Khảo Tả Lễ Tục “Lăm Chá Kin Chiêng Boọc Mạy” - - Huyện Như Thanh

Để tiến hành làm “Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy”, đồng bào Thái ở Roộc Răm phải tiến hành làm lễ “Tem phạ” (lễ hết sấm nộp tang Trời), được bắt đầu từ tháng 9 (Âm lịch), mọi nhà đều phải treo các dải chỉ xanh đỏ - để tang Trời 3 ngày.

Việc tổ chức Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy có thể diễn ra ở phạm vi các gia đình (thường những năm làm tiểu); còn những năm dân làng tổ chức làm “đại” thì tục lệ này được diễn ra tại Đền Cấm - nơi làng thờ Thành hoàng - ông Trần Công Bát, với mục đích là tạ ơn thần linh, mở hội ăn mừng sau một năm lao động để cầu cho dân làng bình an, mạnh khỏe, tiếp tục làm nương rẫy tốt.

Nội dung: tế lễ thần linh gồm: Mường Trời, thổ địa, thần núi, thần rừng, Thành hoàng. Làm Lễ cơm mới, Lễ cầu may, cầu mát, giải hạn, cầu lành cho dân. Tổ chức chơi “bói hoa”, diễn tả một số trò chơi dân gian mô phỏng việc lao động sản xuất, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người xưa, trong xã hội Thái cổ truyền.

Trước kia, việc tổ chức “Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy” ở bản Roộc Răm do dòng họ Hà (là dòng dõi nhà Mo từ Mường Khoòng, Bá Thước di cư tới) chủ trì. Dòng họ Lò (Lô) thường được chọn làm Bào chớ, Sao chớ1. Sau này dòng họ Hà không tìm được người có đủ khả năng để truyền nghề “Mo” nữa nên họ Hà quyết định truyền nghề Mo cho dòng họ Lò (Lô). Cũng từ đó, việc tiến hành Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy trong bản, trong mường do dòng họ Lò đảm nhiệm. Hiện nay, ông Lò Đình Ước, 50 tuổi, dân tộc Thái (là đời thứ 9 của nhà Mo) đứng ra chủ trì giúp dân làng tổ chức làm Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy. Ngoài ra các Bào chớ Sao chớ những người được chọn để phục vụ thầy, đều là những nhân vật quan trọng giúp thầy điều khiển cuộc vui.

Trong buổi lễ này, toàn bộ dân làng đều đến tham dự để mong được bình an, mạnh khỏe, làm ăn may mắn, góp trò vui (nếu người nào không đến được, sau này sẽ phải tự đến nhà thầy Mo để xin được giải hạn, cầu may, cầu mát). Nhân dân các vùng lân cận cũng có thể đến tham dự và góp vui.

Tục lệ này không chỉ phản ánh tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa của bộ phận người Thái mà trở thành sinh hoạt cộng đồng, kéo theo cả bộ phận người Mường, người Kinh cùng chung sống lâu đời ở đây tham gia.

 5.2. Quá trình chuẩn bị

- Họp làng: đầu tiên là dân làng tổ chức họp dân làng. Cuộc họp dưới sự chủ trì của Trưởng bản, các thành phần tham gia gồm ông Mo, già làng, các chức sắc trong bản.

- Chuẩn bị đồ lễ:

 Cây bông: (cooboóc mương = cây Bông mường)

Việc làm cây bông được dân làng tiến hành trước khi vào lễ hàng tháng.

Thân cây bông được làm bằng tre (hoặc luồng); hoa cây bông được làm từ cây dâu, cây sắn, cây chục bục. Người ta cắt gọt hoa ngay khi mới chặt cây từ trong rừng về. Sau đó, đem đổ chín, phơi khô, nhuộm màu bằng nhựa các loại vỏ cây, xâu hoa bằng sợi cây rừng. Các hình chim, thú, dụng cụ lao động sản xuất treo trên cây bông, được đan bằng tre nứa.

Tùy thuộc vào thế hệ nhà Mo mà cây bông được làm 3, 5, 7, 9, 12 tầng; cây bông thờ được bảo quản (cất gác) chỉ khi nào làm lễ mới được đem ra. Thường vào những năm dân làng tổ chức làm Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy quy mô “đại” người ta mới làm cây bông mới, lấy tầng gốc từ cây bông cũ đem ra.

Hiện nay, cây bông thờ ở làng Roộc Răm được phép làm 9 tầng, với hàng ngàn hoa đồng tiền từ 30 đến 40 cánh, gồm đủ loại màu sắc được treo các hình chim, thú, dụng cụ lao động (cày, bừa, liềm, hái). Cây bông tượng trưng cho cuộc sống sinh sôi trù phú của bản mường, sự bảo tồn nòi giống của tự nhiên.

 Đặt dàn trống âm tại Đền Cấm: Nguyên liệu làm trống bao gồm vỏ cây trẩu (bóc vỏ tươi phơi khô), dây mây, cọc tre. Người ta đào lỗ xuống đất chừng 20 - 30cm hình hàm ếch, đặt vỏ cây sau đó đặt cọc căng dây điều chỉnh âm. Trống âm chỉ dùng để tế lễ.

 Nước (nặm áp phụ = nước của Trời) lấy từ đầu nguồn thác đá trong rừng (hoặc ở giếng Đền Cấm);

Rượu cần: được phụ nữ trong làng chuẩn bị từ tháng 9 Âm lịch;

Rượu xiêu: Rượu tự dân làng nấu;

Thịt lợn, thịt gà, thịt các loại thú rừng (khô và tươi);

Xôi (các màu) đồ bằng gạo nếp;

Trầu cau, đèn sáp;

Mâm cơm mới của làng được bày món xôi và các loại thịt thú trong rừng;

Mâm cơm chay (pan chay) chỉ có một món xôi được nắm thành từng nắm nhỏ (trước kia) hoặc đóng thành oản (những năm gần dây) cùng trầu, cau, nước (được che bằng vải đỏ);

Mâm cơm mặn (pan kháu đi = tốt lành nhất) bao gồm thịt lợn, gà (cả con, rượu cần, rượu xiêu);

Mâm pháp sư (pan khai) gồm một chai rượu, một bát gạo, đèn sáp;

Mâm chầu ấn (pan dung) gồm đèn, sáp, nước, trầu, cau.

Ngoài ra, các dòng họ trong làng tự đem đồ lễ đến góp (thường là mâm cỗ xôi gà); hiện tại làng có 6 dòng họ thực hiện nội dung này theo quyết định.

Quá trình chuẩn bị các mâm cỗ của làng đem về đền Cấm được chuẩn bị trước khi vào lễ 2 - 3 giờ. Phụ nữ trong làng tổ chức đồ xôi, nam giới vào chuồng bắt lợn để làm thịt sắm lễ.

Việc bắt lợn, bắt gà để làm thịt sắm mâm cơm lễ thần được tiến hành theo nghi lễ (vừa làm vừa có lời khấn).

- Bắt lợn làm thịt:

Lợn ơi lợn, vua Then cho mày xuống lương gian, mày xuống lương gian, mày ở ngoài rừng, mày sợ hổ bắt ăn thịt, mày phải về ở với người lương gian được nuôi nấng. Người lương gian bảo rằng: Về đây tao làm chuồng cho mày ở, nấu cám cho mày ăn, nay đến ngày có công có việc, phải bắt mày để làm thịt làm lễ Lam chá lấy thịt mày làm lễ Kin chiêng. Lời người nói như vậy, mày đừng oán giận, người lấy cám ra cho mày ăn bữa cuối, trai làng vào cầm chân sau mày đừng đá, cầm chân trước mày chịu ngã, trói mày như trói dê, thật chặt đem mày cắt tiết, làm thịt, lấy thịt mày làm bữa, hồn mày về trời đứng oán nhé.

 

Dịch nghĩa.

Mú ơi pó thén hớ mâng táu.

Cháu phạ hớ mâng lông.

Lông mương lớ lắc liêng.

Lông liêng piêng tống khóng xá lói.

Mâng mú pả lắc cua xưa lau.

Kháu nắm bán tay mươngkhaus liệng.

Ệt hương hớ mâng nhóc.

Ệt khóc hớ mâng dú.

Hót dơ mi biếc hại tó théo đí.

Phẳn mâng lông ệt chá.

Khá mâng lông ệt ngai.

Sặp khỏi có khàn pác.

Pác khỏi có khàn phăng.

Chăng áu hăm ma cứa.

Áu bừa ma hói, hói hớ mâng đáy kín.

Báo hăm chặp khà lắng mâng tá.

Chặp khá ná mâng thíp.

Phúc mâng khủ phúc bé.

Pé mâng khủ pé pú.

Chịn mâng khá ệt ngai.

Khoản mâng cới mưa tinh nắm cháu.

Kháu nắm mứ đào lương.

Mâng nha tộc chớ bớ chớ bứn bơng xơng nớ níu ơi.

Chuẩn bị dụng cụ, đạo cụ âm nhạc, trang phục:

- Thầy Mo: Sử dụng dụng cụ gia tuyền như ấn, kiếm, lệnh, quạt (lông công), chuông, quần, áo, mũ, khăn, dây thắt lưng, trống âm.

- Nhạc cụ gồm: cồng, chiêng, tiêu, sáo, khèn bè, ống gõ, chày dã, trống da trâu.

Lời cúng: trong buổi lễ thuộc văn tự cổ sử dụng làn điệu khắp.

Bào chớ, Sao chớ: nữ mặc váy, áo dân tộc Thái, nam mặc quần áo màu nâu, gụ (trang phục đàn ông người Thái) đem theo một số dụng cụ sản xuất cổ truyền.

5.3. Các bước tiến hành

 5.3.1. Bước một

 Thầy Mo lễ cúng pháp sư, gia tiên tại gia đình mời pháp sư đi theo thầy ra Đền Cấm làm lễ Kin chiêng Boọc Mạy cho làng, trình với pháp sư, các Bào chớ, Sao chớ đi theo (từ 10 - 15 phút).

Tại Đền Cấm dân làng dựng cây bông, thầy Mo tế lễ thần linh, thổ công, thần núi, thần sông, thần rừng, thành hoàng mời tất cả cùng về đền Cấm dự cơm mới và cùng dân làng làm Lăm chá Kin chiêng boọc mạy (Phần này từ 45 - 60 phút).

 Thầy Mo làm lễ cơm mới;

 Thầy Mo cùng dân làng làm lễ “Tăn mương” (mời Mường Trời) về dự Lăm chá Kin chiêng boọc mạy;

 Thầy Mo mời thần linh uống rượu cần (từ 20 - 30 phút);

 Nàng Mường mời pháp sư uống rượu cần (từ 2 - 5 phút);

 Tiếp sau phần này mời dân làng cùng tham gia uống rượu cần;

 Thầy Mo phụ đồng vào các Bào chớ, Sao chớ (3 người đại diện thần núi thần sông, thần rừng) (phần này khoảng từ 20 - 30 phút);

 Thầy Mo cúng thần linh xin nước từ cây Bông đưa cho Bào chớ, Sao chớ làm lễ cầu mát cho dân làng và người đến tham dự.

 -  Thầy mo cúng pháp sư gia tiên (từ 10 - 15 phút)

Trên bàn thờ gia tiên đặt cỗ xôi gà, trầu cau, rượu nước và dụng cụ pháp sư truyền lại (ấn, kiếm lệnh, quần áo, mũ, khăn chuông, quạt…).

Thầy Mo thắp hương, đứng giữa bàn thờ gia tiên bái 4 lần, các Bào chớ, Sao chớ đứng xung quanh thầy bái theo.

Thầy Mo đứng đọc bài cúng mời pháp sư đi theo thầy ra đền Cấm. Trình với pháp sư 12, Bào chớ (nam), Sao chớ (nữ) đem theo.

- Đọc xong, thầy và các Bào chớ, Sao chớ cùng bái gia tiên và pháp sư 4 lần (đứng bái). Thầy Mo lấy dụng cụ trên bàn gia tiên đưa cho các Bào chớ, Sao chớ, tất cả ra khỏi nhà thầy đi về đền Cấm.

Nội dung bài cúng gia tiên:

“Hôm nay ngày lành tháng tốt…

Con là…. thuộc dòng dõi nhà Mo

Mường (làng, bản) Roộc Răm mở hội - kin chiêng boọc mạy đến mời con là “thầy” của dân, con trò nối nghiệp gia tiên. Có cỗ xôi gà, trầu cau, rượu, nước mời gia tiên pháp sư về dự, cùng theo con đến đền Cấm của Mường làm lễ. Con xin đem theo các Bào chớ, Sao chớ, dụng cụ gia truyền. Mời gia tiên cùng pháp sư đi theo ngăn tà đạo ác không cho vào bản, giặc dã không cho đến mường, giữ cho dân làng tổ chức cuộc vui tốt đẹp”.

Dịch nghĩa

Mự đáy nghin đí. Bán mương khày chá, kin chiêng booc mạy.

Lúc nọi hươn hau.

Muôn mị hạu, cháu mi dong, mi neo.

Bán mương, mi khoam mưa cạy.

Mi cáy tô đí mưa xớ phướn kháu.

Cáy tố tháu mưa xống phướn ngai.

Mi láu xiếu láu xá.

Mi pùn pu phu mác.

Mi báo chợ xáo chợ mưa tón đắm cháu.

Lông đên cấm kháy chá kin chiêng booc mạy mơi đắm chau, háng áu mít khâm táo.

Hắng áu lao khâm póc. Khóc khâm khiên quân bó đi nha hớ kháu bán.

Tán bó muôn nha hớ kháu mương.

Bạy hau kháy chá kin chiêng hớm muấn.

 - Lễ dựng cây bông: Dân làng dựng cây bông, thầy Mo cúng thần linh nhập vào cây bông (phần này kéo dài từ 30 - 40 phút).

Dân làng tập trung đưa các bộ phận của cây bông đã được chuẩn bị sẵn từ trước về đền Cấm. Sau khi có lệnh của thầy, mọi người tập trung ghép dựng cây bông, cùng nhau hô dôố ô dôô. Cây bông đứng thẳng vững chắc là được. Các Bào chớ, Sao chớ cùng dân làng đứng xung quanh cây bông. Thầy Mo đứng giữa cách cây bông chừng 1 - 2 mét hướng về cây bông và bàn thờ, bái cây bông 4 lần, cúng mời thần linh về nhập vào cây bông, cùng dân làng làm Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy. Xong bài cúng, thầy Mo đứng vái cây bông 4 lần.

Cây bông lúc này đã được ứng linh, do vậy các Bào chớ, Sao chớ và dân làng luôn luôn tiến hành múa hát xung quanh cây bông, trong suốt quá trình làm lễ (nếu để Cây bông trống sẽ mất linh thiêng).

- Thầy Mo cùng dân làng làm lễ tại đền Cấm: mời thần linh cùng thổ công, thần sông, thần núi, thần rừng, Thành hoàng về đền Cấm cùng dân làng dự cơm mới và làm lễ Kin chiêng Boọc Mạy (phần này kéo dài từ 45 - 60 phút).

Thầy Mo thắp hương các bàn lễ sau đó quỳ chính giữa khu vực bàn thờ bái 4 lần, Bào chớ, Sao chớ cùng làm theo. Thầy đứng dậy đọc bài cúng, Bào chớ, Sao chớ cùng dân làng đứng xung quanh chú ý lắng nghe.

Khi thầy đọc xong tất cả cúng bái (4 lần).

Nội dung lời cúng thần linh tại Đền Cấm:

“Mường Roộc Răm quê tôi từ khi có đất và nước, có vua Mường Trời, có Phật cao thiên. Tôi Mo mùn mường này, xin mặc áo thăng gươm, đội mũ chầu ấn tề, Mo tôi có dòng, dòng nhà Mo có dõi, được Trời đất giao cho kiếm lệnh, có tổ tông truyền bá lâu đời. Roộc Răm mường này quê tôi có chủ đất, chủ nước, có thổ công long mạch, có Thành hoàng bản địa; hôm nay ngày lành tháng tốt dân bản làng Roộc Răm, gồm già trẻ gái trai cùng chung lòng chung dạ, sắm lễ tế các thần linh có cả mâm chay để thỉnh Phật; lợn, gà, to, sạch, đẹp; rượu cần, rượu xiêu, trầu, cau, xôi trắng, xôi màu xin dâng tế thần linh, thành hoàng, thổ địa, thần linh ở trên núi, có công giúp dân làng, bảo vệ lúa nương, rẫy, trừ ma tà yêu quái, hiện linh về hái lá chữa bệnh, Phật tổ người đức thiện dạy dân làm các điều lành, tránh làm điều ác, dạy phép làm các bài thuốc tốt chữa bệnh cho muôn dân. Các thần nghe lời thỉnh của thầy, theo khói hương của dân bản, mùi hương thơm của bản mường, theo lời khấn của thầy, các thần về ngự tại ngai thờ Đền Cấm, làng Roộc Răm nơi linh thiêng thổ công long địa có công giúp dân làng giữ đất màu tươi tốt, không cho các ma tà quấy nhiễu, người trong làng trong bản không ốm đau bệnh tật. Thành hoàng Trần Công Bát người có công giúp dân đánh giặc bảo vệ bản làng Roộc Răm, người ở mường dưới lên cả làng cùng đánh, giặc ở mường trên xuống cả làng đều dẹp, không quên ơn người có công với bản làng, cả làng lập Đền Cấm làm nơi thờ phụng, Mo tôi cùng dân bản, các Bào chớ, Sao chớ xin tế lễ thần linh mời cùng về Đền Cấm để ăn mừng Lăm chá Kin chiêng boọc mạy, bảo vệ dân làng bình an. Mo tôi mời tất cả các thần về đây, thần nào cũng có nơi có chỗ để ngồi, có mâm để ăn. Ở trên cao nhất có cửa phật hai bàn bên là của thần linh. Mo tôi kể lại cho các thần linh được nghe có mâm lợn gà, xôi các Bào chớ, Sao chớ dâng lên, kể lại cho các thần biết lợn đẹp, lợn to ở trong chuồng, Bào chớ vào bắt lợn đem ra, Sao chớ bắt gà mang đến, Bào chớ cầm chân trước lợn ngã xuống, cắt lấy tiết, tiết lợn chảy ra, tiết gà chảy hết, lợn chết, gà chết, khiêng lợn gà ra khe nước trong làm lông, làm ruột sạch sẽ đưa về nhà bắc nồi luộc chín, các Bào chớ, Sao chớ vớt ra đặt vào lá chuối trên mâm, có cả xôi lúa ruộng, lúa nương, Bào chớ, Sao chớ đem ra ngai đền đặt lên bàn thờ. Mo tôi xin mời thần linh về dự lễ Kin chiêng boọc mạy cùng ăn cơm uống rượu với dân làng, che chở cho dân làng bình an mạnh khỏe làm lúa nước không cho thua, làm nương rẫy không cho thiếu, cánh đồng nào lúa cũng tốt ngập đầu ngựa, lúa nương rẫy xanh tốt bời bời như cây rừng, được như lời thầy Mo tôi ước, được như lời thầy Mo tôi cầu. Mọi nhà muốn lợn gà đầy đàn, nuôi trâu, bò sinh sôi nảy nở. Các thần linh cùng vui mừng với làng, với bản ăn bữa cơm này bảo vệ cho dân làng vui “Lăm chá Kin chiêng boọc mạy”bình an. Mo tôi cùng Bào chớ, Sao chớ chắp tay cúi đầu bái lạy các thần linh. Hết rượu chai mới sang rượu cần, rượu cần này của dân làng đem đến, rượu ngọt như mật, cay như quế trên rừng, xin mời các thần linh uống rượu, ứng linh vào cây Bông của làng, ứng linh cho con đồng của thầy, để báo việc tốt lành, việc xấu cho dân bản cùng nghe, việc tốt cùng nhau làm, việc xấu Mo cầu Mo ước xin thần chứng cho về vui mừng Kin chiêng boọc mạy hàng năm”.

Dịch nghĩa

Bán mương Rộc Răm. Té chơ mi đền nặm.

Mi cháu nặm cháu đền.

Mi mương phạ, mương phật.

Mương tớ, mi xay mi xợ.

Mương nứa mi muân mi muất.

Khói mó muân mương nị.

Muân mi hậu cháu mi doong mi neo.

Té chơ pàng cón chiên ma.

Té cón chà nai chiên hớ.

Mớ ni bán mương khày chá kin chiêng bóc mạy.

Mó khói nho mư xó bá á pác xó mơi, mơi tạo thồ công. Ông thần thần lềnh cháu nặm, cháu đến.

Nghên mó mương mơi đáy táu nghên mó tháu mới đáy ma. Mơi cháu pu cháu pá, mơi cháu thành hàng bản địa, hà mơi phú đớ có ma hà, phớ có táu. Mưa hó kháu đên cấm Rộc Răm ban mương mi mệt chú quân cuống bán, mi mệt chú tán cuống mường, phớ có mi kháu xớ táy, cay xớ xong. Mi mú tô nhớ mưa xớ phướn kháu, cáy tố tháu. Mưa xống phươn ngai mi láu xiều láu xá, mi pu mi mác phác miếng hóm kho phớ ma ní, có mi miếng nặng, ni dặng chắng lan, mi pan cấn pan dú đáy kín ke kín láu kín kháu nắm mươn khâm khuống hớ mương dú chín dong măn dú hắn dong xáy, ệt háy nha xùa, ệt mua nha xiếu.

Quân bó đí nha hớ kháu bán tán bó muốn nhá hớ kháu hươn.

Bạy phú tháu henh pọm păn tuối.,bay đính nọi nhớ piêng ào dao khư pó, khư mé. Tiếng khưn non đáy, ná cáy non yến, bạy khuốp pí mi mớ khuốp tớ mi dam boóc mạy phúc bườn xoòng toóng đénh phai hàng én toén khoén họng pí mớ ngai mương.

Mo khói đáy mơi các thần mưa bán tón tưng các tán mưa mương.

Kín lăm chá, kín chiêng boóc mạy.

Khăn pan ngai mó mương mơi nhau.

Khăn  pan kháu mó tháu mơi kín.

Phờ có mi pan kín pan dú. Mơi pắn thú lái tang, dang chú mệt chú dáo chú quân hót ké óc xớ chén nga ló hót láu xớ chó nga khăm, xóng mứ tư chén ke khúm nhau, chén láu khúm hóm, láu tó xụp hau mơi mác láu tó pác hau ténh đí kin mệt thói ke mơi thái kháu mệt thói láu cháu thói ngai, mư xai băn kháu niếu na, mư khòa mứa bai thú khíp kín căm, chin măn xằn chịn chép chướng long khóng áng, ằn lơ có nó chú chướng bướng đờ có nó chú dong, kín kháu chịn cáy nhớ xống táu chịn cáy tháu xống mưa, xép toọng báu kín lái, xép toọng lai kín đú nha bạy quân kín quân dú cộc thú đớ páy chai mưa chai pài thú đớ pay khíp mưa khíp, kín po nó ím.

Đáy kín ke khúm nhau, đáy kín háu hóm bán, khúm bán mương dú khóe, liệng ngua mi ngua khàu lai liêng khoai, mi khoai khùa á, liệng mà pín má hóm mà huống, ệt háy bó xùa , ệt mua bó xiếu tống tớ thuốm ngua, tống nứa thuốm mạ, đáy cá xiếng mó mương bá á pác chiện mó mương xó nho mư xó bái.

- Thầy Mo cùng dân làng dâng thần linh cơm mới (nàng Mường sắp mâm cơm mới (tại chỗ). Thầy Mo cùng Bào chớ, Sao chớ và dân làng dâng mâm cơm đặt lên bàn thờ, trong tay mỗi người cầm một nắm quả ké, vừa nâng mâm mọi người vừa hô dố dô… vừa tung quả ké vào đầu mọi người xung quanh (ai được dính nhiều quả ké là người may mắn). Thầy Mo cùng vái, Bào chớ, Sao chớ vái thần linh 4 lần, sau đó thầy ngồi đọc bài cúng, Bào chớ, Sao chớ ngồi xung quanh, khi thầy đọc xong bài cúng tất cả cúng vái (4 lần).

Sau phần này dân làng tổ chức ăn cơm mới tại chỗ.

Nội dung bài cúng:

Dịch nghĩa: Mâm cơm mới của người mường do con dâu trong mường làm nên, có đũa cắm, đũa nằm ngang, có con gà to đem về làm bữa cơm mới, có con gà lớn làm bữa cơm trưa; có thịt con nhím, có thịt cầy gai, có cá khô, có thịt dọi, thịt sóc, thịt con chồn bay. 10 người nói thầy đã tâu (đến) 9 người nói thầy đã sang mời thầy vào làm lễ. Trai trong mường cùng gái trong bản dâng mâm cơm đặt lên trước ngai thờ, Mo ngồi ghế mây trắng cúng cơm, Mo ngồi ghế mây đen cúng bữa. Mo tôi xin mời các thần linh cùng về ăn cơm mới với bản với mường.

Dịch.

- Bạy phú tháu henh pọm păn tuối.,bay đính nọi nhớ piêng ào dao khư pó, khư mé. Tiếng khưn non đáy, ná cáy non yến, bạy khuốp pí mi mớ khuốp tớ mi dam boóc mạy phúc bườn xoòng toóng đénh phai hàng én toén khoén họng pí mớ ngai mương.

Mo khói đáy mơi các thần mưa bán tón tưng các tán mưa mương.

Kín lăm chá, kín chiêng boóc mạy.

Khăn pan ngai mó mương mơi nhau.

Khăn  pan kháu mó tháu mơi kín.

Phờ có mi pan kín pan dú. Mơi pắn thú lái tang, dang chú mệt chú dáo chú quân hót ké óc xớ chén nga ló hót láu xớ chó nga khăm, xóng mứ tư chén ke khúm nhau, chén láu khúm hóm, láu tó xụp hau mơi mác láu tó pác hau ténh đí kin mệt thói ke mơi thái kháu mệt thói láu cháu thói ngai, mư xai băn kháu niếu na, mư khòa mứa bai thú khíp kín căm, chin măn xằn chịn chép chướng long khóng áng, ằn lơ có nó chú chướng bướng đờ có nó chú dong, kín kháu chịn cáy nhớ xống táu chịn cáy tháu xống mưa, xép toọng báu kín lái, xép toọng lai kín đú nha bạy quân kín quân dú cộc thú đớ páy chai mưa chai pài thú đớ pay khíp mưa khíp, kín po nó ím.

Đáy kín ke khúm nhau, đáy kín háu hóm bán, khúm bán mương dú khóe, liệng ngua mi ngua khàu lai liêng khoai, mi khoai khùa á, liệng mà pín má hóm mà huống, ệt háy bó xùa , ệt mua bó xiếu tống tớ thuốm ngua, tống nứa thuốm mạ, đáy cá xiếng mó mương bá á pác chiện mó mương xó nho mư xó bái.

- Thầy Mo cùng dân làng làm lễ “tăn nương” (mời Mường Trời về dự Lăm chá Kin chiêng boọc mạy).

Thầy Mo cùng Bào chớ, Sao chớ đứng bái thần linh ở cây Bông (4 lần) đọc bài cúng, đọc xong tất cả cùng bái.

Nội dung bài cúng được khắp bằng tiếng Thái: “Lời nàng Trời nhập với nàng Phenh, ánh vàng đẹp vào với nàng lạm, ánh mây vàng vào với nàng mường, hiện vào với các Ma thiện để thức làng, hiện vào với nàng mang giọng nói ấm áp khéo léo, hiện vào các quan lớn quan nhỏ để chúc mừng (tạo). Quan Trời ưa nàng từ khi còn bé (đỏ) ông mến nàng từ lúc còn thơ, trăm năm trước lúc còn nằm cữ, nằm nôi (trong bếp). Trời thấy thương cho người xuống thêm, ba mươi ông quan nhỏ, chín mươi ông quan lớn, tám mươi ông phìa lớn, năm mươi ông tạo ma mùn, tám mươi ông mo già, chín mươi người Mo thạo, ông Mo lớn bên Ma tốt giọng, ông Mo lớn nhà nàng lắm phép đi đâu cũng có áo dài màu xanh, trên đầu đội mũ da hổ, đi từ Trời xuống, theo dấu chân voi của nàng từ xưa để lại, voi nuôi quen từ lâu đời truyền lại.

Hết năm có tháng, hết tháng có ngày, cây vông nở chim toen khoen báo mùa cơm mới. Một mình Ma nhà thầy bàn không nổi, chỉ một người ở dưới bàn không nên, nàng phải thu các quân binh ở mường dưới đi theo hầu. Tất cả binh quân lên lưng voi, lên lưng ngựa, cỡi voi đi trước nàng pi, cỡi voi nhỏ đi sau nàng mường. Đường qua núi đá, khe suối lên dốc, xuyên rừng, củ gừng vàng đã mọc hai bên đường, đi theo bờ suối đi cả ngày lẫn đêm, đường khó khăn khúc khuỷu quân ta đều qua, voi và ngựa càng đi càng hăng. Nón dải xanh dải vàng cầm chắc, nón quai xám quai xét rụng không tiếc. Quân đi hàng ba, quân đi hàng bảy, hết đất mường lương gian, lên đến mường nhà Trời có lều nhưng không có chạn lên đến nhà sàn không có phên. Trai hầu vào làm chạn, lính hầu vào làm phên người gắp tranh nhanh như làm gà vịt, người làm phên nhanh như gắp cá, vì việc vội không nghỉ lại được. Quân đi đến chỗ Trời, Trời lấy lá lợp bản, lấy đá lập mường, đến nơi lấy đá kim cương lập nước (đất nước) lên làm đá lớn Trời mài dao, nơi hòn đá đỏ Trời mài kiếm sắc như dao cạo. Tới mường trời thầy có rừng cọ, rừng dừa, lên đến trước cửa nhà mường mùn, mường mày, đẹp bằng phẳng có hình cong tựa sừng trâu, phi ngựa không mắc gai mây, đua voi không mắc gai hèo. Về đến sân vua Trời cột voi, bước vào nhà vua Trời ngồi, bước đến ghế vua trời tựa. Ông ngủ thật, ông đi chơi, ông ngủ thật nàng Mường thức dậy, ông đi chơi nàng pi về tìm, ông đi chơi chợ nàng Mường gọi theo, ông đi uống rượu bỏ cuộc mà về, vì công việc lương gian đang vội. Vua Trời thấy vậy nén dạ lại hỏi 3 - 4 mươi làng mường lên đây đã về, ở mường dưới có ai không ở bản hay ở mường dưới có người không khỏe, nàng Mường lại nói, các con Trò mường dưới đưa đang ở bản và mạnh khỏe. Nàng Pi, nàng Mường lên đón cây Bông, khi chim toèn khoèn báo mùa cơm mới, bông vông nở đỏ tháng hai chỉ quân ở dưới thì không đủ sai, chỉ quân binh nhà thầy không đủ khiến.

Nàng Mường lên đón Phia Luông người xuống, lên đón Phia già người xuống lương gian, Phia lớn vào nhà đánh trống âm, Phia già vào nhà đánh trống tơ (dây tơ). Đánh trống âm họp mường ta tới, đánh trống tơ (dây tơ). Đánh trống âm họp mường ta tới, đánh trống cái thu quân ta lại, mời ông khóa giữ đất, giữ nước, giữ mường, mời quân binh ông khóa giữ nương, giữ rẫy nhiều quân đi theo, mời ông dựng bản nuôi dân như tổ ong nhỏ, mời ao uổng nàng ngoan lấy quân theo xuống mường với Tạo, Lào, Luông, có đôi chân khỏe, Xá Mán Lào Lự đôi chân có hoa. Mời nàng Han người đẹp toàn diện có nhiều tài (trèo dừa có đôi chân lên trước) tất cả cùng xuống ăn cơm, dự hội. Trai làng Trời vào sửa soạn lấy voi, sửa soạn lấy ngựa, voi to cho bàn lớn, ngựa đẹp cho yên vàng, voi lớn bảo vệ chủ, ngựa lớn bảo vệ Phia, đưa xà lắc lên lưng voi và lên lưng ngựa. Voi lớn ngựa cũ cùng nhau tiến bước, voi đi chậm không lấy chân đạp, khi voi mệt không lấy chân đá, lấy chân đạp nàng Mường không bạo (khỏe), lấy chân đá nàng pi không sống lâu. Có roi vàng, roi bạc quân mường Trời khiến. Kéo quân qua cánh đồng lớn nhà Trời, có ruộng lúa vàng, qua làng, qua bản, qua cánh rừng vàng úa, vì vội quân binh không nghỉ, đến mường nàng Noọng đầu suối, mường nàng lo ru em, ru em ru tiếng vui, ru cháu lời hay. Đi xuống đến nương rẫy nhà Trời vào chọi chim khiếu, đi đến nương nhà Trời vào chọi chim cu, chim sáo, nơi này có ma quấn quýt bên nhau. Xuống đến rừng núi mường trời chim quạ đậu, ma mường trời chặt cây đánh dấu mường. Voi cùng ngựa ra đi nhanh xuống đến đất mường dưới lương gian, mường các thần linh lương gian hội họp, qua cánh đồng lúa vàng, qua cánh đồng lúa bạc, xuống đến suối nước trong, xuống đến suối nước tắm, xuống đến lương gian ta tắm cho voi, xuống đến mường này ta tắm cho ngựa, tắm voi xong ta về bản, tắm ngựa xong ta về mường. Đến sân nhà nàng Mường cho voi ngựa dừng lại, các quân đến tháo yên tháo đồ, cho voi ngựa nghỉ ngơi, sai quân binh bảo vệ lấy ngựa voi, bảo vệ đồ đạc; các phia lớn vào nhà nghỉ ngơi uống rượu, các binh quân chi tướng cùng nghỉ ngơi uống rượu, Xuống đến mường cho đi xem lợn, con lợn đẹp mới dược làm bữa, thịt lợn mổ ra để bày mâm cơn, hồn lợn gửi về Trời, lợn không buồn vì có Trời, cùng vua Trời xuống đây nên được dùng làm cơm.

Cho trai mường vào bắt, trai em càm chân trước lợn ngã sấp, trai em cầm chân sau lợn ngã nghiêng, dao nhọn sắc ghé vào cắt tiết, tiết chảy ra hết thì lợn chết, khiêng lợn về tảng đá suối nước trong, thui lợn, cạo lợn trắng phau; mổ bụng làm sạch ruột sạch lòng, cạo thật sạch cho con cá lớn, làm sạch sẽ cho con cá chát được ăn, cá tệt ăn chạy về hát, cá chát ăn no trở về bằng, mọi thứ đều sạch sẽ đem về nhà, trai làng, chặt thịt, chia lợn ra nhiều mảnh, nhiều phần. Lấy nồi đồng to hai tai bắc lên kiềng, lấy nước trong xuống đổ vào, lấy củi cây pào, cây dẻ, cây xăng để đun. Nước sôi từ trong nồi ra, đều bốn bên thịt chín trắng phau, lòng lợn chín tới vớt ra thúng ra nia. Trai em chặt thịt ra nhiều món, dọn cho đủ các phần, gái làng đem lá chuối sang, mâm sợi mây dem đến, dọn thịt lợn cùng cơm đỏ cơm vàng có cả ché rượu lớn cùng đem sang, dọn thành cơm mâm cơm đẹp, cơm lành cho phìa lớn phìa già cùng binh quân được ăn. Sẵn mâm cơm nàng Mường sang mời, sẵn chỉnh rượu nàng mường sang mời, dẫn mâm cơm cho người mường Trời được thấy, kể mâm cơm cho mọi người được hay, mâm cơm đẹp như cơm dá nang (nàng đẹp, cơm sạch sẽ). Mo dẫn cơm nàng Mường mời ăn, tay trái nắm cơm dẻo, tay phải cầm đũa gắp, gắp thịt lợn thơm, gắp lòng lợn ngọt, gan phổi ăn vào mát, tim ruột ăn thật ngon, xương sống có mùi thơm, xương sườn mềm đủ tới, xương ức, xương sụn mời cùng thử, xương chân, xương cổ ăn thêm, mọi người cùng rót rượu ra, ăn tiết canh ngọt lịm, tiết canh làm mát lòng. Mâm cơn trai mường đưa ra, mâm cơm mường dưới đưa đến, cơm ngon, canh ngọt mọi người cùng ăn, được ăn cơm; bênh cho người mường dưới ở khỏe, hết tháng đi cày ruộng cả, tiếng sấm dậy đi cày ruộng mùa, cho họ làm ruộng dưới đừng thua, làm mùa ruộng trên không thiếu, bông lúa dài như dòng suối, lúa chắc như trứng cua, ruộng trên ngập đầu ngựa, cuối ruộng ngập đầu trâu đầu bò, lúa chắc như trứng chim, ai cũng mong như thế. Xá, Man, Lào, Lự đem về làm giống được đẹp như lời nàng Mường nói, được đẹp như lòng người Thái bản mường, lời nói vàng đôi tay trắng ngà giơ lên mời, giọng nói hay nói tốt mời mọi người ăn ngon”.

Dịch.

- Mự đáy nghin đí.

Khuốp pí mi mư.

Khuốp tớ mi dam.

Khuốp pí mi xá hoàn hòng.

Cuồng pí mi kháu máu kháu mớ, lúc pợ mưa ném pu xú mác xớ bờ lè lai lúc pợ chăng mưa thái.

Đắm hươn đáy kẹo pụ, nha đáy tộc chờ huồng phạ phưn, nha đáy tộc chờ bờ chờ bứn pong lắng.

Mưa khày hòng hớ đi mưa pặt hóng hớ kiếng lúc pợ mưa túm nằng hằn xuôi ná, mưa tá áp húa.

Táo mưa hươn huốt kháu xớ hồng, tắng biếng khấn kiêng, bóng nặm lóng ma xớ, tắng hồng khấn kiêng, lùa mạy páo mạy có mưa chầm. Lùa xật lúc pợ mưa lam, lùa lam lúc pợ mưa xấn, ái tăng cuồng ái óc, ai tăng nóc ái ma, ái khặp khọ mưa xớ phừn kìn.

Kháu xộc đì pùng lông, hía óc đồng cống óc đìa, mư khòa mưa bi xìa ài, mư xại áu mài, mưa chai xìa hứa. Lúc pợ tặt cuối mưa lam xám nhót tòng ma lót. Cố kháu khư xùm puốc chuốc kháu khư khăn na, denh pan kháu đí lài pan ngai đì quá.

Thú đi chăng mưa pặc, mi thú păc thú hoàng cáy tố đi mưa xớ pán kháu, cáy tố kháu mưa xớ pan ngai.

Mi chịn mến khuẫn son.

Mi pá pính hóm mo.

Mi pá phò hòm uốn.

Mi chịa mến kín mac nghia.

Mi chịn kìa kín mac hiến.

Mi chin mé lai lân ná dọi.

Mi chị nú nọi nú ón tày chưa thàu.

Nấng kháu lôn pà khô mưa xớ.

Phườn kháu mơ, xịp quân bá mó lê táu, cáu quân bá mó lê ma.

Mó ma hươn tenh henh mó nhạu, tọn kháu mó kín.

Đạy kín lenh mó mưa bạu, đáy kín kháu mó mưa xơ, lúc pợ pắn kháu đí, lúc pợ bi kháu mớ, lúc mương tớ lài pan, làn mương tinh lài sặp lài xắn.

Nưa úm pan kháu mưa nứa, phưa ban ngai mưa táng.

Mó mưa nắng tắng cộc xến ngai, nắng tắng bài xến kháu, mó khói du mương đín, khuán húa dú nắm quân mương pạ, khấn căm phạ té chở mệt xiềng, khấn căm chiềng té chơ mệt khoam.

Hót giơ nị mự đáy nghin đí, nghên xiếng mương tuần quân mương phạ áu xiếng dông mưa nứa. Áu xiếng khuận mưa mương.

Mương kín bó tám lưm thù, dú bó tám lưm cồng khấn ké căm hớ máu mú ắn chú neo hươn. Khấn cằm thèn té chơ cuồng pí, hót pí đí pi mớ. Khấn tón đắm hươn mưa dáo hắp áu đắm cháu ma hươn.

Pan kháu căm chiếng dú hươn đà xớ.

Pan kháu máu kháu mớ dú dáo đà mi.

Khóng đớ có mi mệt chú chướng.

Bướng đớ có mi mệt nó dong.

Mi tố nhứa du pu dú pá.

Mi chịn nú này cáy pá mưa tón.

Mi chin hòn chịn mến ma xú.

Mi pú pá dú huối ma xớ.

Mi chịn hóe kín mác nghia.

Chin kìa kín mác hiến..

Mé lai lân ná dói ma xú.

Neo lơ có khô neo lơ có xống mưa pan, neo lơ có khán óc đìa.

Mơi đắm hươn mưa lốt mưa lé mưa ké mưa thông, kín pan kháu chum, thén táo ma, xiếng mương pha dông khấn. Đáy kiến khúm khuốm lục hươn dú khỏe.

Ó nọi nị ma sớ nang phènh, éng khăm đí chăng ma nọng lọm.

Kéo óm som ma kháu nắm nang.

Kháu tư phí pa phí pộc bán.

Ma tư nang pa nang pác phói.

Kháu tư quán nọi quán ón pộc mương.

Tao mặc pí té chơ nhăng đếnh.

Ống peng nang té chơ nhăng nọi.

Họi pí te nhăng dú cuống phay.

Mính báu lái phạ hớ lông ten.

Nén bán lái phạ hớ lông tứm.

Xám xịp tố lúc cháu.

Cáu xịp tạo lúc mương quân.

Xám xip mu phia cá.

Há xịp tạo mó báo phia muôn.

Xám xịp mú cương tháu.

Cáu xịp mú cương luỗng.

Cương luỗng hươn phí cháng kho.

Mó nhớ hươn nang cháng kiu.

Dập dập mi mú vải khèo.

Tinh húa mi mú nằng phai.

Tộc te phạ quấn ma.

Ma đuối tẹ xặp lốt hoi phai.

Xóc chạng mươngpi te chơ páng đài hoi phai té chơ pàng cón.

Chang cau cừa pàng cón xôi ma, khuốp pí mi mớ. Khuốp tớ mi dam.

Boóc mạy púng bườn xòng.

Tóng đènh phai hùng én.

Toánh khoén họng pí mớ ngai mương.

Của quân dú hạn ban bó nhớ.

Của quân dú húng dú hó ban bó chợ.

Nang mưa hắp áu quân dù nặm dú tá tí mương, mưa hặp áu quân mương  na páy chơ.

Lúc phạ quân mứn hau khấn làu phai.

Xôi sai khuận lúc mương hau khấn làng chạng khấn làng phai tố nhớ pa nhúng.

Khấn lằng chặng tố tháu pa pày.

Sặp chạng mưa buấn pay cón nang pí.

Khúy chang nọi páy cón nang mương.

Chú đí lúc pa quân mương hau cài.

Cón hín phài dón xài lúc mương hau quà.

Tộc mưa xớ nặm nọi lày óc xài đờ.

Khình chó khăm pùng lông xòng xói.

Pí liếp huối nặm nọi ná cáy báu huôi.

Chú đí lúc mương hau cài.

Luông phai toosddis lúc mương hau  nháng.

Cộp xài lường xài xét ma cằm tăng ngên.

Quân hau páy hàng ba hàng báy.

Quân hau páy pá may xuất cài lai tá.

Tộc mưa xớ thiềng háy mương phạ bó mi phà.

Tộc mưa xớ thiềng na mương phả bó mi chát khénh báo ham báo nọng ệt phủ.

Khénh báo ham báo ái ệt chát. khénh

Phú chám cọ khơ híp pà.

Phú chám kha khư khá cáy.

Tộc mưa xớ hín phà mương mông bán.

Hín phà pạn mương phạ mông mương.

Hín cượng ngân cương khăm mông mước.

Của quân dú hạn ban bó nhớ.

Của quân dú húng dú hó ban bó chợ.

Nang  mưa dú háu quân dú nặm dú tá tí mương, mưa hặp áu quân mương na páy chợ.

Phạ quân mứn hau khấn lằng phai.

Xôi xai khuận lúc mương hau khấn lằng chạng,khấn lằng phai tố nhớ pa nháng.

Khấn lằng chạng tố tháu pa pày.

Sặp chạng mưa buấn pay cón nang pí.

Khúy chạng nọi páy cón nang mương.

Chù đí lúc pa quân mương hau cài.

Cón hín phài dón cài lúc mương hau quà.

Tộc mưa xớ nặm nọi lày óc xài đờ.

Khình chó khăm phúng lông xòng xói.

Phí liếp huối nặm nọi ná cáy báu huôi, chú đí lúc mương hau cài.

Luông phai tố đí lúc mương hau nháng.

Cộp xài lường xài xét ma cằm tăng ngên, quân hau páy hàng ba hàng báy.

Quân hau páy pá may xuất cài lai tá.

Tộc mưa xớ thiềng háy mương phạ bó mi phà.

Tộc mưa xớ thiềng na mương phả bó mi chát.

Khénh báo ham báo nọng ệt phù.

Khénh báo ham báo ái  ệt chát.

Phú chám cọ khư híp phà.

Phú chám kha khư chá cáy.

Tộc mưa xớ hím phạ mương mông bán.

Hín phà pạn mương phạ mông mương.

Hín cượng ngân cương khăm mông mước

Tộc mưa xớ hín nhớ mương phạ lăp benh

Tộc mưa xớ hín đénh mương phạ lắp đáp

Đáp páy kháu ma cao khum

Đáp khum ím bát lung cao xáng

Mưa xớ hín mương phạ pá hiêng

Mưa xớ piêng mương buấn pá pạo

Ná táng tạo mương muất mương mò

Mương hau đi có mi ủng cụng

Mương cóng cọng khư dương kháu khoai

Èn chang bó khóng khủng bái

Èn phải bó khóng khung túm

Tộc mưa xơ khuống phia luông xạu xáng

Láng mương nhớ xau phai

Mưa chóng phia luông xueeu nắng

Mưa tắng bài xiếu ình

Xiếu non đăc hơ bà non ín

Non nang mương khuân tứn

Pày ín chợ nang pí tẳn ma

Ín chợ hắng húa nang mương tẳn táu

Kín láu búa sạn bang búa lơi mưa

Phia luống xiếu nghin biếc nhăng phạo

Ngoác táo ná ma thàm chớ điều

Xiều chắng thám bá hư

Xòng xám păn nang mương lề táu

Pét cáu mự mương lề mưa

Nọng liêng mương puân đờ bó dú bán

Nọng liêng mương piêng quân đờ bó dú khóc

Nang mương khàn ma lề bá

Nọng liêng mương piêng quân đớ éo dú bán.

Nọng liêng mương tớ quân đờ éo dú khóc.

Nang pí táu tón áu boóc mạy hau púng bườn xòng.

Tóng đénh phai hàng én.

Toánh khoén họng pí mớ ngai mương.

Cúa quân dú hung dú hó bó po chợ.

Nang mương mưa hăp áu phia luông hau táu.

Ma hăp áu phia luồng xiếu lông.

Phia luồng kháu hươn đí mưa tí còng cáu.

Phía luồng kháu hươn đí mưa hàu còng mày.

Tí còng huồng hăp mương hau táu.

Hày còng mày họp bán hạu ma.

Mời té khòn bénh nặm bénh tá tí mương khón bénh mương bénh ma pày chợ.

Mời ào có mương liệng dáo hăng tó.

Tạo có mương liệng dáo hăng tèn.

Hó uộng phú quân ngoan.

Hú quân tí mương nắm tạo.

Lào luồng ắn quân khà lán.

Xá man lau lự ắn phú khà lai.

Mơi nang hàn ắn quân hoàn hạo.

Khấn có pạo táo tộc húa lông.

Đờ có lông mương phiêng kín kháu.

Đờ éo táu mương tớ kin ngai.

Báo nọng ma sáng áu phai.

Báo ham ma sáng áu trạng.

Trạng tồ nhớ mưa xớ bành cá mạ tồ đì ma xớ ám khăm.

Chạng tố luồng đáp quy áu cháu.

Chạng tố tháu đáp kháu áu phia.

Xà lắc phia nhớ hau khấn lắng phai.

Xôi xai phai luồng hau khấn lằng chạng.

Khấn lằng luông lằng la tố nhơ pa nháng.

Khấn lằng chạng lằng ma tố tháu pa pày.

Chạng pó pày bó áu tìn thíp.

Chạng bó líp nha au tìn tắm.

Áu hìn tằm nang mương bó du tháu.

Tìn thíp tẹ nang bí bó dú dưn.

Khó lệnh lúc phạ quân mưn tí thòng.

Hòi tong lúc khấn lúc mương tí kiếu.

Xiếu chăng cài lông bán nhớ mương buấn.

Tộc óc xớ phia nhớ kháu bá.

Na phia nhớ phia luồng kháu mừn.

Cài nặm tộc éo bán lúc phạ quân mứn khăm lường.

Mương lúc khuân lục mương khám hư hưa.

Tộc tang nặm lúc khuấn nha dú.

Tộc mú nặn lúc pạ quân mướn nha sau.

Tộc mưa xớ mương lo ứ nọng.

Ứ nọng ứ xiềng gian.

Ứ  làn ứ xiếng muấn.

Tộc mưa thiềng háy mương phạ kháu tó mốc khòa.

Tộc lông thiềng ma mương buần tó nốc kéo.

Phí éo chụ pến chuống quang lưng.

Tộc lông xớ huồng mạy đí mương buần cà chặp.

Phì phá mạy há mai mương.

Luông phai tố đí lúc mương hau nháng.

Chang mai tố đí tồ tháu quân mứn cái lông.

Tộc lông xớ mạy hịa mương tớ bớ bàng.

Pá mạy háng mương piêng bớ uốn.

Pá mạy nguận cán cắm bờ luồng.

Tộc lông xớ pá kháu tó mốc niêng.

Tộc lông mương các xần lềnh mương piêng hóp bán.

Tộc mưa xớ tống tó kháu bá.

Tộc mưa xớ tống na mương piêng kháu mớ.

Mưa xớ tá mươngpieeng nặm kền.

Mưa liên mương piêng nặm áp.

Lông mương piêng hau áp xìa luông xìa la.

Áp xìa luông xìa la hau chắng kháu bán.

Áp xìa chạng xìa mạ hau chắng kháu mương.

Tộc hót thần nang mương lông phai xao dạng.

Tộc hót khuống quáng nang pí chạng mạ hau xau.

Lúc pạ quân mứn ma tháo àn .

Quân quán báo ham ma tháo tô cặp chướng.

Bạy hớ luông hớ la hau dú xao nặc.

Bạy hớ chạng hớ ma hau dú xau ken.

Lúc pạ quân mứn quân binh pháu khòng.

Mưa chong nang mương pháu chướng.

Tộc mưa phái luồng nang mương ténh xao há.

Nắng lông phái quàng mương phí ténh xao xòng.

Phia phệt lúc phạ ma kín láu úm.

Phia phím lúc khuấn ma kín láu nặm.

Cháu xúng phạ kín ten phứng ắn đôi.

Tộc lông mương piêng lúc ương chăng denh mù.

Táu mương lúm lúc phạ ma bứng mù đí.

Bừng mù đì khư khát pàng khai.

Denh mù đi khư khát pàng kháu.

Denh mú tháu ténh pau tenh ngai.

Khoắn măn cới mưa buấn mưa tinh nắm cháu.

Kháu lớp pha nắm mú đào lường.

Nâng nha tộc chờ luồng phạ phứn.

Mâng nha tộc chớ bớ chờ bừn bơng xơng.

Ma cằm mù bạy hớ phú xiến.

Yến đí bạy hớ báo ham mương piệng kháu khá.

Báo nọng kháu mư hắng khà lắng, mù tố đí lụm khoắm.

Cằm khà ná lụm lenh kenh.

Mít lénh kenh ma tenh áu lướt.

Lượt mù thuộc mù thác lướt mù óc mù tài.

Mạy cộc báo ham tí đén.

Mạy kén báo nọng tí hùa.

Hàm mưa xớ đống phặt hùa đon.

Hàm mưa xớ cống phon hùa tá.

Phàu mù đón dong phác.

Chuốc mù khào dong ngân.

Hàm mưa xớ cón hìn đón tà càng.

Hàm mưa xờ còn hìn bàng tà chứng.

Phát púm póng mưa chuốt xìa long.

Phát xài thong mưa chuốt xìa xáy.

Khút xìa khay mưa ké pà đi.

Khút xìa xáy mưa ké pà mang.

Tệt kín ím lén mưa hát.

Chát kín ím lén mưa băng.

Khóng kín tẹ nhăng đí xiền càu.

Áu mưa dáo xao mươn.

Áu mưa hươn xao kén.

Báo nọng ma phát khà ná mù óc.

Phát khà lằng au ma xơ bờ.

Phăn mù óc lài henh bénh chim óc lài phân.

Bái mó tong xòng hù ma tắng.

Bóng nặm lóng au ma xơ.

Lùa mạy páo mạy có ma chầm.

Phay xật báo nọng ma ham.

Phay lam báo nọng ma xấn.

Phất tăng cuồng phất óc.

Phất tăng nóc phất ma.

Chin măn xộc khào hán.

Chin măn man khào xà.

Bào nọng bớt xớ đống ma hài.

Khiêng tà piêng báo ham ma tặt.

Tặt chịn óc pến tón.

Hón chịn óc pến cam.

Nhót tòng cuối báo nọng ma hài.

Pan pườn bài xào ham ma ténh.

Ténh mù kháu còng cắm xao henh.

Mi kháu càng cắm đènh xào nhọm.

Ténh pìn pan ke hớ lúc quân đáy nhạu.

Ténh pín pàng kháu lúc cháu phia nhơ đáy kìn.

Khạn pan kháu nang mương ma ban.

Khặn pan ngai nang pí ma thài.

Ệt kháu khư kháu dá nang.

Ệt pàng khư pàng hừm hựm.

Muân tái ngai nang mương mơi kháu.

Muân tái lúa nang pí mơi ngai.

Mư sài pắn kháu niếu na.

Mư khóa lúc phạ mưa bai thú khíp.

Kín tháu chin mù đì xòng xắn.

Kín áu mắn mù đì xòng hạn.

Tón tặp mù đì đénh mát.

Tón pót mù đénh xờ.

Hùa chờ xà lằng kín đáy.

Tón xáy nọi xáy ón đôi mù.

Đúp xà lằng hòm ngọng.

Đúp pài sáng hóm đi pa mưa.

Đúp ộc đáy mơi kín tó.

Đúp khó đúp cáp kìn tứm.

Mư xại lúc pha hía láu ma.

Mư khòa hau hót láu óc.

Lướt tiết xờ kìnđù henh.

Lướt đènh kìn dà henh dà ưới.

Đáy kín kháu khúm nọng liệng mương tơ du đí.

Đáy kín ke khúm nọng liệng mương tớ dú khóc.

Bướn tộc đáy hó kháu háy na cá.

Pạ tắm họng hó kháu háy na mua.

Ệt kháu mưa tớ nha xùa.

Ệt mua mương tinh nha xiếu.

Hớ măn khấn khư cháo.

Hớ măn dao khư khà ná.

Tinh thuốm mạ.

Tống ná hớ thuốm ngua thuốm khoai.

Kén đi khư xáy nuốc.

Kháu mác khư xáy pù.

- Thầy mo mời thần linh uống rượu cần (thầy đứng bái 4 lần, xong đọc lời mời, đọc xong bái 4 lần).

Thầy đọc lời, các Bào chớ, Sao chớ lấy ống hút rượu cắm vào bình rượu và đổ nước vào rượu phục vụ thần linh.

Nội dung lời mời (lời khắp): “Mường đã mời thần linh ăn cơm uống rượu xiêu, lại mời thần linh uống rượu cần, uống nước suối, mo tôi bảo các nàng đem đến. Quan tần phủ to, cũng biết nước sạch trong, tất cả Bào chớ, Sao chớ không lấy nước nơi bẩn mà lấy nước từ suối Trời cho có, nước từ mó Trời cho nên, lấy nước bẩn từ các ông trên đều biết, lấy không đúng nước, các ngài mường Trời đều trông thấy. Ông ké người nuôi mường ngồi bên trái, ông kể mường Trời ngồi bên phải, ba mươi ông to nuôi mường trời, cùng ông quan người Trời cùng ngồi lại đây uống rượu. Rượu thơm ngon trai làng người mường dưới đem đến, rượu thơm nồng gái mường dưới đem ra, bỏ lớp trấu lọc, đổ nước sạch vào, cắm cần rượu chia ra bốn phía, chia đủ người ngồi. Rượu có vị đắng hơn mật cá tặc, rượu thơm cay hơn quế núi cao, rượu ngon hơn mật cá pan, rượu thơm hơn nàng lúa mường Trời ngày trước, rượu ngon hơn nàng Bạc nàng Vàng ngày xưa. Rượu có cay nên thuốc chữa đau bụng, rượu đắng cay nên thuốc chữa bệnh ngoài da, rượu đắng nên thuốc tuổi già mệt mỏi, uống một ché rượu như lửa hút khói, rút rượu thực tâm (nhiệt tình) như rồng hút nước. Hết người này người khác lại ra, ba mươi ông to nuôi mường uống trước, chín mươi ông mường Trời còn ngồi chờ xem có thuốc độc không. Khi thấy ai cũng vui cười các ông mường Trời mới uống. Được uống rượu đắng cay của người mường không có độc không có hại, chúc cho người mường dưới vui tươi khỏe mạnh.

Dịch.

Tay dờ hìm éo phới ệt cá.

Xá mán lao lự hắng ệt neo.

Pín đí khư khoám nang mương mủa bá.

Dáy cá khoam nang pí mưa thai.

Hai mư đi mư khăm nang mương nưa thá.

Á pác chiện nang pí mơi mác chum kín.

Phia luông lông mương lúm dáy kín páng chiềng.

Muạn kín kháu mương lúm lúc phạ à mưa.

Hó uông phú quân ngoàn áu quân ténh mương nắm tạo.

Mi biếc phạo pày cón mưa lằng.

Ma ténh au pan kháu mưa phọ.

Bạy mưa ná há uốm kín ngai.

Ténh áu quail au xà léo mưa buấn mưa tinh liệng páy.

Hù láu xà khọng mưa phạ liệng mương.

Hù bóc đènh lương mưa nương dú muốn.

Ténh háp phền háp xòng khòn.

Mưa hap khuấn tinh hùa phia luồng á táu.

Kháu lớp phạ quân mưn mưa nương.

Nọng lệnh mương tớ cói chầng dù khóc.

Dú thái hùa khòa mác non.

Dù tháu hùa đom phườn mua.

Bạy khuốp bí khuốp mua báo lông kín phàng chá.

Khuôp bí phạ bặt ténh phàng chiềng.

Hai tay các nàng Mường xin dâng rượu: Mừng Rọc Răm hết việc này việc kia còn đợi hết việc nọ việc sau lại trông. Mời các thần linh người mường dưới các quan trời người mường trên ở lại cùng chơi với bản mường cho thâu đêm suốt sáng cùng dân bản làm lễ “kin chiêng boọc mạy”.

-  Nàng Mường mời pháp sư uống rượu cần (Lời mời trích trong lời của thầy khi mời thần linh).

Tự tay nàng Mường rót rượu mời pháp sư.

Sau phần này, thầy Mo, Bào chứ, Sao chớ, nàng Mường mời dân làng và người đến dự cùng uống rượu cần.

 Thầy Mo cúng thần linh xin phụ đồng vào các Bào chớ (2 người - đại diện thần núi, thần rừng, thần sông).

Lời chú thuộc điều dấu (bí quyết). Khi dã được ứng đồng 3 người được chọn sẽ tự xưng họ là vị thần nào. Họ hoạt động dưới sự điều khiển của thầy Mo, mách bảo lời thần linh truyền dạy dân làng.

-  Thầy Mo cúng thần linh xin Nước từ cây bông làm lễ cầu mát cho dân (nặm áp bun)

Thầy Mo bái cây Bông 4 lần, đứng đọc bài cúng, các Bào chớ, Sao chớ cùng dân làng đứng về 2 bên thầy, nghe thầy niệm chú và cùng bái cây bông. Trong khi thầy tế, dân làng yên lặng theo dõi động tác của thầy và cây bông, khi ngọn cây bông phát ra “ánh sáng màu đỏ” (ứng linh) cả làng cùng hô dô ố… dô ô (phần này kéo dài từ 15 - 20 phút).

Nội dung lời cúng: “Cây Bông mường có từ xa xưa, có từ ngày nào không ai tỏ. Người già chỉ biết theo dòng họ truyền lại đến nay, hết năm đến tháng, hai năm làm “tiểu” năm thứ ba làm “đại” (tổ chức kin chiêng boọc mạy). Dòng họ Lô làm theo hai năm làm “tiểu” để nguyên cây Bông cũ năm thứ ba làm “đại” dựng nên cây Bông mới được phép lấy tầng cuối làm trụ. Tục lệ truyền lại, dòng họ Lô cứ làm theo mãi. Hết năm có tháng, hết tháng có ngày; tháng một sấm ngả ra, tháng giêng tháng hai tháng 3 sấm trở lại. Cả dòng họ Lô và người Thái làm lễ để tang “vua trời” (hết tiếng sấm( (tem phạ). Hết tang Trời sống lại vui mừng, thưởng dân mường cho tổ chức kin chiêng boọc mạy, cho các thần linh mường trời cùng xuống, cùng thổ công, thần núi, thần sông, thần rừng ngự vào cây Bông bản mường để trừ giặc dã yêu quái; cho nước lấy từ cây Bông ra chia cho dân bản cùng hưởng, trẻ (trẻ em) tắm nước này khỏe mạnh lớn nhanh, gái chưa chồng tắm nước này nhiều chàng trai tìm đến, trai nghèo khó khăn được gái quan lang tìm về, cả dân bản được nước này tắm mát, giặc ác không dám vào nhà, ma tà không dám vào ngõ. Các Bào chớ, Sao chớ người có công theo thầy làm thiện được nước này về nhà thầy học phép cũng thành, làm thuốc cũng nên, mọi người đều mạnh khỏe. Thầy Mo được nước phép lên rừng lấy cây làm thuốc chữa bệnh cho người mường trên cũng khỏe, người mường dưới cũng qua. Cây Bông giữa làng sừng sững có các thần linh chứng giám.

Dịch.

Khuốp bí mi mớ khuốp đớ mi dam.

Nháng ma bườn sòng mương khói khày pàng chá.

Nhàng ma bườn sòng mương khói khày pàng chiềng.

Sám pí khày pàng nhớ sòng pí khày pàng nọi.

Đáy mời phia luồng mương tinh lông kím chá.

Mời quân mứn mương pa lông ma kín chiềng.

Cằm chiềng là cá chung phạ xiềng dông.

Mum khói mun mi hạu cháu mi dong mi neo.

Xóc chạng dắng mương ộng pàng cón.

Chạng hùa đón pàng còn xôi ma .

Mơi mệt mú hác mạy mệ say xuốc say dà.

Phờ có đáy mưa mương kin chá.

Phờ có tộc mưa ná kín chiềng.

Kín pàng chiêng khúm khấn áu bán.

Kìn pàng chá khúm khuần áu mương.

Phờ có dú chín dong măn.

Dú hằn dong sáy.

Tiếng khưn non dáy.

Ná cáy non yên.

Quân bó đi nha hớ kháu bán.

Táu bó muấn nha hớ kháu mương.

Thầy Mo bái 4 bái, lấy vò nước từ cây Bông đưa cho các Bào chớ, Sao chớ, thầy đi trước vừa đi niệm chú, Bào chớ, Sao chớ đi theo sau vừa đi vừa đánh cồng chiêng, Bào chớ, Sao chớ bê chậu nước (bình nước) vẩy vào những người đến tham dự (phần này kéo dài từ 15 - 20 phút).

Nội dung lời khắp đi vẩy nước: “Hết năm cũ lại sang năm mới cứ vào tháng Giêng, Hai làng đến kỳ mở hội, cây Bông mường lại được dựng lên, các thần linh của mường Trời, các thần linh thổ địa, các thần núi thần sông lại trở về hiện linh vào cây Bông của mường, có đủ linh hồn chim muông thú. Các thần linh cho nước mát nước lành, ai được nước này sức khỏe quanh năm dồi dào, gái trong mường di một về hai, trai mường đi về có bạn, lời nói vui như chim toen khoen hót, giọng nói ngọt như mật ong tháng ba, làm mùa màng cũng ra làm nương rẫy cũng tốt, cảm ơn các thần linh”. Khi mọi người đến dự đều được té nước, thầy Mo và các Bào chớ, Sao chớ quay về cây Bông (nơi bàn thờ chính).

Dịch.

Khuốp pì mi mớ khuốp mi dam.

Nháng ma pí mớ bướn xòng.

Tòng đènh mưa phai hàng én.

Bán mương tắng có bóc mạy kín chá.

Mệt bán mương hóp ma kín chiềng.

Hài mư tí coòng cáu hóp mương hau táu.

Mời mệt tạo thổ công mời ông thần lềnh dú bán.

Mời cháu pu, cháu pá, mơi cháu nặm cháu đền.

Nghin mương muân pày bạu.

Xiếng muân tháu bái mơi.

Mưa chum bán chum mương.

Chụm boóc mạy bán mương lường đenh.

 Mi nốc toén khoén chặp boóc mạy

Mi mú náy dú pá, mi pu mi pá dú nặm.

Bóc mạy đí, báo noọng cháng hon.

Boóc móm báo ham cháng hán.

Mi chặc chắn tố henh mé ménh kenh tố đí.

Mi láu xiều láu xá.

Mi chịn mú, xống ma, pà pính hòm nốn.

Kháu còng cắm lénh lường sống mưa.

Kín ke hàm nhạu, kín kháu hòm bàn.

Khúm khuấn lúc nọi cuồng bán mệt chú táu dú mương.

Phú tháu hùa khào khư boóc mom hùa đòm khư phúc.

Ệt kín pín khấn khư nặm khấn bó, tó khấn hàng.

Hãy bò xùa mùa bò xiếu, kawm kèo lơi ơn.

 5.3.2. Bước hai: Đây là phần chính của Lăm chá Kin chiêng boọc mạy. Phần này kéo dài từ 4 đến 5 giờ.

 - Thầy Mo niệm chú thần linh (lời dấu) cùng với các Bào chớ, Sao chớ diễn một số “phép thuật”, nhiều động tác có vẻ thần bí mang tính ảo thuật (phần này từ 40 đến 60 phút)

Thầy Mo diễn một số Trò mô phỏng  lại việc lao động sản xuất và sinh hoạt văn hóa, thông qua lời nói và hát có pha chất khôi hài (Phần này từ 40 đến 60 phút)

Thầy Mo xin thần linh bói hoa cho dân làng và những người đến dự (Kéo dài từ 40 đến 60 phút)

 Dân làng tổ chức vũ hội mang đậm sắc thái dân tộc (phần này từ 60 đến 120 phút)

- Thầy Mo đứng bái thần linh từ cây Bông (4 lần), đọc chú (lời dấu) xin thần linh ra một số “phép thuật”, nhiều động tác thuộc về bí quyết mang tính ảo thuật.

Dưới sự điều khiển của thầy Mo, các Bào chớ, Sao chớ cùng thầy diễn một số phép thuật trừ tà đuổi ma gồm.

+ Đánh trống âm để đuổi ma (Trống được làm bằng vỏ cây trẩu khô - chôn xuống lòng đất có dây nối lên mặt đất);

+ Hút ớt phả khói cay làm mờ mắt ma tà;

+ Múa kiếm trừ tà, bắt ma;

+ Ngậm dao nung lửa (thi tài) đuổi ma;

+ Thả rắn rết;

+ Gà đẻ trứng (trứng làm coòng xay = trống treo trên Cây bông kêu vang làng (bản);

+ Thầy phụ đồng vào Bào chớ, Sao chớ để nói lại những điều thần linh muốn sai bảo dân làng;

+ Bào chớ phun lửa Trời vào thầy - thầy xua khói lên cây Bông và vẫn ngồi bình an;

+ Phép giữ thầy ở lại mường.

-  Thầy Mo cùng các Bào chớ, Sao chớ (có thể cả những người đến dự) diễn một số trò mô phỏng lại việc lao động sản xuất và sinh hoạt văn hóa thông qua động tác, lời nói lời hát (khắp) có pha chất khôi hài (qua khảo sát có tới hơn 20 Trò nhưng chỉ diễn 9 Trò phục vụ việc quay băng bảo lưu), (Phần này từ 40 - 60 phút)

 

Dịch nghĩa:    Trâu về đi cày ruộng

Trâu mày xuống mường dưới đi cày ruộng cả.

Trâu mày xuống mường dưới đi cày ruộng quan.

Xuống mường dưới đi cảy ruộng to.

Xuống mường lương gian nên trâu rừng chạc (dài)

Mày cày ruộng cả mường dưới đừng thua

Mày cày ruộng cả mường dưới đừng thua.

Mày cày ruộng cả mường trên đừng thiếu

Lúa mường dưới chắc như quả lôi

Lúa mường trên chắc như trứng cua

Ai thấy cũng khen.

Người Mán, người Xá, người Lào, người Lự lấy về làm giống.

Dịch.

Ngua khoai mương buần lông lúm thày na cá.

Khoai mua mương phụ lông lúm thày nu mua.

Lông thày na mua nha hớ xùa.

Ệt mua mương bán mương piêng nha hớ xiếu.

Ệt na kháu đí thuấm hùa mạ.

Na cá thuốm hua ngua húa khoai.

Kháu đí khư mác phát.

Kháu mác khư xáy pù.

Phú xá lao lự cài ma có bừng.

Mương tớ mương tinh hắng áu neo.

Ơn mâng bó mí khoam bá.

Á pác chiện căm kéo lơi ớn. Khoai ơn.

- Bò Mường Trời về chơi Mường lương gian: “Lưng mày lông vàng, u mày thịt bắp, xuống mường dưới mày không đi cày, xuống mường lương gian mày không cày ruộng mạ, mày kêu (la) như sấm trời kêu vang. Da mày mường lương gian làm trống, ai cũng khen vui (tốt) hơn da trâu”.

- Gà rừng gáy: “Gà rừng mày cũng như gà nhà, mày không ở nhà thì mày ở rừng, mày không sợ bị bắt, khi Trời lên mày gáy ó ẹ, khi nước về mày gáy ó ẹ, khi sáng thật rõ mày gáy ú ụ. Mày gáy thật (to) sợ thú bắt ăn thịt. Màu líu lưỡi (nên lại) gáy ú ụ”.

- Tắm húc: Mô phỏng quá trình từ khi dệt vải tới khi đem vải khoe với cây Bông, dân làng cùng mừng vui thành quả lao động.

- Dệt vải

Dịch nghĩa:          

Người Mường Trời xuống đây dệt vải hoa

Người Mường Trời xuống đây để dệt phá

Dệt vải thành hoa như con rắn

Dệt mặt phá như cây Bông mường.

Dịch.

Các nang mương buần mương lung mương piêng tắm húc.

Các nang mương đinh lông lúm tắm pá.

Tắm pín pá hông lai.

Tắm pín xài hông đénh.

Tắm pìn xài pen bán mương dú muấn.

- Lời khắp tỉa lúa:

“Hết năm có tháng, hết tháng có ngày ông rừng đã nở, chim toen khoẻn đã gọi mường

Hết năm ánh mới xuống hiện vào cây Bông của mường, thấy người lương gian làm ruộng lớn, thấy người mường dưới làm ruộng nước, trâu trước bò sau, làm ruộng cạn bò sau trâu trước, lên nương làm rẫy có bạn có đôi, lên rừng phát nương tỉa ngô có vợ có chồng, làm ruộng dưới đừng thua, làm ruộng trên đừng có thiếu, lúa và ngô bắp dài mượt như dòng suối chảy, hạt sáng (mẩy) như dòng nước. Để hết năm lại làm mâm cơm lăm chá cơm chiêng bản mường, mọi người ở lương gian đều khỏe khoắn. Cây Bông đẹp anh muốn đem về Trời để khoe, em ở lại đừng vội trông hết năm, đi làm nương rẫy đừng vội mong toen khoen gọi, đừng trông lên Trời mà nhớ đến anh, anh qua lớp mây vào áng sao trời.

- Lời khắp chốc mảng

“Em ở mường Trời mường trên xuống chốc mảng cùng anh.

Anh ở mường dưới cũng xin cùng chơi mảng cùng nàng mường trên.

Anh có mảng con trâu nên anh không sợ thua

Em có mảng đuôi bò hai ta cùng chơi (chọ)

Bước vào chơi em xin dựng mảng trước

Anh không ném trúng em thu mảng lên

Anh phải dựng mảng cho em ném

Mảng của em ném chính xác như quạ đậu

Mảng em búng như thể rồng bay

Anh cảm phục quá mắt nhìn không chớp

Mảng em bay vút

Anh xin chịu thua

Hẹn em đến mùa năm sau khi bông rừng nở hoa vông đỏ quện dài đuôi én, chim toen khoẻn gọi mùa cơm mới, ta lại xuống cùng chơi nữa nhé”.

Dịch.

 

Bào sáo mương buần lông piêng tó lẹ.

Bào sáo mương lúm xò tẹ ma tó.

Lẹ mương tinh lẹ ngua.

Lẹ mương lúm lẹ khoai.

Pí mương buần, mương lúm hài mu hó tó.

- Lời khắp ném còn:

“Quả còn này có dây đỏ dây xanh

Em ở trên mường Trời xuống bát còn cùng các anh ở trên mường dưới

Anh ở mười dưới nhận bắt còn với các em ở mường trên.

Còn của anh dây đỏ dây xanh nếu bắt được em sẽ mang về mường Trời

Còn dây đỏ dây xanh anh bắt được em phải ở lại với anh mường dưới

Cả hai ta cùng ném còn

Còn ném lên hai bên cùng bắt

Còn anh vút như tiếng gió (reo cao)

Còn em tung lên như rồng bay

Hai bên ta giơ tay cùng bắt

Em bắt được còn của anh em không dám lấy anh về mường Trời

Anh bắt được còn của em cũng không giữ em ở mường dưới được.

Nếu em đem anh về mường Trời họ giết chết anh

Nếu anh giữ em ở mường dưới em cũng không thể nào được sống với anh

Ta cùng bắt còn vui chơi trong đêm hội kin chiêng boọc mạy

Người mường trên gọi em phải về

Nghe vua Trời gọi em phải nghe

Anh ở lại mường dưới (lương gian) cho khỏe

Anh ở lại mường dưới cho yên

Đừng lấy hồn em về theo anh

Em không gọi hồn anh về Trời

Hai ta hai mường khác nau

Ai cũng có nơi nước ăn, nước uống, nước tắm

Mỗi người khác nhau

Hẹn nhau khi bông rừng nở, hội mừng tháng Giêng tháng Hai

“khi hoa vông nở quện dài đuôi én”

Em lại xuống bắt còn cùng anh.

Em lại xuống bắt còn cùng người mường dưới (lương gian)

Ta lại cùng chơi dưới cây Bông đẹp nở hoa

Đừng nói em không biết

Đừng trách anh không hiểu

Còn của ta vẫn có dây đỏ dây xanh

Mường ta giữ lại những điều tốt đẹp

Dịch.

Tay mương buần lông mương ím muấn.

Tay mương buần mi còn xài lường đénh.

Tay mương lúm mi còn xài xét xám.

Áu ma khuống quáng láy mương tớ khuống đí.

Pí mương tớ mương tinh pặt con chum chá.

Pí mương tinh mương tớ pặt con á chung chiềng.

Ái mương nừa pặt con xùa mương piêng bó hắng.

Noọng mương tớ pặt con xùa bó áu khoán mưa.

Mứa mưa tinh mưa buần.

Bạy khuốp pí nháng ma bướn xóng.

Tòng đenh mưa phai hàng én.

Mương buần tắng lông pặt con chum pàng chá.               

Bạy khuốp pí ná ma chum pàng chiềng.

-  Thầy Mo cúng thần linh xin bói hoa cho dân làng

 Thầy mo đứng bái cây Bông (4 bái) đứng đọc bài cúng thần linh đọc xong bái (4 lần)

Từng người tự lên hái hoa đưa cho thần xem, chỉ trừ một vài trường hợp “đặc biệt” mới được thầy cho hoa đem về nhà. Ai được như vậy là người vô cùng may mắn, tối kỵ về việc tự tiện hái hoa phá Cây bông thờ.

Lời cúng: Cây Bông Trời xuống mường ăn chiêng, cây Bông Trời xuống mường ăn chá, xin thần linh hiện vào bói bông cho dân bản, bói bông cho mường, người hái được bông màu vàng có bệnh, được bông đỏ làm ăn khấm khá, được bông xám phải chăm ông bà, được bông trắng đi trước về sau, được bông thị về mường được chồng được vợ, ai được bông ụ đẹp cả mọi điều.

-  Dân làng tổ chức vũ hội như: Múa cây Bông, đánh cồng chiêng, khua luống, nhảy sạp và một số trò chơi khác (phần này từ 60 đến 120 phút).

 Lời khắp khi múa khoe cây bông:

“Bông rừng nở tháng Hai

Hoa vông nở tươi màu đỏ chói

Toen khoẻn kêu báo mùa cơm mới

Bông hoa này trai làng khéo tiện

Bông hoa này trai làng khéo tay

Có cả ve sầu con vui nhất

Chim quạ con kêu quạ

Có con chim phượng hoàng ăn quả cây đa

Chim quả canh ăn quả cây si

Cây Bông làng sáng rực khắp mường

Bông vàng sáng khắp bản làng

Bông đỏ thắm khắp mương mun”

Dịch.

Boóc mạy púng bườn xòng.

Boóc đènh lường mặc quá.

Cô bo óc mương chum chá.

Mi mệt ná tố sặt.                   

Boóc mạy mương báo ham cháng hon.

Boóc mom báo ham cháng hán.

Mi chặc chắn menh kenh.

Mi toén khoén mưa chặp.

Mi mệt tố chú dong.

Không tố có mi chú bướng.

Chướng phừa thày càng cuốc.

Có boóc mạy mương đí quá.

Có boóc mạy chiềng chá đì lài.

Tay mương tớ mương buần vờ hìm có nhọng.

Boóc đí tẹ khuốm khặp mương muân.

 Lời khắp khi đánh cồng chiêng:

Đánh cồng đánh chiêng lên, trai mường ơi, gái mường ơi, cùng ra đây múa cho dẻo, múa cho đẹp. Ta nhảy múa đẹp lên nào.

Nhoóc sác sáp = Nhảy sạp

Từng đôi ngồi gõ sạp (2 cây nứa) theo nhịp 4 - 1 từng đôi vào nhảy theo nhịp sạp.

Sau đó là phần Quenh loóng = Khua luống: Mô phỏng động tác giã gạo nhưng nhịp nghe như bản nhạc.

 5.3.3. Bước 3: Phần này từ 180 phút đến 250 phút

Dân làng và các Bào chớ, Sao chớ lắng nghe lời dặn của Cây bông thông lời thầy (phần này từ 40 phút đến 60 phút)

- Thầy Mo xin thần linh làm lễ hạ Cây bông, đưa tiễn thần linh về Trời, hẹn năm sau lại về Mường cùng dân làng tổ chức cuộc vui (phần này từ 20 phút đến 30 phút)

- Thầy Mo và các Bào chớ, Sao chớ đi đến các gia đình trong làng đặt “bùa phép” cầu lành trừ ma tà giặc dã (trước kia số gia đình trong làng ít có thể đi hết các nhà).

- Thầy Mo đưa các Bào chớ, Sao chớ đi hái một số cây lá làm thuốc chữa bệnh (dạy thực tế có lời kèm theo) (phần này từ 20 đến 30 phút)

- Dân làng đưa pháp sư, cùng thầy và các Bào chớ, Sao chớ về gia đình thầy.

- Tại gia đình thầy Mo cúng pháp sư gia tiên làm phép giải đồng, giải hạn cho các Bào chớ, Sao chớ, dạy họ một số bài thuốc chữa bệnh (dạy bằng lời).

- Già làng trưởng bản (trưởng làng) cảm ơn thầy đã giúp dân làng tổ chức Lăm chá Kin chiêng Boọc Mạy (phần này từ 5 đến 10 phút)

- Dân làng và các Bào chớ, Sao chớ lắng nghe lời dặn của cây Bông, thông qua lời thầy (phần này từ 40  đến 60 phút)

Thầy Mo đứng bái Cây bông 4 lần, đứng khắp lời Cây bông dặn, Bào chớ, Sao chớ cùng dân làng đứng nghe, khắp xong thầy Mo bái 4 lần, Bào chớ, Sao chớ dân làng cùng bái.

- Lời cúng dặn cây bông (khắp):

“Thấy cây Bông lớn em ơi đừng cầm vào

Thấy cây Bông lớn em ơi đừng tham

Cây Bông này hoa xanh đỏ rất kỵ

Cây Bông nói phải nghe

Đã là trai hầu gái hầu phải đến

Muốn học phải đến

Nghe lời cây Bông trời nói mà làm thuốc:

Lấy cây thuốc có các màu đen, xanh đỏ, tím vàng mang về rửa sạch. Phải có 70 lời thầy Mo (mùn) dặn con mới được làm, dạy cho con biết, bảo cho con được hay. Thầy chữa bệnh đã nhiều người khỏe. Học phép mẹ thầy nói con phải nghe. Bà Dá hang mẹ ở trên Trời, nghe con gọi “chị ơi xuống cứu”chị đang mệt chị không về được nghe tiếng “ ứ nự” chị phải về ngay. Mẹ học phép từ khi đang còn đỏ như than trong bếp. Vì bệnh ở dưới lương gian còn nhiều lắm mẹ phải về cứu dân lương gian mường dưới.

Xuống mường dưới chẳng để cho mẹ nhịn đói, về mường dưới mẹ cũng phải cúi luồn, cúi cả quả trứng to trứng nhỏ, cúi luồn cả nước trời, nước mường để đi chữa bệnh:

- Mo quỳ lại với Trời với mường

Cây Bông mường Trời đã xuống lương gian

Cây bông mường rất đẹp

Bào chớ ơi, Sao chớ ơi

Sửa cây Bông mường cho đứng, cho đẹp

Nơi thần linh họ xuống có ma Trời ma núi cùng đi

Bảo cho hầu được biết  được nghe

Rễ cây thuốc có rất nhiều loại, mỗi rễ cây chữa được nhiều bệnh, rễ cây nào chữa loại bệnh ấy, bệnh tật ở trong người cũng chia nhiều thứ. Các con Trò ai đã biết về cây chữa được bệnh phổi tim gan thận ở trong con người, cây thuốc nào chữa được bệnh xương tủy, ngoài da.

Nhiều người trong làng đã có tóc bạc, nhiều người có râu dài, không được trời dạy thì không làm nổi, đừng vội nói những người đó không tốt không đẹp. Nếu làm thuốc chưa nghiệm thì đến gặp thầy dạy cho. Các con Trò của thầy phải nghe cho được, phải làm cho nên, cây thuốc có ở trong rừng trong núi, các cây thuốc ở xung quanh nhà mình ở. Ai bị đau thì đến hỏi thầy, ai đau lắm có thuốc tra ngay, đến thầy đem theo nước (rượu). Thầy bảo cho cây thuốc tốt đem về chữa bệnh. Người tốt khi khỏi bệnh đến thăm thầy. Lên mường Trời lấy thuốc không biết thuốc tốt, quay trở lại với pháp sư nhà thầy, về với người làm thuốc mường (mùn) thầy bảo cho được biết, được hay. Lời thầy không còn dấu, ai học được sống lâu nên ông nên bà, ai không học được thì bị chết trẻ, người bép xép thì chết giữa chừng.

Nghe lời Mo nói, Mo dặn.

Đây là lời của 70 thầy mường Trời đã dạy 50 thầy dòng Mo mùn, con Trò của thầy phải nghe theo, lời thầy già, thầy trẻ truyền lại người nào cũng phải nghe cho chắc, ai không nghe, điều xấu phải tự chịu lấy.

Năm năm tháng tháng đều có ngày hẹn, cây vông nở có tháng có mùa, chim toen khoẻn gọi ngày làm lễ của mường đã đến.

Trời xuống xem, thiếu những người không ở lại làm ruộng, nhiều người ở bản không được khỏe, các con Trò ở dưới lương gian phải nghe lời, tại sao cây thuốc tốt không dùng, để người lương gian không khỏe, không ở lại lương gian, con Trò không nghe lời thầy chết vẫn còn mở mắt mở lời thầy chỉ nói lại với các con điều này”.

- Thầy Mo làm lễ xin thần linh hạ cây Bông đưa tiễn thần linh về Trời, hẹn năm sau lại về tổ chức cuộc vui (phần này từ 20 - 30 phút).

Thầy Mo đứng trước cây Bông bái 4 bái, dân làng đứng xung quanh cây Bông (lưu luyến). Thầy Mo đứng đọc xong lời khấn, tất cả cùng bái cây Bông (4 bái). Khóc chào tiễn đưa cây Bông trong luyến tiếc cảm động, dân làng hô dôố dô đỡ cây Bông (cây Bông không còn thần linh).

 Nội dung lời khắp: “Người mường Trời xuống lương gian được ăn chiêng ăn chá. Mo mùn lương gian đến giờ phải về. Được ăn cơm uống rượu với lương gian hết ngày phải lui. Người mường Trời quay về lấy theo người ngoan, lấy người có công giúp mường trời dựng mường. Mường trời đi vội vã, người giúp mường đi trước về sau. Hãy sắm đôi gánh đem mâm cơm lương gian về Trời gánh lấy chỉnh rượu làm quà, lấy một chỉnh nữa đem về cho người nuôi mường Trời, đem theo cả cây Bông mường đưa về trời, lấy cả cồng chiêng về trời chơi vui. Đóng gánh cho thành gánh, đóng bế cho thành bế.

Giờ đã đủ rồi mường Trời phải về qua lớp mây đen, mây vàng vào đến nhà Ngọc Hoàng (vua Then). Trai gái bản mường ở lại khỏe, dân mường ở lại khỏe, sống lâu tóc bạc như mây, sống lâu tóc bạc như mưa phùn, mưa xuân. Làm ruộng trên đừng thua, làm nương rẫy đừng thiếu. Hết năm hết mùa, người mường Trời lại xuống ăn chá, ăn chiêng. Người lương gian và người mường Trời đừng quên nhau nhé…”

- Thầy Mo cùng các Bào chớ, Sao chớ đi đến các gia dình đặt phép trừ ma tà giặc dã. Thầy đi trước Khắp, cồng chiêng đi theo phục vụ.

 Nội dung lời khắp:

Mo tôi lấy nước ở cây Bông mường, người mường Trời xuống cho người mường dưới đón lấy. Vào trong bản chia cho từng nhà, có nước này ma tà không dám vào nhà, không dám ở lại. Ma nào vào nhà “ăn máu” bị nước Trời này chết thâm như lá dong, chết héo như lá cỏ. Nhà nào được nước này làm rẫy không thua, làm ruộng không thiếu. Người già người trẻ tất cả mạnh khỏe, ở tròn như quả trứng. Nuôi bò có bò sừng cong, nuôi trâu có trâu sừng cả. Nuôi chó đều nên, lại được cả chó để săn bắt, trong vườn trong nhà vui như hoa nở tháng hai, vui như bông vông đỏ quện dùi đuôi én. Được cả tiếng Mo mường nho, được cả tiếng mo mường bảo.

- Thầy Mo đưa các Bào chớ, Sao chớ đi hái một số cây thuốc chữa bệnh (au hác mạy hươn ết dá).

+ Nội dung bài thuốc:

“Cây mày cả gốc ở mường trời

Người mường Trời cho xuống lương gian

Cây vàng cây đỏ lương gian mày được ở

Cây mường Trời người lương gian không biết

Lấy mày về làm củi để đun

Đưa mày về làm củi đồ cơm

Đau lòng lắm Trời ơi (tiếc)

- “Tôi xuống mường chữa bệnh cho con lương gian”

Chỉ ông Mo mới biết cây làm thuốc

Chữa bệnh cũng khỏi, chữa đau cũng thành

Như miệng ông Mo như lời thầy bói

Đừng cho họ chặt cây đỏ cây vàng nên cây thuốc chữa bệnh

Đừng cho họ chặt các cây thuốc chữa người chết sống lại

Làm thuốc chữa bệnh cho người lương gian.

- Bào chớ ơi, Sao chớ ơi

Nghe thầy Mo dặn con phải nhớ

Cứ một bệnh giống (cây) cứ một thứ một khác

Hao gầy suy nhược lấy cây dây leo

Bệnh gan lấy cây dây xoắn

Bị mổ lấy cây có lõi

Đau đầu đau trán lấy lá vàng chùm

Đau trong mình và cả chân tay

Thuốc tốt nhất lấy cây rễ cộc

Đau lưỡi đau miệng lấy cây có sọc

Bị giun sán, sản lấy 5 loại cây có màu tím

Lời này mường Mo dạy lại Bào chớ Sao chớ phải nhớ

Học được cây thuốc Bào chớ phải hỏi lại

Thuốc tốt thuốc đẹp, Bào chớ, Sao chớ phải hỏi lại thầy cẩn thận, loại cây nào làm thuốc chữa bệnh, loại cây nào có nhiều độc tố gây chết người.

Thầy lấy thuốc mường Trời chữa bệnh cho mường, cây nào cũng quý cây nào cũng tốt.

Người “sáng dạ” thì học được nhiều loại thuốc

Người chậm hiểu thì học được ít.

Nhờ lời thày dặn nghề làm thuốc phải cẩn thận vì trong rừng có nhiều thứ lá giống nhau, lấy đúng cây, đúng thuốc chữa đúng bệnh, lấy sai thuốc thật là nguy hiểm.

Nay thầy truyền lại cho các Trò gắng học cho nên”.

- Thầy Mo và các Bào chớ, Sao chớ cùng dân làng trở về nhà

Thầy đem theo đạo cụ ấn kiếm gia truyền cùng thủ lợn, mâm chay, nước đã cúng thần linh tại Đền Cấm về cúng pháp sư nhà thầy (từ 40 - 60 phút). Tại gia đình, thầy Mo cúng pháp sư gia tiên, làm phép giải đồng cho các Bào chớ, Sao chớ, dạy họ một số bài thuốc chữa bệnh (dạy bằng lời).

Thầy Mo đứng giữa bàn thờ bái gia tiên 4 bái, đứng đọc bài cúng, Bào chớ, Sao chớ cùng bái và đứng xung quanh thầy.

+ Nội dung bài cúng:

“Ma nhà ta đi nhẹ nhàng

Đi theo túi ấn theo con đi làm cơm mới

Theo con đi làm kin chiêng

Cây Bông của mường đã về Trời

Cây Bông đẹp về đến mường Ma

Người lương gian ở lại, ma mường dưới cũng về mường ma

Ma nhà ta đã về tới nhà tới cửa

Mời ma vào nhà cất đồ lên giường thờ

Lấy phép lệnh quân Trời giải hết ma tà, giải đồng cho Bào chớ, Sao chớ

Cho trai hầu gái hầu ở yên ở khỏe

Ai cũng được ở lại với bản mường

Cho bông đỏ bông vàng bản mường đều nở

Người trong bản được luôn khỏe mạnh, ở tròn như trứng, đến năm đến mùa ma nhà ta lại được mời đi làm cơm mới, đi làm kin chiêng.

Giờ này con đã về tới cửa

Có mâm cỗ lại thưa, có gà to đem lên mâm cỗ xin dâng. Mâm cơm trai hầu, gái hầu đơm lại, rượu cần chai bản mường đưa sang. Ta ngồi xung quanh mâm cơm, chia đũa ra nhiều hướng, xin mời rót rượu ra chén ngọc, chén ngà, hai tay nâng chén rượu thơm, rượu qua miệng ngấm tận chân răng. Tay trái nắm cơm xôi, tay phải xin mời cầm đũa gắp, gắp miếng thịt ngon ngọt nhất, nếu đói lòng xin mời thật no.

Con đưa hai tay xin mời, xin đừng nói người ăn, người ở mời ma nhà ta cùng ăn cỗ”.

Sau phần này thầy Mo đọc chú giải đồng cho các Bào chớ, Sao chớ (thuộc bí quyết không nói cho người khác biết) lấy nước vẫy vào 12 người.

Thầy Mo dạy các Bào chớ, Sao chớ một số kinh nghiệm làm thuốc chữa bệnh (dạy bằng lời) đọc tên các cây thuốc chữa các loại bệnh.

Kết thúc là lời cảm ơn của già làng hay trưởng bản đối với thầy Mo (từ 5 đến 10 phút).