Sán Máng - Ký Sinh Trùng Phổ Biến Nhưng ít được Biết đến

1. Bệnh sán máng là gì?

Bệnh sán máng (còn có tên khác là bilharzia, sốt ốc, hay sốt Katayama) do Schistosoma gây ra. Có nhiều loại gây bệnh ở người, trong đó có 3 loài gây bệnh nhiều nhất là sán máng S. hamatobium; S.mansoni và S.japonicum.

Bệnh thường gặp ở các vùng nước ngọt, trẻ em và những người thường xuyên tiếp xúc với nước như nông dân, ngư dân sẽ có nguy cơ mắc cao. Ấu trùng sán chui qua da và xâm nhập vào cơ thể để phát triển và gây bệnh.

1.1. Hình thể của sán

- Sán máng đực dài 4 - 15mm, rộng 1mm. Con cái dài 20mm, thường có màu trắng. Bụng con đực có hốc hình máng cho con cái nằm. Sán đực và cái nằm với nhau theo cặp không tách rời.

- Trứng sán có hình cầu hoặc bầu dục, có 1 gai nhỏ (vị trí gai tùy vào loài khác nhau). Trung bình một ngày sán trưởng thành có thể đẻ từ 90 - 250 trứng.

Hình ảnh sán trưởng thành và trứng sán

1.2. Chu kỳ phát triển của sán

- Sán sống ký sinh trong máu. Con cái đẻ trứng, trứng xâm nhập vào mao mạch đến ruột và bàng quang để theo phân và nước tiểu ra ngoài ngoại cảnh.

- Trứng rơi xuống nước sẽ nở thành ấu trùng lông sống ký sinh trong ốc. Sau đó phát triển thành ấu trùng đuôi rời khỏi ốc bơi trong nước (quá trình này mất khoảng 32 tuần), và sau đó xâm nhập qua da người vào cơ thể. Ấu trùng chui vào các mao mạch nhỏ đến tĩnh mạch cửa phát triển thành sán trưởng thành sau 60 ngày.

- Sán trưởng thành có thể sống trên cơ thể người trung bình 3 - 5 năm, nhưng có khi lên tới 20 - 30 năm.

Chu kỳ phát triển của sán

2. Triệu chứng lâm sàng của bệnh sán máng?

Các triệu chứng của bệnh có thể điển hình hoặc không tùy thuộc loại sán máng bạn nhiễm phải và giai đoạn của bệnh.

+ Ngứa ngáy, ban đỏ khi ký sinh trùng xâm nhập qua da.

+ Sốt, ớn lạnh, nổi hạch, sưng gan và lách.

+ Tổn thương nhu mô gan làm tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

+ Đau bụng, tiêu chảy, xuất huyết tiêu hóa, đi ngoài phân đen lẫn máu.

+ Tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ra máu.

+ Khó thở, ho ra máu.

+ Chóng mặt, hoa mắt, đau đầu, tê chân.

Ban đỏ trên da khi ký sinh trùng xâm nhập

- Các triệu chứng âm thầm ít rầm rộ nên bệnh nhân rất dễ bỏ qua. Nếu không phát hiện và điều trị bệnh kịp thời có thể gây các biến chứng ở các cơ quan: tiết niệu, tiêu hóa,...

3. Các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán bệnh sán máng

3.1. Xét nghiệm phân, nước tiểu trực tiếp tìm trứng ký sinh trùng

Đối với mẫu phân: Phòng xét nghiệm sẽ tiến hành xử lý mẫu phân, nhỏ dung dịch nước muối sinh lý và Lugol lên tiêu bản và soi tươi trực tiếp dưới kính hiển vi quang học để tìm trứng sán trong mẫu phân.

Hình ảnh trứng sán soi dưới kính hiển vi

Đối với mẫu nước tiểu: Cần tiến hành ly tâm lấy cặn nước tiểu, sau đó cho cặn này vào nước ấm nếu có trứng sán trong mẫu thì sau vài giờ trứng sẽ nở thành ấu trùng lông, soi dưới kính hiển vi độ phóng đại x10 hoặc x40 thấy ấu trùng di động rõ.

Xét nghiệm nước tiểu tìm trứng sán

Đây là các phương pháp đơn giản, dễ thực hiện, không đòi hỏi các kỹ thuật hay máy móc chuyên sâu. Chi phí thực hiện rẻ, thời gian xét nghiệm nhanh chóng và rất có ý nghĩa trên lâm sàng nếu xét nghiệm tìm thấy hình ảnh trứng sán.

Tuy vậy thì độ nhạy của xét nghiệm lại không cao, dễ gây âm tính giả trong trường hợp mẫu bệnh phẩm có số lượng trứng sán ít. Vì vậy để tăng khả năng bắt gặp được ký sinh trùng trong mẫu phân hay nước tiểu được tốt thì cần lấy mẫu ít nhất 3 lần trong 3 ngày liên tiếp.

3.2. Xét nghiệm huyết thanh học

Mẫu máu của bệnh nhân được ly tâm lấy huyết thanh, sau đó tiến hành xét nghiệm chẩn đoán gián tiếp bằng các phương pháp phản ứng ngưng kết kháng nguyên, hoặc ELISA tìm kháng thể đặc hiệu.

Hiện nay hai phương pháp xét nghiệm phổ biến là xét nghiệm trực tiếp tìm trứng sán trong mẫu phân, nước tiểu và phương pháp huyết thanh học. Ngoài ra bác sĩ có thể tiến hành kết hợp thêm các xét nghiệm khác như: Sinh thiết các mô nghi ngờ nhiễm sán, tổng phân tích máu xem số lượng bạch cầu ưa acid, xét nghiệm sinh hóa (chức năng gan, thận,…).

4. Điều trị khi nhiễm sán

Khi được chẩn đoán mắc bệnh sán máng, bác sĩ sẽ dựa trên tình hình thể trạng cũng như giai đoạn mắc bệnh để đưa ra phác đồ phù hợp nhất.

Hiện nay thuốc đầu tay được sử dụng là Praziquantel được WHO khuyến cáo sử dụng điều trị.

Thuốc Praziquantel dạng viên

5. Những thói quen giúp bạn phòng tránh bệnh

Nhiễm bệnh sán máng có thể để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng, do đó cần thực hiện các biện pháp phòng chống chủ động để hạn chế nguy cơ nhiễm bệnh:

- Tẩy giun định kỳ 6 tháng để phòng tránh các loại giun sán thường gặp.

- Đảm bảo ăn chin, uống sôi, đảm bảo vệ sinh khi ăn uống.

- Vệ sinh cá nhân, môi trường sống xung quanh.

- Không tắm hoặc bơi lội ở các khu vực ao hồ, sông suối. Nếu phải tiếp xúc với những vùng nước này thì nên có đồ bảo hộ (quần áo, giày ủng).

Nếu bạn có những thắc mắc hay cần được tư vấn về các vấn đề sức khỏe, thì đừng ngần ngại gọi ngay số tổng đài 1900565656 của Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC để được đội ngũ bác sĩ và các chuyên gia hàng đầu giải đáp.

Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC với gần 25 năm kinh nghiệm. Luôn tự hào đem đến cho bạn sự phục vụ tận tâm, với trung tâm xét nghiệm có những trang thiết bị hiện đại tự động hóa. Với các chứng nhận quốc tế có được, chúng tôi cam kết về chất lượng xét nghiệm chính xác, nhanh chóng.

Hiện tại chúng tôi có ba cơ sở khám trực tiếp tại Hà Nội:

Cơ sở 1: Số 42 Nghĩa Dũng, Ba Đình, Hà Nội

Cơ sở 2: Số 99 Trích Sài, Tây Hồ, Hà Nội

Cơ sở 3: Số 03 Khuất Duy Tiến, Thanh Xuân, Hà nội.