Lý Thuyết Bài Bài 4 : Trung Quốc Thời Phong Kiến - Lib24.Vn

BÀI 4. TRUNG QUỐC THỜI PHONG KIẾN

1. Sự hình thành xã hội phong kiến ở Trung Quốc

- Từ 2000 TCN, người Trung Quốc đã xây dựng được nhà nước và nền văn minh của mình. Trải qua các triều đại Hạ, Thương, Chu, người Trung Quốc đã phát triển nền văn minh cổ đại rực rỡ.

- Thời Xuân Thu - Chiến Quốc, nhờ sự xuất hiện công cụ bằng sắt, khiến cho kinh tế phát triển, xã hội có nhiều thay đổi sâu sắc.

- Xã hội xuất hiện 2 giai cấp:

+ Địa chủ: quan lại và nông dân giàu chiếm nhiều ruộng đất, có quyền lực.

+ Nông dân lĩnh canh (tá điền): nông dân bị mất ruộng, nghèo túng, phải nhận ruộng của địa chủ để canh tác, phải nộp địa tô cho địa chủ.

=> Xã hội phong kiến Trung Quốc hình thành từ thế kỉ III (thời nhà Tần) và được xác lập vào thời nhà Hán.

2. Xã hội Trung Quốc thời Tần – Hán

a. Nhà Tần (Tần Thủy Hoàng): chế độ phong kiến Trung Quốc được hình thành.

- Tần Thủy Hoàng đã thi hành một loạt các chính sách:

+ Chia đất nước thành quận, huyện, cử quan lại đến cai trị.

+ Ban hành chế độ đo lường và tiền tệ thống nhất.

+ Bắt nhân dân lao dịch.

+ Gây chiến tranh và mở rộng lãnh thổ về phía bắc và phía nam,...

b. Nhà Hán

- Xóa bỏ chế độ hà khắc của pháp luật thời Tần.

- Giảm tô thuế, lao dịch.

- Khuyến khích sản xuất phát triển kinh tế.

- Tiến hành chiến tranh xâm lược, xâm lấn bán đảo Triều Tiên, thôn tính các nước phương Tây.

3. Sự thịnh vượng của Trung Quốc dưới thời nhà Đường

- Thời nhà Đường, bộ máy nhà nước được củng cố và hoàn thiện.

- Cử người cai quản các địa phương.

- Mở nhiều khoa thi tuyển chọn nhân tài.

- Giảm thuế, chia ruộng cho nông dân.

- Tiến hành chiến tranh xâm lược mở rộng lãnh thổ.

4. Trung Quốc Thời Tống – Nguyên

Dưới thời Tống, Trung Quốc được thống nhất nhưng không còn mạnh, vua Mông Cổ (Hốt Tất Liệt) đánh chiếm Trung Quốc lập ra nhà Nguyên.

a. Thời Tống: để ổn định đời sống nhân dân, nhà Tống đã thi hành các chính sách:

- Miễn giảm thuế, sưu dịch

- Mở mang các công trình thuỷ lợi.

- Phát triển thủ công nghiệp: khai mỏ, luyện kim, dệt tơ lụa, đúc vũ khí…

- Có nhiều phát minh: la bàn, thuốc súng, nghề in. .

b. Thời Nguyên

- Các vua chúa người Mông Cổ thi hành nhiều chính sách phân biệt đối xử giữa người Mông cổ và người Hán.

=> Nhân dân nhiều lần nổi dậy khởi nghĩa.

5. Trung Quốc thời Minh – Thanh

- Nhà Nguyên tồn tại đến 1368 bị lật đổ, Chu Nguyên Chương lập ra nhà Minh.

- Sau này quân Mãn Thanh từ phương bắc lật đổ nhà Minh lập ra nhà Thanh

- Xã hội phong kiến cuối thời Minh - Thanh: lâm vào tình trạng suy thoái.

+ Vua quan ăn chơi xa xỉ.

+ Nông dân, thợ thủ công phải nộp thuế nặng nề.

+ Phải đi lao dịch, đi phu.

- Mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển: xuất hiện nhiều xưởng dệt lớn, xưởng làm đồ sứ,… với sự chuyên môn hóa cao, thuê nhiều nhân công; buôn bán với nước ngoài được mở rộng.

6. Văn hoá, khoa học – kỹ thuật Trung Quốc thời phong kiến

Thời phong kiến, văn hóa Trung Quốc đã đạt được những thành tựu rực rỡ và có ảnh hưởng sâu rộng.

a. Văn hoá

- Tư tưởng: nho giáo.

- Văn học: rất phát triển, với những nhà thơ, nhà văn nổi tiếng như Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Thi Nại Am với bộ tiểu thuyết Thủy Hử, Ngô Thừa Ân vưới Tây Du Kí.

- Sử học: bộ Sử kí của Tư Mã Thiên là tác phẩm sử học nổi tiếng thời Hán, ngoài ra còn có những bộ sử đồ sộ khác như: Hán thư, Đường thư, Minh sử,...

- Nghệ thuật: hội hoạ, điêu khắc, kiến trúc… đều ở trình độ cao, thể hiện tài nghệ và sức sáng tạo tuyệt vời của các nghệ nhân Trung Quốc.

b. Khoa học – kĩ thuật

- Nhiều phát minh quan trọng: giấy viết, la bàn, nghề in, thuốc súng

- Kỹ thuật đóng tàu, luyện kim, khai thác dầu mỏ… có đóng góp lớn với nhân loại

* HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI

1. Sự xuất hiện của công cụ bằng sắt có tác dụng gì đối với xã hội Trung Quốc ?

Trả lời :

Đến thời Xuân Thu - Chiến Quốc, nhờ sự xuất hiện của công cụ bằng sắt, diện tích gieo trồng được mở rộng, năng suất lao động tăng, làm cho xã hội Trung Quốc có nhiều đổi sắc.

2. Những tiến bộ trong sản xuất làm cho xã hội Trung Quốc đã có sự biến đổi như thế nào ?

Trả lời :

- Một số quan lại và nông dân giàu chiếm nhiều ruộng đất, lại có quyền lực, trở thành giai cấp địa chủ => giai cấp địa chủ xuất hiện

- Nhiều nông dân bị mất ruộng, trở nên nghèo túng phải nhận ruộng của địa chỉ để cày cấy gọi là nông dân lĩnh canh hay những tá điền nông dân bị nhân hóa.

3. Nguồn gốc của địa chủ và địa vị của họ ?

Trả lời :

Một số quan lại và nông dân giàu chiếm nhiều ruộng đất, lại có quyền lực, trở thành giai cấp địa chủ. Họ nắm trong tay nhiều ruộng đất và có quyền thu địa tô. Họ trở thành giai cấp thống trị trong xã hội phong kiến.

4. Nông dân bị phân hóa như thế nào ?

Trả lời :

Do sự phát triển của sản xuất, giai cấp nông dân bị phân hóa thành :

- Một bộ phận nông dân trở nên giàu có, chiếm nhiều ruộng đất và trở thành giai cấp địa chủ

- Một bộ phận nông dân bị mất ruộng, trở nên nghèo túng, phải nhận ruộng của địa chủ để cày cầy gọi là nông dân lĩnh canh hay tá điền.

5. Xã hội phong kiến Trung Quốc được hình thành như thế nào ?

Trả lời :

Nhờ sự xuất hiện của công cụ bằng sắt làm cho sản xuất phát triển đã tác động đến xã hội, làm cho xã hội có sự biến đổi :

- Giai cấp địa chủ chiếm nhiều ruộng đất.

- Nông dân bị mất ruộng, trở nên nghèo túng, phải nhận ruộng của địa chủ để cày cầy gọi là nông dân lĩnh canh hay tá điền.

- Khi nhận ruộng, nông dân phải nộp một phần hoa lợi cho địa chủ, gọi là địa tô. Quan hệ bóc lột bằng địa tô giữa địa chủ với nông dân lĩnh canh gọi là quan hệ sản xuất phong kiến. Xã hội phong kiến Trung Quốc đã được hình thành dần dần từ thế kỉ III TCN

6. Tần Thủy Hoàng đã thống nhất đất nước vào thời gian nào ? Công cuộc thống nhất đất nước có ý nghĩa gì ?

Trả lời :

- Tần Thủy Hoàng đã thống nhất đất nước vào năm 221 TCN.

- Ý nghĩa của công cuộc thống nhất đất nước : chấm dứt thời kì chiến tranh loạn lạc kéo dài ở Trung Quốc, tạo điều kiện cho chế độ phong kiến được xác lập ở Trung Quốc.

7. Trình bày những nét chính trong chính sách đối nội và đối ngoại của nhà Tần ?

Trả lời :

- Đối nội : Chia đất nước thành các quận huyện và trực tiếp cử quan lại về cai trị, ban hành một chế độ đo lường và tiền tệ thống nhất cho cả nước.

- Đối ngoại : Nhà Tần gây chiến tranh, mở rộng lãnh thổ về phía bắc và phía nam,...

8. Quan sát tranh hình 8 (SGK trang 11), "Tượng gốm trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng" em có nhận xét gì ?

Trả lời :

+ Nhìn vào các bức tượng ta thấy nghệ thuật điêu khắc đạt đến trình độ tinh xảo, người ta kết hợp giữa đúc khuôn và nặn bằng tay có kích thước bằng đúng người thật và đều được tô màu, trên các khuôn mặt có sắc thai rất đa dạng.

+ Để hoàn thành những pho tượng gốm này, nhà Tần phải huy động hàng vạn thợ điêu khắc chứng tỏ lực lượng quân sự ở Trung Quốc dưới thời Tần rất hùng mạnh.

9. Chính sách đối nội và đối ngoại của nhà Hán khác so với thời nhà Tần như thế nào ?

Trả lời :

- Các vua thời nhà Hán đã xóa bỏ chế độ pháp luật hà khắc của nhà tần, giảm nhẹ tô thuế và sưu dịch cho nông dân, khuyến khích họ nhận ruộng cày cấy và khẩn hoang, phát triển sản xuất nông nghiệp.

- Nhà Hán còn tiến hành nhiều cuộc chiến tranh xâm lấn bán đảo Triều Tiên, thôn tính các nước phương Nam.

10. Dưới thời Đường, tổ chức bộ máy nhà nước có gì đáng chú ý ?

Trả lời :

- Thời Đường, tổ chức bộ máy nhà nước được củng cố và hoàn thiện từ Trung ương đến địa phương

- Các hoàng đế cử người thân tín đi cai quản các địa phương

- Nhà nước đã thực hiện chế độ tuyển dụng quan lại bằng hình thức thi cử.

11. Trong nông nghiệp, nhà Đường đã thi hành chính sách gì để khuyến khích sản xuất phát triển ?

Trả lời :

Trong nông nghiệp, nhà Đường đã thực hiện các biện pháp :

- Giảm tô thuế

- Thực hiện chế độ quân điền

12. Em hiểu thế nào là "chế độ quân điền" ?

Trả lời :

Chế độ quân điền là lấy ruộng công, ruộng bỏ hoang chia cho nông dân trong làng xã theo quy định của nhà nước phong kiến.

13. Các chính sách cai trị của nhà Đường có tác dụng gì ?

Trả lời :

Các chính sách cai trị của nhà Đường có tác dụng là :

- Nông dân có ruộng cày cấy, sản xuất nông nghiệp được phát triển

- Xã hội thời Đường đạt đến sự phồn vinh

14. Chính sách đối ngoại của nhà Đường như thế nào ?

Trả lời:

Sau khi ổn định ở trong nước, nhà Đường đem quân lấn chiếm vùng Nội Mông, chinh phục Tây Vực, xâm lược Triều Tiên, củng cố chế độ đô hộ ở An Nam, ép Tây Tạng phải thần phục, làm cho lãnh thổ của Trung Quốc được mở rộng hơn bao giờ hết. Dưới thời Đường, Trung Quốc đã trở thành một quốc gia phong kiến cường thịnh nhất châu Á.

15. Sự thịnh vượng của Trung Quốc dưới thời Đường được biểu hiện ở những mặt nào ?

Trả lời :

- Sự phát triển kinh tế dưới thời Đường cao hơn các triều đại khác về mọi mặt

- Xã hội ổn định và đạt đến sự phồn thịnh

- Dưới thời Đường, Trung Quốc đã trở thành một quốc gia phong kiến cường thịnh nhất châu Á.

16. Nhà Tống đã thực hiện chính sách gì để phát triển kinh tế đất nước ?

Trả lời :

Để ổn định đời sống nhân dân, các vua nhà Tống đã thi hành nhiều chính sách :

- Xóa bỏ (hoặc miễn giảm) các thứ thuế và sưu dịch nặng nề của thời trướ

- Mở mang các công trình thủy lợi ở miền Giang Nam

- Khuyến khích phát triển một số ngành thủ công nghiệp như khai mỏ, luyện kim, dệt lụa, rèn đúc vũ khí ..

17. Nhà Nguyên ở Trung Quốc được thành lập như thế nào ?

Trả lời :

Năm 1271, vua Mông Cổ là Khu-bi-lai (Hốt Tất Liệt) đem quân tiêu diệt nhà Tống, lên ngôi Hoàng Đế và thiết lập triều Nguyên ở Trung Quốc

17. Dưới thời Nguyên, sự phân biệt đối xử giữa người Mông Cổ và người Hán diễn ra như thế nào ?

Trả lời :

Dưới thời Nguyên, các vua chúa Mông Cổ thi hành nhiều biện pháp phân biệt đối xử giữa các dân tộc.

- Người Mông Cổ có địa vị cao nhất, hưởng mọi đặc quyền

- Người Hán thì ở địa vị thấp kém và bị cấm đoán đủ thứ như cấm mang vũ khí, cấm luyện tập võ nghệ, thậm chí cấm không được ra đường và họp chợ ban đêm...

18. Tại sao lại có sự phân biệt đối xử giữa các dân tộc như vây ? Nhân dân Trung Quốc đã có thái độ như thế nào trước chính sách của Nhà Nguyên ?

Trả lời :

- Nhà Nguyên là người ngoại bang (ở ngoài Trung Nguyên) đến xêm lược và đặt ách đô hộ, nên trong chính sách cai trị, nhà Nguyên có sự kì thị với người Hán.

- Nhân dân Trung Quốc đã nhiều lần khởi nghĩa chống lại ách thống trị của nhà Nguyên.

19. Tình hình chính trị của Trung Quốc từ sau thời Nguyên đến cuối nhà Thanh như thế nào ?

Trả lời :

- Nhà Nguyên tồn tại đến năm 1368 thì bị lật đổ. Chu Nguyên Chương, một thủ lĩnh của phong trào nông dân, đã lên ngôi Hoàng Đế, lập ra nhà Minh (1368-1644)

- Nhưng rồi đến lượt mình, nhà Minh lại bị lật đổ bởi cuộc khởi nghĩa của nông dân do Lý Tự Thành lãnh đạo. Nghĩa quân của Lý Tự Thành vừa vào Bắc Kinh, còn chưa kịp ăn mừng chiến thắng đã phải rút khỏi thành vì quân Mãn Thanh từ phương Bắc tràn xướng, chiếm toàn bộ Trung Quốc và lập ra nhà Thanh ( 1644-1911)

20. Sự suy yếu của xã hội phong kiến Trung Quốc cuối thời Minh - Thanh được biểu hiện như thế nào ?

Trả lời :

- Cuối thời Minh - Thanh, xã hội phong kiến Trung Quốc đã dần lâm vào tình trạng suy thoái

- Vua quan chỉ biết đục khoét nhân dân để sống xa hoa, trụy lạc

- Những người nông dân và thợ thủ công thì không những phải nộp tô thuế nặng nề mà còn bị bắt đi lính, đi phu, xây dựng nhiều công trình nhiều công trình đồ sộ, tốn kém như Cố cung ở kinh đô Bắc Kinh.

21. Những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa dưới thời Minh - Thanh được biểu hiện ở những điểm nào ?

Trả lời :

Biểu hiện của những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa dưới thời Minh - Thanh :

- Các xưởng thủ công lớn đã xuất hiện như nhiều xưởng dệt lớn, chuyên môn hóa cao, thuê nhiều nhân công ở Tô Châu, Tùng Giang, xưởng làm đồ sứ ở Cảnh Đức,..... Quan hệ giữa chủ xưởng và người làm thuê là quan hệ chủ - thợ.

- Quảng Châu là thương cảng lớn nhất, từ đây các thương nhân Trung Quốc ra nước ngoài buôn bán với nhiều nước Đông Nam Á, Ấn Độ, Ba Tư, Ả Rập

22. Em hãy nêu những thành tựu lớn về văn hóa của nhân dân Trung Quốc thời phong kiến ?

Trả lời :

Trong suốt hàng nghìn năm lịch sử, văn hóa Trung Quốc đã đạt được những thành tựu rực rỡ và có ảnh hưởng sâu rộng tới các nước láng giềng, đó là :

- Về tư tưởng, Nho giáo đã trở thành hệ tư tưởng và đạo đức của giai cấp phong kiến

- Về văn học : Trung Quốc có nhiều nhà thơ, nhà văn nổi tiếng như Lí Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị (thời Đường), Thi Nại Am với bộ tiểu thuyết Thủy hử, La Quán Trung với Tam Quốc diễn nghĩa, Ngô Thừa Ân với Tây Du kí, Tào Tuyết Cần với Hồng Lâu Mộng,..

- Về sử học : Bộ sử kí của Tư Mã Thiên là tác phẩm sử học nổi tiếng có từ thời Hán. Ngoài ra còn có nhiều bộ sử đồ sộ khác như Hán thư, Đường thư, Minh sử,....

23. Quan điểm của Nho giáo về quan hệ "Tam cương" và "Ngũ thường" là gì ? Nêu một số nhân vật gắn với sự phát triển của Nho giáo ?

Trả lời :

- "Tam cương" là 3 mối quan hệ chính trong xã hội là quan hệ vua- tôi; chồng - vợ; cha - con

- "Ngũ thường" là 5 đức tính của con người cần phải được thể hiện là : nhân, nghĩa, lễ, trí, tín

- Các nhân vật gắn với sự phát triển của Nho giáo là : Khổng Tử, Mạnh Tử, Đổng Trọng Thư

24. Quan sát hình 9 (SGK trang 14) "Cố cung", em có nhận xét gì về nghệ thuật kiến trúc và cách sống của vua chúa quan lại ?

Trả lời :

- Cố cung là một công trình kiến trúc nghệ thuật hoàn mĩ của Trung Quốc thời trung đại. Công trình này thể hiện óc thẩm mĩ cũng như tài năng sáng tạo của người Trung Hoa xưa.

- Đồng thời cũng nói lên sự xa hoa của các triều đại phong kiến Trung Quốc từ nhà Minh đến nhà Thanh đã làm tốn kém bao tiền của công sức của nhân dân

25. Trình bày những hiểu biết của em về khoa học - kỹ thuật ở Trung Quốc ?

Trả lời :

- Về khoa học - kĩ thuật, người Trung Quốc có nhiều phát minh rất quan trọng như giấy viết, nghề in, la bàn, thuốc súng.... Từ những vật dụng cho cuộc sống bình thường như đồ gốm, sứ, vải, lụa đến kỹ thuật đóng thuyền có bánh lái và buồm nhiều lớp, kể cả kĩ nghệ luyện sắt, khai thác dầu mỏ và khí đốt.... đều có công lao đóng góp to lớn của người Trung Quốc

26. Quan sát hình 10 (SGK trang 15), em có nhận xét gì về tài năng và sự sáng tạo của Trung Quốc qua hoa văn trên sản phẩm gốm sứ ?

Trả lời :

Hoa văn nổi bật trên sản phẩm bao gồm những vòng tròn nhỏ xếp đều nhau, trông như những đồng tiền xu mầu xanh ở vành ngoài miệng. Mặt ngoài liễn được trang trí hình rồng ẩn trong mây, thân rồng như một ngọn lửa bay lượn giữa sóng nước mây trời, tượng trưng cho nguồn nước và mây mưa; hình rồng uy nghiêm, có vẩy to, có chân với 5 móng quặp trông rất dữ tợn, trở thành hình ảnh tượng trưng cho uy quyền phong kiến của nhà vua.

Bài tập

• Câu 2 (SGK lớp 7 trang 15)
• Câu 1 (SGK lớp 7 trang 15)
• Câu 3 (SGK lớp 7 trang 15)