Phân Biệt Gốm Sứ Cổ Và Gốm Sứ Giả Cổ CỤ THỂ Cho Mọi Người

Với những người chơi đồ gốm cổ chuyên nghiệp thì vấn đề phân biệt và nhận biết hàng thật hay hàng giả không còn là vấn đề quá khó khăn. Nhưng sẽ là một vấn đề không dễ dàng gì đối với những người không chuyên nghiệp, chưa có nhiều kinh nghiệm.

Vậy hãy cùng Xưởng chuyên sứ Vinaly chúng tôi tìm hiểu làm như thế nào để có thể phân biệt gốm sứ cổ và gốm sứ giả cổ một cách dễ dàng dành cho cả người không chuyên.

1. Gốm sứ cổ là gì? Gốm sứ giả cổ là như thế nào?

 Gốm sứ cổ là những món đồ gốm có niên đại từ hàng trăm năm, nghìn năm về trước, có hình dạng riêng, hoa văn riêng độc đáo. Thông thường mỗi sản phẩm chúng chỉ có một cái duy nhất, nên giá trị của của chúng đánh giá dựa trên niên đại, chất liệu làm nên sản phẩm gốm cổ đó.

Vì mang trên mình đặc thù “cổ”, nên những món đồ gốm sứ cổ đôi khi bị tác động bởi yếu tố thời gian, của quá trình khai quật nên không còn rõ hình thù, nét hoa văn mờ nhạt, khuôn hình cũng bị biến dạng. Chính vì vậy, những nghệ nhân tài hoa đã phục chế lại những món đồ cổ này về nguyên trạng của chúng theo cách chân thực nhất. Và những sản phẩm này chính là đồ gốm sứ giả cổ. Bởi vì yêu cầu tính chính xác từ chất liệu, hoa văn đến linh hồn của món đồ cổ, nên hiện không có nhiều nghệ nhân trong lĩnh vực này.

Và đây chính là lúc đặt ra thách thức cho những người đam mê đồ cổ. Làm như thế nào để phân biệt được chúng? Dưới đây là một số cách phân biệt gốm sứ cổ sẽ giúp bạn làm được điều ấy.

2. Phân biệt gốm sứ cổ và gốm sứ giả cổ qua những nốt gỉ sắt

Gốm sứ được làm hoàn toàn bằng đất sét, đây là chất liệu có chứa những khoáng chất và tạp chất li ti, bao gồm hạt sắt. Nên theo thời gian sẽ bị oxy hóa trong môi trường tự nhiên tạo thành những lớp gỉ sắt trên bề mặt sản phẩm.

Đây chính là dấu hiệu dễ nhận biết nhất của những món đồ cổ, các nhà sưu tầm, chuyên gia thẩm định thường dựa vào tình trạng của những nốt gỉ sắt này để xác định thời gian ra đời của một sản phẩm gốm sứ cổ. Tuy nhiên hiện nay những nốt gỉ sắt này đã có thể bị làm giả, nhưng không thể hoàn hảo và qua mắt của những người sưu tầm đồ cổ chuyên nghiệp được.

3. Nhận biết gốm sứ cổ qua lớp men lột (tuột)

Gốm sứ vốn được ưa chuộng hơn bởi độ bền, vẻ ngoài óng ả và mượt mà, có thể trở về tình trạng như mới dù đã nằm dưới đất hàng thế kỷ. Tuy nhiên, những sản phẩm gốm sứ cổ thường có một lớp men lột khiến bề mặt gốm trở nên mờ nhạt và trôi mờ đi những họa tiết hoa văn.

Nguyên nhân chính là trước khi đưa vào lò nung, các sản phẩm gốm sứ được tráng một lớp hỗn hợp chất lỏng dạng bùn có thành  phần chính là Silic dioxit. Dưới nhiệt độ nung cao, Silic dioxit tan chảy và chuyển hóa thành một lớp men trong suốt bao bọc bề mặt gốm, mang lại vẻ óng ả, mượt mà, giúp gốm sứ không bị ngấm nước. Có những khoảng thời gian, lớp men này được sử dụng để bảo vệ lớp hoa văn trang trí trên bề mặt gốm sứ.

Những sản phẩm gốm sứ mới sẽ có lớp bề mặt sáng bóng, phản chiếu tốt. Còn đối với sản phẩm gốm cổ sẽ có bề mặt không sáng bóng bằng, hơi mờ do sự tác động của thời gian.

>>> Tại Việt Nam làng gốm Bát Tràng nổi tiếng bởi kỹ thuật truyền thống và giá trị của nét gốm cổ, chính điều đó làm dấy lên nhiều đồ gốm sứ Trung Quốc trà trộn. Tham khảo ngay cách phân biệt gốm sứ Bát Tràng và gốm sứ Trung Quốc để phân biệt và chọn mua đúng giá trị nhé.

4. Phân biệt sứ cổ qua những vết rạn, đường nứt sợi tóc

Vết rạn trên sản phẩm gốm sứ hình thành do nguyên nhân từ sự thay đổi nhiệt độ đột ngột ở khâu cuối cùng của quá trình nung. Không khí lạnh bên ngoài đi nhanh hơn so với bề mặt của sản phẩm tạo thành những vết nứt nhỏ trên về mặt, hay thường gọi là vết rạn, đường nứt sợi tóc. Ngoài ra, vết rạn cũng có thể là quá trình hao mòn sau thời gian dài sử dụng tạo nên.

5. Xác định gốm sứ cổ qua sự biến dạng hình dáng bên ngoài

Hình dáng bên ngoài chính là đặc điểm thể hiện rõ nét nhất về thời gian hình thành của một sản phẩm gốm sứ.

Những sản phẩm đồ gốm sứ cổ Trung Quốc thời xưa được sản xuất cho những hoàng tộc hay quan lại được gọi là gốm sứ hoàng gia. Những sản phẩm này đòi hỏi độ hoàn hảo và sự tinh xảo cao đến từng chi tiết, nếu không đạt yêu cầu chúng sẽ bị loại bỏ.

Ngược lại với gốm sứ hoàng gia, gốm sứ thương mại yêu cầu không quá khắt khe, nhằm đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của người dân vùng Châu Á. Vì vậy, những sản phẩm gốm này thỉnh thoảng xuất hiện sự biến dạng, tạo nên nét đặc trưng riêng và tính chân thực cho sản phẩm.

Những sản phẩm gốm sứ thương mại bị tác động bởi những yếu tố môi trường trong quá trình nung, vành đế của sản phẩm được đặt trên cát nên một số vật thể nhỏ khác có thể bị dính vào đáy, ngoài ra còn có thể bị tro hoặc các vật liệu khác bay vào trong quá trình nung,…Vô tình tạo nên sự biến dạng cho sản phẩm gốm sứ.

6. Nhận biết qua sự co rút nước men trên gốm sứ cổ

Những sản phẩm gốm sứ cổ thường có hoa tiết được vẽ bằng tay trên nhiều lớp khác nhau. Những họa tiết trang trí dưới lớp men thường có thể tồn tại hàng trăm năm. Còn những hình vẽ phía ngoài nước men thường mờ đi do tiếp xúc trực tiếp với môi trường bên ngoài. Nên các sản phẩm gốm sứ cổ thường có lớp men bên ngoài mờ đi có dấu hiệu bị trôi, hao mòn theo năm tháng.

7. Phân biệt bằng những nốt sò bám, hàu bán

Những sản phẩm gốm sứ được tìm thấy từ dưới biển sâu thường có hiện tượng sò bám. Đây là dấu hiệu của một quá trình lâu dài nằm dưới biển sâu dẫn đến các sinh vật biển dần bám vào bề mặt của sản phẩm. Thời gian gian càng lâu, lượng sò, hàu bám vào càng nhiều. Và khi tìm thấy cũng không khó để loại bỏ đi lớp sò bám này ra khỏi bề mặt gốm sứ.

8. Kỹ thuật và công nghệ nhận biết gốm sứ cổ chuẩn xác

Để có thể nhận biết gốm sứ cổ chuẩn xác đòi hỏi một quá trình tiếp xúc và luyện tập. Dưới đây là những kỹ thuật mà những người chơi đồ cổ chuyên nghiệp thường sử dụng để nhận biết chuẩn xác về một sản phẩm gốm sứ cổ.

8.1 Kỹ thuật nhận biết sứ bằng cách xác định niên đại và màu sắc

Những kỹ thuật viên thường dựa trên cách xác định niên đại đồ cổ và màu sắc để xác định giá trị cũng như xác định thật giả cho một sản phẩm gốm sứ.

Thời kỳ đầu của ngành sản xuất gốm sứ men trắng xanh, những người thợ của Trung Quốc mua chất nhuộm màu xanh cô-ban từ các thương lái Ả Rập, thường được gọi là màu xanh Mohamadan. Màu xanh này có ánh tối và hầu hết sản phẩm được sản xuất thời kỳ này được trang trí màu xanh đậm. 

Vài thế kỷ sau đó, người Trung Quốc tìm ra cách tự sản xuất ra chất nhuộm màu xanh, có ánh tươi hơn. Vì vậy, các họa tiết trên các sản phẩm thời kỳ này có độ nhạt hơn và cũng đa dạng hơn về mức độ đậm nhạt trên họa tiết trang trí.

8.2  Khoảng thời xác đồ sứ cổ và họa tiết, hoa văn tương ứng

Ở mỗi thời đại sẽ có những họa tiết tiêu biểu khác nhau. Vào cuối đời nhà Nguyên và đầu nhà Minh, chùm nho là họa tiết trang trí quen thuộc. Sau này, họa tiết này dần trở nên lỗi thời và hạn chế được sử dụng.

Ngoài ra, những họa tiết đôi khi cũng được quyết định bởi phong cách riêng của mỗi người thợ. Có khoảng thời gian, Hoàng đế Trung Hoa là người quyết định họa tiết nào được trang trí trên đồ gốm sứ. Những con rồng có 5 vuốt là biểu tượng chỉ hoàng đế, vì thế hầu hết đồ gốm hoàng gia được trang trí hình rồng.

8.3 Kiểm tra cả thân và đế

Vào thế kỷ trước, số lượng khổng lồ gốm sứ đã bị đập vỡ. Đặc biệt, trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa, rất nhiều hàng gốm sứ cao cấp đã bị đập bể.

Ngày nay, những người sản xuất và bán gốm sứ thường tìm kiếm đế bình trong các mảnh vỡ đó và tạo tác các sản phẩm mới trên mảnh đế đó. Vì hiện có rất nhiều công trình xây dựng ở Trung Quốc, thật dễ dàng phát hiện ra những mảnh vỡ gốm sứ cổ được chất đống để tìm những mảnh đế như thế. Đây là một ý tưởng thông minh vì nhiều nhà sưu tập thường nhìn vào đế bình để xác định niên đại và nếu đó là đồ cổ.

8.4 Phân biệt gốm sứ cổ bằng công nghệ nhiệt quang

Công nghệ nhiệt quang là phương pháp phổ biến nhất để xác định đồ gốm cổ. Tuy nhiên phương pháp này lại có điểm yếu là phải tách một lượng lớn nguyên liệu dùng tạo ra đồ gốm để có thể thực hiện.

8.5 Nhận biết đồ gốm sứ cổ qua phân tích phổ quang

Phân tích quang phổ là một kỹ thuật khác để xác định đồ cổ. Tuy nhiên, những người làm đồ cổ giả đã có thể đính những dấu hiệu nhận biết đồ cổ giả để đánh lừa những những chuyên gia thẩm định.

Có một nơi chuyên gia sản xuất đồ gốm sứ Trung Hoa thời cổ ở thị trấn Cảnh Đức, ngày nay đã trở thành nơi chuyên sản xuất gốm sứ giả cổ Trung Quốc. Đất sét cao lanh ở đây có cấu tạo hóa học gần giống với loại dùng để sản xuất đồ gốm Trung Hoa từ hơn 6 thế kỷ nay.

Trên đây là những cách thường được sử dụng để phân biệt gốm sứ cổ và gốm sứ giả cổ mà Vinaly đã tóm lược. Ở Việt Nam cũng tồn tại nhiều làng gốm sứ cổ mang trên mình những nét đặc trưng và kỹ nghệ riêng mang đậm nét văn hóa dân tộc. Bạn có thể tham khảo những làng gốm sứ truyền thống Việt Nam để tìm hiểu thêm về những sản phẩm gốm sứ độc đáo mang đậm nét văn hóa dân tộc Việt.