Ký ức Của Chúng Ta Có Thật Sự đáng Tin? | Vietcetera

Liệu ký ức có đáng tin cậy? 

Nhà tâm lý học Charles Ferneyhough viết rằng bên cạnh những ký ức thực tế về ngày, giờ hay địa điểm (semantic memories) chúng ta còn dùng những ký ức tự truyện (autobiographical memories) để kể về những câu chuyện xảy ra trong đời mình. Ta đóng vai người du hành thời gian, sống lại trong khoảnh khắc đó với một vài chi tiết liên quan được tái hiện. 

Tuy nhiên loại ký ức này, theo Ferneyhough giải thích, lại không đáng tin bởi một vài lý do.

Trước hết, bản chất của việc nhớ lại (remember) luôn là “re-remember” nên nhầm lẫn, sai sót là thường tình và tất yếu. Tái xây dựng ký ức là khi não bộ góp nhặt lại những mảnh ký ức đã mờ nhạt, liên quan đến các giác quan và các chi tiết. Vì thế, bên cạnh việc kể lại những gì đã xảy ra, não bộ cần thêm thắt để gắn kết chúng, từ đó thêu dệt nên một câu chuyện có ý nghĩa và đóng vai trò phác họa cái tôi của người kể chuyện ở thời điểm hiện tại.

Steph Lawler, tác giả của “Identity, sociological perspectives” (tạm dịch: Bản dạng, góc nhìn xã hội học) cũng đồng tình: “Không chỉ đơn giản là ký ức không đáng tin cậy (mặc dù đúng như vậy), vấn đề là bản thân ký ức đã là sản phẩm của xã hội.”

Con người là một sinh vật xã hội, sống theo bầy đàn. Về mặt xã hội học, bản dạng của một người được phản ánh trong suốt quá trình người đó tương tác với những người khác và thế giới xung quanh. Cũng qua sự tương tác đó mà ký ức được hình thành.

Nhiều người có thể cùng chia sẻ một ký ức với nhau, và một câu chuyện không chỉ thuật lại hành động, cảm xúc của chủ thể, mà còn phải hòa hợp với câu chuyện của những chủ thể khác. Do đó, ký ức không hoàn toàn đáng tin cậy như nhiều người từng nghĩ. Mà chúng ta đã, đang và luôn xây dựng bản dạng của mình.

Ký ức không chỉ là bằng chứng cho sự tồn tại của một người, cũng không là dấu chấm hết của bản dạng người đó.

Rất tự nhiên, chúng ta luôn thấy bản thân xây dựng và tái dựng nhiều lần tự truyện của mình với mọi người xung quanh. Ngay giây phút bạn bắt đầu thuật lại một câu chuyện xảy ra trong quá khứ, với một người nghe khác, một hoàn cảnh khác, một hiện tại khác, ký ức về nó đã và đang được hiểu theo một cách khác rồi.

Khi dùng một lăng kính khác để nhìn nhận quá khứ, bạn đang liên tục tái tạo, làm mới cái tôi của mình. Bạn kể về mình của quá khứ, nhưng cũng đang phác họa mình của hiện tại. Phủ nhận bản chất bất biến, vốn có của bản dạng, Lawler đưa ra kết luận: “Bản dạng không phải là thứ cơ bản và thiết yếu, mà được tạo ra thông qua những câu chuyện mà con người sử dụng để giải thích và hiểu cuộc sống của họ”.