Một Số Lý Thuyết Kinh Tế Và Cơ Sở áp Dụng Cho Hoạt động Bảo Hộ Chỉ ...

Một số lý thuyết kinh tế và cơ sở áp dụng cho hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý Thông tin bất cân xứng và Mô hình Shapiro về danh tiếng là hai lý thuyết nổi tiếng và được ứng dụng khá rộng rãi trong kinh tế học. Hai lý thuyết kinh tế này đã chứng minh tầm quan trọng của việc cung cấp thông tin cho người tiêu dùng nhằm giảm bớt sự sai lệch thị trường do tồn tại thông tin bất cân xứng giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng.

Mặt khác, hai lý thuyết này cũng chứng minh vai trò của việc bảo hộ danh tiếng liên quan đến lợi ích kinh tế của nhà sản xuất. Bài viết sẽ phân tích cơ sở áp dụng hai lý thuyết trên cho vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý.

1. Giới thiệu hai lý thuyết kinh tế“Thông tin bất cân xứng và Mô hình Shapiro về danh tiếng”

a/ Lý thuyết thông tin bất cân xứng

Từ hơn 3 thập kỷ trở lại đây, lý thuyết về thị trường với thông tin bất cân xứng (Asymmetric Information) đã trở thành lĩnh vực nghiên cứu kinh tế quan trọng và thú vị. Các mô hình kinh tế với tình trạng thông tin không hoàn hảo đã trở thành một công cụ không thể thiếu của các nhà nghiên cứu kinh tế. Lý thuyết này trên thực tế đã được ứng dụng trong rất nhiều lĩnh vực, từ những nền nông nghiệp truyền thống của các quốc gia đang phát triển đến thị trường tài chính hiện đại ở các quốc gia phát triển. Lý thuyết thông tin bất cân xứng lần đầu tiên xuất hiện vào những năm 1970 và đã khẳng định được vị trí của mình trong nền kinh tế học hiện đại bằng sự kiện năm 2001, các nhà khoa học nghiên cứu lý thuyết này là George Akerlof, Michael Spence và Joseph Stiglitz cùng vinh dự nhận giải Nobel kinh tế cho công trình nghiên cứu “Phân tích các thị trường với tình trạng thông tin bất cân xứng”.

Lý thuyết thông tin bất cân xứng đưa giả thuyết rằng các bên tham gia giao dịch, nhà sản xuất và người tiêu dùng có lượng thông tin không cân xứng nhau. Một bên, người bán có lợi thế về thông tin còn bên kia, người tiêu dùng không dễ tiếp cận với những thông tin này. Với giả thuyết đó, các nhà kinh tế sẽ xem xét tác động của sự mất cân bằng thông tin tới sự lựa chọn của khách hàng và quyết định đầu tư của các doanh nghiệp và đã rút ra kết luận thông tin bất cân xứng sẽ gây bất lợi cho cả người mua và người bán và sẽ dẫn đến sự thất bại của thị trường. Lý thuyết đưa ra ba bài toán quan trọng là lựa chọn ngược (adverse selection), rủi ro đạo đức (moral harzard) - hệ quả của hiện tượng thông tin bất cân xứng và phát tín hiệu (signaling) - biện pháp để hạn chế tình trạng này. 

Lựa chọn ngượclà tình huống thông tin bất cân xứng xảy ra trước khi tiến hành giao dịch: một bên có lợi thế thông tin về sản phẩm mà bên kia không thể quan sát được nên không thể đưa ra quyết định chính xác và tối ưu. Bên lợi thế có thể lợi dụng đặc điểm này để che dấu, bóp méo thông tin theo hướng có lợi cho mình. Vì vậy, bên thiếu thông tin cần hiểu được bất lợi này để tìm các biện pháp buộc bên có nhiều thông tin phải bộc lộ những đặc điểm hay thông tin cần biết.

Nghiên cứu thị trường xe hơi đã qua sử dụng với hình ảnh “những trái chanh” làm ví dụ. Người muốn mua xe thường không thể biết rõ chất lượng những chiếc xe đã qua sử dụng vì thế không thể phân biệt được đâu là một chiếc xe tốt (trái đào) và đâu là chiếc xe chất lượng tồi (trái chanh). Họ thường trả một mức giá trung bình nằm giữa giá của một chiếc xe tồi và giá một chiếc xe tốt

Rủi ro đạo đứcxảy ra khi người bán nắm thông tin rõ ràng về chất lượng thực sự của chiếc xe cũ đó và thường chấp nhận bán với mức giá trung bình những “trái chanh”, bởi giá bán này cao hơn giá thực sự của chiếc xe và sẽ không muốn bán “những trái đào” với mức giá đó. Với lợi thế thông tin, người bán có xu hướng không đưa ra thị trường những xe tốt nữa vì nó sẽ bị trả với mức giá thấp hơn giá trị thực của nó. Trên thị trường sẽ chỉ còn rất ít những chiếc xe tốt và người mua chỉ mua được những chiếc xe chất lượng kém, với mức giá cao hơn giá trị thực sự của nó. Họ chỉ nhận ra giá trị thực của chiếc xe sau khi trải nghiệm, sử dụng nó. Sự không minh bạch về thông tin khiến cho người mua sẽ có xu hướng trả giá thấp hơn nữa ở những lần mua sau và phải mất thêm chi phí để tìm thông tin về chất lượng sản phẩm ngoài giá bán[3].  Kết quả là những xe chất lượng tốt dần biến mất trên thị trường, trạng thái cân bằng trở lại với mức độ chất lượng thấp hơn. Chu kỳ lặp lại và cuối cùng trên thị trường chỉ còn lại những sản phẩm chất lượng xấu, hàng tốt bị loại bỏ, dẫn đến lựa chọn bất lợi cho cả hai bên. Người mua không muốn tiêu dùng, người bán không có động lực để mở rộng sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, điều này tất yếu dẫn đến sự thất bại của thị trường.

Để hạn chế tình trạng thông tin bất cân xứng, lý thuyết cũng chỉ ra được cơ chế phát tín hiệu: bên có nhiều thông tin có thể phát tín hiệu đến những bên ít thông tin một cách trung thực và tin cậy nhằm khắc phục tình trạng mất cân bằng thông tin trên thị trường.

b/Mô hình Shapiro về danh tiếng

Mô hình Shapiro về danh tiếng nghiên cứu quyết định của doanh nghiệp về mức chất lượng sản phẩm nhằm tối đa hoá lợi nhuận với giả thuyết thị trường cạnh tranh hoàn hảo nhưng thông tin không hoàn hảo đối với người tiêu dùng[4].

Trên thị trường luôn có sự mất cân bằng về thông tin vì vậy, danh tiếng, vốn thường được nhận biết qua những dấu hiệu đặc thù của sản phẩm đóng một vai trò kinh tế rất quan trọng trong việc truyền đạt thông điệp về chất lượng của sản phẩm đến với người tiêu dùng. Khi nhà sản xuất đảm bảo duy trì ổn định chất lượng sản phẩm, danh tiếng của sản phẩm có thể giúp người tiêu dùng tiết kiệm được chi phí tìm kiếm và thử nghiệm. Do đó, các sản phẩm đã có danh tiếng thường được bán với giá cao hơn mức thông thường so với các sản phẩm cùng loại khác và khách hàng cũng sẵn sàng chấp nhận khoản chênh lệch hợp lý này[5]. Khi chất lượng của sản phẩm không đúng như danh tiếng và kỳ vọng của khách hàng, họ có thể phản ứng lại bằng cách tẩy chay sản phẩm đó trong tương lai. Điều này thực sự có ý nghĩa trong quyết định đầu tư của các công ty trong tương lai. 

Khi người tiêu dùng tin tưởng vào danh tiếng sản phẩm, nhà sản xuất sẽ phân đoạn thị trường sản phẩm có chất lượng cao và sẽ đầu tư để giữ gìn uy tín đó. Trong giai đoạn đầu tư, nhà sản xuất phải bán sản phẩm thấp hơn chi phí cận biên cho đến khi tạo dựng được danh tiếng. Khi sản phẩm đã có danh tiếng, sản phẩm chất lượng cao được bán với mức giá tối ưu[6]. Giá tối ưu được xem như khoản bù đắp lại chi phí đầu tư ban đầu để xây dựng danh tiếng hoặc chi phí để duy trì và nâng cao chất lượng. Mức giá tối ưu cho sản phẩm chất lượng tốt sẽ đảm bảo cho các nhà sản xuất nâng cao chất lượng và trên thực tế, doanh nghiệp sẽ không thể thu lợi từ một chiến lược giảm chất lượng bởi vì lợi nhuận doanh nghiệp chỉ có được thông qua chiến lược nhất quán trong việc đảm bảo chất lượng.

Cuối cùng, Shapiro còn xem xét những tác động tích cực của việc xây dựng danh tiếng như một giải pháp nhằm khắc phục vấn đề thông tin bất cân xứng và tiêu chuẩn chất lượng tối thiểu. Sự gia tăng chất lượng tối thiểu sẽ làm giảm giá cân bằng và do đó tăng thặng dư khách hàng khi sử dụng các sản phẩm chất lượng cao. Tuy nhiên, khi chất lượng sản phẩm tăng, khi doanh nghiệp đã xây dựng được niềm tin đối với khách hàng, việc bán sản phẩm với mức giá tối ưu dẫn đến giảm đi các phúc lợi mà người tiêu dùng được hưởng đối với sản phẩm có cùng chất lượng nhưng được bán ở mức giá thấp hơn. Chi phí được xem như chi phí người tiêu dùng lẽ ra phải trả cho việc tìm kiếm thông tin. Còn đối với doanh nghiệp, chi phí này được tính vào chi phí liên quan đến việc gây dựng danh tiếng (cung cấp thông tin cho người tiêu dùng trong quá khứ) và được tính vào chi phí sản xuất. Do đó, giá tối ưu không được xem như là sự thất bại của thị trường mà nên xem như là chi phí khắc phục tình trạng thông tin bất cân xứng. Nó truyền đạt thông tin nhằm giúp người tiêu dùng đánh giá đúng chất lượng sản phẩm. Quá trình khách hàng nhận thông tin là vấn đề mấu chốt của học thuyết Shapiro: khách hàng càng sớm nhận thức đúng chất lượng của sản phẩm bao nhiêu thì sự khác biệt giữa chi phí cận biên và giá tối ưu càng nhỏ bấy nhiêu. Nghĩa là khách hàng càng nhận thức đúng được giá trị thực sự của hàng hoá thì thì thặng dư tiêu dùng càng lớn và dẫn đến phúc lợi xã hội cũng tăng lên.

Cáclýthuyết trên đều cho thấy vai trò của việc cung cấp thông tin cho người tiêu dùng về sản phẩm, điều này không chỉ có lợi cho người tiêu dùng mà còn có lợi cho người sản xuất. Chính vì vậy, rất nhiều các biện pháp đã được nghiên cứu và đưa ra để khắc phục tình trạng này. Các doanh nghiệp tăng cường các hoạt động thông tin về đặc tính sản phẩm như quảng cáo, dán nhãn, chứng nhận chất lượng, đầu tư xây dựng nhãn hiệu, danh tiếng. Bên cạnh đó, chính phủ của các nước cũng thực hiện các chính sách thông tin cho người tiêu dùng thông qua hệ thống quy định về dán nhãn sản phẩm trong đó yêu cầu thông tin về quy trình sản xuất, đóng gói, bao bì, nguồn gốc xuất xứ...

2. Cơ sở áp dụng các lý thuyết kinh tế cho bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý

 Đểxác định liệu các lý thuyết trên có thể áp dụng nghiên cứu đối với bảo hộ chỉ dẫn địa lý được hay không? Để trả lời câu hỏi này cần xem xét hai vấn đề: Thứ nhất, đối với chỉ dẫn địa lý, có tồn tại thông tin bất cân xứng và dẫn đến sự thất bại của thị trường không ? Thứ hai, liệu bảo hộ chỉ dẫn địa lý có được xem như là một giải pháp để vượt qua thất bại của thị trường ? Phần dưới đây sẽ phân tích hai vấn đề này.

a. Thứ nhất, có tồn tại thông tin bất cân xứng đối với chỉ dẫn địa lý ?

Chỉ dẫn địa lý là những chỉ dẫn về hàng hoá bắt nguồn từ lãnh thổ của một Thành viên hoặc từ khu vực hay địa phương thuộc lãnh thổ đó, có chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính khác chủ yếu do xuất xứ địa lý quyết định” (Hiệp định TRIPs, điều 22.1)

Sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý được sản xuất tại một khu vực địa lý cụ thể, có chất lượng, danh tiếng hoặc các đặc tính khác nhờ nguồn gốc địa lý đó. Chỉ những nhà sản xuất trong khu vực địa lý đó, đáp ứng những tiêu chuẩn nhất định mới được sử dụng tên địa lý. Ví dụ nước mắm Phú Quốc, được sản xuất ở huyện đảo Phú Quốc, có danh tiếng về chất lượng và khác biệt với các loại nước mắm khác như Phan Thiết, Nha Trang. Về mặt nguyên tắc, chỉ những nhà sản xuất ở khu vực huyện đảo Phú Quốc mới được sử dụng chỉ dẫn Phú Quốc đó cho loại nước mắm mà họ sản xuất ra.

Dễ nhận thấy có tồn tại hiện tượng thông tin bất cân xứng trong tình huống trên. Chỉ những nhà sản xuất trong khu vực mới biết chính xác được về chất lượng, đặc tính của sản phẩm, có nghĩa là họ đứng ở vị trí nắm bắt rõ được thông tin. Còn người tiêu dùng đứng ở vị trí ngược lại, chưa biết về chất lượng, danh tiếng hay đặc tính sản phẩm, không phân biệt được sản phẩm nào được sản xuất ở khu vực địa lý nói trên và những sản phẩm nào không có nguồn gốc từ khu vực đó. Trước sự mất cân bằng về thông tin như vậy, người tiêu dùng chỉ có thể căn cứ vào thông tin nhà sản xuất cung cấp cho họ về khu vực nào sản xuất nước mắm chất lượng tốt và những sản phẩm nước mắm nào được sản xuất ở khu vực địa lý nói trên.

Rõ ràng trong trường hợp trên, nếu người sản xuất từ khu vực địa lý đặc biệt đó không thể thông báo cho công chúng biết mối liên hệ giữa khu vực địa lý với chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính khác của sản phẩm, người tiêu dùng sẽ không thể phân biệt được sự khác nhau giữa sản phẩm đó với những sản phẩm không sản xuất ở khu vực địa lý nói trên. Từ sự mất cân bằng về thông tin giữa người sản xuất và người tiêu dùng như vậy, ở vị trí thuận lợi hơn về thông tin, một số nhà sản xuất có thể phát sinh những hành vi gian lận. Một số những nhà sản xuất không ở khu vực địa lý đặc biệt nói trên có thể lừa dối người tiêu dùng rằng sản phẩm của họ được sản xuất tại khu vực địa lý đó, cũng có chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính khác nhờ vào nguồn nguồn gốc địa lý đó. Như vậy, sẽ dẫn đến hiện tượng là những nhà sản xuất ở khu vực địa lý nói trên sẽ không muốn tiếp tục sản xuất những sản phẩm chất lượng cao nữa vì mặc dù họ phải bỏ ra nhiều chi phí hơn để sản xuất sản phẩm có chất lượng cao nhưng những sản phẩm này cũng chỉ bán được với giá như sản phẩm có chất lượng không tốt, được sản xuất ở khu vực địa lý khác. Dần dần, chính những sản phẩm không thuộc khu vực địa lý đó, có chất lượng không tốt đã loại bỏ dần những sản phẩm chất lượng tốt. Càng ngày, chất lượng sản phẩm sẽ giảm dần và dẫn đến thị trường sản xuất bị thu hẹp lại. Hay nói cách khác, dẫn đến sự thất bại của thị trường.

[1]Bài đăng trên Tạp chí Kinh tế đối ngoại số 39/2010

[2] Giảng viên Môn Sở hữu trí tuệ và Thương hiệu, Trường ĐH Ngoại thương

[3]Giá bán là một trong những tiêu chí để đánh giá chất lượng sản phẩm nhưng trong trường hợp thông tin bất cân xứng, giá chỉ là một chỉ tiêu không đầy đủ để đánh giá chất lượng sản phẩm. Người bán sẽ đưa ra mức giá cao cả những sản phẩm có chất lượng không tương ứng với giá bán đó trong khi người mua không có thông tin về sản phẩm.

[4]Shapiro, C (1983), “premiums for hight quality Product as a return to reputation”, The Quarterly Journal of Economics, vol.97, trang 659-679

[5]Stigler,  G.J.,  1961:  The  economics  of  information, Journal  of  Political  Economy,  trang 213

[6]Giá tối ưu (premium prices) là phần chênh lệch giữa chi phí cận biên để sản xuất thêm một sản phẩm so với giá bán

Những phân tích ở trên cho phép kết luận rằng, chỉ dẫn địa lý, với ý nghĩa là đối tượng bảo hộ của quyền SHCN, có tồn tại hiện tượng thông tin bất cân xứng và nếu không có biện pháp bảo vệ hiệu quả, thông tin bất cân xứng về chỉ dẫn địa lý có thể sẽ dẫn đến thất bại của thị trường.

Trong bối cảnh đó, vấn đề thứ hai đặt ra là liệu bảo hộ chỉ dẫn địa có được sử dụng như một giải pháp để vượt qua thất bại của thị trường hay không ?

b. Thứ hai, bảo hộ chỉ dẫn địa lý là giải pháp vượt qua thất bại của thị trường

Các quy định về bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý theo Hiệp định TRIPs dựa trên hai nguyên tắc pháp lý là (i) chống lại việc làm giả sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý nhằm bảo vệ nhà sản xuất và (ii) chống lại việc sử dụng các chỉ dẫn địa lý sai lệch nhằm bảo vệ người tiêu dùng. Vì vậy, nội dung bảo hộ chỉ dẫn địa lý theo pháp luật các quốc gia chú trọng đặc biệt đến những quy định nhằm ngăn ngừa những chỉ dẫn địa lý lừa dối, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về xuất xứ thật của hàng hoá và hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Lý thuyết thông tin bất cân xứng và mô hình Shapiro có thể được áp dụng để phân tích cơ sở kinh tế của việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý.Thứ nhất, bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý giải quyết vấn đề mất cân bằng thông tin giữa người mua và người bán. Thứ hai, bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý đảm bảo cho người bán yên tâm đầu tư vào chất lượng và danh tiếng sản phẩm.

(+) Bảo hộ chỉ dẫn địa lý giải quyết vấn đề mất cân bằng thông tin giữa người mua và người bán.

Chỉ dẫn địa lý là những dấu hiệu có khả năng phân biệt, cung cấp thông tin về nguồn gốc địa lý đặc biệt của hàng hoá thông qua các dấu hiệu hay biểu tượng có tính chất quy ước như tên địa lý, hình ảnh, biểu trưng. Thông qua các dấu hiệu đó, người tiêu dùng có thể nhận ra được sản phẩm được sản xuất ở một khu vực địa lý có danh tiếng, chất lượng hoặc đặc tính khác do nguồn gốc địa lý đó tạo ra. Như vậy, chỉ dẫn địa lý đồng thời mang chức năng phân biệt và chức năng thông tin. Điều này có nghĩa, chỉ dẫn địa lý là kênh thông tin giúp người tiêu dùng giảm bớt thời gian và chi phí tìm kiếm, giúp họ quyết định lựa chọn sản phẩm.

Theo phân loại của các nhà kinh tế học, hàng hoá có thể là một trong ba loại: hàng hoá thử nghiệm, hàng hoá kinh nghiệm và hàng hoá tin dùng.[1] Chỉ dẫn địa lý thường sử dụng cho những sản phẩm nông nghiệp, có đặc tính, tính chất khá đa dạng, có thể thuộc cả ba nhóm hàng hoá trên, nhưng có lẽ tập trung chủ yếu vào nhóm hàng hoá kinh nghiệm tức là các sản phẩm mà chất lượng được nhận biết qua quá trình sử dụng và trải nghiệm và điều này định hướng cho quyết định mua sắm của khách hàng trong tương lai của khách hàng. Quả thật, đối với các sản phẩm nông nghiệp thường được đặc trưng bởi một số đặc tính như mùi vị, cách chế biến hay an toàn vệ sinh thực phẩm... Những đặc tính này thường được người tiêu dùng trực tiếp thử và rút ra kinh nghiệm cho các lần tiêu dùng tiếp theo. Chúng ta có thể xem xét vai trò của chỉ dẫn địa lý đối với hàng hoá kinh nghiệm như thế nào.

Đối với các sản phẩm kinh nghiệm qua việc tiêu dùng thường xuyên (ví dụ như lương thực, thực phẩm, rượu...), vai trò thông tin của chỉ dẫn địa lý thể hiện rất rõ ràng. Người tiêu dùng có kinh nghiệm sử dụng, ghi nhận lại những cảm nhận về những lần sử dụng trước đó, những đặc trưng của sản phẩm sẽ giúp họ nhận biết sản phẩm và gắn nó với chất lượng mong đợi. Ngay cả đối với những sản phẩm kinh nghiệm nhưng không thường xuyên mua (ví dụ những mặt hàng mà khách hàng sẽ sử dụng trong một thời gian khá dài như đồng hồ hay sản phẩm điện tử…), người mua sẽ sử dụng những nguồn thông tin khác nhau có thể là từ bạn bè, gia đình, quảng cáo,… để có những hiểu biết về sản phẩm. Chỉ dẫn địa lý giúp khách hàng nhận biết sản phẩm và chất lượng kỳ vọng của sản phẩm đó.

Chỉ dẫn địa lý với chất lượng, đặc tính hoặc tính chất riêng biệt, khác biệt với những sản phẩm được sản xuất ở các khu vực địa lý khác sẽ là thông tin cho khách hàng lựa chọn sản phẩm và quyết định trung thành với sản phẩm khi chất lượng sản phẩm đáp ứng yêu cầu và mang tính ổn định.

(+) Chỉ dẫn địa lý đảm bảo cho chủ sở hữu yên tâm đầu tư duy trì chất lượng và danh tiếng cho sản phẩm

Bản thân chỉ dẫn địa lý có chức năng đảm bảo chất lượng sản phẩm. Chỉ dẫn địa lý là những sản phẩm có chất lượng và đặc tính riêng biệt nhờ vào nguồn gốc địa lý. Nhờ hai yếu tố đó mà chỉ dẫn địa lý có danh tiếng. Danh tiếng của chỉ dẫn địa lý được xây dựng dần dần nhờ quá trình trải nghiệm của người tiêu dùng. Nếu mất đi yếu tố chất lượng, danh tiếng chỉ dẫn địa lý sẽ không còn tồn tại nữa. Vì vậy, việc phát triển một chỉ dẫn địa lý cần phải có sự đầu tư duy trì chất lượng sản phẩm, quảng bá và xúc tiến để người tiêu dùng tiếp cận thông tin cũng như nhận biết các dấu hiệu như tên gọi, lôgô... Mục tiêu của việc sử dụng chỉ dẫn địa lý là giúp khách hàng nhận biết và phân biệt rõ ràng sản phẩm của một khu vực sản xuất với các sản phẩm của các khu vực địa lý khác. Theo mô hình Shapiro, danh tiếng sản phẩm có thể sử dụngnhư là một hành vi phát tín hiệu: chất lượng sản phẩm đã được sản xuất và tiêu dùng trong quá khứ được xem như một dấu hiệu hay một thông tin cho chất lượng sản phẩm được sản xuất và thương mại hoá ở thời điểm hiện tại. Các nhà sản xuất ở khu vực địa lý sẽ sử dụng thông tin về mối liên hệ giữa sản phẩm với khu vực địa lý đó để xây dựng danh tiếng.

Tóm lại, theo lý thuyết thông tin và mô hình Shapiro về danh tiếng, có sở thương mại của bảo hộ chỉ dẫn địa lý dựa trên các đặc trưng thương mại của thông tin và danh tiếng. Chính xuất phát từ cơ sở này, chúng ta có thể đánh giá những tác động của việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với các chủ thể trong nền kinh tế. Tuy nhiên, cũng có một vài điểm khác biệt về giả thuyết đưa ra trong hai lý thuyết trên với bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Những điểm khác biệt này sẽ giúp đánh giá những mặt trái của việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý với các chủ thể có liên quan.

Thứ nhất, lý thuyết thông tin và mô hình Shapiro xem xét tác động thông tin và danh tiếng của một doanh nghiệp cụ thể trong khi chỉ dẫn địa lý gắn với một khu vực địa lý trong đó nhiều nhà sản xuất có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Sự khác nhau này đã dẫn đến một số hệ quả:

Tác động liên quan đến chất lượng sản phẩm

Trong mô hình Shapiro, mục đích của doanh nghiệp trong việc đảm bảo chất lượng và xây dựng danh tiếng là nhằm thu được những lợi ích trong tương lai. Giá tối ưu được chứng minh như là một khoản đầu tư nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm, giúp xây dựng nhãn hiệu và danh tiếng trong dài hạn. Đối với chỉ dẫn địa lý việc áp dụng kết quả trên sẽ có hai tác động. Một là, giá bán chỉ dẫn địa lý sẽ cao hơn giá của các hàng hoá cùng loại không có nguồn gốc từ khu vực địa lý chỉ dẫn. Hai là danh tiếng tập thể của chỉ dẫn địa lý có thể gây ra tâm lý ỷ lại cho một số nhà sản xuất, họ có xu hướng giữ chất lượng ở mức thông thường nhằm giảm thiểu chi phí.

Hạn chế cạnh tranh

Danh tiếng là yếu tố quan trọng của chỉ dẫn địa lý, vì vậy, chỉ dẫn địa lý thường được quản lý bởi chính hiệp hội các nhà sản xuất trong khu vực. Rủi ro có thể xảy ra từ đây khi chính hiệp hội này lạm dụng vị thể của mình để dẫn đến những hành vi thoả hiệp ngầm với nhau. Trong những tổ chức như vậy, các nhà sản xuất không chỉ chung sức xây dựng và gìn danh tiếng cho chỉ dẫn địa lý, mà họ còn có thể hợp tác với nhau để hạn chế cạnh tranh và cùng nhau trục lợi có được từ danh tiếng đó.

Thứ hai,Shapiro cho rằng việc xây dựng danh tiếng cho doanh nghiệp không bị giới hạn về mặt lãnh thổ. Đối với chỉ dẫn địa lý, nó có giới hạn về mặt lãnh thổ trong khu vực mang chỉ dẫn đó. Điều này cũng có thể dẫn đến hai vấn đề liên quan đến ranh giới địa lý.

Một là, quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý của các nhà sản xuất nằm ở ranh giới địa lý. Chỉ dẫn địa lý bị giới hạn bởi một khu vực địa lý nhất định. Vậy các nhà sản xuất nằm ở chính biên giới khu vực đó được giải quyết thế nào, ai sẽ có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý ? Vì thực tế, xét về mặt vị trí địa lý, họ bình đẳng với nhau.

Hai là, đối với các nhà sản xuất nằm ngoài khu vực địa lý được bảo hộ, có một số vấn đề có thể xảy ra hạn chế cạnh tranh trực tiếp. Ví dụ đối với tên gọi, một số chỉ dẫn địa lý nổi tiếng, đã được sản xuất từ rất lâu năm có thể trở thành tên gọi chung ở một khu vực hay một quốc gia khác. Ví dụ tên gọi “champagne” là  chỉ dẫn địa lý được bảo hộ ở Pháp nhưng lại trở thành tên gọi chung cho loại rượu vang trắng sủi bọt ở nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Việt Nam. Trong trường hợp này các nhà sản xuất của Hoa Kỳ hay nói rộng hơn là các nhà sản xuất không nằm trong khu vực champagne có được sử dụng tên gọi này không ?

          Tóm lại, cơ sở quan trọng nhất của bảo hộ chỉ dẫn địa lý là khía cạnh thương mại của thông tin và danh tiếng. Việc phân tích hai học thuyết trên đây cho thấy các học thuyết này có thể áp dụng để phân tích tác động của bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại. Những tác động đó được xem xét trên cả hai phương diện; tích cực và tiêu cực; dưới nhiều góc độ, đối với nhà sản xuất, đối với người tiêu dùng, đối với xã hội.

Vấn đề là làm thế nào để phát huy những tác động tích cực, hạn chế những tác động tiêu cực của việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Câu trả lời không phải lúc nào cũng giống nhau mà phụ thuộc vào hai yếu tố cơ bản: mức độ bảo hộ và khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường. Bên cạnh đó, tác động của bảo hộ chỉ dẫn địa lý còn phụ thuộc vào hiệu quả thực thi pháp luật của mỗi quốc gia trong bảo hộ SHTT nói chung và bảo hộ chỉ dẫn địa lý nói riêng.

» Thủ tục đăng ký chỉ dẫn địa lý