợi tính hữu ích của những ý tưởng của Darwin trong khi thể hiện sự dè dặt một cách chuyên nghiệp về giả thuyết của Darwin và nghi ngờ liệu có thể chứng minh rằng sự chọn lọc tự nhiên có thể hình thành nên những loài mới.[15] Huxley đã so sánh thành tựu của Darwin với thành tựu của Nicolaus Copernicus trong việc giải thích chuyển động của hành tinh:

Sẽ ra sao nếu quỹ đạo của học thuyết Darwin trở nên hơi tròn? Sẽ ra sao nếu các loài nên cung cấp hiện tượng dư, ở đây và ở đó, không thể giải thích bằng cách chọn lọc tự nhiên? Hai mươi năm do đó các nhà tự nhiên học có thể ở trong một vị trí để nói liệu đây là, hay không, là trường hợp; nhưng trong cả hai trường hợp, họ sẽ nợ tác giả của "Nguồn gốc của loài" một khoản nợ khổng lồ của lòng biết ơn... Và nhìn chung, chúng tôi không tin rằng, kể từ khi xuất bản "Nghiên cứu về phát triển" của Von Baer cách đây nhiều năm, mọi công trình đã xuất hiện để tính toán ảnh hưởng lớn đến không chỉ về tương lai của Sinh học mà còn mở rộng sự thống trị Khoa học qua các vùng tư tưởng mà cô ta có, chưa được thâm nhập.[4]

Dưới đây là những nguyên lý cơ bản của sự tiến hóa bằng cách lựa chọn tự nhiên như được định nghĩa bởi Darwin:

1. Chỉ có một phần các cá thể được sinh ra trong mỗi thế hệ là có thể sống sót.
2. Có nhiều biến thể, đặc điểm khác nhau tồn tại giữa các cá thể trong cùng một loài.
3. Những cá thể có những đặc điểm thích nghi với môi trường thì khả năng sống sót sẽ cao hơn.
4. Khi cách ly sinh sản xảy ra trong thời gian dài, loài mới sẽ hình thành.

Một nhà lý thuyết tiến hóa quan trọng khác của cùng thời kỳ là nhà địa lý Nga và nhà vô chính phủ nổi tiếng Peter Kropotkin, người trong cuốn sách Mutual Aid: A Factor of Evolution (1902) (tạm dịch: Hỗ trợ lẫn nhau: Một yếu tố của sự tiến hóa) của mình đã ủng hộ quan niệm về một khái niệm của học thuyết Darwin trái ngược với của Huxley. Quan niệm của ông tập trung vào những gì ông thấy là việc sử dụng rộng rãi hợp tác như một cơ chế sống còn trong xã hội và động vật của con người. Ông đã sử dụng các đối số sinh học và xã hội học trong một nỗ lực để cho thấy rằng yếu tố chính trong việc thúc đẩy sự tiến hóa là sự hợp tác giữa các cá nhân trong các xã hội và các nhóm liên kết tự do. Điều này là để chống lại quan niệm của sự cạnh tranh khốc liệt như là cốt lõi của sự tiến hóa, trong đó cung cấp một lý giải cho các lý thuyết chính trị, kinh tế và xã hội chủ yếu của thời gian; và sự giải thích phổ biến về chủ nghĩa Darwin, chẳng hạn như những người của Huxley, người được nhắm vào như một đối thủ của Kropotkin. Quan niệm của Kropotkin về thuyết Darwin có thể tóm tắt bằng câu sau:

Trong thế giới động vật, chúng ta đã thấy rằng đại đa số các loài sống trong xã hội, và chúng liên kết lại cùng tìm thấy những vũ khí tốt nhất cho cuộc đấu tranh vì sự sống: tất nhiên là được hiểu trong nghĩa rộng của Darwin - không phải với nghĩa là một cuộc đấu tranh chỉ đơn thuần về phương thức sinh tồn, mà là một cuộc đấu tranh chống lại tất cả các điều kiện tự nhiên không thuận lợi cho loài. Các loài động vật, mà trong đó cuộc đấu tranh cá nhân đã được giảm đến giới hạn hẹp nhất, và việc hỗ trợ lẫn nhau đã đạt được sự phát triển lớn nhất, luôn luôn là loài nhiều nhất, thịnh vượng nhất, và cởi mở nhất trong việc tiến bộ hơn nữa. Sự bảo vệ lẫn nhau có được trong trường hợp này, cũng như khả năng đạt được tuổi già và tích lũy kinh nghiệm, phát triển trí tuệ cao hơn, và tăng trưởng hơn nữa về thói quen xã hội thì giúp bảo đảm duy trì loài, việc mở rộng và tiến hóa tiến bộ hơn nữa của loài đó. Trái lại, các loài khó gần thì phải chịu số phận suy tàn.[16]

— Peter Kropotkin, Mutual Aid: A Factor of Evolution (1902), Conclusion

Phản đối và chấp nhận

[sửa | sửa mã nguồn]

Ngay từ khi ra đời, học thuyết tiến hóa của Darwin đã gặp sự phản đối, ban đầu là từ cộng đồng khoa học, đặc biệt là Georges Cuvier, và sau đó là từ các nhóm tôn giáo (đặc biệt là một số phái Tin Lành và Hồi giáo) vì cách diễn giải cơ yếu luận. Chúng được gọi là các cuộc chống đối thuyết tiến hóa, và cho tới bây giờ thì các nhóm tôn giáo này vẫn phủ định học thuyết Darwin.

Tuy nhiên ngày nay, thuyết tiến hóa đã được công nhận rộng rãi bởi cộng đồng khoa học.[8] Các nhà khoa học nhìn chung đã chấp nhận tiến hóa là một thực tế khoa học khi có rất nhiều bằng chứng về tiến hóa đã được khám phá: việc quan sát thấy các quá trình tiến hóa đang diễn ra trong tự nhiên (tiêu biểu là sự xuất hiện các loài côn trùng mới có thể kháng thuốc trừ sâu), các hóa thạch về chuỗi tiến hóa của các loài trong quá khứ do ngành cổ sinh vật học khám phá (tiêu biểu là việc tìm ra hóa thạch của một loạt các dạng người vượn Australopithecus, Homo habilis, Homo erectus - là bằng chứng cho thấy loài người thực sự đã tiến hóa từ vượn cổ), sự khám phá ra gien di truyền (DNA) của ngành di truyền học, và sự ra đời của Thuyết tiến hoá tổng hợp (đôi khi gọi là học thuyết Darwin mới).[17]

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Di truyền học
• Sự hình thành loài

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ “Thomas Henry Huxley”.
2. ^ W.D. Phillips & T.J. Chilton: "Sinh học", Nhà xuất bản Giáo dục, 2004
3. ^ "Sinh học Campbell", Nhà xuất bản Giáo dục, 2010
4. ^ a b c Huxley, T.H. (tháng 4 năm 1860). “ART. VIII.—Darwin on the Origin of Species”. Westminster Review (Book review). London: Baldwin, Cradock, and Joy. 17: 541–570. Truy cập ngày 19 tháng 6 năm 2008. What if the orbit of Darwinism should be a little too circular?
5. ^ Isaak, Mark (2003). “Five Major Misconceptions about Evolution”. The TalkOrigins Archive. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2007. Liên kết ngoài trong |publisher= (trợ giúp)
6. ^ Gould, SJ (1994). Hen's Teeth and Horse's Toes. W. W. Norton & Company. tr. 253–262. ISBN 0393017168. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 3 năm 2019. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2007.
7. ^ Lenski, RE (2000). “Evolution: Fact and Theory”. ActionBioscience.org. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 4 năm 2007. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2007. Liên kết ngoài trong |publisher= (trợ giúp)
8. ^ a b van Wyhe, John (1 tháng 7 năm 2002). “Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch”. The Complete Work of Charles Darwin Online. University of Cambridge. Truy cập ngày 25 tháng 7 năm 2007.
9. ^ IAP Statement on the Teaching of Evolution Lưu trữ 2007-09-27 tại Wayback Machine, Interacademy Panel
10. ^ Wilkins, John (ngày 21 tháng 12 năm 1998). “So You Want to be an Anti-Darwinian: Varieties of Opposition to Darwinism”. TalkOrigins Archive. Houston, TX: The TalkOrigins Foundation, Inc. Truy cập ngày 19 tháng 6 năm 2008.
11. ^ “…on what evolution explains”. Expelled Exposed. Oakland, CA: National Center for Science Education. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 10 năm 2015. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2015.
12. ^ Bowler 2003, tr. 179, 222–225, 338–339, 347
13. ^ Browne 2002, tr. 376–379
14. ^ Blinderman, Charles; Joyce, David. “Darwin's Bulldog”. The Huxley File. Worcester, MA: Clark University. Truy cập ngày 29 tháng 6 năm 2008.
15. ^ Browne 2002, tr. 105–106
16. ^ Kropotkin 1902, tr. 293
17. ^ IAP Statement on the Teaching of Evolution Lưu trữ 2007-09-27 tại Wayback Machine, Interacademy Panel

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Bowler, Peter J. (2003). Evolution: The History of an Idea (ấn bản thứ 3). Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 0-520-23693-9. LCCN 2002007569. OCLC 49824702.
• Browne, Janet (2002). Charles Darwin: The Power of Place. 2. London: Jonathan Cape. ISBN 0-679-42932-8. LCCN 94006598. OCLC 733100564.
• Hodge, Charles (1874). What is Darwinism?. New York: Scribner, Armstrong, and Company. LCCN 06012878. OCLC 11489956. Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2015.
• Kropotkin, Peter (1902). Mutual Aid: A Factor of Evolution. New York: McClure Phillips & Co. LCCN 03000886. OCLC 1542829. Mutual aid; a factor of evolution (1902) trên Internet Archive Retrieved ngày 17 tháng 11 năm 2015.
• Petto, Andrew J.; Godfrey, Laurie R. biên tập (2007) [Originally published 2007 as Scientists Confront Intelligent Design and Creationism]. Scientists Confront Creationism: Intelligent Design and Beyond. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-33073-1. LCCN 2006039753. OCLC 173480577.
• Stove, David (1995). Darwinian Fairytales. Avebury Series in Philosophy. Aldershot, Hants, England; Brookfield, VT: Avebury. ISBN 1-85972-306-3. LCCN 95083037. OCLC 35145565.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• (tiếng Nga) Danilevsky, Nikolay. 1885-1889 Darwinism: A Critical Study (Дарвинизм. Критическое исследование) at Runivers.ru in DjVu format.
• Fiske, John. (1885). Darwinism, and Other Essays. Houghton Mifflin and Company.
• Huxley, Thomas Henry. (1893). Darwiniana: Essays. Macmillan and Company.
• Mayr, Ernst. (1985). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Harvard University Press.
• Romanes, John George. (1906). Darwin and After Darwin: An Exposition of the Darwinian Theory and a Discussion of Post-Darwinian Questions. Volume 2: Heredity and Utility. The Open Court Publishing Company.
• Wallace, Alfred Russel. (1889). Darwinism: An Exposition of the Theory of Natural Selection, with Some of Its Applications. Macmillan and Company.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Tra học thuyết darwin trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary

• Darwinism tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Lennox, James (ngày 26 tháng 5 năm 2015). “Darwinism”. Trong Zalta, Edward N. (biên tập). Stanford Encyclopedia of Philosophy (ấn bản thứ 2015). Stanford, CA: The Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information (CSLI), Stanford University. Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2015.

x t s Sinh học tiến hóa
Dẫn nhập Tóm tắt Dòng thời gian Lịch sử tiến hóa Chỉ mục
Tiến hóa	Nguồn gốc sự sống Phát sinh phi sinh học Thích nghi Phát xạ thích nghi Phát xạ phi thích nghi Miêu tả theo nhánh học Đồng tiến hóa Dòng dõi chung Hội tụ Phân tách Song song Dạng sống sớm nhất được biết Bằng chứng về tiến hóa Tuyệt chủng Sự kiện Quan điểm di truyền học Tính tương đồng Tổ tiên phổ quát chung cuối cùng Tiến hóa vĩ mô Tiến hóa vi mô Giả thuyết hạt giống toàn vũ trụ Sự hình thành loài Đơn vị phân loại
Di truyền họcquần thể	Nhân giống chọn lọc Đa dạng sinh học Dòng gen Phiêu bạt di truyền Đột biến sinh học Chọn lọc tự nhiên Chọn lọc theo dòng dõi Chọn lọc nhân tạo Đột biến sinh học Biến dị di truyền Quần thể Dị hình giới tính Chọn lọc giới tính Lựa chọn bạn đời
Phát triển	Canalisation Sinh học phát triển tiến hóa Đảo nghịch Mô-đun Tính dẻo dai kiểu hình
Của việc phân loại	Chim Nguồn gốc Ngành Tay cuộn Ngành Nhuyễn thể Lớp Chân đầu Khủng long Cá Nấm Côn trùng Bướm Sự sống Lớp thú Mèo Họ Chó Sói Chó nhà Linh cẩu Cá heo và cá voi Ngựa Linh trưởng Người Vượn cáo Bò biển Thực vật Bò sát Nhện Động vật bốn chân Vi-rút Bệnh cúm
Của cáccơ quan	Tế bào ADN Tiên mao Sinh vật nhân thực Thuyết nội cộng sinh Nhiễm sắc thể Hệ thống nội màng Ty thể Nhân Lạp thể Ở động vật Mắt Lông Xương tai Hệ thần kinh Não bộ
Của cácquá trình	Lão hóa Chết Sự chết theo chương trình của tế bào Bay lượn của chim Phức tạp sinh học Hợp tác Sắc giác ở linh trưởng Cảm xúc Đồng cảm Đạo đức học Tổ chức xã hội cao Hệ miễn dịch Trao đổi chất Đơn giao Đạo đức Tiến hóa mô-đun Sinh vật đa bào Sinh sản hữu tính Giới tính Vòng đời Kiểu giao hợp Giảm phân Quyết định giới tính Nọc độc rắn
Tempovà mode	Thuyết phát sinh loài từng bước một/Cân bằng ngắt quãng/Thuyết nhảy vọt Đột biến vi mô/Đột biến vĩ mô Thuyết đồng nhất/Thuyết thảm họa
Sự hìnhthành loài	Biệt lập địa lí Anagenesis Catagenesis Cladogenesis Đồng hình thành loài Sinh thái Lai Cận địa lý Ngoại vi Hiệu ứng Wallace Đồng địa lý
Lịch sử	Thời Phục Hưng và Khai Sáng Thuyết biến hình Charles Darwin Nguồn gốc các loài Lịch sử cổ sinh vật học Hóa thạch chuyển tiếp Kế thừa pha trộn Di truyền Mendel Sự che khuất của học thuyết Darwin Thuyết tiến hoá tổng hợp Lịch sử tiến hóa phân tử Thuyết tiến hoá tổng hợp mở rộng
Triết học	Học thuyết Darwin Các giả thuyết thay thế Thuyết thảm họa Thuyết Lamarck Thuyết tiến bộ Thuyết đột biến Thuyết nhảy vọt Thuyết cấu trúc Spandrel Thuyết hữu thần Thuyết sức sống Mục đích luận trong sinh học
Liên quan	Địa lý sinh học Di truyền học sinh thái Tiến hóa phân tử Phát sinh chủng loại học Cây tiến hóa Đa hình Tế bào đầu tiên Quan hệ tiến hóa
Thể loại Commons

x t s Lịch sử sinh học
Lĩnh vựcvà ngành	Khoa học nông nghiệp Giải phẫu Hóa sinh Công nghệ sinh học Thực vật Sinh thái học Di truyền Địa chất học Miễn dịch Y học Mô hình sinh vật Sinh học phân tử Cổ sinh vật học Nghiên cứu tảo Hệ thống phân loại thực vật Sinh học RNA Động vật học
Học viện	Rothamsted Experimental Station Viện Pasteur Hiệp hội Max Planck Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor Stazione Zoologica Marine Biological Laboratory Rockefeller University Woods Hole Oceanographic Institution Laboratory of Molecular Biology
Lý thuyết, khái niệm	Mầm bệnh Luận thuyết trung tâm Học thuyết Darwin Great chain of being Tổ chức sinh học Lamarckism Một gen - một enzym Tế bào sơ khai Thế giới ARN Sequence hypothesis Thuyết tự sinh
Lịch sử	Cổ đạiHy-La Aristoteles Thuyết sinh vật học của Aristoteles On Generation and Corruption History of Animals Theophrastos Historia Plantarum Dioscorides De Materia Medica Galenus Phục Hưng,Cận đại Conrad Gessner Historia animalium Andreas Vesalius De humani corporis fabrica William Harvey De Motu Cordis Antonie van Leeuwenhoek Micrographia Francesco Redi Tiến hóa Thế kỷ19 Linnaeus Systema Naturae Buffon Histoire Naturelle Lamarck Philosophie Zoologique Humboldt Charles Lyell Principles of Geology Charles Darwin On the Origin of Species The Descent of Man Gregor Mendel Alfred Russel Wallace Henry Walter Bates Tổng hợphiện đại William Bateson Theodosius Dobzhansky Di truyền học và nguồn gốc các loài R. A. Fisher E. B. Ford J. B. S. Haldane Ernst Mayr Thomas Hunt Morgan George Gaylord Simpson Hugo de Vries Sewall Wright Gần đây Stephen Jay Gould W. D. Hamilton Lynn Margulis Aleksandr Oparin George C. Williams Carl Woese Vi sinhvật học Ferdinand Cohn Alexander Fleming Felix d'Herelle Robert Koch Louis Pasteur Lazzaro Spallanzani Sergei Winogradsky SH phát triển,PT tiến hóa Karl Ernst von Baer Gavin de Beer Sean B. Carroll Scott F. Gilbert Walter Gehring Ernst Haeckel François Jacob Edward B. Lewis Jacques Monod Christiane Nüsslein-Volhard Eric Wieschaus E. B. Wilson Di truyền học,Sinh họcphân tử Thí nghiệm Griffith (1928) Luria–Delbrück (1943) Avery–MacLeod–McCarty (1944) Miller–Urey (1952) Hershey–Chase (1952) Meselson–Stahl (1958) Crick, Brenner et al. (1961) Nirenberg–Matthaei (1961) Nirenberg–Leder (1964) Con người Barbara McClintock George Beadle Seymour Benzer Rosalind Franklin Photo 51 James D. Watson and Francis Crick "Molecular structure of Nucleic Acids" Linus Pauling "Sickle Cell Anemia, a Molecular Disease" Fred Sanger Max Perutz John Kendrew Sydney Brenner Joshua Lederberg Walter Gilbert Kary Mullis Emmanuelle Charpentier Jennifer Doudna Sinh thái học Rachel Carson Frederic Clements Charles Elton Henry Gleason Arthur Tansley Eugenius Warming Tập tính học Karl von Frisch Jane Goodall Konrad Lorenz Ivan Pavlov Niko Tinbergen
Chủ đềliên quan	Lịch sử khoa học History of medicine Philosophy of biology Timeline of biology and organic chemistry Natural philosophy Natural theology Humboldtian science Relationship between religion and science Thuyết ưu sinh Dự án bản đồ gene người History of creationism History of the creation–evolution controversy Lịch sử tự nhiên Triết học tự nhiên
Thể loại

Tiêu đề chuẩn	GND: 4011097-7 NKC: ph119327