Sơ đồ Tư Duy Bài Thơ Tràng Giang Dễ Nhớ, Hay Nhất

Sơ đồ tư duy Tràng giang dễ nhớ, (hay, ngắn gọn)

• Sổ tay toán lý hóa 12 chỉ từ 29k/cuốn

Trang trước Trang sau

Nhằm mục đích giúp học sinh dễ dàng hệ thống hóa được kiến thức, nội dung các tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 11, chúng tôi biên soạn bài viết Sơ đồ tư duy Tràng giang dễ nhớ, hay nhất với đầy đủ các nội dung như tìm hiểu chung về tác phẩm, tác giả, bố cục, dàn ý phân tích, bài văn mẫu phân tích, .... Hi vọng qua Sơ đồ tư duy Tràng giang sẽ giúp học sinh nắm được nội dung cơ bản của bài bài thơ Tràng giang.

• Phân tích bài Tràng giang - mẫu 1
• Phân tích bài Tràng giang - mẫu 2

Sơ đồ tư duy Tràng giang dễ nhớ, (hay, ngắn gọn)

Quảng cáo

Bài giảng: Tràng Giang - Cô Thúy Nhàn (Giáo viên VietJack)

A. Sơ đồ tư duy Tràng giang

B. Tìm hiểu bài bài thơ Tràng giang

I. Tác giả

- Huy Cận (1919-2005) quê ở làng Ân Phú, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.

- Ông tham gia hoạt động cách mạng và giữ nhiều trọng trách khác nhau

-Các tác phẩm chính:

+ Các tập thơ: Lửa thiêng, Vũ trụ ca, Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, Bài thơ cuộc đời, Những năm sáu mươi,...

+ Văn xuôi: Kinh cầu tự

⇒ Huy Cận là gương mặt tiêu biểu của thơ ca hiện đại

Quảng cáo

II. Tác phẩm

1. Thể loại:

Thất ngôn.

2. Hoàn cảnh sáng tác

- Xuất xứ: “Lửa thiêng”

- Hoàn cảnh sáng tác: Vào mùa thu năm 1939 khi đứng trước sông Hồng mênh mông sóng nước.

3. Phong cách sáng tác

- Huy Cận là nhà thơ lớn, một đại biểu xuất sắc của phong trào Thơ Mới với hồn thơ ảo não.

- Thơ Huy Cận hàm súc, giàu chất suy tưởng triết lí.

4. Bố cục:

- Phần 1 (khổ 1): Cảnh sông nước và tâm trạng buồn của thi nhân

- Phần 2 (khổ 2 + 3): Cảnh hoang vắng và nỗi cô đơn của nhà thơ

- Phần 3 (khổ 4): Khung cảnh hoàng hôn kì vĩ và tình yêu quê hương, đất nước của nhà thơ.

Quảng cáo

5. Giá trị nội dung:

Bài thơ bộc lộ nỗi sầu của một cái tôi cô đơn trước thiên nhiên rộng lớn, trong đó thấm đượm tình người, tình đời, lòng yêu nước thầm kín mà thiết tha

6. Giá trị nghệ thuật:

Bài thơ mang vẻ đẹp vừa cổ điển, vừa hiện đại

III. Dàn ý phân tích tác phẩm

1. Cảnh sông nước và tâm trạng buồn của thi nhân.

* Hai câu thơ đầu:

– Câu thơ mở đầu nhắc lại nhan đề “tràng giang” với cách điệp vần “ang”: gợi sự ngân vọng vang xa cổ kính.

– Từ láy “điệp điệp”, “song song”: Khung cảnh sông nước gắn với tâm trạng buồn da diết, khôn nguôi.

– Hình ảnh:

+ “Sóng”: gợi lên từng đợt như những nỗi buồn chồng chéo trong tâm trạng.

+ “Thuyền” và “nước”: vốn luôn giao hòa nhưng trong câu thơ này lại lạc điệu, li cách.

* Câu thơ thứ ba:

Quảng cáo

– Hình ảnh: “thuyền” và “nước” lặp lại từ câu thơ trên nhưng vẫn không hề có sự đồng điệu mà còn tan tác hơn với nghệ thuật đối “thuyền về” >< “nước lại”.

– Từ ngữ trực tiếp miêu tả cảm xúc “sầu trăm ngả”: nỗi buồn từ trong lòng người lan rộng ra khắp cảnh vật, đất trời.

* Câu thơ cuối:

– Hình ảnh độc đáo “củi một cành khô lạc mấy dòng: sự trôi nổi, bấp bênh của thân phận cỏ cây hay cũng là của số kiếp con người giữa cuộc đời sóng gió trăm ngả.

– Nghệ thuật đảo ngữ và đối lập: tăng sức gợi hình, gợi cảm và giá trị biểu đạt cho câu thơ.

2. Cảnh hoang vắng và nỗi cô đơn của nhà thơ

* Khổ 2:

* Hai câu thơ đầu:

– Từ ngữ:

+ Khổ thơ bắt đầu bằng một câu thơ với hai từ láy gợi hình “lơ thơ” và “đìu hiu”: gợi tả nỗi buồn và sự nhỏ nhoi, thưa thớt, lạnh lẽo.

+ Từ phiếm chỉ “đâu” kết hợp với âm thanh “tiếng làng xa” có hai cách hiểu:

Âm thanh rất nhỏ, rất khẽ của phiên chợ chiều đã vãn vọng về từ một nơi xa không xác định.

Không có âm thanh tiếng chợ chiều.

Dù là cách nào thì khung cảnh tràng giang đều hiện lên mênh mông, vắng vẻ, hiu hắt.

– Hình ảnh: được mở rộng ra so với khổ thơ trước. Bức tranh thiên nhiên ở đây không chỉ có mênh mông sông nước mà còn có cồn nhỏ, có gió thổi, có xóm làng, có nắng chiều, có trời cao… nhưng vẫn toát lên vẻ hiu quạnh, lặng ngắt. Những dấu hiệu của cuộc sống xuất hiện như những nốt nhạc cao hiếm hoi giữa bản đàn trầm buồn triền miên. Nó càng tô đậm thêm nỗi cơ đơn của con người.

* Hai câu thơ cuối:

– Hình ảnh “nắng xuống”, “trời lên”, “sông dài”, “trời rộng”, “bến cô liêu” đã vẽ nên một không gian rộng mênh mông, vô cùng, vô tận ở mọi sự vật, mọi chiều kích.

– Những tính từ gợi cảm xúc: “sâu chót vót”, “bến cô liêu” là sáng tạo đặc biệt của Huy Cận.

Không gian mở rộng ra ba chiều: sâu thăm thẳm, cao chót vót, rộng mênh mông.

* Khổ 3:

* Hình ảnh:

– Hình ảnh thực “bèo dạt về đâu hàng nối hàng”: những cánh bèo trôi nổi, phiêu dạt trên sông nước gây ám ảnh về số phận lạc lõng, cô đơn, vô định của con người trên dòng đời vô tận.

– Hình ảnh mong ước: con người mong muốn tìm tới những hình ảnh gần gũi, thân quen với cuộc sống trước cái vô cùng của vũ trụ. Đó là một chuyến đồ ngang qua lại, là một chiếc cầu nối đôi bờ xa cách. Mong ước có phần nhỏ bé, bình dị.

* Từ ngữ:

Phó từ phủ định “không” lặp đi lặp lại gắn với những hình ảnh mong ước của tác giả khiến cho những mong ước ấy dẫu bình dị, bé nhỏ cũng trở nên vô vọng. Cảnh vật lại rơi vào hoang vắng, lạnh lẽo. Con người lại rợn ngợp, lẻ loi giữa “bờ xanh tiếp bãi vàng”.

4. Khung cảnh hoàng hôn kì vĩ và tình yêu quê hương, đất nước của nhà thơ.

* Hai câu thơ đầu:

– Hình ảnh: thiên nhiên hùng vĩ với “mây cao” xếp thành nhiều tầng tạo nên liên tưởng về dãy “núi bạc” khổng lồ, với cánh chim nhỏ cô đơn, nhỏ bé và bóng chiều bao phủ, sà xuống trùm lên mọi cảnh vật.

– Từ ngữ:

+ “Đùn”: khiến mây như chuyển động, có nội lực từ bên trong, từng lớp từng lớp mây cứ đùn ra mãi. Đây cũng là một nét thơ đầy chất hiện đại, bởi nó đã vận dụng sáng tạo từ thơ cổ điển quen thuộc.

+ “Nghiêng”: bóng hoàng hôn dường như sa suống quá nhanh khiến cho cánh chim phải nghiêng lệch để bay về phía trời xa xăm.

* Hai câu thơ cuối:

– Từ láy “dợn dợn” là một sáng tạo của Huy Cận, chưa từng thấy trước đó. Từ láy này hô ứng cùng với cụm từ “vời con nước” cho thấy một nỗi niềm bâng khuâng, cô đơn của “lòng quê”.

IV. Bài phân tích.

Phân tích bài Tràng giang - mẫu 1

Đến với phong trào Thơ Mới, ta được hoà mình trong vườn thơ đầy hương sắc tuyệt diệu của các thi nhân. Ta không khỏi rạo rực, hứng khởi trước những vần thơ táo bạo, tràn đầy năng lượng mê hoặc của Xuân Diệu, không khỏi buồn man mác trước hồn thơ sáng trong của Thế Lữ, thổn thức trước hình ảnh thơ đầy kì dị của Chế Lan Viên, hay say sưa trước hồn thơ quê bình dị mà thân thương của Nguyễn Bính. Và đặc biệt, đến với thơ Huy Cận, ta bắt gặp nét buồn riêng biệt, độc đáo đó là một nỗi sầu rợn ngợp, u hoài, trước vũ trụ mênh mang, dường như chân trời của những nỗi buồn của nhà thơ cứ thế dài vô tận. Bài thơ “Tràng giang” là tác phẩm tiêu biểu cho nét phong cách đó của Huy Cận.

Bài thơ được in trong tập thơ Lửa thiêng viết vào năm 1940, tác phẩm bộc lộ tâm trạng u buồn của con người trước cảnh vật rộng lớn bao la, khắc hoạ sự cô đơn buồn thương đến tuyệt đối.

Tràng giang nghĩa là sông dài, từ tràng cũng đọc là trường. Nhưng từ tràng giang với âm hưởng mênh mang của nó, gợi cảnh bao la, bát ngát hơn (tràng giang đại hải). Tác giả dùng từ Hán - Việt đã tạo ra vẻ cổ kính, vĩnh viễn của dòng sông. Mở đầu bài thơ là cảnh sông nước:

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp Con thuyền xuôi mái nước song song Thuyền về nước lại sầu trăm ngả Củi một cành khô lạc mấy dòng.

Câu thơ đầu gợi tả cảnh dòng sông mênh mang, những con sóng gợn lô nhô gối nhau tới chân trời tạo cảm giác êm ả trong không gian quạnh vắng như chứa đựng sẵn nỗi buồn: buồn điệp điệp. Nỗi buồn lớp lớp nối nhau tỏa theo con nước đi về trăm ngả: sầu trăm ngả. Cảnh tràng giang trong bài thơ mang một màu cổ kính;

Xanh om cổ thụ tròn xoe tán. Trắng xóa tràng giang phẳng lặng lờ.

(Thuyền đi)

Hình ảnh bổ sung cho con thuyền là cành củi khô chìm nổi lênh đênh giữa cảnh bát ngát của dòng sông: Củi một cành khô lạc mấy dòng. Từ rừng thẳm, cành củi qua bao sông suối mà trôi về đây, dập dờn giữa chốn sông nước bao la, gợi liên tưởng đến cảnh đời lạc loài, bơ vơ. Đó là hình ảnh ẩn dụ cho kiếp người nhỏ nhoi, lạc lõng bị dòng đời cuốn trôi không biết về đâu.

Khổ thơ gợi tả cảnh với không gian sông nước mênh mông với những đường nét: song song, điệp điệp, nhưng lại: sầu trăm ngả, lạc mấy dòng nên không hứa hẹn gì hội tụ, gặp gỡ mà chia tan, xa rời. Thủ pháp tương phản giữa hình ảnh dòng sông rộng lớn với cảnh củi khô và chiếc thuyền nhỏ bé, càng làm nổi bật cảnh bát ngát, vô tận của dòng sông và thân phận lẻ loi, bé nhỏ của con người.

Âm điệu chung cho cả bài thơ, buồn vì thân phận con người cô đơn, lạc loài trong cuộc đời cũ. Khổ thơ thứ hai tiếp tục mạch thơ khổ đầu nhưng không gian được mở rộng ra và đẩy lên cao hơn.

Lơ thơ cồn nhỏ, gió đìu hiu Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều, Nắng xuống, trời lên sâu chót vót Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.

Cồn nhỏ đơn côi giữa dòng sông, lại thêm ngọn gió đìu hiu làm cho cảnh càng hoang vu, hiu hắt, chìm khuất. Dòng nước lũ trên thượng nguồn đổ về nhấn chìm cồn nhỏ giữa sông chỉ còn nhô lên vài ngọn cỏ lưa thưa gợi liên tưởng đến những thân phận bị dòng đời nhấn chìm xô dạt.

Không gian mở rộng sang bên bờ: cảnh chợ chiều đã vãn càng tô đậm cái vắng vẻ, xa lìa.. Cảnh chợ chiều có gợi đến cuộc sống, quê nhà nhưng chỉ là âm thanh xao xác rồi mất hút dần trong cảnh mênh mang vắng lặng của dòng sông. Dòng sông và nhà thơ như bị tách ra khỏi cuộc đời nên đứng trong cảnh ấy lòng người càng thêm thương nhớ cuộc sống quê hương.

Bầu trời hiện ra cũng làm tăng thêm vẻ lạc lõng: Nắng xuống trời lên sâu chót vót. Câu thơ giàu hình tượng, gợi tả không gian có hình khối đường nét và màu sắc: từng vạt nắng trên cao rơi xuống tạo nên khoảng không sâu thẳm trên bầu trời, độ sâu của bầu trời như ở ngọn chót vót. Cách dùng từ sâu gợi không gian bầu trời như mở rộng và đẩy lên cao hơn, sâu hơn, tạo ra không gian thăm thẳm, khôn cùng vô biên của vũ trụ và nỗi buồn của nhà thơ dường như vô tận, mênh mông:

Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.

Dòng sông, bến bãi, đến bầu trời đều rời rạc và được khỏa lấp nỗi buồn của nhà thơ, buồn vì thiếu vắng cuộc sống nên mong tìm về với cuộc sống. Nhưng cảnh càng xuất hiện càng lạc lõng, hờ hững:

"Bèo dạt về đâu hàng nối hàng; Mênh mông không một chuyến đò ngang. Không cầu gợi chút niềm thân mật, Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng".

Các sự vật được bên nhau: bèo dạt nối hàng, bờ xanh tiếp bãi vàng nhưng tạo ra một thế giới không liên hệ, chia lìa. Trong khung cảnh ấy hồn thơ muốn tìm đến dấu vết của cuộc sống nhưng tất cả đều mênh mông xa vắng được nhấn mạnh bởi hai lần phủ định:

Mênh mông không một chuyến dò ngang Không cầu gợi chút niềm thân mật.

Không một con đò, không một chiếc cầu tri âm, không có bóng người hay cái gì gợi đến tình người để mà gặp gỡ giao tiếp. Chỉ có mặt nước mênh mông vắng lặng.

Tới ngã ba sóng nước bốn bề, Nửa chiều gà lại gáy bên đê

(Em về nhà)

Trong cảnh ấy, tình người càng buồn hơn, buồn vì sự thiếu vắng cuộc sống. Nhà thơ đứng ngay giữa quê hương mình mà cảm thấy bơ vơ, trơ trọi nên càng khao khát gắn bó với con người, cuộc sống, với quê hương:

Thuyền không giao nối đây qua đó Vạn thuở chờ mong một cánh buồm

(Đảo)

Bài thơ khép lại với cảnh hoàng hôn kì vĩ nơi chân trời xa:

"Lớp lớp mây cao đùn núi bạc, Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa. Lòng quê dợn dợn vời con nước, Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà".

Khung cảnh mở ra với hình ảnh núi bạc được kết tạo bằng mây trắng lấp lánh ánh nắng trời. Tác giả bình: “Mây trắng hết lớp này đến lớp khác như những búp bông trắng nở ra trên trời cao. Ánh chiều trước khi vụt tắt rạng lên vẻ đẹp”. Một vẻ đẹp kì thú, ngời sáng, hùng vĩ.

Hình ảnh này gợi nhớ đến một ý thơ dịch từ thơ Đường: “Mặt đất mây đùn cửa ải xa” (Đỗ Phủ) nhưng lại có vẻ đẹp rạng rỡ hơn. Một cánh chim chiều xuất hiện làm cho bức tranh thêm sinh động, thơ mộng, đẹp đẽ nhưng nhỏ bé, mông lung. Cánh chim nhỏ như bị nắng chiều đè xuống, chỉ nghiêng cánh lá bóng chiều đổ xuống làm cho không gian như có hình khối, trọng lượng và thiên nhiên có vẻ như trĩu nặng nỗi buồn của thi nhân. Cảnh mông lung xa vắng ấy càng gợi thêm lòng thương nhớ quê hương:

Lòng quê dợn dợn vời con nước Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

Con sóng lòng nhớ quê của nhà thơ đã tỏa ra nhập vào con sóng nước. Con nước cảm thông đã mang tình quê mênh mang đi sóng nước. Con nước cảm thông đã mang tình quê mênh mang đi về mọi nẻo. Ý thơ cuối mượn từ tứ thơ của Thôi Hiệu đời Đường:

Quê hương khuất bóng hoàng hôn Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai.

(Hoàng Hạc Lâu)

Người xưa nhìn khói sóng mà nhớ nhà, còn Huy Cận không cần khói sóng vẫn nhớ quê hương. Vì mối tình ấy luôn khắc khoải trong lòng. Đó là nguyên nhân chính của nỗi buồn trải dài suốt bài thơ. Một con người buồn nhớ quê hương khi đứng ngay giữa quê hương mình càng thấy bơ vơ tội nghiệp làm sao! Bài thơ kết thúc là cảnh hoàng hôn trên sông nước và mở ra một tình quê bát ngát.

Tóm lại, nỗi buồn sông nước, trời mây trong Tràng giang của Huy Cận cũng là nỗi đau cuộc đời, nỗi sầu nhân thế. Nhà thơ gửi gắm vào đó một tấm lòng tha thiết yêu quê hương đất nước, sự nâng niu đối với tiếng Việt. Vì vậy, Xuân Diệu đánh giá: “Tràng giang là một bài thơ ca hát non sông đất nước, do đó dọn đường cho lòng yêu giang san, Tổ quốc”.

Bài thơ thể hiện cái buồn chung của một thời đại trong Thơ mới. Nhưng nỗi buồn toát ra từ cái đẹp của thiên nhiên thiếu liên lạc thiếu tình người chứ không phải cái buồn vì cảnh tù túng ngột ngạt trong Nhớ rừng của Thế Lữ. Bài thơ mang phong vị cổ điển ở hình ảnh, giọng điệu nhưng vẫn mang nét đặc sắc của thơ hiện đại ở không gian sắc màu, từ ngữ đến tứ thơ.

V. Một số lời bình về tác phẩm.

Trong Thi nhân Việt Nam, tác giả Hoài Thanh đã từng nhận định về thơ Huy Cận hội tụ trong một chữ “buồn”: “Đời chúng ta nằm trong một chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng thấy lạnh.Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình của Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận”. Nếu coi cốt lõi tinh thần thơ mới là một cái “tôi” buồn, thì Huy Cận đã nói thay điều đó cho cả thế hệ.

Thật đúng như thế, thơ Huy Cận trước 1945 là cả thế giới mênh mang của một nỗi sầu, mà như Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn hiện đại đã từng nhận xét: “Ở Huy Cận, ta không thấy những tiếng kêu ầm ĩ, nóng nảy như ở tác giả Thơ Thơ và ta cũng không thấy cái buồn vơ vẩn và nhẹ nhàng như ở tác giả Tiếng thu. Huy Cận than thân thì ít mà góp tiếng khóc với đời thì nhiều”. “Góp tiếng khóc với đời” là nói thay lời buồn chung cho đời vậy!

Nỗi sầu thiên cổ trong thơ Huy Cận cơ hồ có đầu mối từ độ chất ngất Đường thi; đã thấm sâu vào ngấn lệ u sầu trong mắt người chinh phụ; để đến khi, đến những dự cảm phôi thai về một một chữ “sầu” trong con người “của hai thế kỷ” Tản Đà – Nguyễn Khắc Hiếu:

Sầu không có mối, chém sao cho đứt

Sầu không có khối, đập sao cho tan

Đã bộc phát lên dữ dội, lên tột cùng chót vót sơn khê. Hãy đọc lại những câu thơ này để nghe tác giả họ “Cù” thủ thỉ:

Hỡi Thượng đế! Tôi cúi đầu trả lại

Linh hồn tôi đà một kiếp đi hoang

Sầu đã chín, xin Người thôi hãy hái

Nhận tôi đi, dầu địa ngục, thiên đường

(Trình bày)

Hay:

Tai nương nước giọt mái nhà

Nghe trời nặng nặng, nghe ta buồn buồn

Ngay cả những câu thơ được xem là trong sáng nhất, Huy Cận cũng không “trốn” khỏi được khoảng khắc trống trải, cô đơn:

Nắng chia nửa bãi, chiều rồi…

Vườn hoang trinh nữ xếp đôi lá sầu

(Ngậm ngùi)

Tuy vậy, nếu chọn một thi phẩm tiêu biểu nhất cho “thứ tôn giáo về nỗi sầu” của Huy Cận, thì phải kể đến Tràng giang.

Khi Thơ mới được đưa vào giảng dạy ở nhà trường phổ thông, bài thơ Tràng giang luôn không thiếu sau nhiều lần thay sách. Có điều là, để hiểu bài thơ này một cách đầy đủ, thấy được ý nghĩ triết lý và cái buồn thế sự về thân phận con người, thấy được thi tứ độc đáo qua việc xây dựng các trục thi liệu về thời gian, không gian mang phong cách thơ Huy Cận thì không phải dễ dàng. Chỉ dựa trên bề nổi ngôn từ thì Tràng giang chỉ là một nỗi buồn, nhưng cảm nhận ở chiều sâu tư tưởng thì tác phẩm là một triết lý nhân sinh sâu sắc.

Huy Cận viết bài thơ này năm 1939, khoảng thời gian tác giả học Cao đẳng Canh nông ở Hà Nội. Theo Huy Cận, bài thơ gợi cảm hứng từ cảnh sông Hồng mênh mông sóng nước. Nên từ nhan đề, câu thơ đề từ đến hệ thống hình ảnh đều gợi ra cả một thế giới tạo vật rộng lớn, mênh mang. Đó là một thế giới không đầu không mối: “con thuyền xuôi mái nước song song”, “thuyền về, nước lại”, “củi một cành khô lạc mấy dòng”…; không bờ không bến: “lơ thơ cồn nhỏ…”, “đâu tiếng làng xa”, “nắng xuống, trời lên sâu chót vót”…; đứt tung, không một mối liên kết nào: “con thuyền xuôi mái nước song song”, “không cầu gợi chút niềm thân mật”… Trong Lời tựa viết cho tập Lửa thiêng, Xuân Diệu đã từng nhận xét: “Cảm giác nổi trội nhất của ta là cảm giác không gian”. Khác với Nguyễn Khuyến trước đây khi quan sát cảnh thu, ông phải lựa chọn vị trí giữa ao (trong bài Thu vịnh) để miêu tả cảnh thu cho thật bao quát. Còn Huy Cận thì, trong không gian đa chiều rộng lớn ấy, con người trở nên nhỏ bé, bơ vơ, vô định – một cái tôi “phi ngã” trước tạo vật vũ trụ. Đó chính là thân phận kiếp người theo góc nhìn của Huy Cận trước 1945. Khác với những cách định nghĩa về bản thân của các nhà thơ mới khác trong bối cảnh lịch sử này. Bối cảnh xã hội mà GS. Trần Đình Sử từng có lí khi cho rằng: Xã hội truyền thống với những sợi dây liên kết cộng đồng đã đứt tung, thay vào đó là những cái tôi cá nhân vô định, mất phương hướng, không liên kết khi bình về câu thơ “Không cầu gợi chút niềm thân mật”.

GS. Hoàng Như Mai trước đây khi lí giải con người hai mặt vừa yêu đời (Tôi là một cây kim bé nhỏ/ Mà vạn vật là muôn đá nam châm), nhưng lại lắm bi quan (Chiếc đảo hồn tôi rợn tứ bề) của Xuân Diệu có nguyên nhân sâu xa từ thân phận mất nước, nô lệ. Nỗi sầu của Huy Cận cũng có căn do từ hoàn cảnh ấy. Nỗi buồn được khởi phát từ các nhà thơ cuối mùa trung đại (Tế Xương…), đến các thi nhân buổi giao thời (Tản Đà…) và đã thật sự “chín” trong Thơ mới 1930-1945, mà đỉnh điểm là Huy Cận.

Học giả Phan Ngọc từng cho rằng Tràng giang có chất Đường thi hơn những bài thơ Đường trung đại. Chính Huy Cận cũng thừa nhận ông đã lấy cảm hứng từ ý thơ của Đỗ Phủ, Thôi Hiệu đời Đường, của Chinh phụ ngâm để cho bài thơ đạt đến phong vị cổ điển. Tuy nhiên giữa các cái “tôi” của thi nhân thì khác hẳn. Huy Cận trong Tràng giang mang cảm hứng của cái “tôi” thế cuộc, cái tôi thế sự nâng lên tầm triết lý về phận người. Chẳng hạn, nỗi buồn trong Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu là nỗi buồn xuất phát ở thực tại ý thức về quá khứ, còn nỗi buồn trong Tràng giang là nỗi buồn cũng từ thực tại nhưng lại ý thức về cái tôi, về tình người, tình đời, tình đất nước, quê hương…

Phân tích bài Tràng giang - mẫu 2

“Dòng sông thơ chở con đò từ ngữ

Ý đẹp, lời hay, triết lí văn chương

Chở bóng tương lai, nẻo về quá khứ

Ngổn ngang hiện tại, đậm nét vui buồn”

Nếu tên tuổi Văn Cao từng gắn liền với dòng sông Lô hùng tráng, Hoàng Cầm gửi nỗi nhớ thương về dòng sông Đuống “nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ”, Hoài Vũ mãi là nhà thơ của con sông Vàm Cỏ đêm ngày tha thiết chở nặng phù sa. Đến với hồn thơ bay bổng của Huy Cận, ta không chỉ bắt gặp khung cảnh thiên nhiên rộng lớn bao la, mà ẩn sâu trong đó còn là cái tôi cô đơn bé nhỏ khát khao được hòa nhập với cuộc đời. Và đó chính là “Tràng giang” - bản ngậm ngùi dài của một tâm hồn cô đơn trong cõi mênh mông của trời đất, một thi phẩm thành công với sự kết hợp nhuận nhị giữa cổ điển và hiện đại.

“Tràng giang” (Lửa thiêng – 1940) là một trong những bài thơ hay nhất, tiêu biểu nhất trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác của Huy Cận. Bài thơ được lấy cảm hứng vào một buổi chiều mùa thu năm 1939, khi nhà thơ đứng ở bờ Nam bến Chèm nhìn cảnh sông Hồng mênh mang sóng nước, bốn bề bao la vắng lặng, nghĩ về kiếp người nổi trôi. Vì thế, cảm hứng của bài thơ là cảm hứng không gian, thế giới vừa được cảm nhận bằng sự chiêm nghiệm cổ điển, vừa được cảm nhận bằng tâm thế cô đơn của một cái tôi hiện đại, rất đặc trưng cho thơ mới. Nỗi cô đơn, buồn thương ấy được khởi nguồn từ những câu thơ đầu tiên của dòng sông buồn thương bất tận tràng giang.

Mở đầu cho nỗi ám ảnh, cô đơn trong không gian sông nước bến bờ là một phong cảng thiên nhiên bao la, rộng lớn, heo hút của dòng sông Hồng quen thuộc:

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp”

Tràng giang gợi hình ảnh một con sông dài như sống Trường Giang của Trung Quốc – con sông gắn liền với cảm hứng vĩnh hằng trong thi ca cổ điển. Huy Cận đã thể hiện được ngòi bút tinh tế của mình qua cách hiệp vần “ang” liên tiếp qua hai tiếng “tràng giang”, tạo nên thanh ngang gợi cảm giác một con sông rộng hiện ra trước mắt người đọc. Hai tiếng “tràng giang” đã tạo nên dư âm vang xa, trầm lắng; mở ra hình ảnh một dòng sông dài đến vô tận, xa đến mênh mông, rộng đến bát ngát như không thể biết đâu là bến bờ.

Trên mặt sông, những lớp sóng gợn nhẹ nhàng, nhấp nhô, nối tiếp nhau điệp điệp không dứt kéo dài đến tận chân trời. Hai chữ “điệp điệp” mang tới một nỗi buồn liên tục, mãi không ngừng như tiếng sóng lòng đang rạo rực trong lòng thi nhân. Đọc câu thơ này, ta bất chợt nhớ đến những vần thơ da diết của Thâm Tâm trong “Tống Biệt Hành”:

“Đưa người ta không đưa qua sông

Sao có tiếng sóng ở trong lòng”.

Những vần thơ vào buổi chia li từ giã bạn của nhà thơ Thâm Tâm trước cảnh sông mênh mang sóng nước, câu thơ này đã hiện lên hình ảnh dòng sông ngăn cách đôi bờ, ảo vọng và hiện thực bủa vây không gian tĩnh lặng ấy, và với Thâm Tâm, tiếng sóng dội lên hay cũng chính là tiếng lòng đang cuộn trào đó. Từ một điểm nhìn, ta có thể thấy được sự hòa hợp giữa hai hồn thơ trong cùng một khung cảnh.

Câu thơ không chỉ tả ngoại cảnh sông Hồng trong một buổi chiều thu, mà thơ là thư kí của trái tim, là tiếng nói của thân phận con người, là tâm cảnh của thi nhân. Nguyễn Du đã từng viết: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Có lẽ vì lòng người buồn mà nỗi buồn ấy cũng nhuốm màu lên ngoại cảnh mênh mang. Bởi thế, dòng tràng giang cũng là dòng tâm hồn thi nhân đang đón nhận những nỗi buồn từ ngàn xưa chảy vào tâm khảm. Tất cả là một nỗi buồn khôn tả!

Trên nền không gian bao la, bát ngát của tràng giang, xuất hiện một con thuyền nhỏ nhoi đang xuôi mái, tự buông mình theo sự nổi trôi, không chủ đích bến đỗ ở phương trời nào:

“Con thuyền xuôi mái nước song song”

Chiếc thuyền trôi xuôi đến đâu, nước rẽ thành mấy hàng song song đến đó và rong ruổi về mãi cuối trời. Hai chữ “xuôi mái” gợi sự hờ hững, vô định kết hợp với từ láy “song song” vừa gợi dòng nước chảy thành “hàng nối hàng” vừa gợi ấn tượng về sự chia phôi. Dường như nước và thuyền cứ song song cho đến chân trời, góc bể, vờ không quen biết nhau trong đời.

Thiên nhiên tự thân nó đã là một bài thơ. Tuy nhiên, thiên nhiên không chỉ dừng lại ở vẻ đẹp mà nó còn gửi gắm trong đó một tình yêu, một khát khao, một suy ngẫm, một triết lý nhân sinh qua lăng kính của con người. Và trong khung cảnh thiên nhiên tĩnh lặng, vô biên của dòng tràng giang ấy, dù con thuyền xuôi mái vô định vẫn có bóng dáng con người với nỗi buồn khôn tả, khôn nguôi. Nhưng nỗi buồn ấy càng thấm sâu, “điệp điệp” trong cõi lòng khi trên dòng tràng giang mênh mông bóng dáng con người, sự sống thưa thớt, mờ nhạt rồi xa dần rồi khuất vắng vào một bến bờ nào đó:

“Thuyền về nước lại sầu trăm ngả

Củi một cành khô lạc mấy dòng”

Theo lẽ thường, thuyền và nước là hai sự vật gắn bó khăng khít không thể tách rời. Nhờ nước mà thuyền trôi nổi, phiêu dạt nay đây mai đó; nhờ thuyền mà dòng nước bớt hiu quạnh, hoang vu. Trong câu thơ này, ta cảm nhận được giữa thuyền và nước có sự hững hờ như không ăn nhập vào nhau. Thi nhân như tự hỏi rằng con thuyền đi đâu, về đâu để dòng nước ở lại trở nên hoang vắng, bơ vơ còn nỗi sầu thì lan tỏa “trăm ngả” trời đất? Nghệ thuật đối lập giữa “thuyền về”, “nước lại” gợi ấn tượng về sự chia lìa. Chỉ một cuộc chia li ngắn ngủi ấy thôi cũng đủ làm trái tim đa sầu và đôi mắt thi nhân “đẫm lệ” buồn thương. Sự đồng nhất giữa cảnh và tình, giữa dòng nước và dòng sầu kết hợp với bổ ngữ trăm ngả có tác dụng khắc họa sâu sắc nỗi buồn tê tái, thấm thía, lan tỏa bốn phương trời đất.

Rồi bất ngờ thay trên dòng chảy mênh mông ấy thi nhân bắt gặp cành củi khô đơn độc, lênh đênh qua bao sông suối, giờ đang lạc lõng giữa mấy dòng tràng giang:

“Củi một cành khô lạc mấy dòng”

Hình ảnh “củi” gợi sự khô gầy, đứt gãy, cành, thân chia lìa, rơi rụng. Tính từ “khô” gợi sự hao gầy, cạn kiệt sự sống kết hợp với động từ “lạc mấy dòng” gợi sự lạc lõng, vô định, mất phương hướng. Trước hết, đây là hình ảnh tả thực. Vào mùa thu, nước trên thượng nguồn chảy về, cuốn theo dòng nước lũ là những cành củi khô gầy, đứt gãy trôi nổi qua bao thác ghềnh, sông suối. Nhà thơ Xuân Diệu gọi đó là “một chi tiết văn xuôi sống sít”. Huy Cận đã mạnh dạn sáng tạo thành một chi tiết chân thực, còn nóng hổi cảm xúc, không sa vào ước lệ, sáo mòn. Thủ pháp nghệ thuật đối lập giữa cái hữu hạn với cái vô hạn, giữa cái nhỏ nhoi với cái lớn lao, giữa củi một cành khô đang lạc loài giữa mấy dòng nước trong nỗi sầu trăm ngả đã giúp người đọc hình dung được cảnh tượng một tạo vật thiên nhiên thật sinh động và sắc nét.

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh nhận xét rằng:“Lần đầu tiên trong lịch sử thi ca một cành củi khô trôi vào thơ Huy Cận như nỗi cô đơn của một kiếp người trong xã hội cũ”. Không chỉ là sự tả thực theo quy luật tự nhiên, “cành củi” không chỉ gợi lên sự nhỏ bé đơn độc mà lại còn “củi khô” nữa thì lại càng bé nhỏ tội nghiệp hơn. Phải chăng hình ảnh cành củi khô trôi nổi phù du trên sóng nước Tràng giang chính là hình ảnh ẩn dụ để biểu tượng cho kiếp người như thi nhân đang nổi trôi bơ vơ vô định giữa dòng chảy của cuộc đời của một đất nước mất chủ quyền?

Cùng thời với Huy Cận, không ít nhà thơ cũng cảm thấy cô đơn, lạc loài trên chính quê hương mình và hoàn toàn bị mất phương hướng. Vũ Hoàng Chương từng khóc cho thân phận:

“Lũ chúng ta đầu thai lầm thế kỉ

Trót sinh ra lạc ánh sao mờ”

Hay Nguyễn Bính ngơ ngác, bơ vơ:

“Hôm qua dưới bến xuôi đò

Thương nhau qua cửa tò vò nhìn nhau

Anh đi đấy, anh về đâu

Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm”

Bởi thế, hình ảnh “cành củi khô lạc mấy dòng” không còn là tâm trạng riêng của Huy Cận mà là nỗi buồn chung của cả một thế hệ sống trong cảnh nước mất, nhà tan. Có thể khẳng định, đây là câu thơ tuyệt bút của Huy Cận. Chỉ một cành củi khô, một chi tiết chân thực sống sít rất đời thường mà hàng ngày ta vẫn hững hờ, vô tình, quên lãng, thi nhân đã hun đúc nên biết bao nhiêu là châu ngọc về thế giới tâm hồn và thân phận con người trong những năm tháng đau thương của lịch sử dân tộc!

Như tiếp nối mạch cảm xúc u sầu, buồn bã ở khổ một, bức tranh tràng giang ở khổ thơ thứ hai được tác giả đưa thêm những nét cụ thể để diễn tả những cái bé nhỏ, cô đơn, xa vắng và nỗi buồn của hồn người thấm sâu vào tạo vật. Ở đây, Huy Cận đã dùng hàng loạt những hình ảnh và từ ngữ gợi buồn. “Cồn” giữa lòng sông vẫn gợi sự trống vắng, đơn độc kết hợp với tính từ “nhỏ” lại tạo cảm giác sự buồn bã và trống trải như nhân lên gấp bội. Hơn nữa, với nghệ thuật đảo ngữ, tính từ “lơ thơ” được đặt ở đầu câu càng nhấn mạnh thêm sự nhỏ nhoi, thưa thớt, vắng vẻ của không gian tràng giang. Giữa mênh mông sóng nước chỉ có “lơ thơ” một vài cồn cát nhỏ nhoi, hiu quạnh, thưa thớt, lạnh lẽo, thiếu vắng hơi ấm, sự sống của con người. Còn gì buồn hơn bức tranh tràng giang trong cái nhìn ảo não, ngậm ngùi của thi nhân?

Trong chiều thu buồn, cõi tâm linh sâu thẳm của nhà thơ còn cảm nhận thật tinh tế nét đặc trưng của mùa thu với những làn gió đìu hiu nhẹ thổi. “Đìu hiu” là tinh từ miêu tả sự hoang vu, vắng vẻ, buồn bã, thê lương của cảnh vật, xoáy sâu hơn vào nỗi buồn của tạo vật và hồn người. Cách dùng từ của Huy Cận khiến câu thơ như một tiếng thở dài, một niềm than van của bờ sông, bãi cát, một bản ngậm ngùi dài trong cõi mênh mông đất trời. Huy Cận có lần cho biết cặp từ láy “đìu hiu” ông đã học được từ câu thơ ‘Chinh phụ ngâm” của Đoàn Thị Điểm:

“Non kỳ quạnh quẽ trăng treo

Bến Phì gió thổi đìu hiu mấy gò”

Tưởng rằng, bức tranh tràng giang vẫn sẽ đắm chìm trong sự hiu hắt, cô quạnh nhưng đến với câu thơ thứ tiếp theo, bức tranh tràng giang được gợi tả thêm những hình ảnh, âm thanh mới :

“Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều”

Một câu hỏi đươc đặt ra: đâu là ở đâu, chỗ nào? Đây là cách nói đầy sự mơ hồ và không xác định. Ta có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách. “Đâu” có nghĩa là đâu có, không có, làm gì có tiếng chợ chiều từ lãng xa vọng lại. “Đâu” cũng có thể hiểu là đâu đó có tiếng xao xác của chợ chiều, nhưng những âm thanh đó quá bé nhỏ, đó là âm thanh của cuộc sống đang tan rã, lịm tắt, mờ nhạt. “Đâu” cũng có thể là sự khát khao tìm kiếm một chút sự nhộn nhịp trong cuộc sống để thi nhân được gác bỏ nỗi buồn hiu quạnh kia sang một bên. Chình hình tượng không gian như thế đã làm nổi bật hơn cái lẻ loi cô độc bơ vơ của nhà thơ, và khiến nỗi buồn nỗi sầu thêm mênh mang thấm thía: “Người thấy lạc loài giữa cái mênh mông của không gian, cái xa vắng của thời gian, lời thơ vì thế mà buồn rười rượi” (Hoài Thanh)

Không gian vụt lớn lên và mở ra đến bao la vô tận. Đây chính là cảm xúc vũ trụ thật mãnh liệt và tinh tế đang bủa vây lấy Huy Cận:

“Nắng xuống, trời lên sâu chót vót

Vũ trụ được đẩy lên cao như nâng đỡ tâm hồn thi nhân. Câu thơ “nắng xuống trời lên sâu chót vót” thể hiện một cách nhìn, cách cảm rất độc đáo và sáng tạo. Hai động từ ngược hướng “xuống” và “lên” đem lại cảm giác chuyển động rất rõ rệt. Nắng xuống đến đâu, trời lên đến đó. Và quá trình dịch chuyển của nắng, của bầu trời được hoàn tất bởi cụm từ “sâu chót vót”. “Chót vót” là từ láy độc quyền của chiều cao, Huy Cận không viết cao chót vót mà viết “sâu chót vót”, vì từ sâu vừa gợi độ cao, vừa gợi cái hun hút, thăm thẳm của bầu trời hoàng hôn, từ “chót vót” như “trợ thủ đắc lực” làm tăng thêm cái rợn ngợp của khung cảnh. Đó chính là sự rợn ngợp của hồn người trước cái vô cùng của vũ trụ. Vì thế đọc câu thơ lên ta có cảm giác hồn mình như đang mênh mang cùng thiên địa.

Đến câu thơ sau, không gian tiếp tục được mở ra ba chiều rộng lớn:

“Sông dài, trời rộng bến cô liêu”

Trong không gian ba chiều mênh mông bát ngát, hình ảnh của bến sông hiện lên đã nhỏ bé, đơn độc lại càng cô độc hơn. Huy Cận gọi đó là “bến cô liêu” diễn tả đến tận cùng sự chơ vơ, lạnh lẽo, buồn vắng. Thủ pháp tương phản giữa “sông dài, trời rộng” với bến cô liêu" được Huy Cận sử dụng rất thành công, gây ấn tượng đậm nét với người dọc về dòng trường giang hoang vu, bát ngát, quạnh hiu, buồn vắng và nỗi buồn của tâm hồn thi nhân. Phải chăng, hình ảnh bến cô liêu trong không gian rộng lớn cũng là bến cô liêu của tâm hồn nhà thơ giữa sự bao la, rợn ngợp của cuộc đời? Có lẽ Huy Cận và Xuân Diệu đã đồng điệu khi gọi hồn mình là “bến cô liêu” hay “Chiếc đảo hồn tôi rợn bốn bề”.

Vẫn là nỗi buồn thương ấy, một lần nữa nó lại được khắc họa da diết hơn qua hình ảnh cánh bèo trôi dạt, lênh đênh vô định:

“Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng”

Hình ảnh “Bèo dạt về đâu” gợi sự chìm nổi, lênh đênh, phiêu dạt, vô định, mất phương hướng. Hai chữ “về đâu” càng gợi sự tan tác, chia lìa và nỗi buồn thấm thía, xót xa. Chúng tạo thành “hàng nối hàng” trên sông như trải dài theo sóng nước tràng giang. Thi sĩ như đang nhìn vào lòng mình, tự hỏi chính mình vậy: Những đám bèo dạt trên sông sẽ đi đâu, về đâu? Câu thơ đã gợi tả chân thực toàn cảnh sông Hồng vào mùa nước lũ. Sau những ngày nắng hạ, nước trên thượng nguồn chảy về, bèo trôi dạt thành hàng trên sông, nối nhau đến vô tận.

Nam Cao đã từng nói: “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than”. Phải thế chăng, khung cảnh đâu chỉ có thiên nhiên thường nhật? Từ ý thơ da diết kia, thân phận con người lại một lần nữa ăn sâu vào trong cảnh vật. Trong thơ ca cổ điển, hình ảnh mặt nước cảnh bèo mang ý nghĩa biểu tượng cho cuộc đời chìm nổi, lênh đênh phiêu dạt. Trong Truyện Kiều, ông đã gửi gắm tất cả niềm yêu thương, xót xa và kỳ vọng vào hình tượng nàng Kiều, một phụ nữ đa tài, đa sắc, lại thánh thiện và nhân ái. Thế nhưng cuộc đời của nàng lại đồng nhất thân phận với cảnh bèo chìm nổi trên sóng nước:

"Nghĩ mình mặt nước cảnh bèo

Đã nhiều lưu lạc lại nhiều gian truân"

Cùng với hình ảnh thuyền và nước như củng trôi về cõi vô biên, hình ảnh một cành củi khô lạc giữa mấy dòng nước, đến khổ thơ này, ấn tượng chia lìa, tan tác lại một lần nữa khắc sâu thêm nỗi buồn mênh mang.

Tầm mắt nhà thơ như được mở rộng, vui sướng khi thấy “chuyến đò ngang” - một tín hiệu của sự sống, sự gặp gỡ, giao hòa. Thế nhưng toàn cảnh trời rộng, sông dài tuyệt nhiên không có bóng dáng con người.

“Mênh mông không một chuyến đò ngang

Không cầu gợi chút niềm thân mật

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng"

Chuyến đò ngang để con người qua lại. Cây cầu bắc ngang qua sông để nối đôi bờ là tín hiệu giao hòa, gợi sự thân mật, ấm cúng. Nhưng trong “Tràng giang” tất cả đều không có. Không một chuyến đò, không một cây cầu. Hai từ “không” hai lần phủ định “không đò” “không cầu” trong hai câu thơ như hai tiếng thở dài đầy vô vọng. Chỉ có con người đơn độc giữa không gian vô tình vô cảm. Nhìn đâu cũng chỉ thấy “Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng”.Như vậy, sự cô quạnh, hoang vu, hiu hắt của tràng giang được thi sĩ đặc tả độc đáo bằng chính cái không tồn tại. Thái độ phủ nhận thực tại nằm ngay trong kết cấu bài thơ và nỗi buồn ở bài thơ này không chỉ là nỗi buồn trước sông dài trời rộng mà còn là nỗi buồn nhân thế, nỗi buồn cuộc đời, nỗi buồn thế hệ của những con người sống trong cảnh nước mất nhà tan.

“Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người, là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm tư.” Khổ thơ cuối là sự kết hợp giữa sự mờ ảo và xa dần của thiên nhiên trong nỗi niềm thầm kín của một thi nhân. Hai câu thơ đầu là bức tranh chiều thu với nhiều hình ảnh:

“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc

Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa”

“Thu là thơ của đất trời, thu là thơ của lòng người”. Mùa thu đến với tâm hồn các nghệ sĩ trong phong trào thơ mới cũng chính là mùa nở rộ của thơ ca hiện đại Việt Nam. Bởi cái khoảnh khắc tuyệt mỹ này của đất trời tràn đầy sức quyến rũ. Nó như thổi sự sống vào tâm hồn các thi nhân, để rồi gợi nhớ, gợi thương, gợi vui, gợi buồn, làm thức dậy cả một chân trời khao khát trong lòng người nghệ sĩ.

Ta đã bắt gặp tình cảm tha thiết lãng mạn của nhạc sỹ Ngô Thụy Miên qua khung cảnh mùa thu:

“Anh có nghe mùa thu mưa giăng lá đổ

Anh có nghe nai vàng hát khúc yêu đương…”

Hay ta lại thầm nhớ lại những vần thơ của Đỗ Phủ trong cảnh rừng mùa thu lạnh lẽo, bạt ngàn, đầy dữ dội chất chứa hiu quạnh:

“Lác đác rừng phong hạt móc sa

Ngàn năm hiu hắt khi thu lòa”

Và khi đến với Huy Cận, thu không lãng mạn da diết như những câu tình ca của Ngô Thụy Miên, cũng không trầm uất, bi tráng như những vẫn thơ của Đỗ Phủ. Hình ảnh thiên nhiên vào một buổi chiều thu thật đẹp, thật buồn nhưng cũng thật tráng lệ. Vào chiều thu, những đám mây trắng đùn lên trùng trùng điệp điệp ở phía chân trời. Ánh dương phản chiếu vào lớp lớp mây trắng trông như những núi bạc lấp lánh. Đây là một vẻ đẹp rất đặc trưng của mùa thu. Vì thế, hình ảnh “mây cao đùn núi bạc”, nhìn từ ngoại cảnh là hình ảnh hùng vĩ, sống động, một hình ảnh đẹp, nhưng nhìn từ tâm trạng nhà thơ ta thấy có sự rợn ngợp. Chữ “đùn” và “lớp lớp” gây ấn tượng mây chồng chất, không gian rộng mở đối lập với con người đơn chiếc, nhỏ nhoi, bất lực.

Trước cảnh sông nước mây trời bao la hùng vĩ ấy bỗng hiện lên một cánh chim bé nhỏ đang nghiêng cánh như nâng đỡ cả sức nặng của bầu trời đang đè nặng xuống đôi cánh bé bỏng của mình:

“Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa”

Thủ pháp nghệ thuật đối lập giữa “chim nghiêng cánh nhỏ” với “lớp lớp mây đùn” và “bóng chiều sa” làm nổi bật sự nhỏ bé, cô đơn của cánh chim nhỏ nhoi trước bóng chiều sắp tắt. Thủ pháp nghệ thuật này làm cho cảnh thiên nhiên rộng hơn, hùng vĩ hơn nhưng cũng buồn hơn, ám ảnh hơn. Đặc biệt, dấu hai chấm giữa dòng thơ như khoảng lặng không lời cũng gợi lên biết bao suy tưởng. Dường như cánh chim bé nhỏ, cô đơn kia đã gắng gượng, nâng đỡ cả trời chiều nhưng nó quá bé nhỏ trước sự hùng vĩ, mênh mông của bầu trời, nên đành bất lực, nghiêng cánh cho bóng chiều đổ xuống. Thơ là sự lên tiếng của thân phận. Và cánh chim nhỏ trong chiều thu đẹp mà buồn cũng là thân phận con người, thân phận của một cái tôi trong thơ mới, thân phận con người trong bất kì con người nào trong số chúng ta khi phải đối mặt với sự nhỏ bé của kiếp người và sự mênh mông của trời đất.

Nỗi "buồn điệp điệp" triền miên lan tỏa xuyên suốt bài thơ và cồn cào, day dứt nhất ở nỗi nhớ ở cuối bài:

"Lòng quê dợn dợn vời con nước

Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà"

Vào buổi chiều thu, một mình đối diện với không gian trời mây sông nước bao là đó là lúc con người đối diện với nỗi buồn, nỗi cô đơn trong cõi lòng. Trong niềm xúc cảm ấy, nhà thơ lại nhớ nhà, nhớ quê hương da diết như nhớ một côi bình yên nhất của tâm hồn. Nỗi nhớ nhà, nhớ quê đã trở thành mạch nguồn tình cảm trong trẻo và sâu lắng muôn đời trong văn chương và cuộc sống thường nhật.

“Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo. Vì vậy đòi hỏi người sáng tạo phải có phong cách nổi bật, tức là có cái gì rất riêng mới lạ trong phong cách của mình”. Tình cảm buồn nhớ quê hương muốn đời vẫn vậy, nhưng Huy Cận lại có cách diễn đạt mới, đầy ám ảnh và sâu lắng. Dường như đọc xong lời thơ mà xúc cảm chân thành trong thơ vẫn còn đọng lại và ngân vang mãi trong hồn người bởi chiều sâu khôn cùng của ngôn ngữ và tư tưởng. Hai chữ “dợn dợn” là một từ láy nguyên sáng tạo của Huy Cận chưa từng thấy trước đó. Từ “dợn dợn” vừa nói được cảnh nước trời, sóng gợn, vừa nói được cảm giác rợn ngợp trong lòng bởi nỗi nhớ nhà, nhớ quê luôn thường trực trong lòng. Câu thơ vừa nói được cảm giác cô đơn của con người cả nhân vừa nói được nỗi nhớ quê khắc khoải và niềm mong mỏi được che chở, được sống trong quê hương thân thuộc. Quả thật, nỗi buồn của Huy Cận miên man không dứt như sóng nước mênh mông bất tận, theo sóng nước lan tỏa rất xa, buồn hơn nhiều so với Thôi Hiệu (Đời Đường – Trung Quốc): "Yên ba giang thượng sử nhân sầu" (Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai?).

Hai chữ “nhớ nhà” vừa cụ thể vừa trừu tượng. Huy Cận không nhìn thấy "khói" nhưng vẫn nhớ nhà da diết. Đó không chỉ là một mái nhà, một quê hương cụ thể nào đó mà còn là nỗi khát khao tìm một chỗ dựa cho tâm hồn cô đơn, trống vắng của tác giả.

Qua bức tranh thiên nhiên tràng giang hoang sơ, hùng vĩ Huy Cận kín đảo gửi gắm nỗi buồn triền miên, vô tận. Nỗi buồn của cái tôi luôn thấy mình cô đơn, bé nhỏ trước không gian trời rộng, sông dà và lắng đọng, kết tụ thành nỗi nhớ nhà da diết trong cõi lòng. Nỗi buồn ở bài thơ này cũng như phần nhiều nỗi buồn của cả thế hệ, cả dân tộc trong những năm ngột ngạt dưới thời thuộc Pháp.

Với “Tràng giang”, Huy Cận đã tạo dựng một bức tranh thiên nhiên cổ kính, hoang sơ với tầm vóc mênh mang, vô biên đậm chất Đường thi. Bên cạnh đó, nghệ thuật dùng từ láy "điệp điệp", "song song" cũng có hiệu quả nhất định gợi âm hưởng cổ kính. “Tràng giang” có cách ngắt nhịp truyền thống. Đoạn thơ mang âm điệu buồn, vừa dư vang vừa sâu lắng. Đó là nỗi buồn sầu ngấm sâu trong lòng tạo vật và trong tâm hồn nhà thơ. Và màu sắc cổ điển và hiện đại đã góp phần không nhỏ tạo nên thành công của bài thơ. Một trong những đặc điểm về nghệ thuật thơ ca cổ điển là bút pháp tả cảnh ngụ tình, nhưng trong Tràng giang, có nhiều câu nhà thơ bộc lộ trực tiếp cái tôi nội cảm của mình mà không cần nhờ đến ngoại cảnh. Đây là đặc điểm rất hiện đại của thơ mới.

"Ta là ai" Như ngọn gió siêu hình

Câu hỏi hư vô thổi nghìn nến tắt.

"Ta vì ai?" Khẽ xoay chiều ngọn bấc

Bàn tay người thắp lại triệu chồi xanh"

Những vần thơ của Chế Lan Viên có thể xem như một tuyên ngôn nghệ thuật khái quát được sự chuyển biến trong tư tưởng. Và hồn thơ Huy Cận chính là sự giao thoa của màu sắc thi ca cổ điển phương Đông với một cái tôi sáng tạo độc đáo thể hiện trong những khám phá mới của nhà thơ từ trong nội dung – tư tưởng đến hình thức – nghệ thuật. Thật đúng với những gì Shelly từng nhận định: “Thơ ca làm cho tất cả những gì tốt đẹp nhất trên đời trở thành bất tử.” Đến với “Tràng Giang”, Huy Cận đã đem đến một nỗi niềm chan chứa những tâm tư về tình yêu quê hương, đất nước, con người của chính mình. Một cảm xúc rất chân thật trước một bầu trời thiên nhiên mênh mông, bao la đến bất tận.

Xem thêm sơ đồ tư duy của các tác phẩm, văn bản lớp 11 hay, chi tiết khác:

• Sơ đồ tư duy Người cầm quyền khôi phục uy quyền
• Sơ đồ tư duy Người trong bao
• Sơ đồ tư duy Tôi yêu em
• Sơ đồ tư duy Từ ấy
• Sơ đồ tư duy Vội vàng

• Tài liệu cho giáo viên: Giáo án, powerpoint, đề thi giữa kì cuối kì, đánh giá năng lực, thi thử THPT, HSG, chuyên đề, bài tập cuối tuần..... độc quyền VietJack, giá hợp lí

Tủ sách VIETJACK shopee lớp 10-11 cho học sinh và giáo viên (cả 3 bộ sách):

• Trọng tâm Toán - Văn- Anh- Lý -Hoá lớp 10 (từ 99k )
• Trọng tâm Toán - Văn- Anh- Lý -Hoá lớp 11 (từ 99k )
• 30 đề DGNL Bách Khoa, DHQG Hà Nội, tp. Hồ Chí Minh 2025 (cho 2k7) (từ 119k )

ĐỀ THI, GIÁO ÁN, SÁCH LUYỆN THI DÀNH CHO GIÁO VIÊN VÀ PHỤ HUYNH LỚP 11

Bộ giáo án, bài giảng powerpoint, đề thi, sách dành cho giáo viên và gia sư dành cho phụ huynh tại https://tailieugiaovien.com.vn/ . Hỗ trợ zalo VietJack Official

Tổng đài hỗ trợ đăng ký : 084 283 45 85

Giáo án, bài giảng powerpoint Văn, Toán, Lí, Hóa....

4.5 (243)

799,000đs

199,000 VNĐ

Đề thi, chuyên đề Cánh diều, Kết nối tri thức, Chân trời sáng tạo...

4.5 (243)

799,000đ

99,000 VNĐ

Sách luyện 30 đề thi thử THPT năm 2025 mới

4.5 (243)

199,000đ

99.000 - 149.000 VNĐ

xem tất cả

Đã có app VietJack trên điện thoại, giải bài tập SGK, SBT Soạn văn, Văn mẫu, Thi online, Bài giảng....miễn phí. Tải ngay ứng dụng trên Android và iOS. Theo dõi chúng tôi miễn phí trên mạng xã hội facebook và youtube:

Nếu thấy hay, hãy động viên và chia sẻ nhé! Các bình luận không phù hợp với nội quy bình luận trang web sẽ bị cấm bình luận vĩnh viễn.

Trang trước Trang sau Giải bài tập lớp 11 sách mới các môn học

• Giải Tiếng Anh 11 Global Success
• Giải sgk Tiếng Anh 11 Smart World
• Giải sgk Tiếng Anh 11 Friends Global
• Lớp 11 - Kết nối tri thức
• Soạn văn 11 (hay nhất) - KNTT
• Soạn văn 11 (ngắn nhất) - KNTT
• Giải sgk Toán 11 - KNTT
• Giải sgk Vật Lí 11 - KNTT
• Giải sgk Hóa học 11 - KNTT
• Giải sgk Sinh học 11 - KNTT
• Giải sgk Lịch Sử 11 - KNTT
• Giải sgk Địa Lí 11 - KNTT
• Giải sgk Giáo dục KTPL 11 - KNTT
• Giải sgk Tin học 11 - KNTT
• Giải sgk Công nghệ 11 - KNTT
• Giải sgk Hoạt động trải nghiệm 11 - KNTT
• Giải sgk Giáo dục quốc phòng 11 - KNTT
• Giải sgk Âm nhạc 11 - KNTT
• Lớp 11 - Chân trời sáng tạo
• Soạn văn 11 (hay nhất) - CTST
• Soạn văn 11 (ngắn nhất) - CTST
• Giải sgk Toán 11 - CTST
• Giải sgk Vật Lí 11 - CTST
• Giải sgk Hóa học 11 - CTST
• Giải sgk Sinh học 11 - CTST
• Giải sgk Lịch Sử 11 - CTST
• Giải sgk Địa Lí 11 - CTST
• Giải sgk Giáo dục KTPL 11 - CTST
• Giải sgk Hoạt động trải nghiệm 11 - CTST
• Giải sgk Âm nhạc 11 - CTST
• Lớp 11 - Cánh diều
• Soạn văn 11 Cánh diều (hay nhất)
• Soạn văn 11 Cánh diều (ngắn nhất)
• Giải sgk Toán 11 - Cánh diều
• Giải sgk Vật Lí 11 - Cánh diều
• Giải sgk Hóa học 11 - Cánh diều
• Giải sgk Sinh học 11 - Cánh diều
• Giải sgk Lịch Sử 11 - Cánh diều
• Giải sgk Địa Lí 11 - Cánh diều
• Giải sgk Giáo dục KTPL 11 - Cánh diều
• Giải sgk Tin học 11 - Cánh diều
• Giải sgk Công nghệ 11 - Cánh diều
• Giải sgk Hoạt động trải nghiệm 11 - Cánh diều
• Giải sgk Giáo dục quốc phòng 11 - Cánh diều
• Giải sgk Âm nhạc 11 - Cánh diều