Lập Thạch – Wikipedia Tiếng Việt

Lập Thạch
Huyện
Huyện Lập Thạch
Khối đá dựng trên núi Đền ở huyện Lập Thạch
Hành chính
Quốc gia	Việt Nam
Vùng	Đồng bằng sông Hồng
Tỉnh	Vĩnh Phúc
Huyện lỵ	thị trấn Lập Thạch
Phân chia hành chính	2 thị trấn, 17 xã
Tổ chức lãnh đạo
Chủ tịch UBND	Nguyễn Thế Hùng
Địa lý
Tọa độ: 21°26′37″B 105°28′23″Đ / 21,44361°B 105,47306°Đ / 21.44361; 105.47306
Bản đồ huyện Lập Thạch Lập Thạch Vị trí huyện Lập Thạch trên bản đồ Việt Nam
Diện tích	173,10 km2
Dân số
Tổng cộng	127.575 người
Mật độ	714 người/km2
Dân tộc	Kinh, Dao, Cao Lan, Sán Dìu, Tày, Nùng, Hoa
Khác
Mã hành chính	246[1]
Biển số xe	88-D1
Số điện thoại	0211.3830115
Số fax	0211.3830115
Website	lapthach.vinhphuc.gov.vn
x t s

Lập Thạch là một huyện miền núi nằm ở phía tây bắc của tỉnh Vĩnh Phúc, Việt Nam.

Địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Huyện Lập Thạch nằm ở phía tây của tỉnh Vĩnh Phúc, có vị trí địa lý:

• Phía đông giáp huyện Tam Đảo và huyện Tam Dương
• Phía tây giáp huyện Sông Lô và thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ
• Phía nam giáp huyện Vĩnh Tường
• Phía bắc giáp huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang.

Huyện Lập Thạch có diện tích 173,10 km², dân số năm 2008 là 123.664 người, mật độ dân số đạt 714,4 người/km².

Lập Thạch có cấu tạo địa tầng cổ. Khu vực xung quanh núi Sáng và các xã Quang Sơn, Hợp Lý, Bắc Bình, Liễn Sơn ở hữu ngạn sông Phó Đáy, diện tích hàng chục km² có tuổi đại nguyên sinh. Vùng ven rìa trước núi Tam Đảo thuộc xã Đạo Trù có tuổi đại trung sinh. Như vậy, huyện Lập Thạch nằm trên một địa tầng rất vững vàng, rất cổ xưa, nơi "trẻ" nhất cũng cách ngày nay trên 200 triệu năm. Từ địa tầng đó đã xuất hiện hai thành tạo magma xâm nhập đáng kể là khối núi Sáng, tổng diện tích 70 km² và khối các núi Bầu, núi Lịch, núi Ngang, diện tích nhỏ hơn, nằm hai bên bờ sông Phó Đáy, từ xã Hợp Lý đến các xã Yên Dương, Bồ Lý, tuổi tuyệt đối là 350 triệu năm[2].

Nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình từ 22 °C, số giờ nắng trung bình trong năm là 1.450 đến 1.550 giờ, lượng mưa trung bình 1.500-1.800 mm/năm, độ ẩm trung bình khoảng 84%, khí hậu Lập Thạch được chia làm 4 mùa rõ rệt. Mưa nhiều vào mùa hè gây úng lụt vùng trũng do nước từ các dãy núi lớn, như Tam Đảo, và từ sông Lô, sông Đáy trút vào đồng chiêm, nhiều khi tràn ngập ra cả đường liên huyện, liên xã gây cô lập các cụm dân cư và các xã. Mùa đông khí hậu khô hanh thậm chí gây hạn hán tại nhiều vùng đồi, núi.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Trong số các địa danh các huyện của tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay, Lập Thạch là tên huyện tương đối ít biến động suốt chiều dài lịch sử. Nguyên nghĩa chữ Lập Thạch (立石) theo Hán tự là "Đá dựng". Trước khi có tên huyện, thì đó là tên làng, làng Lập Thạch, bởi trong làng có cột đá dựng tự nhiên, tựa như một tòa miếu cổ trên Núi Đền (Điện Sơn 殿山)[3]. Về sau làng Lập Thạch đổi gọi là xã Lập Thạch gồm có 4 thôn:

1. Do Nha thôn (hoặc Miêu Nha Thôn, thường gọi là xóm Ngà, nay là thôn Minh Tân);
2. Vĩnh Quang thôn (hay Đại Trù thôn - thường gọi là xóm Chùa, nay là thôn Đoàn Kết);
3. Đại thôn (hoặc Đại Trung thôn, Cao Trung thôn, thường gọi là làng Cả, nay là thôn Thống Nhất và thôn Đại Thắng), phần thôn Thống Nhất ngày nay trước đây còn gọi là Mộc Dong thôn, thường gọi là xóm Da;
4. Văn Lâm thôn (hoặc Văn Minh thôn, thường gọi là xóm Trại, nay là thôn Minh Khai)[4].

Đầu những năm 50 thế kỷ XX, xã Lập Thạch được ghép với xã Yên Xá thành xã Yên Thạch, nay xã Yên Thạch thuộc huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc.

Tại xã Lập Thạch trước kia có ngôi chùa Long Hoa (Long Hoa Tự) xây dựng từ thời nhà Lý, được coi là "đại cổ tích danh lam"[5] bị phá dỡ trong những năm 60 thế kỷ XX, hiện nay mới được nhân dân tôn tạo lại. Tại chùa trước đây có quả chuông được đúc từ thời nhà Lý, đến năm Đinh Mùi (1787) do chùa bị cháy, chuông bị hỏng, phá ra đúc tiền sau đó lại được đúc lại vào năm Kỷ Mùi (1799). Quả chuông cao khoảng 120 cm, chạm hoa văn cầu kỳ và khắc bài minh văn chữ Hán trên bốn mặt chuông với khoảng 80 dòng, 4000 chữ. Dòng ghi địa danh cho biết Tam Đới phủ, Lập Thạch huyện. Lập Thạch, Thiều Thạch nhị xã dữ Văn Minh thôn..." nghĩa là: "2 xã Thiều Thạch, Lập Thạch cùng với thôn Văn Minh huyện Lập Thạch phủ Tam Đới..."[3].

Trong các thư tịch cổ, địa danh huyện Lập Thạch được chép lần đầu tiên trong sách Sử ký tục biên của Phan Phu Tiên, và đặc biệt là trong Đại Việt sử ký toàn thư năm 1479, sử quan Ngô Sĩ Liên đã chọn chép vào phần Bản kỉ toàn thư, Quyển thứ VIII, Kỉ nhà Trần một đoạn có nhắc đến tên huyện Lập Thạch[3]: Thiếu Đế, Kỉ Mão (Kiến Tân) năm thứ 2 (1399), (Minh Thái Tổ kiến văn, năm thứ nhất). Tháng 8, tên cướp Nguyễn Nhữ Cái trốn vào núi Thiết Sơn, làm giả tiền giấy tiêu dùng. Gặp lúc Thuận Tông bị giết, Khát Chân bị chém, mới chiêu dụ dân lành được hơn vạn người, hoạt động ở các xứ Lập Thạch, Để Giang, Lịch Sơn, Đà Giang, Tản Viên, cướp bóc bừa bãi, các châu huyện không sao khống chế được. Căn cứ theo Đại Việt sử ký toàn thư các sách địa chí cổ về sau như Sơn Tây chí, Sơn Tây tỉnh chí khi chép về huyện Lập Thạch đều khẳng định ...nhi Lập Thạch tri danh thủy kiến, nghĩa là "tên huyện Lập Thạch, lần đầu tiên thấy có từ đó (tức từ "Đại Việt sử ký toàn thư)". Như vậy, năm 1399 là năm đầu tiên tên huyện Lập Thạch được chép vào chính sử. Tính đến nay, đây là một địa danh cấp huyện được ra đời sớm nhất của tỉnh Vĩnh Phúc và tồn tại lâu nhất với trên 600 năm lịch sử. Tuy nhiên, khi chia tách huyện Lập Thạch, xã Yên Thạch (nơi có khối đá dựng - biểu tượng của xã Lập Thạch, huyện Lập Thạch) lại nằm trong địa phận huyện Sông Lô.

Lịch sử hành chính

[sửa | sửa mã nguồn]

Như đã nêu ở trên, theo những ghi chép trong chính sử và Đại Nam nhất thống chí, được Đào Duy Anh dẫn lại trong cuốn Đất nước Việt Nam qua các đời, tên huyện Lập Thạch xuất hiện từ đời nhà Trần (1225-1400). Trong giai đoạn này huyện mang tên Lập Thạch thuộc châu Tam Đới, lộ Đông Đô. Đến đời nhà Lê, nhà Nguyễn, huyện Lập Thạch vẫn thuộc châu Tam Đới sau đổi tên là phủ Tam Đới, trấn Sơn Tây.

Tới năm Minh Mệnh thứ 2 (1821), phủ Tam Đới đổi tên là phủ Tam Đa và năm Minh Mệnh thứ ba (1822) thành lập tỉnh Vĩnh Yên. Huyện Lập Thạch vẫn giữ nguyên tên cũ và địa lý hành chính cũ bất di bất dịch cho tới ngày nay.

Trong thời kỳ này địa dư huyện Lập Thạch khá rộng, đến đầu thế kỷ 20 (năm 1903) huyện có tới 11 tổng (Bạch Lưu, Đạo Kỷ, Đông Định, Đông Mật, Hạ ích, Hoàng Chỉ, Nhân Mục, Sơn Bình, Thượng Đạt, Tử Du và Yên Xá) và bao gồm tới 81 làng. Tới năm 1927, do sáp nhập một số làng với nhau và phân bố lại một số tổng, huyện Lập Thạch còn 70 làng, vẫn giữ nguyên số lượng tổng tuy tổng Đông Định đổi tên thành tổng Đại Lượng và tổng Sơn Bình đổi thành tổng Bình Sơn.

Sau Cách mạng Tháng Tám Quốc hội và Chính phủ Việt Nam xoá bỏ cấp phủ và tổng là hai cấp trung gian, mở rộng cấp xã, nhỏ hơn tổng nhưng lớn hơn làng xã trước kia, bao gồm một số thôn xóm cũ. Nhiều tên xã mới ra đời và có xã lấy tên các anh hùng dân tộc, các liệt sĩ cách mạng, các nhà hoạt động chống Pháp đặt tên xã mình (như xã Hải Lựu đổi là xã Hồng Phong, xã Xuân Hoà là xã Quang Trung). Một số xã là sự kết hợp 2 từ đầu hoặc 2 từ cuối, hoặc 1 từ đầu 1 từ cuối trong hai thôn hợp nhất (như: xã Quang Yên là 2 thôn Quang Viễn và Yên Thiết hợp lại; Phương Khoan là Phương Ngạc + Khoan Bộ; Triệu Đề là Triệu Xá + Đại Đề, Xuân Tiên là Xuân Lôi + Tiên Lữ). Cũng có xã thống nhất lấy một tên tiêu biểu nhất, chung cho cả các thôn trong xã mình, (xã Tứ Yên gồm 4 thôn: Yên Lập, Yên Lương, Yên Phú, Yên Kiều; xã Đôn Nhân gồm 4 thôn: Đôn Hạ, Đôn Mục, Đôn Thượng, Đôn Nhân).

Trải qua một số lần điều chỉnh địa dư và tên gọi, đến năm 1968 (năm hợp nhất Phú Thọ và Vĩnh Phúc thành tỉnh Vinh Phú), huyện Lập Thạch còn 38 xã. Trong suốt thời kỳ trực thuộc tỉnh Vĩnh Phú, huyện Lập Thạch có hai lần thay đổi địa lý hành chính: năm 1977 huyện Lập Thạch hợp nhất với huyện Tam Dương cùng với thị trấn Tam Đảo thành một huyện lấy tên là Tam Đảo, huyện lỵ đóng tại phố Miễu (Hoa Lư), xã Liễn Sơn[6]. Năm 1979, huyện Lập Thạch được tái lập từ một phần huyện Tam Đảo[7]. Huyện Lập Thạch gồm 38 xã: Bắc Bình, Bạch Lưu, Bàn Giản, Bồ Lý, Cao Phong, Đạo Trù, Đình Chu, Đôn Nhân, Đồng Ích, Đồng Quế, Đồng Thịnh, Đức Bác, Hải Lựu, Hợp Lý, Lãng Công, Liên Hòa, Liễn Sơn, Ngọc Mỹ, Nhân Đạo, Nhạo Sơn, Như Thụy, Phương Khoan, Quang Sơn, Quang Yên, Sơn Đông, Tam Sơn, Tân Lập, Thái Hòa, Tiên Lữ, Triệu Đề, Tử Du, Tứ Yên, Văn Quán, Vân Trục, Xuân Hòa, Xuân Lôi, Yên Dương, Yên Thạch; huyện lỵ được chuyển về đóng tại Xuân Hòa. Ngày 23 tháng 11 năm 1995, thành lập thị trấn Lập Thạch, thị trấn huyện lỵ huyện Lập Thạch trên cơ sở một phần diện tích và dân số của xã Xuân Hòa.[8]

Từ ngày 1 tháng 1 năm 1996, huyện Lập Thạch có 39 đơn vị hành chính cấp cơ sở (38 xã và 1 thị trấn). Ngày 6 tháng 11 năm 1996, tỉnh Vĩnh Phúc được tái lập từ tỉnh Vĩnh Phú, huyện Lập Thạch thuộc tỉnh Vĩnh Phúc.[9] Tới năm 2000 các khu dân cư thuộc các xã, thị trấn trong huyện được đổi thành các thôn, làng và khu phố. Toàn huyện có 422 thôn, làng, khu phố, trong đó có 389 thôn, 27 làng và 6 khu phố. Đến năm 2003 Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc công nhận các thôn và tổ dân phố hiện có của tỉnh Vĩnh Phúc, trong đó huyện Lập Thạch có 411 thôn thuộc 38 xã và 11 tổ dân phố thuộc thị trấn Lập Thạch. Ngày 9 tháng 12 năm 2003, Chính phủ ra nghị định về việc thành lập thị xã Phúc Yên và huyện Tam Đảo, huyện Lập Thạch chuyển 3 xã Bồ Lý, Đạo Trù, Yên Dương về huyện Tam Đảo mới[10]. Sau khi điều chỉnh, từ ngày 1 tháng 1 năm 2004 huyện Lập Thạch còn lại 32.30,17 ha diện tích tự nhiên và 207.326 nhân khẩu với 36 đơn vị hành chính trực thuộc (gồm 35 xã và 1 thị trấn), vẫn là huyện rộng nhất của tỉnh Vĩnh Phúc. Ngày 4 tháng 4 năm 2008, thành lập thị trấn Hoa Sơn từ phần đất của các xã Liễn Sơn, Thái Hòa và chuyển xã Tam Sơn thành thị trấn Tam Sơn[11]. Ngày 23 tháng 12 năm 2008, tách thị trấn Tam Sơn và 16 xã: Bạch Lưu, Cao Phong, Đôn Nhân, Đồng Quế, Đồng Thịnh, Đức Bác, Hải Lựu, Lãng Công, Nhạo Sơn, Nhân Đạo, Như Thụy, Phương Khoan, Quang Yên, Tân Lập, Tứ Yên, Yên Thạch để thành lập huyện Sông Lô[12]. Huyện Lập Thạch còn lại 2 thị trấn và 18 xã. Ngày 1 tháng 1 năm 2025, sáp nhập 2 xã Đình Chu và Triệu Đề thành xã Tây Sơn.[13] Huyện Lập Thạch có 2 thị trấn và 17 xã như hiện nay.

Hành chính

[sửa | sửa mã nguồn]

Huyện Lập Thạch hiện có 20 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 2 thị trấn: Lập Thạch (huyện lỵ), Hoa Sơn và 17 xã: Bàn Giản, Bắc Bình, Đồng Ích, Hợp Lý, Liên Hòa, Liễn Sơn, Ngọc Mỹ, Quang Sơn, Sơn Đông, Tây Sơn, Thái Hòa, Tiên Lữ, Tử Du, Văn Quán, Vân Trục, Xuân Hòa, Xuân Lôi.

Kinh tế - xã hội

[sửa | sửa mã nguồn]

Kinh tế

[sửa | sửa mã nguồn]

Nền kinh tế huyện Lập Thạch đang từng bước phá thế độc canh, song tỷ trọng thu nhập chủ yếu vẫn từ kinh tế nông nghiệp. Ngoài ra, các cây lương thực, cây nguyên liệu, cây công nghiệp ngắn ngày như lạc, đậu tương, mía vẫn được duy trì và phát triển. Một số cây công nghiệp dài ngày đang dần được thu hẹp về diện tích để nhường chỗ cho các giống cây ăn quả có giá trị kinh tế cao như nhãn, vải, hồng, xoài.

Bên cạnh những nỗ lực tìm hướng đi trong việc phát triển tối ưu cây trồng trên đất nông nghiệp, lâm nghiệp của huyện, các vùng chiêm trũng ven sông, các hồ trong huyện đang được chú trọng phát triển chăn thả thủy sản, chủ yếu là cá. Với phong trào cải tạo đồng chiêm trũng nuôi thả cá vụ, những năm gần đây Lập Thạch luôn duy trì ở mức ±1.200 ha mặt nước. Ngoài gia súc, gia cầm là vật nuôi truyền thống, một số động vật nuôi mới đã được đưa vào sản xuất với quy mô tương đối rộng như bò sữa, dê, ong mật. Phát triển đa dạng sản phẩm hàng hóa và quy mô sản xuất, quy mô hộ gia đình và nhóm hộ gia đình gắn với nông nghiệp nông thôn. Khôi phục và đầu tư chiều sâu các ngành nghề truyền thống, ưu tiên phát triển sản xuất vật liệu xây dựng, sơ chế, chế biến nông lâm sản, sản xuất hàng tiêu dùng, sửa chữa cơ khí, điện, điện tử là những mục tiêu ưu tiên của chính quyền huyện.

Những mặt hàng truyền thống về mây, tre đan ở Tây Sơn là một trong những thế mạnh của huyện nếu có được thị trường ổn định và sự quan tâm đầu tư đúng mức.

Giáo dục

[sửa | sửa mã nguồn]

Mạng lưới giáo dục rộng khắp phân bố đều trên địa bàn huyện Lập Thạch, đáp ứng nhu cầu học tập của con em nhân dân trong huyện. Hệ thống trường lớp phần lớn được đầu tư xây dựng kiên cố, cao tầng. Ngoài ra với sự quan tâm đầu tư thích đáng của tất cả các cấp, các ngành và nhân dân trong huyện nên chất lượng giáo dục ở tất cả các cấp học, bậc học ngày càng được nâng lên. Nổi bật về truyền thống hiếu học của huyện có xã Sơn Đông (làng Quan Tử). Sơn Đông là một mảnh đất văn hiến và giàu truyền thống có tên trong danh sách 20 làng khoa bảng của cả nước, là quê hương của Tả tướng quốc Trần Nguyên Hãn và 13 vị tiến sĩ các triều phong kiến.

Các vị khoa bảng

Huyện Lập Thạch có 23 vị khoa bảng và nhiều người có công lớn với đất nước trong lịch sử Việt Nam, trong đó có:

1. Trần Nguyên Hãn, sinh ngày 1 tháng 2 năm năm Canh Ngọ (1390) tại xã Sơn Đông, anh hùng dân tộc, Tả tướng quốc có công lao lớn bậc nhất trong cuộc kháng chiến chống quân Minh (1417 – 1427).
2. Triệu Nghị Phù (Trạng Lép) người xã Đức Bác, huyện Lập Thạch đỗ điểm cao nhất trong kỳ thi trạng nguyên khoa Bính Thìn (1496) rồi làm quan đến chức Đô Ngự sử.
3. Triệu Thái, người xã Đồng Ích, ông là một văn thần thuộc triều đại Hoàng đế Lê Lợi. Ông là một trong số hiếm hoi người thi đỗ Tiến sĩ ở Trung Quốc và Đình Nguyên ở Đại Việt. "Lưỡng quốc Tiến sĩ" Trung Quốc và Việt Nam, từng là Hàn Lâm Đại học sĩ thời nhà Minh.
4. Nguyễn Thiệu Tri, ông người thôn Cây Phấn (nay thuộc xã Xuân Lôi), ông thi đỗ đệ tam giáp Đồng Tiến sĩ năm 37 tuổi khoa Mậu Tuất đời vua Lê Thánh Tông, năm Hồng Đức thứ 9 (1478). Khoa này cả nước chọn được 62 người, thì tỉnh Vĩnh Phúc có bảy người, huyện Lập Thạch đăng khoa 3. Ông Thiệu Tri đỗ cao hơn cả trong hàng huyện, làm quan trải đến chức Thượng thư bộ Hộ, về trí sĩ, hưởng thọ 92 tuổi. Là vị quan cao cấp vẹn toàn cả tước và lộc.

Y tế

[sửa | sửa mã nguồn]

Các cơ sở khám chữa bệnh trong huyện được trang bị cơ sở vật chất tương đối đầy đủ. Đội ngũ cán bộ y tế dần dần được nâng lên cả về số lượng và chất lượng đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh của đông đảo nhân dân trong huyện.

Các chính sách xã hội đối với người có công, người nghèo, vấn đề xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm cũng được các cấp chính quyền của Lập Thạch quan tâm góp phần ổn định xã hội[14].

Văn hóa

[sửa | sửa mã nguồn]

Lễ hội

[sửa | sửa mã nguồn]

Lập Thạch là vùng đất có nhiều truyền thống văn hóa của tỉnh Vĩnh Phúc[2]. Những dấu ấn tín ngưỡng nguyên thủy của cư dân bản địa qua lịch sử lâu dài hiện nay còn xuất hiện với mật độ dày đặc trong huyện, như như lễ "bắt chạch trong chum", "leo cầu" tại làng Thạc Trục (nay thuộc thị trấn Lập Thạch); "nghi lễ cầu đinh", "cầu tế nõ nường" tại xã Đức Bác; tục "đá cầu", "cướp phết" tại xã Bàn Giản[15] biểu hiện tín ngưỡng phồn thực rõ rệt; lễ hội xuống đồng của người Cao Lan cầu mưa thuận gió hòa và mùa màng tươi tốt... Bên cạnh những phong tục, lễ hội cổ sơ đó là những kiến trúc nổi tiếng như đình Sen Hồ, đền thờ Trần Nguyên Hãn.

Trước khi Sông Lô tách thành huyện riêng, toàn huyện Lập Thạch có ít nhất 22 làng, thôn thờ tới 79 vị thần núi, thần sông với nhiều tín ngưỡng cổ thờ thần đá, thần cây, thần sông, thần núi... một vài nơi còn tồn tại việc thờ cúng các vật tính giao, một loại hình tín ngưỡng cũng rất cổ. Lập Thạch có trên 100 di tích lịch sử văn hóa ở khắp các xã, thị trấn, trong đó có 25 di tích lịch sử văn hóa đã được xếp hạng cấp quốc gia và cấp tỉnh[16], có mật độ dày nhất tỉnh Vĩnh Phúc[2].

Ẩm thực

[sửa | sửa mã nguồn]

Là một vùng bán sơn địa trước kia thường có một mùa nước ngập đồng chiêm, thủy sản nước ngọt đặc biệt là các loại cá khá phong phú nên Lập Thạch có đặc sản cá thính được nhiều người biết đến.

Về các loại bánh, Lập Thạch nổi tiếng với món bánh nẳng (có nơi còn gọi là bánh gio) tại vùng Đôn Nhân, và bánh gạo rang ngon nổi tiếng tại xã Tiên Lữ qua câu tục ngữ bánh nẳng chợ Tràng, bánh gạo rang Tiên Lữ[17]. Bên cạnh đó là bánh làm từ các loại khoai phơi khô, có câu khoai Đồng Mái, gái Đình Chu. Bánh nẳng dùng gạo nếp cái hoa vàng ngâm trong nước nẳng. Nước nẳng (nước gio) được các bà, các mẹ dùng cành xoan tươi, cành bưởi tươi (cả lá), trã vừng, lá si, tầm gửi cây dọc đem đốt lấy gio, hòa vào nước và gạn nước trong đem ngâm gạo một đêm. Sau đó vớt gạo ra gói trong lá chít đã luộc và rửa sạch. Luộc chín bánh và vớt ra ăn với mật mía, mật ong.

Nổi tiếng ngang với bánh nẳng chợ Tràng là món bánh gạo rang của người Tiên Lữ, trước kia thường được làm để cúng thần ngày tiệc làng, lễ tết, và làm quà biếu đặc sản của địa phương. Gạo nếp cái hoa vàng ngâm trong nước quả dành dành, ruột cỏ bấc đèn, cây giáy, tro cây vừng trong vài ngày sau đó vớt gạo đồ xôi. Khi xôi chín trộn với mỡ lợn và trải ra nia đập cho xôi bẹp ra, đem phơi thật khô, sau đó lại trộn mỡ lợn vào xôi khô và rang nở bung. Dùng mật mía đun sôi trộn đều với gạo rang nở và đem đổ ra mâm, lèn, cán chặt trước khi cắt thành từng miếng bánh to nhỏ tùy ý.

Đặc biệt, có món ăn đặc trưng của Lập Thạch đã trở thành "chuyện lạ Việt Nam" như phong tục ăn đất sét hun khói[18]. Đất sét non mịn được lấy từ độ sâu chừng 15–20 m dưới mặt đất gọi là "giếng đất", hoặc chừng 4–5 m dưới mặt đất gọi là "hầm đất". Những tảng đất mới lấy to chừng 5-6 cm3, màu xám tro, có vệt nâu đỏ, mịn, mềm, không sạn, nặng mùi bùn, được nướng cùng với lá sim và lá chè cay cho đến khi chúng chuyển sang màu vàng sẫm và khét mùi thơm. Khi đó những miếng đất hun được gọi là "ngói" và trở thành món ăn vặt ngon lành hay những món quà chợ để biếu nhau. Thịnh hành từ xa xưa và hiện nay nhiều nơi trong huyện vẫn còn được chế biến, tục ăn đất sét của người dân Lập Thạch, theo nghiên cứu của tiến sĩ Lê Nhâm Tuyết, có từ phong tục "việc hôn nhân lấy gói đất làm đầu" thuở Hùng Vương dựng nước.

Làng nghề

[sửa | sửa mã nguồn]

Lập Thạch có những sản phẩm làng nghề thủ công và nghề truyền thống có thể kể đến như:

• Làng nghề vận tải thủy Phú Hậu (Sơn Đông)
• Nghề làm tương Quang Trung (Tiên Lữ)
• Làng mây tre đan Xuân Lan (Văn Quán)
• Nghề làm cá thính Minh Trụ (Tiên Lữ)
• Làng mây tre đan Triệu Xá (Triệu Đề)[19][20]
• Làng mây tre đan Nhật Tân (Văn Quán)
• Làng nghề hoa cây cảnh Đại Đề (Tây Sơn)
• Làng bánh gạo rang Tân Thành (Tiên Lữ)[21].

Giao thông

[sửa | sửa mã nguồn]

Có quốc lộ 2C và đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đi qua.

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Tổng cục Thống kê
2. ^ a b c Huyện Lập Thạch, một vùng đất tối cổ[liên kết hỏng]
3. ^ a b c Sơ lược về địa danh "Lập Thạch Huyện"[liên kết hỏng]
4. ^ Các tư liệu trên được ghi rõ trong bản điều tra của Viện Viễn đông Bác Cổ, Lập Thạch huyện xã chí, bản AJ/7
5. ^ Địa chí Lập Thạch, trang 260
6. ^ “Quyết định 178-CP về việc hợp nhất điều chỉnh địa giới một số huyện thuộc tỉnh Vĩnh Phú”.
7. ^ “Quyết định 71-CP năm 1979 về việc điều chỉnh địa giới huyện Tam Đảo và huyện Vĩnh Lạc thuộc tỉnh Vĩnh Phú”.
8. ^ Nghị định số 82-CP năm 1995 của Chính phủ.
9. ^ Nghị quyết về việc chia và điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh do Quốc hội ban hành
10. ^ “Nghị định 153/2003/NĐ-CP về việc thành lập thị xã Phúc Yên và huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc”.
11. ^ “Nghị định 39/2008/NĐ-CP về điều chỉnh địa giới hành chính xã, phường để thành lập thị trấn, phường thuộc các huyện: Mê Linh, Lập Thạch và thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc”.
12. ^ “Nghị định 09/NĐ-CP về việc điều chỉnh địa giới hành chính huyện Lập Thạch để thành lập huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc”.
13. ^ “Nghị quyết số 1287/NQ-UBTVQH15 của UBTVQH Về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2023 – 2025”.
14. ^ “Bản sao đã lưu trữ”. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2008.
15. ^ “Tục đá cầu, cướp phết tại xã Bàn Giản huyện Lập Thạch”. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 19 tháng 2 năm 2008.
16. ^ “Huyện Lập Thạch bảo tồn và phát huy di tích lịch sử văn hóa”. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2008.
17. ^ “Một số món ăn truyền thống ở huyện Lập Thạch”. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 6 năm 2009. Truy cập ngày 19 tháng 2 năm 2008.
18. ^ Khoa học nói gì về hiện tượng lạ: người "ăn đất"?
19. ^ Tìm chỗ đứng cho sản phẩm mây tre đan Triệu Đề
20. ^ Vĩnh Phúc khôi phục phát triển làng nghề sau dịch
21. ^ “Hương vị bánh gạo rang Tiên Lữ”. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 11 năm 2020. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2020.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Cổng thông tin huyện Lập Thạch trên Website của tỉnh Vĩnh Phúc[liên kết hỏng]
• Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Lập Thạch[liên kết hỏng]
• Một số tư liệu lịch sử về địa lý hành chính huyện Lập Thạch[liên kết hỏng]
• Sơ lược về địa danh "Lập Thạch Huyện"[liên kết hỏng]
• Huyện Lập Thạch, một vùng đất tối cổ[liên kết hỏng]
• Lễ hội chọi trâu Hải Lựu Lưu trữ 2009-06-28 tại Wayback Machine
• Phục dựng lễ hội xuống đồng của người Cao Lan
• Độc đáo tục ăn đất ở Lập Thạch Lưu trữ 2008-03-16 tại Wayback Machine

x t s Đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc tỉnh Vĩnh Phúc
Thành phố (2)	Vĩnh Yên (tỉnh lỵ) · Phúc Yên
Huyện (7)	Bình Xuyên · Lập Thạch · Sông Lô · Tam Dương · Tam Đảo · Vĩnh Tường · Yên Lạc
Đơn vị hành chính thuộc tỉnh Vĩnh Phúc

x t s Xã, thị trấn thuộc huyện Lập Thạch
Thị trấn (2)	Lập Thạch (huyện lỵ) · Hoa Sơn
Xã (17)	Bàn Giản · Bắc Bình · Đồng Ích · Hợp Lý · Liên Hòa · Liễn Sơn · Ngọc Mỹ · Quang Sơn · Sơn Đông · Tây Sơn · Thái Hòa · Tiên Lữ · Tử Du · Văn Quán · Vân Trục · Xuân Hòa · Xuân Lôi