Mãn Kinh ở Phụ Nữ: Cách Tiếp Cận Và điều Trị Mới Trong Tương Lai

Mãn kinh - cửa ải phụ nữ ai cũng phải qua

Theo Bách khoa toàn thư mở, mãn kinh (Menopause) là giai đoạn quá độ từ tuổi trung niên sang tuổi già. Về sinh lý, đây là giai đoạn chuyển tiếp tự nhiên giữa những năm sinh sản đến thời kỳ ngừng sinh sản và bước sang giai đoạn thứ hai của cuộc đời. Quá trình biến đổi rất dài, từ suy giảm chức năng rụng trứng, buồng trứng ngừng sản sinh tế bào trứng, lượng hormon thay đổi, kinh nguyệt từ rối loạn đến ngừng hẳn, teo cơ quan sinh dục,….

Thời kỳ này bắt đầu từ tuổi 40, kéo dài vài năm trước kỳ kinh cuối tới 1 - 2 năm sau đó, trung bình khoảng 10 - 20 năm. Các triệu chứng mãn kinh xảy ra đối với cơ thể khác nhau tùy theo mỗi người, có thể là các triệu chứng nhẹ thoáng qua, hoặc mắc phải hàng loạt biến đổi tâm sinh lý. Tiêu biểu như tiểu nhiều lần, tiểu khó, tiểu gắt, cảm giác nóng bừng mặt (bốc hỏa), rối loạn giấc ngủ, ra mồ hôi trộm ban đêm, hành kinh bất thường hoặc có thể ngưng đột ngột, hoặc dần dần nhẹ đi hay nặng dần rồi ngưng hẳn, suy giảm khả năng sinh sản.

Ngoài ra, còn có các thay đổi bề ngoài như tóc khô, rụng, dễ gãy, da khô, nhám, nhăn nheo do mất dần lớp mỡ dưới da.Tuyến vú mềm nhão, tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú, giọng nói bị ồ, lông chi mọc nhiều hơn. Tính khí thay đổi, tăng nhạy cảm hoặc dễ bị mất cân bằng trước những biến cố xúc cảm, tăng stress... Riêng về thể chất, đặc biệt là âm đạo, âm hộ, teo dần khiến hoạt động sex đau đớn, khó chịu; dễ mắc chứng loãng xương, gãy xương.

Nguyên nhân gây mãn kinh chứa đựng nhiều bí ẩn, nhưng chủ yếu vẫn là thay đổi về sinh học trong cơ thể.Từ độ tuổi 30 trở đi, trong cơ thể phụ nữ bắt đầu suy giảm hormon estrogen.Estrogen có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì sắc đẹp và sinh lý của phụ nữ.Estrogen do các tế bào hạt của buồng trứng tiết ra, gọi là nội tiết tố nữ. Estrogen giúp cho phụ nữ có dáng hình mềm mại.Giữ nước và mỡ dưới da, làm cho da người phụ nữ mềm mại. Estrogen làm phát triển các đặc tính sinh dục nữ như tăng sinh các mô ở cơ quan sinh dục như tăng sinh tuyến vú, làm cho vú to và chắc, kích thích mọc lông nách, lông mu,...Đến độ tuổi tiền mãn kinh, lượng hormon này sụt giảm dần dẫn đến tình trạng thiếu hụt hormon gây ra các triệu chứng kể trên.

Độ tuổi tiền mãn kinh của phụ nữ Việt Nam từ 46 - 52, còn mãn kinh là từ 50 - 55.Thời gian bắt đầu từ tiền mãn kinh đến mãn kinh kéo dài từ 2 - 5 năm, cá biệt có trường hợp kéo dài tới 10 năm.Điều này tùy thuộc rất nhiều vào thể trạng, thói quen sinh hoạt, môi trường sống và tốc độ lão hóa của từng người.

Ảnh minh họa

Nghiên cứu ở phụ nữ Việt Nam trong độ tuổi tiền mãn kinh cho thấy có đến 36% các chị bị mất ngủ và 37% cảm thấy lo âu. Đặc biệt, có đến gần 40% phụ nữ có các dấu hiệu của trầm cảm.Trầm cảm là một rối loạn tâm lý ảnh hưởng lớn tới chất lượng cuộc sống.Mối liên quan giữa thay đổi của cơ thể trong giai đoạn tiền mãn kinh và trầm cảm khá phức tạp. Dù vậy, tin vui với các chị đang bước sang độ tuổi trung niên là hiện nay có nhiều phương pháp đã được chứng minh có hiệu quả giúp đối phó với các rối loạn tâm lý này, kể cả không dùng thuốc.Độ tuổi tiền mãn kinh của phụ nữ Việt Nam từ 46 - 52

Xét nghiệm PicoAMH Elisa giúp xác định tình trạng mãn kinh

Tháng 10/2018 FDA đã bật đèn xanh cho phép thương phẩm xét nghiệm có tên PicoAMH Elisa của  một Tập đoàn Webster, Texas. Đây là công ty chuyên cung cấp dịch vụ chẩn đoán hoặc phân tích chuyên nghiệp cho ngành y để xác định tình trạng mãn kinh ở phụ nữ.Xét nghiệm PicoAMH Elisa đo lượng hormone Anti-Mullerian (AMH) trong máu. Nồng độ AMH là một chỉ số  giúp các bác sĩ lâm sàng xác định một phụ nữ đang đến gần giai đoạn mãn kinh hoặc có khả năng đã đạt đến giai đoạn kinh nguyệt cuối cùng hay chưa. Tuy nhiên, xét nghiệm PicoAMH Elisa này chỉ được sử dụng kết hợp với các đánh giá lâm sàng và kết quả xét nghiệm khác.

FDA đã xem xét dữ liệu được gửi tới bởi nhà tài trợ bao gồm 690 phụ nữ, tuổi từ 42 - 62, đây là những người đã tham gia vào nghiên cứu dài kỳ có tên WHNLD (Nghiên cứu liên quan đến sức khỏe phụ nữ toàn quốc). Dữ liệu cho thấy xét nghiệm PicoAMH Elisa thực sự tốt trong việc xác định nồng độ AMH trong máu và xác định những phụ nữ có kinh nguyệt cuối cùng và những phụ nữ có kinh nguyệt cuối cùng cách đó 5 năm.

Theo đó, PicoAMH là xét nghiệm miễn dịch sandwich ba bước định lượng, cung cấp nguyên liệu để đo nồng độ AMH cực thấp trong huyết thanh và các chất lỏng sinh học khác.Phát hiện AMH cực thấp trong máu rất quan trọng cho nhiều ứng dụng nghiên cứu và điều trị.PicoAMH Elisa hoàn toàn phù hợp với phép đo AMH suy giảm trong các nghiên cứu về độc tính tuyến sinh dục, ung thư, suy buồng trứng nguyên phát, lão hóa buồng trứng sớm và mãn kinh. Bộ kit dùng cho xét nghiệm PicoAMH của Ansh Labs, có tên CE Mark  hiện đang được bán khắp thế giới.

Xét nghiệm AMH được tiết trực tiếp bởi các tế bào hạt của nang noãn buồng trứng và có liên quan trực tiếp với số lượng nang noãn nguyên thủy trong buồng trứng.Lượng AMH cho biết số nang noãn non hiện có trong buồng trứng, hay còn gọi là dự trữ buồng trứng.Dự trữ buồng trứng càng tốt có nghĩa là khả năng sinh sản của buồng trứng càng cao và ngược lại.Xét nghiệm này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định khả năng sinh sản của buồng trứng, đặc biệt ở bệnh nhân bị suy buồng trứng sớm.

Nồng độ AMH sẽ hằng định, không thay đổi theo chu kỳ kinh nên có thể thực hiện vào bất kỳ ngày nào của chu kỳ kinh. Đây là ưu điểm của xét nghiệm AMH so với xét nghiệm FSH nhờ đó giúp việc xét nghiệm đánh giá khả năng sinh sản của buồng trứng trở nên thuận tiện hơn nhiều cho bệnh nhân. Trước đây, các xét nghiệm đánh giá chức năng buồng trứng (FSH, LH, E2) phải thực hiện vào đầu chu kỳ kinh (ngày 2 - 4).

Xét nghiệm AMH khá mới, nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng trong việc xác định khả năng sinh sản của buồng trứng, đặc biệt trước khi thực hiện kích trứng hay thụ tinh trong ống nghiệm. Hiểu rõ về chỉ số này sẽ giúp ước đoán khả năng sinh con và kịp thời đưa ra các biện pháp điều trị thích hợp nhằm tăng khả năng mang thai.

Mặc dù xét nghiệm PicoAMH Elisa đã được phê duyệt song FDA cũng khuyến cáo bác sĩ lâm sàng nên đánh giá cẩn thận kết quả xét nghiệm trong bối cảnh nghiên cứu lâm sàng đầy đủ để đảm bảo không phải dừng các biện pháp tránh thai ở những phụ nữ chưa đến tuổi mãn kinh và bỏ qua xét nghiệm ở nhóm bị chảy máu tử cung do ung thư nội mạc tử cung.

Lợi ích từ xét nghiệm PicoAMH Elisa

Như đã trình bày, xét nghiệm PicoAMH Elisa giúp đo lượng AMH trong máu chính xác, từ đó giúp bác sĩ lâm sàng xác định được tình trạng mãn kinh.  Nếu kết hợp với các đánh giá lâm sàng và kết quả xét nghiệm khác sẽ mang lại lợi ích cao hơn, giúp  bác sĩ và người trong cuộc có kế hoạch tầm soát, chăm sóc và phòng ngừa các triệu chứng, đặc biệt là việc ngăn ngừa giảm mật độ khoáng xương và các nguy cơ gây bệnh tim mạch, hai rủi ro thường gặp sau mãn kinh.

Theo các chuyên gia ở BV Mayo Clinic (Mỹ) để chẩn đoán mãn kinh sớm, ngoài xét nghiệm nói trên, bác sĩ sẽ thực hiện kiểm tra thể chất và lấy máu xét nghiệm như xét nghiệm máu đo hormon kích thích nang trứng (FSH), khi buồng trứng làm chậm quá trình sản xuất estrogen, mức độ FSH sẽ tăng lên. Khi mức FSH tăng lên trên 40 mIU/mL, điều đó thường cho thấy đây là lúc cơ thể đang trong thời kỳ mãn kinh.

Về phòng ngừa, nên duy trì cuộc sống không stress. Ngoài ra có thể áp dụng điều trị hóa chất và chiếu tia, đặc biệt là vị trí gần cơ quan sinh sản, bổ sung chất dinh dưỡng tự nhiên. Tăng cường sử dụng những thực phẩm giàu hormone sinh dục nữ (hay còn gọi estrogen thảo dược) rất có lợi cho cơ thể vì được nhận trực tiếp các hormon sinh dục tự nhiên như trứng của gà mái tơ, đậu nành, đậu xanh, giá đậu, mầm đậu nành, lạc, vừng, dừa… Đây là nguồn hormon sinh dục tự nhiên, có lợi, kéo dài thời kỳ thanh xuân cho phụ nữ. Các loại thực phẩm tự nhiên ưu điểm vượt trội hơn so với thuốc và thực phẩm chức năng,  bởi  không gây ra xáo trộn nguy hiểm nào cho cơ thể.

Điều trị mãn kinh có thể dùng liệu pháp hormon như liệu pháp estrogen để làm giảm các cơn bốc hỏa mãn kinh.Tùy thuộc vào tiền sử y tế, cơ địa của từng người, bác sĩ có thể khuyến cáo dùng liều estrogen thấp nhất với thời gian ngắn nhất tối ưu để làm giảm triệu chứng, kể cả tác dụng ngừa loãng xương. Sử dụng dài kỳ liệu pháp hormon có thể có một số nguy cơ ung thư tim mạch và vú, nhưng việc bắt đầu sử dụng hormon vào thời gian mãn kinh đã cho thấy lợi nhiều hơn hại. Có thể dùng estrogen âm đạo dưới dạng kem. Nó chỉ giải phóng một lượng nhỏ estrogen, sau đó  được hấp thụ bởi các mô âm đạo. Kết quả giúp giảm khô âm đạo, khó chịu khi giao hợp và một số triệu chứng tiết niệu.

Ngoài ra, có thể dùng thuốc chống trầm cảm liều thấp hay thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) có thể làm giảm các cơn bốc hỏa. Có thể hữu ích cho nhóm phụ nữ không thể sử dụng estrogen vì lý do sức khỏe hoặc dùng thuốc chống trầm cảm để điều trị rối loạn tâm trạng. Một số thuốc điều trị co giật giúp giảm các cơn bốc hỏa, nhất là nhóm không thể sử dụng liệu pháp estrogen và ở những người cũng bị bốc hỏa vào ban đêm.Thuốc dạng viên hoặc miếng dán thường được sử dụng để điều trị huyết áp cao, cũng có tác dụng làm giảm bớt cơn bốc hỏa. Thuốc ngăn ngừa hoặc điều trị loãng xương, bổ sung vitamin D để giúp xương chắc khỏe....