Nội Dung Chính Bài Hai đứa Trẻ | Văn 11 Tập 1 | Tech12h

[toc:ul]

A. Ngắn gọn những nội dung chính

1. Giới thiệu chung

• Tác giả: Thạch Lam (1910 - 1942) là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn, văn chương của ông lại hướng về cuộc sống của tầng lớp tiểu tư sản, tri thức nghèo và người lao động.
• Tác phẩm: Tác phẩm có lẽ được gợi lên từ những câu chuyện cảnh đời nơi phố huyện Cẩm Giàng, Hải Dương quê ngoại với những kỉ niệm tuổi thơ của tác giả, được in trong tập Nắng trong vườn năm 1938.

2. Phân tích văn bản

a. Bức tranh phố huyện tăm tối quẩn quanh và tâm trạng của Liên

• Cảnh ngày tàn
• Âm thanh: tiếng trống thu không nhỏ dần từ xa vọng lại, tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng, tiếng muỗi vo ve.
• Màu sắc: “chân trời phương tây đỏ rực như lửa cháy và những áng mây ánh hồng như hòn than sắp tàn”, “màu đen của dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời”
• Âm thanh và màu sắc gợi nỗi buồn thấm thía, cảm giác tàn lụi
• Không gian hẹp như bị chặn lại
• Từng bước chân thời gian chầm chậm bước tới chiều rồi tối
• Qua ngòi bút của Thạch Lam buổi chiều như buồn hơn, ngày tàn đến nhanh hơn, phố huyện phơi bày vẻ tiêu điều xác sơ, mòn mỏi
• Tâm trạng của Liên: Tâm hồn cô bé nhạy cảm, tinh tế, xao xuyến một nỗi buồn man mác: “Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn”

• Cảnh chợ tàn
• Hình ảnh chợ huyện lúc vãn: “trên nền chợ đầy rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía”
• Những đứa trẻ nghèo nhặt rác, chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre hay bất cứ cái gì có thể dùng được.....
• Tâm trạng Liên: động lòng thương cảm
• Những con người nơi phố huyện
• Mẹ con chị Tí: Ngày ngày mò cua bắt ốc, đêm đến lại lầm lũi dọn hàng nước, khách hàng toàn là những người dưới đáy xã hội, dẫu chả kiếm được bao nhiêu nhưng đêm nào mẹ con chị Tí cũng dọn hàng ⇒ Mẹ con chị đang cầm cự trong sự sống
• Chị em Liên với của hàng tạp hóa sơ sài.... chẳng đáng là bao
• Bà cụ Thi là nhân vật điển hình cho số phận tàn tạ trong cái đêm đen của xã hội ấy
• Diễn biến tâm trạng Liên thể hiện một tâm hồn tinh tế nhạy cảm và đồng cảm với những con người không tương lai, không hạnh phúc.

b. Tâm trạng của Liên trong đêm tối và trước những ngọn đèn

• Cảnh phố huyện về đêm
• Khung cảnh
• Bóng tối bao la phủ trùm tất cả, cả phố huyện chìm trong bóng tối
• Ánh sáng nhỏ bé yếu ớt chỉ là quầng, à khe, là vệt, là chấm và cuối cùng chỉ là hột sáng thưa thớt

Có sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối, hình ảnh ngọn đèn leo lét nơi quán hàng chị Tí là biểu tượng cho kiếp sống nhỏ nhoi lay lắt, mù tối của những người cùng khổ trong biển đêm mênh mông của cuộc đời. Ngọn đèn ấy tuy yếu ớt nhưng vẫn là niềm lạc quan sống của những kiếp người nhỏ bé vô danh, vô nghĩa không tương lai, hạnh phúc trong xã hội cũ

• Sinh hoạt của con người: Nghèo khổ, nhàm chán, tẻ nhạt, vô vị
• Các nhà đóng cửa im lìm
• Gánh phở của bác Siêu so với mẹ con chị Tí có phần khấm khá hơn nhưng lại đứng trước nguy cơ đáng sợ hơn: thất nghiệp. Bởi ở vùng quê này thứ quà của bác Siêu là một thứ quà xa xỉ.
• Vợ chồng bác Sẩm sống trong cảnh màn trời chiếu đất, trông chờ vào của bố thí ở nơi đây => sự trông chờ trong vô vọng.
• Mẹ con chị Tí: hàng nước đơn sơ
• Chị em Liên: quán nhỏ

• Tâm trạng của Liên
• Đêm tối với Liên quen lắm, chúng chẳng đáng sợ.
• Rồi Liên hoài tưởng về quá khứ tươi đẹp ở Hà Nội, nơi có một vùng sáng rực và lấp lánh
• Như mọi người dân trong phố huyện Liên luôn mong chờ một cái gì đó mới mẻ, tươi sáng sẽ đến xua tan đi đêm đen âm u lụi tàn ở phố huyện

Bằng trái tim đôn hậu, dịu dàng Thạch Lam đã phát hiện ra những rung động sâu xa, những khao khát thầm kín trong cuộc đời những con người tưởng như hoàn toàn an phận ấy

c. Tâm trạng đón đợi tàu

• Tâm trạng chờ đợi
• An dù buồn ngủ ríu cả mắt nhưng vẫn dặn chị tàu đến nhớ đánh thức em
• Còn Liên ngồi yên không động đậy ngắm nhìn sao trời....
• Tâm trạng đón tàu
• Nhìn thấy ánh đèn ghi từ xa nghe tiếng còi vọng lại Liên đã vội vã gọi em dậy
• Rồi tàu đến Liên dắt em đứng dậy để nhìn đoàn xe vụt qua
• Tâm trạng khi tàu đi qua
• Ngẩn ngơ, nuối tiếc
• An băn khoăn nghĩ ngợi: “Tàu hôm nay không đông chị nhỉ?” Còn Liên lặng theo mơ tưởng
• Ý nghĩa của việc đợi tàu
• Đợi tàu là nếp sống nhu cầu không thể thiếu của chị em Liên
• Đợi tàu để được cháy lên khao khát đổi đời

Qua việc đợi tàu Thạch Lam thể hiện thái độ vừa cảm thương xót xa trước cuộc sống lay lắt bế tắc của những kiếp người nhỏ bé nhất là những đứa trẻ vừa nâng niu trân trọng khát vọng vươn ra ánh sáng, khát vọng đổi đời ở những con người ấy.

B. Phân tích chi tiết nội dung bài học

1. Tóm tắt nội dung

Truyện xoay quanh hai đứa trẻ Liên và An. Chúng đã từng có một cuộc sống đầy đủ vui vẻ ở Hà Nội. Do gia đình sa sút, hai đứa trẻ phải về sống nơi phố huyện - một cuộc sống nghèo khổ, đơn điệu. Trong một buổi chiều tà, nhìn thấy những đứa trẻ đi nhặt nhạnh đồ thừa, Liên cảm thấy lòng man mác buồn. Xung quanh chị em Liên là cuộc sống tàn lụi của chị Tí, bác Siêu, bác Sẩm.... Thế nhưng chừng ấy người sống trong bóng tối vẫn hy vọng cái gì đó tươi sáng hơn. Mong ước ấy được thể hiện qua việc chờ chuyến tàu đêm chạy qua phố huyện. Chuyến tàu đêm từ Hà Nội về, ầm ầm lăn bánh qua phố huyện rồi khuất dạng, im tiếng trong trời đêm sâu thẳm. Lúc đó người buôn bán ở phố huyện mới dọn hàng sau một tối ế ẩm để trở về nhà. Còn hai đứa trẻ dần dần chìm vào giấc ngủ yên tĩnh.

2. Phân tính chi tiết tác phẩm

a. Cảnh phố huyện lúc chiều tàn

• Thời gian trong truyện là vào buổi chiều tối. Không gian được miêu tả là ở phố huyện. Ánh sáng được dùng từ ngọn đèn dầu. Mọi cuộc sống sinh hoạt diễn ra đều được cảm nhận qua con mắt của Liên.
• Cuộc sống nơi đây đều gợi sự tàn tạ, hiu hắt. Đầu tiên, cảnh ngày tàn với tiếng trống, phương đông đỏ rực, tiếng ếch nhái, tiếng muỗi vo ve... bóng tối bắt đầu tràn ngập trong con mắt Liên. Tiếp đó, cảnh chợ tàn là mấy đứa trẻ nhặt nhạnh, mùi ẩm mốc quen thuộc, mùi riêng của quê hương... Liên thương bọn trẻ và cảm nhận rõ ràng thời khắc của ngày tàn. Có lẽ đáng thương nhất là cảnh kiếp người tàn tạ: Vợ chồng bác sẩm, gia đình chị Tý, bà cụ Thi điên, mấy đứa trẻ con nhà nghèo, bác Siêu, và chính cả hai chị em Liên...Thân phận tàn tạ đang héo mòn, con người hoà lẫn cùng bóng tối như những cái bóng vật vờ lay lắt, mong manh đang trôi theo thời gian.
• Ta thấy được cuộc sống ấy cứ đều đều, đơn điệu, lặp đi lặp lại buồn tẻ, nhàm chán đối với người dân phố huyện. Tất cả họ đang mong đợi một cái gì đó tươi mát thổi vào cuộc đời họ. Tác giả gợi nét vẽ âm thanh, ánh sáng, con người của bức tranh phố huyện tưởng chừng rời rạc, nhưng nó hoà quyện cộng hưởng trong hệ thống u buồn, trầm mặc, xót xa. Điểm thêm vào cuộc sống ấy là ngọn đèn dầu cùng bóng tối bao phủ, càng ngợi sự nghèo khổ lay lắt đến tội nghiệp.

b. Cảnh phố huyện lúc đêm khuya

• Khung cảnh thiên nhiên và con người đều ngập chìm trong bóng tối. Đường phố và các ngõ chứa đầy bóng tối. Bóng tối bao trùm tất cả, tràn ngập trong tác phẩm, tạo nên một bức tranh u tối, một không gian tù đọng, gợi cảm giác ngột ngạt. Bóng tối được miêu tả nhiều trạng thái khác nhau, có mặt suốt từ đầu đến cuối tác phẩm. Hình ảnh này gợi cho người đọc thấy một kiếp sống bế tắc, quẩn quanh của người dân phố huyện nói riêng và nhân dân trước cách mạng tháng Tám nói chung. Đó chính là biểu tượng của những tâm trạng vô vọng, nỗi u hoài trong tâm thức của một kiếp người.
• Nhịp sống của những người dân nơi phố huyện được tác giả nhắc đến như tối đến mẹ con chị Tý dọn hàng nước. Đêm về bác phở Siêu xuất hiện. Trong bóng tối gia đình bác hát Sẩm kiếm ăn. Khi bóng tối tràn ngập là lúc bà cụ Thi điên đến mua rượu uống. Còn Liên, đêm nào cũng ngồi lặng ngắm phố huyện và chờ tàu. Cuộc sống cứ lặp đi lặp lại đơn diệu, buồn tẻ với những động tác quen thuộc, những suy nghĩ mong đợi như mọi ngày. Ai cũng mong đợi “một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày”
• Biểu tượng ngọn đèn dầu nơi phố huyện là một hình ảnh mang tính nghệ thuật cao. Ngọn đèn dầu được nhắc hơn 10 lần trong tác phẩm nhưng tất cả không đủ chiếu sáng, không đủ sức phá tan màn đêm, mà ngược lại nó càng làm cho đêm tối trở nên mênh mông hơn, càng ngợi sự tàn tạ, hắt hiu, buồn đến nao lòng. Ngọn đèn dầu chính là biểu tượng về kiếp sống nhỏ nhoi, vô danh vô nghĩa, lay lắt. Một kiếp sống leo lét mỏi mòn trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ, không hạnh phúc, không tương lai, cuộc sống như cát bụi. Cuộc sống ấy cứ ngày càng một đè nặng lên đôi vai mỗi con người nơi phố huyện
• Cả một bức tranh đen tối theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Những hột sáng của ngọn đèn dầu hắt ra giống như những lỗ thủng trên một bức tranh toàn màu đen.
• Tâm trạng của Liên bắt đầu nhớ lại những tháng ngày tươi đẹp ở Hà Nội. Cảnh vật phố huyện tuy buồn nhưng thân thuộc, gần gũi. Liên và An lặng lẽ ngắm các vì sao, lặng lẽ quan sát những gì diễn ra ở phố huyện và xót xa cảm thông, chia sẻ với những kiếp người nhỏ nhoi sống lay lắt trong bóng tối của cơ cực đói nghèo, tù đọng trong bóng tối của họ. Nỗi buồn cùng bóng tối đã tràn ngập trong đôi mắt Liên, nhưng trong tâm hồn cô bé vẫn dành chỗ cho một mong ước, một sự đợi chờ trong đêm.

c. Phố huyện lúc chuyến tàu đêm đi qua

• Hình ảnh con tàu lặp 10 lần trong tác phẩm.
• Chuyến tàu đêm qua phố huyện là niềm vui duy nhất trong ngày của chị em Liên. Nó mang đến một thế giới khác: ánh sáng xa lạ, âm thanh nao nức, tiếng ồn ào của khách...khác và đối lập với nhịp điệu buồn tẻ nơi phố huyện. Chuyến tàu ở Hà Nội về trở đầy ký ức tuổi thơ của hai chị em Liên, mang theo một thứ ánh sáng duy nhất, như con thoi xuyên thủng màn đêm, dù chỉ trong chốc lát cũng đủ xua tan cái ánh sáng mờ ảo nơi phố huyện.
• Việc chờ tàu trở thành một nhu cầu như cơm ăn nước uống hàng ngày của chị em Liên. Liên chờ tàu không phải vì mục đích tầm thường là đợi khách mua hàng mà vì mục đích khác. Đó là được nhìn thấy những gì khác với cuộc đời mà hai chị em Liên đang sống. Con tàu mang đến một kỷ niệm, đánh thức hồi ức về kỷ nịêm mà chị em cô đã từng được sống. Nó còn giúp Liên nhìn thầy rõ hơn sự ngưng đọng tù túng của cuộc sống phủ đầy bóng tối hèn mọn, nghèo nàn của cuộc đời mình. Liên là người giàu lòng thương yêu, hiếu thảo và đảm đang. Cô là người duy nhất trong phố huyện biết ước mơ có ý thức về cuộc sống. Cô mỏi mòn trong chờ đợi.

• Ý nghĩa biểu tượng của chuyến tàu đêm là biểu tượng của một thế giới thật đáng sống với sự giàu sang và sự rực rỡ ánh sáng. Nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh với người dân phố huyện. Qua tâm trạng của Liên tác giả muốn lay tỉnh ngững người đang buồn chán, sống quẩn quanh, lam lũ và hướng họ đến một tương lai tốt đẹp hơn. Đó là giá trị nhân bản của truyện ngắn này. Chuyến tàu đem còn là biểu tượng cho một cuộc sống sôi động, nhộn nhịp, vui vẻ, hiện đại. Dù chỉ trong giây lát nó cũng đưa cả phố huyện thoát ra khỏi cuộc sống tù đọng, u ẩn, bế tắc.

3. Tổng kết:

• Nội dung: Thạch Lam đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương với những sống cơ cực quẩn quanh, tăm tối ở phố huyện nghèo những ngày trước Cách mạng. Đồng thời ông cũng biểu lộ sự trân trọng ước vọng đổi đời mơ hồ trong họ
• Nghệ thuật: Cốt truyện đơn giản, nổi bật là những dòng tâm trạng chảy trôi, những cảm xúc, cảm giác mong manh, mơ hồ trong tâm hồn nhân vật. Bút pháp tương phản đối lập. Miêu tả sinh động những biến đổi tinh tế của cảnh vật và tâm trạng của con người. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, tượng trưng. Giọng điệu thủ thỉ, thấm đượm chất thơ chất trữ tình sâu sắc.
• Ý nghĩa: Truyện ngắn “Hai đứa trẻ” thể hiện niềm cảm thương chân thành của Thạch Lam đối với những kiếp sống nghèo khổ, chìm khuất trong mòn mỏi, tăm tối, quẩn quanh nơi phố huyện trước cách mạng và sự trân trọng với những mong ước nhỏ bé, bình dị mà tha thiết của họ.