Soạn Bài Vào Phủ Chúa Trịnh (Lê Hữu Trác - Trích Thượng Kinh Kí Sự)

1. Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào?

 

2. Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh (chị) cho là "đắt", có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm.

3. Cách chẩn đoán và chữ bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu gì về người thầy thuốc này?

4. Theo anh (chị), bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những nét đặc sắc đó.

Lời giải: I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả- Lê Hữu Trác (1724 – 1791) tên hiệu là Hải Thượng Lãn Ông,- Quê cha ở Hưng Yên, quê mẹ ở Hà Tĩnh. - Ông là một danh y đồng thời là nhà văn nhà thơ lớn. 2. Tác phẩma. Thượng kinh kí sự (Kí sự đến đông đô)- Thể loại: kí sự (ghi chép lại sự việc, câu chuyện có thật)- Là tập kí sự bằng chữ hán. Tác phẩm miêu tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ chúa và quyền uy thế lực của nhà chúa qua những điều mắt thấy tai nghe , nhân dịp Lê Hữu Trác được chúa Trịnh Sâm triệu về kinh đô chữa bệnh cho chúa và thế tử Trịnh Cán. Tác phẩm còn thể hiện thái độ kinh thường danh lợi của tác giả.b. Đoạn trích- Nói về việc Lê Hữu Trác đến kinh đô, được dẫn vào phủ chúa để bắt mạch, kê đơn cho Trịnh Cán.- Bố cục:+ Phần 1:Quang cảnh bên ngoài phủ chúa.+ Phần 2: Những điều mắt thấy tai nghe khi vào phủ chúa+ Phần 3: Quang cảnh khi đi sâu vào nội cung và khám bệnh cho thế tử+ Phần 4: Tác giả nhận định và đề ra phương án chữa bệnh II. Hướng dẫn học bài Câu 1. Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào? Trả lời:a. Quang cảnh trong phủ chúa:- Quan sát từ ngoài vào: Muốn vào phủ phải qua nhiều lần cửa, với "những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp". Ở cửa có vệ sĩ canh gác, "ai muốn ra vào phải có thẻ", trong khuôn viên phủ chúa có điếm "Hậu mã quân túc trực" để chúa sai phái đi truyền bá mệnh lệnh ra bên ngoài. Vườn hoa trong phủ chúa "cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương".- Quan sát bên trong: bày những đồ sang trọng, tiện nghi: kiệu son, võng điều, đồ nghi trượng sơn son thếp vàng rồi những đồ dùng tiếp khách ăn uống toàn là "mâm vàng, chén bạc". Trong nội cung thế tử cũng vậy: Phòng thắp nến, có sập thếp vàng, ghế rồng sơn son thếp vàng, trên ghế bày nệm gấm, màn che ngang sân, "xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt".=> Có thể thấy, nhờ tài năng quan sát tỉ mỉ tác giả đã bày ra một phủ chúa đầy quyền uy trước mắt người đọc. Đó cũng là cách tác giả ngầm giới thiệu với bạn đọc một phủ chúa kiêu sa, nếp sống xa xỉ của cha con Trịnh Sâm.b. Cung cách sinh hoạt- Tác giả vào phủ theo lệnh của chúa thì có "tên đầy tớ chạy đàng trước hét đường". Trong phủ chúa, "người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi".- Những lời nhắc đến chúa và thái tử đều phải hết sức cung kính, lễ độ ("Thánh thượng đang ngự ở đấy", "chưa thể yết kiến", "hầu mạch Đông cung thế tử", "hầu trà" (cho thế tử uống thuốc), "phòng trà" (nơi thế tử uống thuốc),...). - Người ngoài không được phép thấy mặt chúa. Những mệnh lệnh của chúa đểu được phán bảo qua quan Chánh đường hoặc người truyền mệnh. Thầy thuốc xem bệnh xong phải viết tờ khải để quan Chánh đường dâng lên chúa. Nội cung trang nghiêm đến nỗi vị thầy thuốc cũng phải "nín thở" khi đứng chờ ở xa và "khúm núm" khi đến trước sập để xem mạch cho thế tử.- Thế tử ốm và lúc nào cũng có đến bảy, tám thầy thuốc phục dịch. Thế tử tuy nhỏ tuổi nhưng khi vào thăm bệnh, người thầy thuốc đểu phải cúi lạy cung kính, lễ phép. Muốn làm gì cho thế tử cũng phải xin phép ngay cả việc cởi y phục để xem bệnh.=> Cung cách sinh hoạt đầy kiêu sa, kiểu cáchc. Cách nhìn của tác giả:- Tác giả không bộc lộ thát độ một cách gián tiếp thông qua việc chọn chi tiết để kể và tả, đôi lúc xen vào lời nhận xét khách quan: + Ông nhận xét cảnh xa hoa, lộng lẫy tấp nập ở phủ chúa "khác hẳn người thường" đến mức không tưởng tượng nổi, "khác nào ngư phủ đào nguyên thưa nào".+ Được mời ăn cơm: tác giả nhận xét "toàn của ngon vật lạ"=> Qua đó có thể thấy thái độ của tác giả tỏ rõ sự dưng dưng, không đồng tình với cuộc sống ăn chơi trong đầy đủ tiện nghi, hưởng lạc xa xỉ, cuộc sống ăn chơi, nhưng lại chẳng có tự do sinh khí. Câu 2. Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh (chị) cho là "đắt", có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm. Trả lời:- Trong đoạn trích Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh có nhiều chi tiết nghệ thuật đặc sắc, vừa là chi tiết đắt giá vừa thể hiện nổi bật nội dung hiện thực của tác phẩm. Đó là những chi tiết đối lập như: thế tử - mội đứa bé - ngồi chễm chệ trên sập vàng cho thầy thuốc - một cụ già - quỳ lạy. Để rồi "ngài" cười và ban một lời khen "rất trẻ con": "Ông này lạy khéo!". Hoặc ở một chi tiết khác khi tác giả đi vào nơi ở của thế tử để xem mạch: "Đột nhiên thấy ông ta (quan Chánh đường) mở một chỗ trong màn gấm rồi bước vào. Ở trong tối om, không thấy có cửa ngõ gì cả. Đi qua độ năm, sáu lần trướng gấm như vậy...".- Bên cạnh đó còn rất nhiều chi tiết hay khác như: chi tiết miêu tả nơi "Thánh thượng đang ngự" ("có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít. Đèn sáp chiếu sáng làm nổi màu mặt phấn và màu áo đỏ. Xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt"), rồi chi tiết miêu tả những dụng cụ dùng để ăn uống, những món ăn khi quan Chánh đường mời thầy thuốc dùng bữa sáng,..=> Bằng sự tinh tế và sắc sảo kết hợp với lời văn tự nhiên, không hề có chút cường điệu nào tác giả đã xây dựng thành công những chi tiết tuy nhỏ nhưng rất ấn tượng. Nhờ đó mà việc hưởng lạc xa hoa của nhà chúa tự nó phơi bày ra trước mắt người đọc. Câu 3. Cách chẩn đoán và chữa bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu gì về người thầy thuốc này? Trả lời:Cách chẩn đoán và chữ bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu nhiều điều về người thầy thuốc có phẩm chất đáng quý:- Đứng trước cảnh xa hoa lộng lẫy, tấp nập người hầu kẻ hạ nơi phủ chúa, tác giả nhận xét: "Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa khác hẳn người thường". Trước cảnh ấy, tác giả đã vịnh một bài thơ tả hết cái sang trọng, vương giả nơi phủ chúa. Trong đó có câu: "Cả trời Nam sang nhất là đây!".- Khi được mời ăn cơm sáng, tác giả đã khéo léo bày tỏ nhận xét: "mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia".- Nói về bệnh trạng của thế tử, tác giả nhận xét: "Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi".- Tác giả dửng dưng trước những quyến rũ vật chất, đồng thời có những biểu hiện chứng tỏ thái độ không đồng tình với cuộc sống tuy quá no đủ và tiện nghi nhưng lại thiếu khí trời và không khí tự do.- Không chữa khỏi ngay cho thế tử vì sợ bị chúa giữ lại, lúc ấy sẽ bị trói buộc bởi danh lợi. Nhưng nó lại làm ông day dứt vì đó là hành động trái với y đức. Hai ý nghĩ giằng co làm ông khó xử. Cuối cùng ông chọn lương tâm, phẩm giá của người thầy thuốc. => Từ những chi tiết về việc chữa bệnh của thầy thuốc Lê Hữu Trác, có thể thấy:+ Tác giả là một thầy thuốc giàu kinh nghiệm, có kiến thức sâu và rộng.+ Bên cạnh tài năng, ông còn là một người thầy giàu y đức.+ Trên cả những điều đó là một thái độ coi thường danh lợi, yêu thích nếp sống tự do, thanh đạm ở quê nhà. Quan điểm này tất nhiên cũng gián tiếp cho thấy, tác giả không đồng tình với lối sống xa hoa của những người nắm giữ trọng trách quốc gia. Câu 4. Theo anh (chị), bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những nét đặc sắc đó. Trả lời:Bút pháp kí sự đặc sắc trong nghệ thuật viết kí sự của nhà văn được bộc lộ ở những điểm sau:- Sự quan sát tỉ mỉ, tinh tế và sắc sảo; bút pháp tả cảnh sinh động.- Nội dung ghi chép trung thực. - Kể diễn biến sự việc khéo léo, lôi cuốn, hấp dẫn, đặc biệt là những chi tiết nhỏ có tính chất tạo nên cái thần của cảnh và việc.- Giọng điệu châm biếm, phê phán một cách nhẹ nhàng, kín đáo.- Kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm tạo sức hút, tăng giá trị hiện thực, gây ấn tượng sâu sắc về cảnh và người nơi phủ chúa. III. LUYỆN TẬP  So sánh đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh với một tác phẩm (hoặc đoạn trích) kí khác của văn học trung đại Việt Nam mà anh (chị) đã đọc và nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này? Trả lời: (gợi ý)- Điểm chung: kể về người thật, việc thật, đề cao giá trị hiện thực và thái độ của nhà văn trước hiện thực ấy.- Điểm riêng: Tuy nhiên mỗi tuỳ bút lại có sự khác nhau trong cách bộc lộ thái độ của nhà văn trước hiện thực (trực tiếp hay gián tiếp, rõ ràng hay kín đáo,...); khác nhau trong việc lựa chọn các chi tiết nghệ thuật, cũng như cách thể hiện nghệ thuật.- So sánh Thượng kinh kí sự với Vũ trung tuy bút của Phạm Đình Hổ (một tác phẩm cùng thời) hoặc với Nhật kí ĐặngThuỳ Trâm (một tác phẩm kí thời hiện đại)  Giải các bài tập Tuần 1 SGK Ngữ văn 11 •Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác - Trích Thượng kinh kí sự) •Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân •Viết bài làm văn số 1: Nghị luận xã hội