Nhạc Cụ Cổ Truyền VN – Đàn Sến/Đàn Mai Hoa | Đọt Chuối Non

Đọc các bài cùng chuỗi, xin click vào đây.

Chào các bạn,

Hôm nay mình giới thiệu đến các bạn Đàn Sến/Đàn Mai Hoa.

Đàn Sến/Mai Hoa là nhạc khí dây gảy của người Việt/Kinh. Khả năng diễn tấu của đàn Sến/Mai Hoa rất phong phú, nó thường được dùng để độc tấu, hòa tấu trong dàn nhạc tài tử cải lương rất phổ biến ở miền Nam.

Hộp đàn có hình dáng hoa mai/hoa đào sáu cánh hoặc hình lục giác, đường kính khoảng 28 cm.

Mặt đàn và đáy đàn làm bằng gỗ nhẹ, xốp, để mộc. Thành đàn dày khoảng 6 cm, làm bằng gỗ cứng. Cần đàn dài khoảng 70 cm, trên mặt đàn có 17 phím bấm. Phím đàn được gắn dựa theo thang âm 7 cung chia đều. Đàn có 3 trục gỗ nhưng chỉ dùng 2 trục để lên dây còn 1 để trang trí.

Đàn có 2 dây bằng tơ se, được lên cách nhau một quãng 4 hoặc quãng 5: Fa – Do1 hoặc Sol – Do1.

Đàn Sến luôn được sử dụng trong các Dàn nhạc Sân khấu Tuồng, Đờn Ca Tài Tử, và Cải Lương. Khi diễn tấu nhạc công gẩy đàn bằng miếng gẩy nhựa tạo ra âm sắc trong trẻo, tươi sáng.

Đàn Sến được người Việt bản địa hóa từ cây đàn Mai Hoa (Meihuaqin [梅花琴]) của Trung Hoa để dùng trong các Dàn nhạc Sân khấu Tuồng, Đờn Ca Tài Tử, Cải Lương miền Nam. Tương truyền đàn Mai Hoa du nhập vào Việt Nam do người Triều Châu ở tỉnh Quảng Đông di cư sang Việt Nam.

Đàn Mai Hoa rất thịnh hành ở miền Nam Trung Hoa trong các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Hồng Kông và Ma Cao.

Dưới đây mình có các bài:

– Những truyền nhân cuối cùng – Tiếng sến 3 dây – Đàn Sến

Cùng với 4 clips tổng thể nghệ thuật Đàn Sến để các bạn tiệc việc tham khảo và thưởng thức.

Mời các bạn.

Túy Phượng

(Theo Wikipedia)

Những truyền nhân cuối cùng – Tiếng sến 3 dây

(Tiến Trình)

Suốt 30 năm bôn ba cùng cây sến “lạ”, lúc an nhàn khách gần xa tìm tới, nhưng nghệ nhân Trần Minh Đức vẫn canh cánh bên lòng vì vắng bóng truyền nhân.

Sến gì mà sến 3 dây?

Một người chơi đờn lâu năm đã hỏi gặng như thế khi nghe tôi nhắc đến cây đờn (đàn) sến trong tay nghệ nhân Trần Minh Đức (Hai Đức, ngụ P.Thường Thạnh, Q.Cái Răng, TP.Cần Thơ). Độc đáo nảy sinh từ sự phá cách khởi nguồn bởi những đòi hỏi của cảm xúc nơi nghệ nhân chân chất.

Cách nay ít lâu, nhà văn Lê Đình Bích (giảng viên Trường ĐH Cần Thơ) trong nỗ lực tìm tòi và quảng bá các loại nhạc cụ dân tộc đã đưa đến cho nghệ nhân Trần Minh Đức tốp học viên từ các nước phương Tây. Lúc này, người ta bắt đầu chú ý đến cây đờn sến mới mẻ vốn đã ra đời rất lâu. Lê Đình Bích tâm đắc rằng: “Đờn sến 3 dây vừa giòn giã như tiếng mandoline, lại vừa nhấn nhá rất mùi như tiếng đờn kìm khi đờn vọng cổ”.

Trong cơn mưa hè bất chợt, tiếng sến cũng trỗi lên như bất chợt vui, bất chợt buồn và kéo tâm trạng người nghe vào vùng cảm xúc được dựng sẵn nhiều tầng, nhiều lớp. Người đàn không “phiêu”, không nắn nót, không rê dắt… mà bất cứ khi nào tiếng sến trong tay ông cũng “nhập” vào người đối diện. Hai Đức giải thích rằng cây sến cải tiến 3 dây 14 phím âm (so với 2 dây 12 phím cổ điển) “khéo” ở chỗ thêm được chữ “tì” kết âm song thinh với dây số 1, vừa trợ âm, hay những lúc xuống “xàng”, thêm dây thứ 3 sẽ làm lắng nhịp. Khi nhịp lắng xuống là lúc cảm xúc thăng hoa. Cây đàn 3 dây vừa giòn tan theo những cung điệu vui, vừa “nhấn nhá” buồn khi trỗi điệu nam ai, tứ đại oán, văn thiên tường… Hai Đức nói, đờn sến 3 dây sẽ phát huy hết công hiệu trong những điệu oán và bắc, gần như đạt đến sự hoàn hảo khi biểu trưng cho “trời – người – đất” và tương trợ nhau rất tốt.

Một thời đam mê cải lương, Hai Đức đã xin nhà theo đoàn gánh hát. Thuận chí của con, người cha đã mua tặng Hai Đức cây đờn sến với mong mỏi nếu không thành danh thì cũng tìm được cho mình một sở trường. Hiểu ý ba, Hai Đức tìm thọ giáo những danh cầm ở miền Tây như thầy Hai Duyên, danh sư Sáu Hóa. Tiếp cận được đỉnh cao của đờn cổ, Hai Đức quyết tâm lãnh hội được những tuyệt chiêu của thầy và nhanh chóng trở thành tay đờn giỏi.

Vắng bóng truyền nhân

Chơi được nhiều nhạc cụ nhưng cây đờn sến vẫn luôn theo Hai Đức trong suốt thăng trầm cuộc sống, trên sân khấu cải lương, trên sóng phát thanh truyền hình, trong các cuộc liên hoan thi thố hay lúc thất chí đi bán quần áo dạo ở khắp vùng Rạch Giá, Cà Mau. Tiếng sến theo ông qua nhiều hoàn cảnh, có lúc nó như lạ, như thiếu mà tâm trạng đòi hỏi dù ngón đờn có điêu luyện cũng không “chiều” theo được. Năm 1990, Hai Đức thấy cần cho cây sến thêm dây để nhịp vui thêm giòn, để nhịp buồn thêm lắng.

Sáng chế và được chấp nhận, hơn 30 năm, đờn sến 3 dây của ông len lỏi vào đời sống âm nhạc. Nhiều lúc người ta giật mình biết tới và muốn ông biểu diễn và đều có chung nhận xét với ngón đờn của người nghệ nhân này, đờn sến 3 dây đã đạt tới một giá trị khác mà ít ai tưởng tới. Tuy nhiên, cũng không ít người hoài nghi về tính lưu truyền của loại đờn này, bởi chỉ ở trong tay Hai Đức nó mới phát huy được công hiệu bằng sự sáng tạo và đòi hỏi của người đờn. Lúc song thinh hay xuống sàn, người ta đã vốn hài lòng với cây sến cổ.

Trở lại nghiệp đờn lúc cuộc sống còn thắt ngặt, Hai Đức phải “chạy sô” cho các quán nhậu, phục vụ tiệc tùng… Cây sến lại nhẫn nại như người chia sẻ, nhấn gằn những khi buồn giận, trải lòng như “kể thêm” cho người phong trần những lúc tri âm. Sến 3 dây được biết đến nhiều cũng trong những lần ông mang đờn đi biểu diễn, thi thố khắp nơi. Nhiều bạn đờn biết được đã nhờ Hai Đức làm cho cây đờn 3 dây. Ông rất sẵn lòng làm đờn gửi tặng và cũng mong tìm được người để lưu truyền tâm huyết.

Hơn 30 năm cùng cây sến 3 dây, vinh quang cũng lắm, cơ cực cũng nhiều nhưng Hai Đức đến giờ vẫn chưa tìm được người để kế thừa ngón đờn tuyệt kỹ. Ông nói, để truyền thụ được sến 3 dây cũng rất cần người cảm nhận được nó. Trẻ thì ít người cảm thụ được, còn khi cảm thụ được thì… đã già. Thêm nữa, để truyền dạy được sến 3 dây thì tốt nhất là người học… chưa biết đờn sến 2 dây. Đờn sến bây giờ lại rất ít người theo học, vì dễ đờn, nhưng rất khó để đờn hay.

Dù tri âm, tri kỷ cũng nhiều, nhưng ngón sến lão làng này vẫn mòn mỏi đợi truyền nhân.

“Cây đờn sến cải tiến 3 dây từ 12 phím thành 14 phím cho đúng 2 bát bộ trong mỗi dây, với âm vực: dây 1 (dây buông): liêu – tương đương nốt là; dây 2 (dây buông): xang – tương đương rê; dây 3 (dây buông): hò – tương đương la. Thật tuyệt khi sử dụng đờn sến 3 dây để đờn Xuân nữ, Bài chòi Nam Trung bộ, hay những nhạc phẩm mang âm hưởng dân ca như Một lần dang dở của Nhật Ngân, Điệu buồn phương Nam của Vũ Đức Sao Biển… và đặc biệt là Dạ cổ hoài lang của nhạc sĩ Cao Văn Lầu” – (nhà văn Lê Đình Bích).

Đàn Sến

(Võ Thanh Tùng)

I. Giới thiệu sơ lược:

Đàn Sến là nhạc khí khá phổ biến trong Dân tộc Việt, đặc biệt là ở miền Nam.

II. Xếp loại:

Đàn Sến là nhạc khí dây gảy loại có dọc (cần đàn), một số các nước khác ở Châu Á cũng có. Ðàn Sến được nhập vào Việt Nam và trở thành đàn Việt Nam.

III. Hình thức cấu tạo:

Đàn Sến dây gảy, có hai dây.

1- Thùng đàn: hình hoa đào sáu cánh hoặc hình lục giác, đường kính 28 cm. 2- Mặt đàn: mặt đàn và đáy đàn làm bằng gỗ nhẹ, xốp, để mộc, trên mặt đàn có ngựa đàn để mắc dây. Thành đàn dầy 6cm làm bằng gỗ cứng. 3- Dọc đàn (cần đàn): dài 70 cm, làm bằng gỗ cứng đàn có 17 phím, phím đàn được gắn dựa theo thang âm 7 cung chia đều của Dân tộc. 4- Dây đàn: đàn có 2 dây bằng tơ se, nay thay bằng nylông, được lên cách nhau quãng 5 đúng: Sol1 -Rê2 5- Bộ phận lên dây: có 3 trục gỗ nhưng chỉ sử dụng hai trục để lên dây còn 1 để trang trí. Bộ phận lên dây được cải tiến để dây không bị chùng xuống. 6- Phím gảy đàn: nghệ nhân gảy đàn bằng miếng nhựa với những ngón gảy, hất, vê…

IV. Màu âm, Tầm âm:

Màu âm Ðàn Sến trong trẻo, tươi sáng gần với Ðàn Nguyệt nhưng ít ngân vang hơn. Tầm âm Ðàn Sến rộng hơn hai quãng 8. Từ: Sol1 – Si3

Ví dụ: (170-2)

Ví dụ: (171-3)

Ví dụ: (172-4)

Ví dụ: (173-5)

Ví dụ: (174-15)

Ví dụ: (175-16)

Ví dụ: (176-17)

Ví dụ: (177-18)

Ví dụ: (178-19)

Ví dụ: (179-20)

V. Kỹ thuật diễn tấu:

Tư thế đàn:

1-Ngồi thấp: xếp chân trên chiếu. 2-Ngồi thẳng trên ghế, đàn được đặt ngang tầm tay.

Kỹ thuật tay trái:

Có ngón láy, ngón luyến, ngón bật, ngón mổ, ngón bịt và đặc biệt là ngón vuốt, ngón nầy thường kết hợp với ngón vê của tay phải, Ðàn Sến có khả năng chạy rất linh hoạt có thể đánh bán âm, 3/4 âm, 1/4 âm.

Kỹ thuật tay mặt:

Ngón phi: nghệ nhân sử dụng miếng gảy bằng tay mặt, hiệu quả của ngón phi gần như ngón ve.

Ngón vê: ngón vê là gảy liên tiếp lên dây đàn, có thể vê bằng miếng gảy hoặc bằng ngón tay và vê trên một dây hoặc hai dây. Ngón vê thể hiện tính chất dồn dập, sôi nổi và có thể vê trên nốt ngân dài hoặc ngắn, giống như kỹ thuật Trémolo của Ðàn Mandoline.

Ví dụ: (181-7)

Ngón nhấn: là bấm và ấn mạnh trên dây đàn làm cho tiếng đàn cao lên, có nhiều cách thực hiện ngón nhấn.

Ví dụ: (182-11)

Ngón luyến: tạo cho hai âm nối liền nhau, luyến với nhau nghe mềm mại như tiếng nói với nhiều thanh điệu, tình cảm. Khi đánh ngón nhấn luyến tay phải chỉ gảy một lần, ký hiệu ngón luyến là mũi tên đi vòng lên hay vòng xuống đặt từ nốt nhấn đến nốt được nhấn tới.

Ví dụ: (185-12)

Ngón vuốt: ký hiệu ngón vuốt: vuốt không vê dùng 1 gạch nối giữa hai nốt. Vuốt có vê dùng 1 gạch chéo nối giữa hai nốt đồng thời gạch 3 gạch chéo ở nốt nhạc có đuôi, nếu nốt nhạc không có đuôi thì gạch hai gạch chéo ở trên hoặc ở dưới nốt.

Ví dụ: (183-9)

Ví dụ: (184-10)

Chồng âm – hợp âm: của Ðàn Sến rất thuận lợi, đặc biệt những thế bấm phía dưới cần đàn, Ðàn Sến đảm nhiệm việc đánh các chồng âm, hợp âm chính. Ðàn Sến có phím nên có thể đánh được nhiều kiểu chồng âm, hợp âm, nếu đàn bằng miếng gảy: đánh được cùng một lúc trên các dây cách nhau.

Ví dụ: (186-13)

Ví dụ: (187-14)

Ví dụ: (188-21)

Ví dụ: (189-22)

VI. Vị trí Ðàn Sến trong các Dàn nhạc:

Đàn Sến thường được sử dụng trong Dàn nhạc Sân khấu Tuồng, Cải Lương.

oOo

Hậu Tổ Nhạc Khị và cây Đàn Sến ba dây: https://www.youtube.com/watch?v=0cn2Uk0nxnY

Đàn Sến 3 dây: https://www.youtube.com/watch?v=OXnYqvPHvTE

Đàn Sến trong cổ nhạc miền Nam:

Đàn Sến – Chí Tâm ca Dạ Cổ Hoài Lang: https://www.youtube.com/watch?v=Rvb1NjWjWcQ

Share this:

• Facebook
• Email
• More

• Print
• Twitter
• Reddit

Like Loading...

Related