Nhiễm Sán Lá Gan Và Sán Máng Gây Ung Thư: Đừng Chủ Quan

Sán lá gan gây ung thư bàng quang, sán máng gây ung thư đường mật khi chúng ký sinh trong cơ thể.

ThS.BS Nguyễn Thành Trung – Bác sĩ khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, ung thư có thể do nhiều điều kiện môi trường và sinh lý gây ra. Nhiễm virus, vi khuẩn và ký sinh trùng đã được xác định là yếu tố môi trường có liên quan đến khả năng gây ung thư ở người.

Các nhà khoa học ước tính, hơn 15% khối u ác tính được khảo sát trên thế giới có thể do nhiễm trùng. Con số này cao hơn ở các nước đang phát triển với mức 22% so với khoảng 7% ở các nước đang phát triển. Tỷ lệ mắc bệnh ác tính do nhiễm trùng là khoảng 1,2 triệu trường hợp mỗi năm. (1)

Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, một số ký sinh trùng chẳng hạn như Schistosoma haematobium (sán máng) và Opisthorchis viverrini (sán lá gan) được phát hiện có liên quan chặt chẽ với ung thư bàng quang và ung thư đường mật.

1. Nhiễm sán lá gan gây ung thư đường mật
2. Nhiễm sán máng gây ung thư bàng quang

Nhiễm sán lá gan gây ung thư đường mật

Opisthorchis viverrini và Clonorchis sinensis là hai loại sán lá gan (một loại giun dẹt) có liên quan đến việc tăng nguy cơ phát triển ung thư đường mật. Các ống dẫn mật là các ống kết nối gan với ruột. Bệnh xảy ra chủ yếu ở các nước Đông Á, Đông Nam Á và hiếm gặp ở các khu vực khác trên thế giới. (2)

Ấu trùng sán lá gan trong tá tràng và hỗng tràng di chuyển qua ống vater (​​nhú tá lớn) trong ống mật. Chúng sẽ ký sinh, phát triển thành sán trưởng thành tại đây và có thể sống đến 30 năm.

Bác sĩ Trung cho biết, ăn cá sống, ngâm chua, nấu chưa chín hoặc thói quen ăn thực phẩm sống như rau sống, các loại thủy sinh sống và uống nước chưa đun sôi có thể nhiễm ký sinh trùng. Những người bị nhiễm sán lá gan mạn tính thường không có triệu chứng cụ thể, không đặc hiệu có thể nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Các trường hợp có triệu chứng thường bị đau ở hạ sườn phải (thường gặp ở phụ nữ), tiêu chảy, chán ăn, khó tiêu,…

Nhiễm sán lá gan có thể gây to gan, viêm gan, áp xe gan,… nhưng biến chứng nghiêm trọng nhất là tăng khả năng nhạy cảm với ung thư đường mật. O.viverrini là một chất gây ung thư nhất định ở người do sán lá gan tiết ra.

Cơ chế gây ung thư mật ở sán lá gan là chúng gây viêm các tế bào tại đường mật. Các tế bào tại chỗ viêm phóng ra các gốc oxy phản ứng và các gốc nitơ hoạt tính có khả năng gây hại cho ADN, protein và màng tế bào, làm thay đổi hoạt động của enzym và biểu hiện gen, do đó có thể gây ung thư. Hơn nữa, tình trạng viêm mạn tính dẫn đến gia tăng chu kỳ tổn thương tế bào và tăng sinh tế bào bù đắp, do đó thúc đẩy tân sinh. Các tế bào sinh ung thư có thể ức chế các gen ức chế khối u hoặc trực tiếp kích thích sự phát sinh.

Nhiễm sán máng gây ung thư bàng quang

Cơ quan Quốc tế về Nghiên cứu ung thư (IARC) coi nhiễm S. haematobium (sán máng) là nguyên nhân chính gây ra ung thư bàng quang với nguy cơ liên quan cao gấp 5 lần so với nhóm không nhiễm sán.

Có 5 loài sán máng lây nhiễm sang người là S.haematobium, S. mansoni, S. japonicum, S. intercalatum và S. mekongi, nhưng hầu hết các bệnh nhiễm trùng ở người là do S. haematobiumand S. mansoni.

Bệnh sán máng do sán lá (sán lá máu) chi Schistosoma gây ra. Các ký sinh trùng vượt qua vòng đời của chúng trong vật chủ chính là động vật có vú, bao gồm cả con người và vật trung gian là các loài không xương sống, chủ yếu là ốc nước ngọt. Ấu trùng Schistosoma được thả từ ốc vào nước ngọt, chúng sống tự do và xâm nhập qua da của vật chủ khi tiếp xúc. Ký sinh trùng phát triển thành sán và di chuyển theo đường máu đến gan để phát triển thành sán trưởng thành, sau đó chúng sẽ đẻ trứng vào máu. (3)

Một số cơ chế gây ung thư bàng quang của sán máng S. haematobiumin là quá trình xơ hóa do trứng sán có thể tạo ra sự tăng sinh, tăng sản và chuyển sản. Tất cả đều là những thay đổi tiền ung thư có thể giải quyết được. Nhiễm trùng và tăng đào thải Nitrosamine từ tiền chất của sán máng trong nước tiểu cũng là chất gây ung thư bàng quang. Ứ đọng nước tiểu cho phép các chất gây ung thư nội sinh tập trung dẫn đến sự hấp thụ của chúng từ nước tiểu và tiếp xúc với biểu mô bàng quang.

Nhiễm sán máng hầu như không bộc lộ triệu chứng rõ ràng, nếu có sẽ thường là phát ban, ngứa sẩn da tại chỗ ấu trùng xâm nhập; sốt cấp tính sau khi sán đẻ trứng 2-4 tuần với sốt, ho, buồn nôn, đau bụng, đau cơ, nổi mày đay. Tình trạng mạn tính có thể có các triệu chứng viêm loét niêm mạc ruột, chảy máu, tiêu chảy, xơ hóa khu trú, lỗ rò, lách to, loét thành bàng quang,… gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Ung thư biểu mô tế bào bàng quang là biến chứng nghiêm trọng nhất do loài sán này gây ra.

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới, có nhiều hệ thống sông, ngòi, ao, hồ nên các loài cá, ốc, cua nước ngọt rất phát triển. Đây là điều kiện thuận lợi cho các loài ký sinh trùng như sán lá gan và sán máng tồn tại.

Theo bác sĩ Trung, nhiễm ký sinh trùng là một yếu tố môi trường gây ung thư có thể thay đổi được, vì vậy, tránh nhiễm ký sinh trùng là một cách chủ động để phòng ngừa bệnh ung thư. Người dân nên thực hành thói quen ăn chín, uống sôi; không ăn đồ ăn tái sống như các loại gỏi cá, gỏi ốc; không uống nước chưa đun sôi, không dùng nước hoặc tắm gội ở những vùng nước bị ô nhiễm; không thải phân và nước thải sinh hoạt trực tiếp ra môi trường hoặc dùng tưới cho rau. Bên cạnh đó, chúng ta cần thực hành tẩy giun, sán định kỳ (mỗi 6 tháng một lần); rửa tay bằng xà bông sát khuẩn trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh; thăm khám sức khỏe định kỳ và đến bệnh viện khi có các triệu chứng nghi ngờ nhiễm sán.

Để đặt lịch khám với các chuyên gia Ung bướu, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể liên hệ:

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội:
  • 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, Hà Nội
  • Hotline: 024 3872 3872 – 024 7106 6858
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM:
  • 2B Phổ Quang, P.2, Q.Tân Bình, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Quận 8:
  • 316C Phạm Hùng, P.5, Q.8, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7:
  • 25 Nguyễn Hữu Thọ, P.Tân Hưng, Q.7, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Fanpage: https://www.facebook.com/benhvientamanh/
• Website: https://tamanhhospital.vn

“Chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời và phòng ngừa các bệnh nhiễm ký sinh trùng có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh ung thư”, bác sĩ Trung nhấn mạnh.