LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG MÙA XUÂN CÔN SƠN - KIẾP BẠC

Lễ hội truyền thống mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc từ nhiều thế kỷ trước đã trở thành tập quán đẹp.

Vũ Phương Đề trong sách “Công Dư Tiệp Ký” thế kỷ XVIII chép: “Tục cũ cứ đến đầu năm mới, trai thanh gái lịch kéo nhau về đây vãn cảnh, đường sá đi lại đông như mắc cửi, thực là một nơi đại thắng tích”.

Mở đầu các nghi lễ diễn ra trong lễ hội mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc là lễ khai hội, tổ chức vào sáng ngày 16 tháng giêng hằng năm. Trong không khí linh thiêng của ngày hội, chiếc lư hương lớn của chùa Côn Sơn tỏa hương trầm thơm ngát làm không khí thêm trang trọng, hồi trống khai hội rộn rã vang lên hòa vào đất trời. Không gian thiêng kết hợp với không khí hội tưng bừng, trong tiếng trống chiêng, tiếng nhạc lưu thủy hành vân mọi người cùng thành kính dâng nén tâm hương trước trời, Phật, các bậc tiền nhân cùng niềm tin ước nguyện được linh ứng.

Khai hội xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc 2016

  Sau lễ dâng hương khai hội, các đại biểu và nhân dân tham gia nghi lễ rước nước. Đây là nghi lễ truyền thống thu hút đông đảo nhân dân, phật tử tham gia. Đoàn rước ra đến hồ Côn Sơn làm lễ xin nước với đầy đủ các nghi thức như: dâng hương, trì chú, đăng đàn cầu nước, an vị thuỷ bình. Sau một năm làm ăn thuận lợi, bước sang năm mới cả cộng đồng dân cư lại làm lễ rước tam vị Thánh tổ thiền phái Trúc Lâm đi cầu nước cho sản xuất, và đời sống dân sinh được đầy đủ thuận hoà. Trong năm mới, họ thành kính rước Phật tổ để chiêm ngưỡng sự thịnh vượng, an lành của đất nước, sự thành đạt, đoàn kết của các lớp con cháu. Không khí lễ rước nước linh thiêng choáng ngợp, cảm giác vui mừng, hân hoan lan toả như được tiếp thêm sức mạnh phật pháp, với niềm tin Phật, Thánh sẽ chứng cho lòng thành kính của cộng đồng mà ban cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tốt tươi, nhà nhà no đủ và mọi điều an lành. Sau đó bình nước được rước về Tổ đường chùa Côn Sơn làm lễ mộc dục Trúc Lâm tam tổ theo nghi thức truyền thống của Phật giáo.

Lễ tế trời đất trên núi Ngũ Nhạc diễn ra vào sáng ngày 17 tháng giêng tại Trung Nhạc miếu. Đây là nghi lễ cổ truyền của chùa Côn Sơn. Nếu ngày 16 tháng giêng nhân dân rước Thánh tổ đi cầu nước tượng trưng cho việc ra sông, biển cầu các vị thuỷ thần phù hộ cho mưa thuận gió hoà, sản xuất nông nghiệp thuận lợi không bị lũ lụt, hạn hán, mùa màng bội thu, thì lễ tế trời đất trên Ngũ Nhạc linh từ là nghi lễ kính cáo với trời đất vào ngày linh thiêng nhất của lễ hội đầu năm, cầu mong trời đất chứng kiến lòng thành kính và phép ứng xử trong đời sống xã hội của cộng đồng đúng đạo làm người, hợp với đạo trời – từ bi hỷ xảs mà trời đất, thánh Phật phù giúp cho quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh.

Theo truyền thuyết dân gian, núi Ngũ Nhạc là vùng đất phúc mà các thần tiên ngự trị, thưởng ngoạn phong cảnh kỳ tuyệt ở chốn trần gian, phù giúp cho con người trần thế được tốt lành. Đây là năm ngọn núi thiêng tượng trưng cho năm phương, mỗi phương ứng với một hành. Năm miếu mang chức năng quản việc cát, hung, hoạ, phúc, thống lĩnh muôn loài và chủ quản đất đai, nguồn nước, vạn vật, cây cối, núi rừng, khe vực. Vì thế, trong tín ngưỡng dân gian tế trời đất tại Ngũ Nhạc để cầu phúc, tránh hoạ, mong cho mùa màng phong đăng hoà cốc, quốc thái, dân an.

Tham gia thực hiện nghi lễ là các pháp sư và nhân dân xã Lê Lợi. Sau khi tế lễ xong, đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước ban ngũ cốc cho nhân dân về làm giống gieo trồng mùa vụ mới cho các địa phương và những người dự lễ với mong muốn một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhân khang vật thịnh.

Một nghi lễ quan trọng của lễ hội mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc là lễ cúng đàn Mông Sơn thí thực. Theo quan niệm Phật giáo, thế giới cõi âm có vô vàn cô hồn không nơi nương tựa. Bởi vậy, tổ chức lễ đàn Mông Sơn thí thực tại chùa Côn Sơn vào ngày mất của Tổ Huyền Quang 23 tháng Giêng âm lịch, là nét đẹp văn hoá Phật giáo, thể hiện uy linh của tam tổ Trúc Lâm, Tư đồ Trần Nguyên Đán và Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới – Nguyễn Trãi; đồng thời thí thực cho các cô hồn dưới cõi âm trong toàn quốc Việt Nam để cứu độ chúng sinh, cầu cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình…

Đàn Mông Sơn thí thực là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của Phật giáo. Nghi lễ cúng đàn Mông Sơn do đệ tam tổ Huyền Quang biên soạn trên cơ sở tập hợp, đúc kết tinh hoa giáo lý của 3 tôn giáo: Nho – Phật – Đạo. Nội dung lễ đàn bao gồm: đàn chính và đàn bàn tiến cúng Phật. Đàn chính là nơi toạ đàn của pháp sự Phật, nhị Bồ Tát (tầng trên cùng), của Kim đồng, Ngọc nữ và 2 hành giả (tầng trung). Tầng dưới bày đồ lễ, hoa nghi, hương nến… Đàn bàn tiến đặt bộ tượng Tam thế Phật ở tầng cao nhất, phía dưới bài trí hoa nghi, lễ  phẩm… Hai bên đường “chạy đàn”, bày những mâm lễ với la liệt đồ chay như: Bỏng ngô, khoai luộc, bánh đa, hoa quả, cháo, gạo…để ban phát cho chúng sinh chầu đàn ăn mày cửa Phật. Nghi lễ được thực hiện uy nghi, chuẩn mực gồm các nghi thức: Nhiễu đàn, đọc khoá cúng, bắt quyết, múa long hồ, sái tịnh chân ngôn, khai hoa kết ấn, dâng lục cúng, thỉnh mời cô hồn, tuyên sớ cầu an, nguyện cho thế giới hoà bình, nhân khang vật thịnh, thiên hạ thái bình, mùa màng bội thu…Lễ đàn Mông Sơn kết thúc những người tham dự chen nhau vào cướp đồ lễ (cướp cháo thí) để lấy may. Trên gương mặt mỗi người đều lộ rõ vẻ hân hoan bởi “một miếng lộc thánh bằng một gánh lộc trần”. Đặc biệt, khi tham dự lễ đàn Mông Sơn, mọi người đều thấy lòng thanh thản, nhẹ nhàng vì đã góp phần tạo nên sức mạnh tinh thần và vật chất hộ trì, giải thoát cho các cô hồn khỏi nghiệp lực.

Lễ đàn Mông Sơn thí thực là nét đẹp văn hóa tâm linh tiêu biểu trong lễ hội mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc, góp phần khơi dậy truyền thống tương thân tương ái, phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp trong kho tàng văn hóa vật thể ở khu di tích, tạo nên một lễ hội đậm đà bản sắc dân tộc.

Lễ rước nước

Năm 2012, lễ hội chùa Côn Sơn được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Để nội dung lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc thêm phong phú, đa dạng, UBND tỉnh Hải Dương đã quyết định đưa một số hoạt động dân gian vào nội dung lễ hội như Hội thi bánh chưng, bánh giày (tổ chức vào ngày 14 và 15 tháng giêng) và Liên hoan pháo đất tỉnh Hải Dương (tổ chức vào ngày 16 tháng giêng). Tuy là hoạt động mới trong lễ hội mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc nhưng những nội dung này đã mang lại không khí vô cùng sôi nổi, hấp dẫn và thu hút khách thập phương. Liên hoan pháo đất không những tạo ra sự phong phú cho lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc mà nó còn như tái diễn lại một thời chiến đấu oanh liệt của tổ tiên ta; thật là một niềm tự hào về quê hương mình với một trò chơi dân gian vẫn được lưu truyền cho tới ngày hôm nay. Hội thi gói bánh chưng, giã bánh giầy không chỉ mang lại không khí vui nhộn cho lễ hội mà nó còn mang một giá trị văn hóa sâu sắc bởi bánh chưng, bánh giầy từ lâu đã là nét văn hóa truyền thống đẹp của người Việt được lưu truyền từ bao thế hệ nay. Sau hội thi, ngoài các giải do ban tổ chức trao thưởng, 2 đội giành giải nhất sẽ được vinh dự tham gia hội thi gói, nấu bánh chưng, giã bánh giầy tại Lễ giỗ tổ Hùng Vương và lễ hội đền Hùng năm đó. Ngoài ra, các loại bánh đạt giải sẽ được rước lên chùa Côn Sơn, đền thờ Nguyễn Trãi, Ngũ Nhạc linh từ để làm lễ cúng Phật, Thánh.

Trẩy hội Côn Sơn – Kiếp Bạc, bên cạnh phần lễ là phần hội rất náo nhiệt, tưng bừng được tổ chức với các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao như các đoàn nghệ thuật, múa rối nước, hát chèo, kịch nói, ca nhạc nhẹ và các gánh hát dân gian biểu diễn phục vụ nhân dân ngay từ ngày đầu mở hội; thi đấu vật, cờ tướng thu hút đông đảo du khách thập phương tới xem và cổ vũ. Trong tiếng trống hội thôi thúc, tiếng hò reo không ngớt cổ vũ các đô vật nam nữ từ khắp mọi miền về so tài cao thấp với hàng trăm keo vật, tạo nên một không khí sôi nổi của ngày hội. Trái với không khí tại sới vật, là các màn đấu trí của các kỳ thủ môn cờ tướng. Những điệu dân ca cùng tiếng hát mượt mà, đằm thắm của các liền anh, liền chị góp phần làm cho không khí của những ngày hội càng thêm sôi động.

Giải vật dân tộc tại Lễ hội xuân