Sông Lấp: Môt Bài Thơ Toàn Bích | Sáng Tạo

• Trang chính
• Chủ trương
• Phòng nhạc
• Phòng tranh ảnh
• Sách điện tử
• Thông Tin

Sáng Tạo Thời sự Văn học Nghệ thuật Stay updated via RSS

• TỰ DO DÂN CHỦ NHÂN QUYỀN

  

  TỰ DO CHO TẤT CẢ TÙ NHÂN LƯƠNG TÂM!

• Tìm Bài

• Thư Mục

  Thư Mục Chọn chuyên mục Chính trị – Thời Sự – Xã Hội Bình Luận Bút Ký Biếm Luận Diễn Văn Phỏng Vấn Tin / Phóng Sự Tin Cộng Đồng Tuyên Cáo Dịch Giả Anh Thư Anne Nguyễn Bắc Phong Chân Phương Clara Winston Doãn Quốc Sỹ Elena Pucillo Truong Fulton Oursler Henry A. Smith Hiếu Tân Hoài Phi Hoàng Chính Hoàng Xuân Sơn Huỳnh Hoa Huỳnh Sanh Thông Ian Bùi Jean Hersholt Khổng thị Thanh-Hương Lafcadio Hearn Lan Huệ Lâm Hoàng Mạnh Lê Duy Linh Lê Tùng Châu Lý Thơ Phúc Lưu Na Lưu Thủy Hương Mai Hưng Mặc Đỗ N.T. Nam Dao Ngô Đình Chương Ngọc Hoán Ngự Thuyết Ngu Yên Nguyễn Học Nguyễn Hiến Lê Nguyễn Lương Vỵ Nguyễn Minh Thanh Nguyễn Nam Trân Nguyễn Phước Nguyên Nguyễn Quang A Nguyễn Sơn Hùng Nguyễn Trần Diệu Hương Nguyễn Trung Kiên Nguyễn Văn Sâm Nguyễn Đình Đăng Nguyễn Ước Nguyễn-Khắc Tiến-Tùng Nina Hòa Bình Lê Phan Nguyên Phan Tấn Hải Phan Việt Thủy Phạm Gia Minh Phạm Nguyên Trường Phạm Tú Châu Phạm Thị Hoài Phạm Đức Thân Quốc Ấn Quỳnh Chi Richard Winston T. Vấn Tôn Thất Thông Thanh Tran Thanh-Thanh Thái Huy Long Thái Quốc Mưu Thái Vĩnh Khiêm Thận Nhiên Thiếu Khanh Trang Anh Trang Châu Trang Hạ Trangđài Glassey-Trầnguyễn Trà Mi Trùng Dương Trần Bình Nam Trần Doãn Nho Trần Mộng Lâm Trần Mộng Tú Trần Ngọc Cư Trần Ngọc Hưởng Trần Quốc Việt Trần Thị LaiHồng Trần Thụ Ân Trần Yên Thảo Trần Đán Trịnh Bình An Trịnh Y Thư Trương Văn Dân Tuấn Khanh Võ Công Liêm Võ Đình Vũ Hoàng Chương Vũ Mỹ Lan Vũ Quốc Ngữ Vũ Uyên Giang Yên Nhiên Đàm Quang Hưng Đàm Trung Pháp Đào Trung Đạo Đỗ Kh. Đinh Từ Thức Đinh Yên Thảo Nghệ Sĩ Andréa Bùi Anh Ánh Anh Dũng Anh Ngọc Anh Nguyên Anh Thư Anh Tuấn Ái Vân Ánh Tuyết Ân Nam Ý Lan Ý Nhi Ẩn Lan Ban hợp xướng Ngàn Khơi Ban hợp xướng Trùng Dương Bé Phương Bích Hảo Bích Hiền Bích Lan Bích Liên Bích Tuyền Bích Vân Bùi Thạch Trường Sơn Bạch Thảo Bạch Trà Bạch Yến Bảo Châu Bảo Cường Bảo Hân Bảo Triều Bảo Yến Bằng Kiều Bonuer Trinh Ca đoàn Sao Mai Ca đoàn Têrêsa Cathy Hậu Công Thành Cẩm Ngọc Cung My Dạ Lan Diên An Diễm Chi Diễm Liên Diễm Thùy Diệu Hiền Doãn Hương Duy Khánh Duy Linh Duy Minh Duy Quang Duy Thủy Duy Trác Duyên Hằng Dzoãn Minh Dũng Dương Thanh Dương Thái Dũng Eban Tú Elvis Phương Fa Thăng Gia Tuấn Giao Linh Giáng Hương H’Zina Bya Hà My Hà Thanh Hà Thanh (VN) Hà Trâm Hạnh Nguyên Hạo Nhiên Hải Phượng Hải Phương Hải Yến Hải Đăng Hồ Hoàng Yến Hồ Lệ Thu Hồng Gấm Hồng Hạnh Hồng Liên Hồng Mơ Hồng Nhị Hồng Nhung Hồng Nhung [DHSPKTTD] Hồng Thanh Hồng Vân Hợp Ca Hợp ca Asia Hợp ca FM Hợp ca Nắng Mới Hữu Quang Hiếu Phương Hiếu Tâm Hiếu Trang Hiếu Trung Hoài Nam Hoài Phương Hoàng Anh Thư Hoàng Cung Fa Hoàng Hải Hoàng Hiệp Hoàng Hoa Hoàng Minh Hoàng Nhung Hoàng Oanh Hoàng Phong Hoàng Quân Hoàng Trung Hoàng Tuấn Cường Hoàng Xuân Sơn Huỳnh Lợi Huỳnh Như Huy Bảo Huy Hoàng Huy MC Huy Đức Hương Giang Hương Lan Julie Quang Kathleen Battle Ken Nguyễn Kenny Nguyễn Khánh Duy Khánh Hà Khánh Hoàng Khánh Ly Khải Ca Kiều Lệ Kim Anh Kim Dung Kim Khánh Kim Khánh Chi Kim Lệ Kim Ngân Kim Oanh Kim Tuấn Kim Tước Kyra Nguyen Lam Thủy Lan Anh Lan Phương Lâm Dung Lâm Linh Lã Anh Dũng Lê Hồng Quang Lê Huyền Lê Mộng Hoan Lê Minh Lê Nguyên Lê Thanh Nhàn Lê Thu Tâm Lê Uyên Lệ Thu Lệ Tuyền Lộc Vàng Lửa Việt Lý Thanh Leezol Lina Nguyễn Lisa Mai Hương Mai Thanh Sơn Mai Thiên Vân Mạnh Hùng Mỹ Hạnh Mỹ Huyền Mỹ Lệ Mỹ Linh Mỹ Tâm Miên Thảo Minh Châu Minh Chiến Minh Hòa Minh Hải Minh Hiếu Minh Hoàng Minh Nguyệt Minh Phượng Minh Quang Minh Tú Minh Trí Minh Tuấn Minh Xuân Minh Đạt Ngọc Anh Ngọc Hà Ngọc Huy Ngọc Hy Ngọc Lan Ngọc Lễ Ngọc Mai Ngọc Mỹ Ngọc Quỳnh Ngọc Quý Ngọc Quy Ngọc Thanh Ngọc Thúy Ngọc Tuyền Ngọc Uyên Nguyên Trường Nguyễn Cát Tiên Nguyễn Cửu Dũng Nguyễn Cơ Nguyễn Hải Nguyễn Hoàng Hà Nguyễn Kim Mai Nguyễn Ngọc Phong Nguyễn Thành Vân Nguyễn Thảo Nguyễn Trọng Khôi Nguyễn Trung Kiên Nhã Ca [VN] Nhã Quỳnh Nhóm hợp ca Hát Cho Quê Hương Nhật Huy Nhật Minh Nhật Thanh Nhật Trường Như Ly Như Mai Như Quỳnh Như Tích Như Trang Phan Thanh Phạm Anh Dũng Phạm Hồng Biển Phạm Khánh Ngọc Phạm Ngọc Lân Phạm Việt Phi Khanh Phi Nhung Phong Lan Phong Thu Phượng Các Phương Duy Phương Huyền Phương Thảo Pia Nguyễn Quang Châu Quang Dũng Quang Minh Quang Thái Quốc An Quốc Cường Quốc Duy Quốc Quân Quốc Vĩnh Quốc Đại Quốc Đạt Quỳnh Dao Quỳnh Giao Quỳnh Lan Richard Fuller Sỹ Phú Siu Black Sơn Huy Sĩ Phú Tâm 06 Tâm Thư Tô Kiều Ngân Tôn Nữ Lệ Ba Tùng Nguyên Tạ Quình Tấn Đạt Tịnh Uyên Tố My Tố Ny Tố Thơ Tứ ca Tiếng Quê Từ Dung Thanh Chi Thanh Duyên Thanh Hà Thanh Hải Thanh Hoa Thanh Lam Thanh Lan Thanh Lan (VN) Thanh Ngọc Thanh Sử Thanh Thúy Thanh Thúy (VN) Thanh Thủy Thanh Trúc Thanh Tuyền Thanh Vũ Thành Đạt Thái Hòa Thái Hiền Thái Quốc Uy Thái Thanh Thùy An Thùy Dương Thúy An Thúy Chi Thúy Huyền Thế Sơn Thục Quyên Thụy An Thụy Khanh Thụy Kim Thụy Long Thủy Tiên Thi Thảo Thiên Hương Thiên Thanh Thoa Pleiku Thu Giang Thu Hà Thu Hằng Thu Hoài Nguyễn Thu Hương Thu Minh Thu Nga Thu Phương Thu Thảo Thu Vàng Thu Vân Tiến Long Trang Ly Trang Mỹ Dung Trang Nhung Trầm Tú Trần Chúc Trần Chung Trần Gia Toản Trần Hồng Kiệt Trần Khánh Ly Trần Lãng Minh Trần Lê Quang Trần Lệ Trần Ngọc Hòa Trần Ngọc Thanh Tuyền Trần Thái Hòa Trọng Phúc Trọng Văn Triệu Yên Trung Hiếu Trung Nghĩa Trương Huy Tùng Tuấn Ngọc Tuyết Mai Tường Vy Uyên Vy Uyển Vũ V&V Vân Khánh Võ Hạ Trâm Việt Dzũng Việt Long Vy Thảo Vũ Anh Vũ Hoành Vũ Khanh Vũ Trọng Khải Văn Quang Văn Thành Vĩnh Điện Xuân Phú Xuân Phước Xuân Thanh Xuân Thu Xuân Trường Y Jang Tuyn Y Moan Y Nguyên Y Phương Yên Ly Đào Nguyên Đèo Văn Sách Đình Bảo Đình Nguyên Đông Quân Đồng Lan Đỗ Đình Phương Đức Bảo Đức Cường Đức Hạnh Đức Minh Đức Tuấn Điền Nguyên Đinh Quốc Trực Đoàn Chính Đoàn Du Ca Nam Cali Đăng Hiếu Đăng Tuấn Nghệ Thuật Âm Nhạc Biếm Họa Hội Họa Kịch Bản Ngâm Thơ Nhiếp Ảnh Phim tài liệu Điểm phim Tác Giả A-Khuê Abigail Hauslohner Adam Schiff Ai Cơ Akutagawa Ryunosuke Alana Semuels Albert Camus Alex-Thái Đ. Võ Alexander Cooley Alexander Solzhenitsyn Alice Munro Alice Walker Alifa Rifaat Allen Ginsberg Alpha Linh Amanda Chong Wei-Zhen Amanda Gorman Amy Lowell Amư Nhân Andy Weir Anh Bằng Anh Chương – CH Anh Vân Thiên Nhất Phương Anh Vi Anh Việt Thu Ann Kirschner Ann Phong Anna Reeve Aldrich Anne Nguyễn Anonymous Antoine Gérin-Lajoie Anton Chekov Anton Đặng Thanh Trung Arkady Averchenko Augustinho Neto Ái Hoa Ái Lan Âu Thị Phục An Ý Ngôn Ấu Oanh B.H. Babui Ban Mai Batrioldman Bá Dương Bình Nguyên Lộc Bích Huyền Bích Liên Bùi Bích Hà Bùi Bảo Trúc Bùi Công Thuấn Bùi Chí Vinh Bùi Giáng Bùi Hiền Bùi Mẫn Hân Bùi Minh Quốc Bùi Minh Vũ Bùi Ngọc Tấn Bùi Ngọc Tuấn Bùi Nguyên Phong Bùi Thanh Hiếu Bùi Thượng Phong Bùi Viên Mỵ Bùi Văn Phú Bùi X Huy Bạch Cúc Bạch Cư Dị Bạch Ngọc Long Bảo Trân Bảo Trọng Cư Bảo Trường Bắc Phong Bằng Giang Bồ Công Anh Bồ Tùng Linh Bụi Mận Gai Bửu Uyển BBC BBT Hội Luận Văn Học Bela Johnson Benjamin Ramm Bernard Malamud Bob Dylan Boris Pasternak Brahma Chellaney Calixa Lavallée Cao Bá Hưng Cao Bá Quát Cao Bá Tuấn Cao Bình MInh Cao Duyến Cao Hoàng Cao Huy Huân Cao Huy Khanh Cao Kim Cao Kim Quy Cao Minh Hiền Cao Minh Hưng Cao Ngọc Dung Cao Nguyên Cao Quảng Văn Cao Thích Cao Thị Hồng Cao Thị Nguyệt Lãng Cao Tiêu Cao Vị Khanh Cao Xuân Huy Carlyle A. Thayer Carol Ann Duffy Cánh Cò Cánh Gió Cáp Kim Cát Biển Cát Linh Còm sỹ N.V. Công Diên Công Đào Cù Hòa Phong Cù Huy Hà Vũ Cảnh Cửu Cẩm An Sơn Cẩm Loan Cự Trình Tử Chanie Gorkin Chánh Thành Chân Phương Châu Diên Châu Hiền Quang Châu Kỳ Châu Thạch Châu Đình An Chính Mung Chúc Anh Chế Diễm Trâm Chử Văn Long Chiêu Khiêm Chief Seattle Chim Hải Christina Georgina Rossetti Chu Lynh Chu Mộng Long Chu Ngạn Thư Chu Nguyên Thảo Chu Tất Tiến Chu Thụy Nguyên Chu Trầm Nguyên Minh Chu Vương Miện Chung Tử Bửu Claude Lévi-Strauss Cua Rận Cung Tích Biền Cung Tiến Cung Trầm Tưởng Cung Vũ Cung Đàn Daniel H. Nexon Daniele Macchini David M. Lampton David Shambaugh David Willson Dazai Osamu Dáng Thơ Dân Ca Dạ Chung Dạ Ngân Dạ Nhiên Diên Hồng Dương Diễm Chi Diễm Hương Diễm Phương Diệu Hằng Diệu Hương Diệu Lam Diệu Tần Die Zeit Dino Buzzati Doãn Quốc Sỹ Doãn Quốc Vinh Dorothy Parker Du Tử Lê Dung Thị Vân Duy Lam Duy Quang DuYên Dzạ Lữ Kiều Dzạ Trầm Thảo Dzoãn Mẫn Dzuy Sơn Tuyền Dư Mỹ Dương Danh Huy Dương Khôi Dương Kiền Dương Nổ Dương Nghiễm Mậu Dương Thiệu Tước Dương Thu Hương Dương Đình Hưng Edgar Lee Masters Edgar Wallace Edith Wharton Edogawa Rampo Eduardo Galeano Elena Pucillo Truong Elizabeth Coatsworth Emily Dickinson Engelbert Humperdinck Enrico Macias Ernest Hemingway Etgar Keret Federico Garcia Lorca Franz Schubert Franz Xaver Gruber Gabriel García Márquez George Orwell Georgia Douglas Johnson Geshe Langri Tangpa Ghyslaine Delisle Gia Hiền Gia Minh Giang Châu Giang Hữu Tuyên Giao Chỉ Giao Tiên Guy De Maupassant H. Man Hai Le Hai Trầu Haley Sweetland Edwards Hannah Linh Giang Võ Đình Hannah Natanson Hans Christian Andersen Harold Pinter Haruki Murakami Hà Cẩm Tâm Hà Duy Phương Hà Giang Hà Hồng Hoàng Hà Huyền Chi Hà Khánh Quân Hà Linh Thủy Hà Ngọc Vân Hà Nguyên Du Hà Nguyên Dũng Hà Nguyên Lãng Hà Nguyên Thạch Hà Phan Hà Sĩ Phu Hà Thúc Hoan Hà Thúc Sinh Hà Thượng Nhân Hà Trung Yên Hà Việt Hùng Hà Văn Thịnh Hàn Mặc Tử Hàn Song Tường Hòa Bình Hòa Bình Lê Hùng Lân Hạ Trắng Hạ Đình Nguyên Hạc Thành Hoa Hạnh Nguyên Hạnh Viên Hạo Nhiên Nguyễn Tấn Ích Hải Hạc Hải Miên Hải Ngữ Hồ Ông Hồ Chí Bửu Hồ Dzếnh Hồ Hữu Tường Hồ Lệnh Năng Hồ Ngọc Minh Hồ Phùng Hồ Trường An Hồ Đình Nam Hồ Đình Nghiêm Hồ Đình Phương Hồ Đắc Túc Hồ Đắc Thái Hồ Đăng Lễ Hồng Khắc Kim Mai Hồng Kim Hồng Tâm Hồng Thúy Hồng Thủy Hữu Loan Heinrich Böll Hermann Hesse HHiếu Hi-Yên Hoa Cát Hoa Nghiêm Hoa Nguyên Hoa Thi Hoang Phong Hoài Khanh Hoài Phong Hoài Yên Hoài Ziang Duy Hoài Đức Hoàng Anh 79 Hoàng Anh Tuấn Hoàng Cầm Hoàng Chính Hoàng Chính Nghĩa Hoàng Chiều Nhân Hoàng Du Thụy Hoàng Dương Hoàng Gia Khánh Giễn Hoàng Giang Hoàng Giác Hoàng Hải Hồ Hoàng Huy Thiện Hoàng Hưng Hoàng Hương Thủy Hoàng Khởi Phong Hoàng Kim Châu Hoàng Kim Oanh Hoàng Lân Hoàng Lộc Hoàng Mai Đạt Hoàng Mộng Lương Hoàng Minh Châu Hoàng Minh Tường Hoàng Nga Hoàng Ngọc Ẩn Hoàng Ngọc Nguyên Hoàng Ngọc Tuấn Hoàng Ngoc-Tuấn Hoàng Nhất Phương Hoàng Phong Linh Hoàng Quân Hoàng Quốc Bảo Hoàng Quý Hoàng Quy Hoàng Thúy Hoàng Thị Cỏ May Hoàng Thị Thiều Anh Hoàng Thụy Anh Hoàng Thiệu Khang Hoàng Thy Trần Triệu Đông Hoàng Trọng Hoàng Vũ Thuật Hoàng Xuân Giang Hoàng Xuân Phú Hoàng Xuân Sơn Hoàng Yên Lưu Hoàng Đạo Hoàng Định Nam Hoàng Đức Doanh HTNX Huệ Thu Huỳnh Hữu Ủy Huỳnh Hữu Cửu Huỳnh Kim Quang Huỳnh Mai Hoa Huỳnh Minh Lệ Huỳnh Ngọc Chênh Huỳnh Ngọc Chiến Huỳnh Ngọc Nga Huỳnh Ngọc Tuấn Huỳnh Nguyễn Thanh Tâm Huỳnh Như Phương Huỳnh Tâm Hoài Huỳnh Tịnh Của Huỳnh Thúc Kháng Huỳnh Thị Lạc Thư Huỳnh Thị Quỳnh Nga Huỳnh Thục Vy Huỳnh Trọng Tâm Huy Liêu Huy Phương Huy Thọ Huy Tưởng Huy Uyên Huy Đạt Huy Đức Huy-Lực Bùi Tiên Khôi Huyền Anh Huyền Châu Huyền Chi Huyền Chiêu Huyền Kiêu Huyền Quang Hwang Sunwon Hư Vô Hường Thanh hưthông Hương Kiều Loan Hương Nam Huynh Ian Johnson Ian McGillis Inoue Yasushi Inrasara Irène Frain Isaac Babel Issac Bashevis Singer Isumi Kyoka Italo Calvino J.B Nguyễn Hữu Vinh Jacob Nguyễn Jacques Prévert James Oppenheim Jean-Paul-Egide Martini Jean-Pierre Claris de Florian Jeff Sharlet Jenny Đỗ Johann Wolfgang von Goethe John C. Schafer John McCain John McCrae John Simpson Jonathan Safran Foer Joseph Kosma Jurgis Jankus K.Lan Kai Hoàng Karel Capek Kate Seymour Maclean Katherine Mansfield Kathy Trần Katsuji Nakazawa Kawabata Yasunari Kính Hòa Kha Tiệm Ly Khalil Gibran Khaly Chàm Khang Nhii Khái Hưng Khánh Trường Khê Kinh Kha Khôi An Khôi Lê Không Hư – Hoàng Quốc Bảo Khải Nguyên Khảo Mai Khế Iêm Khổng thị Thanh-Hương Khổng Trung Linh Khiêm Nguyễn Khiếu Long Khoan Bảo Toàn Khuê Phạm Khuất Đẩu Khuyết Danh Kiên Giang Kiên Thanh Kiều Mộng Hà Kiều Mỹ Duyên Kiều Phong Kiệt Tấn Kim Ân Kim Khánh Kim Oanh Kim Phượng Kim Thành Kim Tuấn Kim Tước Kim Vui Kim Xương Tự Kim-Chi La Toàn Vinh La Trầm Kha laiquangnam Lam Phương Lam Tuyền Lan Hương Lang Bian Trần Minh Trí Lang Trương Langston Hughes Lâm Bình Duy Nhiên Lâm Hảo Dũng Lâm Hảo Khôi Lâm Hoài Thi Lâm Hoàng Mạnh Lã Văn Cường Lãm Thúy Lão Hư Lão Tạ Léopold Sédar Senghor Lê Anh Dũng Lê Công Định Lê Chiều Giang Lê Diễn Đức Lê Giang Trần Lê Hân Lê Hữu Lê Hữu Mục Lê Hoài Lương Lê Hoài Nguyên Lê Hoàng Lê Ký Thương Lê Lô Lê Lạc Giao Lê Mai Lê Mai Lĩnh Lê Mâu Lê Mạnh Hùng Lê Ngọc Thanh Lê Ngọc Trác Lê Nguyễn Lê Nguyễn Hằng Lê Nhật Ký Lê Phùng Lê Phú Lê Phú Khải Lê Phước Dạ Đăng Lê Phương Nguyên Lê Quang Thông Lê Quang Đông Lê Quỳnh Mai Lê Tín Hương Lê Tất Điều Lê Thánh Thư Lê Thúy Bảo Nhi Lê Thị Bích Vân Lê Thị Hạc Tiên Lê Thị Hoài Niệm Lê Thị Huệ Lê Thị Lựu Lê Thị Thanh Tâm Lê Thị Thanh Xuân Lê Thị Thấm Vân Lê Thị Thu Tuyết Lê Thọ Bình Lê Thương Lê Trúc Khanh Lê Trạch Lựu Lê Trầm Hương Lê Trần Lê Trọng Nghĩa Lê Trọng Nguyễn Lê Tuấn Huy Lê Uyên Phương Lê Viết Thọ Lê Vũ Trường Giang Lê Văn Hiếu Lê Văn Hưởng Lê Văn Khoa Lê Văn Ngăn Lê Văn Phúc Lê Văn Thành Lê Văn Trung Lê Vĩnh Thọ Lê Xuân Khoa Lê Xuân Mỹ Lê Xuân Nhuận Lê Đình Nhất Lang Lê Đại Lãng Lê Đức Tiến Lê Đăng Mành Lại Thanhhà Lẩm Cẩm Lật Tư Lữ Quỳnh Lý Bạch Lý Chí Thỏa Lý Hùng Hà Lý Hiển Long Lý Lãng Lý Quang Hoàn Lý Thừa Nghiệp Lý Thường Kiệt Lý Thương Ẩn Lý Văn Chương Lý Đông A Leo Tolstoy Liên Bình Định Liêu Tiên Sinh Liễu Vĩnh Linh Bảo Linh mục Trăng Thập Tự Linh Phương Lm. Ân Đức Lm. Nguyễn Duy LMST Locphuc. Lord Byron Lori Rozsa Louise Glück Luân Hoán Luân Tế Ludwig Uhland Ly Na Lưu An Lưu Diệu Vân Lưu Du Lưu Hiểu Ba Lưu Na Lưu Nguyễn Lưu Quang Vũ Lưu Tích Hư Lưu Thủy Hương Lưu Thy Lưu Trọng Lư Lưu Trọng Tưởng Lưu Vân Lưu Vũ Tích Lương Ý Nương Lương Nguyên Hiền Lương Túy Vân Lương Tự Do Lương Thư Trung Mai An Nguyễn Anh Tuấn Mai Châu Mai Hoài Thu Mai Kim Ngọc Mai Ninh Mai Phạm Mai Thảo Mai Thứ Mai Vân Mai Văn Phấn Mai Đằng Mai Đức Vinh Mang Viên Long Marc Fisher Mark Twain Martin Niemoller Masako Mori Matsuo Basho Matsushita Konosuke Maurice Maeterlinck Maximilian Steinbeis Maya Angelou Mây Bắc Mỹ Mã Đái Mãn Thuận Mùi Quý Bổng Mạc Ngôn Mạc Phương Đình Mạc Văn Trang Mạng Lưới Blogger Việt Nam Mạnh Duy Mạnh Giao Mạnh Hạo Nhiên Mạnh Hiếu Mạnh Kim Mặc Giao Mặc Lâm Mặc Phương Tử Mặc Đỗ Mẹ Nấm Mộ Như Mộc Thiêng Mỹ Ngọc Mỹ Trí Tử Meike Fries Miên Thụy Miêng Michael Bui Michail Ryklin Mikkail Zoshchenko Milan Kundera Minh Bò Minh Hòa Minh Nguyễn Minh Tâm Minh Vũ Minh Đức Hoài Trinh Minxin Pei Miroslav Penkov Mitchell Nemeth Miura Tetsuo Munshi Premchand Murashita Kōzō Mường Mán N. Nguyễn Nam Cao Nam Chi Nam Dao Nam Lộc Nam Nguyên Nam Nguyên (KH) Nam Đan Nam Đông Nancy Hanh Vy Nguyen Natalja Kljutcharjova Ngân Giang Ngân-Hà Ngô Du Trung Ngô Hữu Hùng Ngô Huy Khánh Trân Ngô Mạnh Thu Ngô Nguyên Dũng Ngô Nguyên Nghiễm Ngô Nhân Dụng Ngô Quang Thi Ngô Tất Tố Ngô Thế Vinh Ngô Thị Kim Cúc Ngô Thụy Miên Ngô Văn Ban Ngô Yên Thái Ngô Đình Châu Ngô Đình Chương Ngô Đình Miên Ngải Vị Vị Ngọc Ánh Ngọc Cân – trấy Tiểu Đợi Ngọc Châu Ngọc Dũng Ngọc Hạnh Ngọc Phi Ngọc Quyên Ngọc Sáng Ngọc Thùy Giang Ngọc Tuyết Ngụy Khắc Quái Ngự Thuyết Nghiêm Xuân Cường Nghiêu Minh Ngu Yên Nguyên Cẩn Nguyên Chương Nguyên Giác Nguyên Huệ Nguyên Huy Nguyên Lạc Nguyên Minh Nguyên Minh Khôi Nguyên Ngọc Nguyên Nghĩa Nguyên Nhung Nguyên Phan Nguyên Sa Nguyên Thông Văn Giảng Nguyên Yên Nguyễn An Bình Nguyễn Ánh 9 Nguyễn Ý Đức Nguyễn Bàng Nguyễn Bình Phương Nguyễn Bính Nguyễn Bảo Hưng Nguyễn Bắc Sơn Nguyễn Biểu Nguyễn Công Vỹ Nguyễn Chí Kham Nguyễn Chí Thiện Nguyễn Dậu Nguyễn Di Ngữ Nguyễn Diễm Thùy Nguyễn Du Nguyễn Dy Loan Nguyễn Gia Kiểng Nguyễn Gia Trí Nguyễn Hàn Chung Nguyễn Hải Bình Nguyễn Hải Hoành Nguyễn Hồng Ân Nguyễn Hữu Nguyễn Hữu Khánh Nguyễn Hữu Nghĩa [VN] Nguyễn Hữu Nhật Nguyễn Hữu Phước Nguyễn Hữu Tân Nguyễn Hữu Thụy Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hiền Nguyễn Hiền (NS) Nguyễn Hiền (PBVH) Nguyễn Hiệp Nguyễn Hoàn Nguyên Nguyễn Hoàng Lãng Du Nguyễn Hoàng Linh Nguyễn Hoàng Vi Nguyễn Huệ Chi Nguyễn Huy Cường Nguyễn Huy Thiệp Nguyễn Hưng Quốc Nguyễn Kỳ Phong Nguyễn Khôi Nguyễn Khắc Mai Nguyễn Khắc Xuyên Nguyễn Khuyến Nguyễn Kiến Việt Nguyễn Kim Sơn Nguyễn Lâm Nguyễn Lãm Thắng Nguyễn Lê La Sơn Nguyễn Lệ Uyên Nguyễn Long Nguyễn Lương Vỵ Nguyễn Mai Nguyễn Mạnh An Dân Nguyễn Mạnh Côn Nguyễn Mạnh Trinh Nguyễn Mậu Lâm Nguyễn Mộng Giác Nguyễn Miên Thảo Nguyễn Miên Thượng Nguyễn Minh Cần Nguyễn Minh Châu Nguyễn Minh Nữu Nguyễn Minh Phúc Nguyễn Minh Thanh Nguyễn Nam An Nguyễn Ngọc Bích Nguyễn Ngọc Bảo Nguyễn Ngọc Chính Nguyễn Ngọc Dũng Nguyễn Ngọc Già Nguyễn Ngọc Hùng Nguyễn Ngọc Hạnh Nguyễn Ngọc Hoa Nguyễn Ngọc Linh Nguyễn Ngọc Ngạn Nguyễn Ngọc Nghĩa Nguyễn Ngọc Như Quỳnh Nguyễn Ngọc Thạch Nguyễn Ngọc Thơ Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Nguyên Bình Nguyễn Nguyệt Nguyễn Nhật Ánh Nguyễn Nhựt Hùng Nguyễn Ni Nguyễn Phan Nhật Nam Nguyễn Phú Yên Nguyễn Phúc Sông Hương Nguyễn Phúc Vĩnh Ba Nguyễn Phước Nguyễn Phước Nguyên Nguyễn Phương Đình Nguyễn Quang Chơn Nguyễn Quang Duy Nguyễn Quang Dy Nguyễn Quang Lập Nguyễn Quang Tấn Nguyễn Quốc Khải Nguyễn Quốc Quân Nguyễn Quốc Tấn Trung Nguyễn Quyết Thắng Nguyễn T. Long Nguyễn Tam Phù Sa Nguyễn Tâm Hàn Nguyễn Tân Trãi Nguyễn Tôn Nhan Nguyễn Tấn Hưng Nguyễn Tấn Lực Nguyễn Tất Nhiên Nguyễn Thanh Giang Nguyễn Thanh Hiện Nguyễn Thanh Khiết Nguyễn Thanh Việt Nguyễn Thanh Văn Nguyễn Thành Bửu Nguyễn Thành Xuân Nguyễn Thông Nguyễn Thùy Dương Nguyễn Thạch Giang Nguyễn Thế Vinh Nguyễn Thị Bích Ngà Nguyễn Thị Giáng Châu Nguyễn Thị Hải Hà Nguyễn Thị Hằng Nguyễn Thị Hoàng Bắc Nguyễn Thị Khánh Minh Nguyễn Thị Kim Ngân Nguyễn Thị Kim Thoa Nguyễn Thị Long An Nguyễn Thị Minh Thủy Nguyễn Thị Minh Trân Nguyễn Thị Ngọc Lan Nguyễn Thị Ngọc Nhung Nguyễn Thị Tịnh Thy Nguyễn Thị Từ Huy Nguyễn Thị Thanh Bình Nguyễn Thị Thanh Dương Nguyễn Thị Thanh Xuân Nguyễn Thị Thảo An Nguyễn Thị Thụy Vũ Nguyễn Thị Vinh Nguyễn Thiện Tơ Nguyễn Thu Hà Nguyễn Tiến Trung Nguyễn Tiến Đoàn Nguyễn Toàn Nguyễn Trãi Nguyễn Trần Diệu Hương Nguyễn Trọng Khôi Nguyễn Trọng Tạo Nguyễn Triệu Nam Nguyễn Trường Nguyễn Tuân Nguyễn Tuấn Nguyễn Tuấn Huy Nguyễn Tuyết Lan Nguyễn Tuyết Lộc Nguyễn Tường Thụy Nguyễn Tường Thiết Nguyễn Uyển Thượng Nguyễn Vô Danh Nguyễn Viện Nguyễn Vy Khanh Nguyễn Vũ Nguyễn Vũ Bình Nguyễn Văn Chính Nguyễn Văn Gia Nguyễn Văn Khiêm Nguyễn Văn Lý Nguyễn Văn Phán Nguyễn Văn Sâm Nguyễn Văn Tý Nguyễn Văn Thành Nguyễn Văn Thu Nguyễn Văn Thuấn Nguyễn Văn Thơ Nguyễn Văn Thương Nguyễn Văn Tuấn Nguyễn Văn Đài Nguyễn Văn Đông Nguyễn Văn Đức Nguyễn Văn Điều Nguyễn Vĩnh Long Nguyễn Xuân Chiến Nguyễn Xuân Hoàng Nguyễn Xuân Nghĩa Nguyễn Xuân Phước Nguyễn Xuân Quang Nguyễn Xuân Sử Nguyễn Xuân Thiệp Nguyễn Xuân Vinh Nguyễn Đan Quế Nguyễn Đình Bổn Nguyễn Đình Cống Nguyễn Đình Chính Nguyễn Đình Chúc Nguyễn Đình Chiểu Nguyễn Đình Phúc Nguyễn Đình Toàn Nguyễn Đông Giang Nguyễn Đông Ngạc Nguyễn Đại Thuật Nguyễn Đắc Kiên Nguyễn Đặng Mừng Nguyễn Đức An Nguyễn Đức Bạt Ngàn Nguyễn Đức Nam Nguyễn Đức Quang Nguyễn Đức Sơn Nguyễn Đức Tùng Nguyễn Đức Toàn Nguyễn Đức Tuấn Nguyễn Điều Chỉnh Nguyễn Đăng Khánh Nguyễn Đăng Trình Nguyễn Ước Nguyễn-Khắc Tiến-Tùng Nguyễn-Tư Nguyệt Lãng Nguyệt Quỳnh Ngũ Lang Người Bến Nghé (ĐXT) Người Buôn Gió Người Lính Cũ Người Lính Già (đxt) Người Yêu Nhạc (VN) Nhã Ca Nhã Lan Nhã Thuyên Nhóm phóng viên RFA Nhất Hướng Nguyễn Kim Anh Nhất Linh Nhất Thắng Nhật Bằng Nhật Hồng Nguyễn-Thanh-Vân Nhật Lệ Nhật Quang Nhật Tiến Nhật Tuấn Nhi Nguyên Nhiều tác giả Như Ly Như Ngọc Hoa Như Nguyệt Như Quỳnh de Prelle Như Thị Như Thương Như Đăng Nhược Thu Ninh Hạ NNguong NP phan O. Henry Olga Dror Olivier Glassey-Trầnguyễn Orchid Lâm Quỳnh Orhan Pamuk Oscar Wilde P. Kim Long Pablo Neruda Paul Gauguin Paul Nguyễn Hoàng Đức Paul Verlaine Peter Navarro Phan An Sa Phan Các Chiêu Hằng Phan Hữu Lý Phan Hoài Nam Phan Khâm Phan Khôi Phan Lạc Phúc Phan Lạc Tiếp Phan Minh An Phan Minh Châu Phan Nam Phan Nam Sinh Phan Ngọc Khuê Phan Nhật Nam Phan Ni Tấn Phan Tấn Hải Phan Tấn Uẩn Phan Thanh Cương Phan Thành Khương Phan Thị Ngôn Ngữ Phan Thị Như Ngọc Phan Thị Trọng Tuyến Phan Trang Hy Phan Trà Phan Việt Thủy Phan Văn Hưng Phan Xuân Sinh Phan Đắc Lữ Phó Ngọc Văn Phù Chí Phát Phù Sa Lộc Phùng Cung Phùng Gia Lộc Phùng Nguyễn Phùng Quán Phùng Tất Đạt Phùng Thành Chủng Phú Quang Phạm Anh Dũng Phạm Bình Chương Phạm Cao Dương Phạm Cao Hoàng Phạm Công Thiện Phạm Chí Dũng Phạm Chinh Đông Phạm Chu Sa Phạm Diễm Hương Phạm Duy Phạm Hòa Việt Phạm Hải Âu Phạm Hồng Ân Phạm Hồng Sơn Phạm Hồng Đậm Phạm Hữu Quang Phạm Hoa Phạm Hoàng Hải Phạm Khắc Trung Phạm Kim Khôi Phạm Kim Tiên Phạm Lê Phan Phạm Lưu Vũ Phạm Mạnh Hiên Phạm Minh Thuận Phạm Minh Vũ Phạm Nga Phạm Ngọc Phạm Ngọc Lân Phạm Ngọc Lư Phạm Ngọc Thái Phạm Ngọc Tuấn Phạm Nhã Dự Phạm Nhuận Phạm Phan Phạm Phan Lang Phạm Phan Long Phạm Phú Khải Phạm Phú Minh Phạm Phú Thanh Phạm Quang Ngọc Phạm Quốc Bảo Phạm T. Duyên Phạm Tín An Ninh Phạm Tùng Cương Phạm Tất Đắc Phạm Tự Trọng Phạm Thanh Nghiên Phạm Thành Châu Phạm Thế Mỹ Phạm Thế Việt Phạm Thị Hoài Phạm Thị Nhung Phạm Thị Quý Phạm Thiên Tứ Phạm Thiên Thư Phạm Trích Tiên Phạm Trần Phạm Trọng Luật Phạm Tường Vân Phạm Văn Hồng Phạm Văn Mùi Phạm Văn Nhàn Phạm Xuân Nguyên Phạm Xuân Đài Phạm Đình Chương Phạm Đình Cường Phạm Đình Hổ Phạm Đình Trọng Phạm Đức Liên Phạm Đức Nhì Phạm Đức Thân Phạm Đoan Trang Phổ Đức Philip Roth Phượng Hoàng Phương Hà Phương Tâm Phương Tấn Phương Uy PMN PS [sánhphạm] PTD PĐN Quan Dương Quang Dũng Quang Dương Quang Nguyễn Quách Hạo Nhiên Quách Thoại Quách Vĩnh Thiện Quảng Tánh Trần Cầm Quế Hương Quốc Anh Quốc Ấn Quốc Bảo Quốc Dũng Quốc Toản Quốc Vượng Quỳnh Giao Quỳnh Mây R.K. Narayan Rabindranath Tagore Rasul Gamzatov Richard L. Eldredge Richard Quest Robert Browning Hamilton Robert Burns Robert Creeley Robert Frost Robert Graves Robert Lloyd Fish Roland Barthes Roland Jacques Roman Jakobson Rudyard Kipling Sanjay Gupta Sông Cửu Sông Đông Sầm Tham Sử Mặc Seicho Matsumoto Serlha Shannon Tiezzi Sigmund Freud Sipho Sepamla Song Anh Song Chi Song Ngọc Song Phượng Song Thao Song Vinh Sonia Thanh Thủy Sophie Quinn-Judge Sully Prudhomme Svetlana Alexievich Sơn Kim Sơn Nghị Sơn Tùng Sơn Trường Sĩ Liêm Sương Mai T.Vấn Tam Thanh Tâm Nhiên Tâm Thanh Tâm Tiễn Tâm Việt Tô Hải Tô Hoài Tô Kiều Ngân Tô Thùy Yên Tô Đăng Khoa Tôn Nữ Thu Dung Tôn Nữ Đồng Khánh Tôn Thất út Tôn Thất Đào Tùng Nguyên Tú Hổ Tú Mỡ Hồ Trọng Hiếu Túy Hồng Tạ Bá Thanh Tạ Chí Đại Trường Tạ Duy Anh Tạ Ký Tạ Phong Tần Tạ Tỵ Tấn Xuân Tập Hợp Quốc Dân Việt Tống-Phước-Hiến Tổ chức Theo dõi Nhân Quyền Tụ Vinh Nguyễn Sư Giao Từ Công Phụng Từ Dũng Từ Huy Từ Khanh Từ Mai Trần Huy Bích Từ Sâm Từ Tâm Từ Thức Thanh Nam Thanh Nguyen Thanh Sơn Thanh Tâm Tuyền Thanh Trang Thanh Trí Thanh Trúc Thanh-Thanh Thaophuong Thành Tôn Thái Bá Tân Thái Bình Thái Doãn Hiểu Thái Dy Thái Dương Thái Huy Long Thái Quốc Mưu Thái Tú Hạp Thái Thụy Vy Thái Tuấn Thâm Tâm Thân Thiện Tâm Thân Trọng Cẩm Văn Thèrèse Nguyễn Thích Quảng Độ Thích Tánh Huệ Thích Thanh Từ Thôi Hộ Thôi Hiên Thôi Hiệu Thông Đạt Thùy Châu Thùy Giang Thạch Hãn MN Thạch Lam Thạch Đạt lang Thảo Trang Thảo Trường Thế Dũng Thế Giang Thế Thanh Thế Uyên Thục Nguyên Thục Quyên Thục Vũ Thụy An (Anh Việt Thanh) Thụy Khuê Thụy Long Thụy My Thủ Khoa Huân Thủy Như The Carpenters Thi Quân Thiên Lang Thiên-Thu Thiếu Khanh Thiền sư Hương Hải Thiền Sư Xóm Núi Thomas Frey Thu Phong Thu T. Thu Thủy Thu Vân Thuyên Huy Thy An Thy Anh Thy Lệ Trang Thơ Thơ Thường Quán Thượng Hồng Thương Tử Tâm Tiêu Dao Bảo Cự Tiết Đào Tiểu My Tiểu Tử Tiểu Thu Tom Glenn Tomas Tranströmer Tony Halpin Trang Cốc Chủ Trang Châu Trang Hạ Trang Luân Trang Nguyen Trang Thế Hy Trang Y Hạ Trangđài Glassey-Trầnguyễn Trà Lũ Trân Sa Trùng Dương Trúc Hồ Trúc Phương Trúc Thanh Tâm Trạch An – Trần Hữu Hội Trạch Gầm Trầm Hương Trầm Hương Ptt Trầm Nhiên Trầm Tử Thiêng Trầm Vân Trần Ai Trần An Thanh Trần Bình Nam Trần Bạch Thu Trần Bảo Định Trần Biên Thùy Trần Cao Thăng Trần Chúc Trần Dạ Từ Trần Diệu Hằng Trần Doãn Nho Trần Dzạ Lữ Trần Dũng Tiến Trần Gia Phụng Trần Hữu Dũng Trần Hữu Hoàng Trần Hữu Thục Trần Hoa Phương Trần Hoan Trinh Trần Hoài Anh Trần Hoài Thư Trần Hoàng Trần Hoàng Vy Trần Huy Quang Trần Huy Sao Trần Huyền Nhung Trần Khai Dương Trần Khải Trần Khải Thanh Thủy Trần Khiêm Trần Kiêm Trinh Tiên Trần Kiêm Đoàn Trần Kiêu Bạc Trần Kim Bằng Trần Kim Đức Trần Lê Việt Trần Lý Lê Trần Long Hồ Trần Mạnh Hảo Trần Mộng Lâm Trần Mộng Tú Trần Minh Nguyệt Trần Ngọc Hưởng Trần Ngọc Phong Trần Nghi Hoàng Trần Nguyên Đán Trần Nhân Tông Trần Nhật Phong Trần Nhật Trí Trần Phù Thế Trần Phong Vũ Trần Phương Trần Phương Kỳ Trần Quang Khải Trần Quang Lộc Trần Quang Thiệu Trần Quảng Nam Trần Quốc Dũng Trần Quốc Toàn Trần Quốc Việt Trần Tịnh Như Trần Từ Duy Trần Từ Mai Trần Thanh Cần Trần Thanh Cường Trần Thạch Linh Trần Thảo Trần Thảo Nguyên Trần Thế Phiệt Trần Thế Phong Trần Thị Cổ Tích Trần Thị Hà Trần Thị Kim Oanh Trần Thị LaiHồng Trần Thị Lam Trần Thị Nguyệt Mai Trần Thị Trung Thu Trần Thị Tường Vy Trần Thụ Ân Trần Thiên Thị Trần Thiện Hiệp Trần Thiện Thanh Trần Thoại Nguyên Trần Triệu Hoàng Trần Trung Tá Trần Trung Thuần Trần Trung Đạo Trần Tuấn Kiệt Trần Võ Thành Văn Trần Vạn Giã Trần Vấn Lệ Trần Viết Tân Trần Vũ Trần Văn Chánh Trần Văn Giang Trần Văn Lương Trần Văn Nam Trần Văn Nghĩa Trần Văn Sơn Trần Văn Thuận Trần Yên Hòa Trần Yên Thảo Trần Đán Trần Đình Quân Trần Đình Sơn Cước Trần Đại Lộc Trần Đạt Nhân Trần Đức Anh Sơn Trần Đức Phổ Trần Đức Thạch Trần-Công Anh-Dũng Trịnh Bình An Trịnh Bửu Hoài Trịnh Công Sơn Trịnh Chu Trịnh Cung Trịnh Hội Trịnh Hữu Long Trịnh Khải Nguyên Chương Trịnh Kim Tiến Trịnh Tây Ninh Trịnh Thanh Thủy Trịnh Y Thư Trọng Minh Triều Hoa Đại Tru Sa Truman Capote Trung Dũng Kqđ Trung Hậu Trung Trung Đỉnh Truyện Cổ Nhật Bản Trường Kỳ Trường Sa Trường Thi Trường Đinh Trương Cửu Linh Trương Chi Trương Duy Nhất Trương Nghĩa Kỳ Trương Nhân Tuấn Trương Pháp Trương Tố Hoa Trương thị Kim Chi Trương Thiên Phàm Trương Vũ Trương Văn Dân Trương Đình Phượng Trương Đức Thủy Tuấn Hùng Tuấn Khanh Tuệ Nga Tulip Châu Sa Tuyền Linh Tuyet Lan Nguyen Tyler Knott Gregson Tường An Tường Linh Tưởng Dung Tưởng Năng Tiến Uyên Hà Uyên Hạnh Uyên Phương Minh Nguyệt Uyên Thao Uyển Trân Vân Hạc Võ Ý Võ Công Diên Võ Công Liêm Võ Chân Cửu Võ Hồng Võ Hoàng Võ Kỳ Điền Võ Luận Võ Phiến Võ Tá Hân Võ Thành Đông Võ Thạnh Văn Võ Thị Hảo Võ Thị Tuyết Võ Văn Bửu Thiết Võ Đình Võ Đại Tôn Võ Định Hình Vọi Ba Làng Vi Sơn Vi Thừa Khánh Vi Yên Viên Dung Viên Linh Việt Bằng Việt Dzũng Việt Hà Việt Khang Việt Long Victor Hugo Vien Duy Nguyen Vien Nguyen Viet Thanh Nguyen Vietnam Film Club VietTuSaiGon Vilas Manivat Virginia Hamilton Adair Virginia Woolf Vladimir Nabokov Vy Vy Vũ Anh Khanh Vũ Ánh Vũ Cao Hiến Vũ Cao Quận Vũ Hạ Vũ Hữu Sự Vũ Hữu Định Vũ Hoàng Vũ Hoàng Chương Vũ Hoàng Thư Vũ Huy Quang Vũ Kiện Vũ Ngọc Anh Vũ Ngọc Giao Vũ Phong Vũ Phương Nam Vũ Quang Tần Vũ Quỳnh Anh Vũ Quỳnh Bang Vũ Quỳnh N.H. Vũ Thanh Hoa Vũ Thành Vũ Thành An Vũ Thái Hòa Vũ Thất Vũ Thế Dũng Vũ Thị Hải Vũ Thị Thiên Thư Vũ Thi Vũ Thư Hiên Vũ Thư Nguyên Vũ Trầm Tư Vũ Trọng Phụng Vũ Trọng Quang Vũ Tuyết Nhung Vũ Uyên Giang Vũ Vĩnh Phúc Vũ Xuân Chinh Vũ Đình Huy Vũ Đình Trọng Vũ Đức Nghiêm Vũ Đức Sao Biển Văn Cao Văn Công Mỹ Văn Công Tuấn Văn Quang Văn Sơn Trường Văn Đen Vĩnh Chánh Vĩnh Liêm Vĩnh Phúc Vĩnh Thành Vĩnh Thông Vĩnh Điện Vương Duy Vương Hằng Tích Vương Hồng-Ngọc Vương Ngọc Long Vương Ngọc Minh Vương Sĩ Trinh Vương Trùng Dương Vương Đức Lệ Vương Điền W. Somerset Maugham Wilhem Muller William Butler Yeats William Cullen Bryant William Shakespeare Wislawa Szymborska Wladimir Kaminer Woeser Wolfgang Borchert Xuân Tuynh Xuân Điềm Y Dịch Y Phôn Ksor Y Uyên Yên Nhiên Yên Sơn Yevgeny Zamyatin Yoko Ogawa Youlha Yukio Mishima Zulu DC Zurab Lezhava Đan Tâm Đàm Trung Phán Đàm Trung Pháp Đào Lê Văn Đào Nam Hòa Đào Tấn Hoàng Đào Trường Phúc Đào Văn Bình Đình Nguyên Đình Đại Đông Hòa Nguyễn Chí Hiệp Đại Nguyên Đạt Giả Đạt Giả Dương Thanh Lương Đạt Giả Trần Đạt Nhân Đắc Lợi Đặng Châu Long Đặng Dung Đặng Kim Côn Đặng Kim Tiến Đặng Lệ Khánh Đặng Mai Lan Đặng Minh Chấn Đặng Ngọc Loan Đặng Phùng Quân Đặng Phú Phong Đặng Quang Tâm Đặng Tấn Tới Đặng Thái Sử Đặng Thị Quế Phượng Đặng Thị Thanh Hương Đặng Xuân Xuyến Đặng Đình Túy Định Giang Đồng Phụng Việt Đồng Đức Bốn Đỗ Bình Đỗ Dung Đỗ Duy Ngọc Đỗ Hải Đỗ Hồng Ngọc Đỗ Hoàng Diệu Đỗ Kh. Đỗ Mạnh Tri Đỗ Mỹ Linh Đỗ Ngọc Đỗ Nghê Đỗ Nguyễn Lan Phương Đỗ Phủ Đỗ Phương Khanh Đỗ Quang Em Đỗ Quý Toàn Đỗ Quyên Đỗ Tấn Đạt Đỗ Thanh Hải Đỗ Thất Kinh Đỗ Thị Minh Giang Đỗ Thị Minh Hạnh Đỗ Tiến Đức Đỗ Trung Quân Đỗ Trường Đỗ Xuân Tê Đỗ Đình Phương Đỗ Đức Đỗ Đức Yên Đức Phổ Điếu Cày Nguyễn Văn Hải Điệp-Mỹ-Linh Đinh Cường Đinh Hùng Đinh Quang Anh Thái Đinh Tấn Lực Đinh Tấn Phước Đinh Từ Thức Đinh Thị Thu Vân Đinh Trường Chinh Đinh Tuấn Đinh Vũ Hoàng Nguyên Đoàn Bằng Hữu Đoàn Chuẩn – Từ Linh Đoàn Dự Đoàn Dự (Lê Hoàng) Đoàn Khuê Đoàn Minh Châu Đoàn Minh Hải Đoàn Nhã Văn Đoàn Thị Phú Yên Đoàn Thị Tảo Đoàn Thuận Đoàn Trọng Hiếu Đoàn Tuyết Thu Đoàn Việt Hùng Đoàn Văn Khánh Đoàn Văn Xuyên Đoàn Xuân Thu Đoàn Xuân Tuấn Đynh Hoàng Sa Đăng Khánh Ưng Lang Văn Học Bút Đàm / Phỏng Vấn Biên Khảo / Phê Bình Danh Ngôn Giới Thiệu Sách / Điểm Sách Hồi Ký Ngụ ngôn mới Phú Phiếm Sưu Tập Tùy Bút / Tản Văn / Ký Sự Thơ Tiểu luận Truyện dài Truyện Ngắn Truyện Thiếu Nhi Truyện vừa Truyện [thật] ngắn

• Bài Mới

  • Thông báo ngưng cập nhật bài vở Sáng Tạo vô thời hạn từ 27/3/2021
  • Sổ tay thường dân Tưởng Năng Tiến – Hoa cứt lợn
  • Tranh không lời
  • Nghĩ tạp tháng Ba 2021
  • Nghêu ngao đường trần
  • Người đồng hương ở bến đò Ba Bến
  • Trần Kỳ Trung – Một giọng điệu mới của văn học hiện thực phê phán
  • Nựng tóc
  • Buồn trông kỷ niệm
  • Dưới bóng cây
  • GS Nguyễn Văn Sâm sinh nhật 81: Thêm nhiều tác phẩm đang viết
  • Hỏi rằng: người ở quê đâu | Hồ nước mắt
  • Nhật ký “cấm túc” tuần thứ bốn mươi tám
  • Chuyện ba lơn ngày gặp bạn
  • Osen và Sokichi
  • Hồn quê | Miền xa thẳm
  • Bi kịch Thúy Kiều (Tỉnh thức và Cô đơn)
  • Nhân cái chết của một nhà văn | Đôi mắt Myanmar
  • Tướng về hưu
  • Kỷ niệm với Nguyễn Huy THiệp
  • Những chặng đời
  • Tráng sĩ hề, Phạm Ngọc Lư
  • Măng Non và Văn Bút Lưu Vong
  • Nước mắt, nước biển và thuyền nhân Việt
  • Miến Điện vùng lên!
  • Người Quảng đi ăn mì Quảng
  • Sài Gòn còn đó mùa thu
  • Cua rang muối
  • Năm tanka cho mẹ già | Mơ hồ
  • Bắn dân lành Đồng Tâm – ô nhục quốc gia một. Tử hình dân lành Đồng Tâm – ô nhục quốc gia mười
  • Giữa đôi bờ biển dâu | Con chim lạ hót giữa bình minh châu thổ | Viết trong một ngày vô định
  • Đọc thơ của Thiền sư Shotetsu
  • Tạ ơn | Tình xuân | Xuân muộn
  • Chuyện [cà-kê-dê-ngỗng] với cháu nội Benjamin Trần Minh An
  • Uống trà nhớ trăng
  • Sổ tay thường dân Tưởng Năng Tiến – Ca sỹ & kỹ giả
  • “Mọi việc rồi sẽ ổn thôi”
  • Nhật ký “cấm túc” tuần thứ bốn mươi bẩy
  • Tiếng chuông chùa chiều trên núi | Trở về quê cũ | Ngày hè dạo chơi | Đêm nằm mộng thấy người vợ quá cố | Tản bộ ngoại thành
  • Đường xuống bãi Mill một ngày đông

• Giới thiệu tác phẩm

  Thơ Haiku – Bắc Phong dịch [PDF]

  Ký – Phan Nhật Nam [PDF]

  Thơ – Sông Cửu [PDF]

  Tập truyện Vũ Đình Kh

  Truyện dài song ngữ Việt Anh Ngô Thế Vinh

  Biên Khảo Công Huyền Tôn Nữ Nha Trang

  Thơ – Tuệ Sỹ

  Tập truyện – Lê Lạc Giao

  Thơ – Nguyễn Lương Vy.

  Thơ – Nguyễn Văn Điều

  Du Ký, Tùy Bút, Tạp Bút Phạm Xuân Đài

  Truyện dài – Nhật Tiến [PDF]

  Truyện – Nguyên Phong [PDF]

  Tiểu luận chính trị Nguyễn Mạnh Hùng

  Tập truyện song ngữ Việt Anh Ngô Thế Vinh

  Thơ Toàn Tập- Du Tử Lê

  Tuyển văn dịch – Trịnh Y Thư ========================== Các tác phẩm khác » ==========================

• Trang văn nghệ sĩ

  • Bắc Phong (Tạp Niệm)
  • Đỗ Duy Ngọc
  • Huỳnh Minh Lệ
  • Huỳnh Ngọc Chênh
  • Hư Vô
  • Khê Kinh Kha (Nguồn Cội)
  • Lại Nguyên Ân
  • Lê Thị Hoài Niệm
  • Luân Hoán
  • Lưu Thủy Hương
  • Lý Thừa Nghiệp
  • Người Buôn Gió
  • Nguyễn Đức Bạt Ngàn
  • Nguyễn Hàn Chung
  • Nguyễn Minh Nữu
  • Nguyễn Quang Lập
  • Nguyễn Quyết Thắng
  • Nguyễn Thanh Hiện
  • Nguyễn Tường Thụy
  • Nguyễn Xuân Thiệp (phốvănblog)
  • Nhật Tiến
  • Phạm Anh Dũng
  • Phạm Cao Hoàng
  • Phạm Thanh Nghiên
  • Phạm Thị Hoài (pro&contra)
  • Phạm Tín An Ninh
  • Song Thao
  • T.Vấn & Bạn Hữu
  • Thụy Khuê
  • Trần Hoài Thư
  • Trần Trung Đạo
  • Trần Yên Hòa (Bạn Văn Nghệ)
  • Trịnh Y Thư
  • Tuấn Khanh
  • Từ Thức (Paris)
  • Tưởng Năng Tiến
  • Vĩnh Điện
  • Vương Trí Nhàn

• Trang Thời Sự | VHNT

  • Bauxite Việt Nam
  • BBC Tiếng Việt
  • Cái Đình
  • Cỏ Thơm
  • Da Màu
  • Dân Làm Báo
  • Dân Luận
  • Dân Quyền
  • Diễn Đàn Khai Phóng
  • Diễn Đàn Thế Kỷ
  • Diễn Đàn Việt Thức
  • Du Ca Việt Nam
  • Đài Á Châu Tự Do
  • DCV Online
  • Đàn Chim Việt
  • Gió O
  • Hồ sơ Văn học
  • Hợp Lưu
  • isach.info
  • Luật Khoa tạp chí
  • Người Thông Dịch
  • Người Việt Online
  • Nghiên Cứu Quốc Tế
  • Phù Sa Online
  • RFI Tiếng Việt
  • Saigon Ocean
  • Thời Báo Online
  • Thời Văn
  • Tập san Việt Học
  • Thông Luận
  • Tiền Vệ
  • Tiếng Dân
  • Trẻ
  • Tủ Sách Tiếng Quê Hương
  • Tương Tri
  • vanchuongviet.org
  • Văn Hóa Magazine
  • Văn Việt
  • Việt Báo
  • Viet Ecology Foundation
  • Việt Nam Thư Quán
  • Việt Nam Thời Báo
  • VOA Tiếng Việt

  ==========================

  HOÀNG SA & TRƯỜNG SA LÀ CỦA VIỆT NAM!

Sông lấp: môt bài thơ toàn bích

Posted: 10/01/2014 in Biên Khảo / Phê Bình, Phạm Đức Nhì

Phạm Đức Nhì

Nhà thơ Tú Xương (1870-1907)

Sau buổi nhậu cuối tuần, mấy thằng bạn ngồi uống trà, cà phê bù khú chuyện văn chương. Được một lúc, câu chuyện lan man đến thơ: làm thơ nên làm thơ dài hay thơ ngắn? Một ông bạn, sau khi nói một câu ba phải để vừa an toàn (khỏi sợ sai) vừa hợp lòng mọi người: “Thơ dài hay ngắn hoàn toàn tùy sở thích của thi sĩ”, rồi có lẽ do thúc đẩy của hơi men, bỗng nổi hứng tuyên bố thẳng thừng:

“nhưng những bài thơ ngắn quá (4 câu hoặc ít hơn) không đủ để tác giả bày tỏ lòng mình; nó giống như mấy thằng cha mắc chứng sậu tinh, chưa nhập cuộc đã khóc ngoài quan ải, chưa đi đến chợ đã hết tiền, để người bạn tình nằm tô hô, thất vọng trên giường.” Vâng! Tôi nhiều khi đọc thơ, cũng có cái cảm giác thất vọng như cô gái “nằm tô hô trên giường.” Một bài thơ ngắn quá, chỉ giống như một màn đá phạt trong bóng đá, một pha phối hợp nhỏ của 2, 3 cầu thủ phe mình để vượt qua một cầu thủ đối phương. Ở đây kỹ thuật cá nhân được tận dụng tối đa; cầu thủ có thể phô diễn tài đi bóng, che bóng, lừa bóng, hoặc sút bóng bay theo đường vòng cung vào lưới. Nhưng người ta không thấy được sự lên xuống nhịp nhàng của cả 11 cầu thủ trên sân, không có cơ hội để thấy được tài của huấn luyện viên trong việc tổ chức, phối hợp đấu pháp toàn đội. Trong một bài thơ ngắn thi sĩ phải chắt lọc từng chữ, từng câu để tự nó tạo được âm vang, hình ảnh đặc biệt, hầu lưu lại một chút dấu ấn trong lòng người đọc, bởi, với số chữ giới hạn, ông không có chỗ, không đủ thời gian đào con mương, trút cảm xúc trong lòng mình xuống để nó cuồn cuộn chảy thành dòng, sóng sau dồn sóng trước như thác đổ, khuấy động tâm hồn người đọc. Trong một bài thơ quá ngắn người đọc không có dịp để thấy cái bề thế của trận địa chữ nghĩa. Nó chỉ như một cuộc phục kích, đột kích cấp tiểu đội, trong đó người chỉ huy không có dịp để nghe tiếng rít xé trời của phản lực, tiếng gầm của hải pháo và pháo binh diện địa, tiếng ầm ì của thiết giáp, và đặc biệt, không có dịp để thấy từng đoàn quân, từng đoàn quân, hàng hàng lớp lớp tiến lên chiếm lĩnh mục tiêu.

Với Sông Lấp của Tú Xương, một bài thơ rất ngắn, chỉ có 4 câu lục bát 28 chữ, người ta phải xem nó là một ngoại lệ rất hiếm hoi.

Trước khi quay lại cái giai đoạn lịch sử cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 để tìm hiểu bối cảnh văn hóa, xã hội của Việt Nam lúc tác giả viết Sông Lấp rồi phân tích để tìm cái hay của bài thơ, tôi xin kể một kinh nghiệm đã trải qua để làm thí dụ so sánh.

Có một dạo tôi bị nhốt xà lim ở A20, Xuân Phước. Chế độ ăn uống ở xà lim cực kỳ hà khắc. Mỗi ngày 2 bữa. Mỗi bữa chỉ có 2 muỗng cơm và 2 muỗng nước. Đến ngày thứ 20 trở đi, vì không có chất bổ dưỡng và mất nước, các tế bào nằm chết xếp lớp trên người tôi, tạo thành những lớp da cứ bong ra như vẩy cá. Tôi ngồi bóc hết lớp da này đến lớp da khác và nhìn thân người mình cứ teo tóp đi một cách rõ ràng. Đến ngày thứ 40 thì mông và bắp đùi đã gần như không còn thịt nữa….Đến ngày thứ 50 thì toàn thân chỉ còn một lớp da mỏng bọc xương, ngực thì có thể nhìn thấu từng mảnh xương sườn, đầu thì như một cái sọ dừa khô. Lúc ấy, thỉnh thoảng mê thiếp đi, tôi đã thấy thần chết, tay cầm lưỡi hái, từng bước đến gần bệ nằm của mình mà chân thì bị cùm, cửa xà lim thì đóng kín, khóa chặt, không làm sao chạy thoát được. Cái cảm giác ấy thật đáng sợ đến rùng mình.

Với Tú Xương thì lại khác. Nỗi sợ đến độ ám ảnh của tôi là sự suy kiệt thể xác. Với ông, là sự mất mát tinh thần. Ông không có cái vinh dự đỗ đầu cả 3 kỳ thi như Tam Nguyên Yên Đỗ, hoặc khiêm nhường hơn, đỗ Giải Nguyên (đầu thi Hương) như Nguyễn Công Trứ để được bổ quan, đem tài sức của mình phục vụ quê hương, đất nước. Ông chỉ đỗ Tú Tài (Tú rốt bảng trong năm Giáp Ngọ), không được vua ban áo mão, vinh quy bái tổ, sau đó được bổ quan cửu phẩm, như những ông Nghè, ông Cống. Nhưng ở làng Vị Xuyên quê ông, ông cũng được tiếp rước long trọng, nở mày, nở mặt với bà con, thôn xóm. Trong những buổi hội họp, tiệc tùng, đình đám, ông lại còn được vinh dự ngồi chiếu tiên chỉ (1). Hơn nữa, với sự tự tin vào văn tài của mình, với một tinh thần minh mẫn trong một thân thể khỏe mạnh của tuổi trung niên, đường thi cử của ông vẫn còn rộng mở. Ông có lý do để hy vọng. Hy vọng một ngày nào đó đỗ đạt cho bõ công đèn sách, đền đáp công lao của bà vợ đảm đang, đem tài sức phục vụ đất nước.

Nhưng thời thế không đứng về phía ông. Những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, nước Việt Nam đã bị người Pháp hầu như nắm toàn quyền cai trị. Triều đình bù nhìn nhà Nguyễn chỉ có quyền bổ nhiệm một số chức quan “hữu danh vô thực”, còn những chức vụ có thực quyền lèo lái guồng máy hành chánh của đất nước, đại đa số đều do người Pháp chỉ định. Ở miền trung và miền bắc, thi Hương chưa bị chính thức bãi bỏ nhưng số người học chữ Nho đã thưa giảm rất nhiều. Chính Tú Xương đã phải lên tiếng xác nhận:

Cái học nhà Nho đã hỏng rồi Mười người đi học chín người thôi. (Cái Học Nhà Nho)

Ngay cả việc thi cử cũng không còn cái vẻ nghiêm trang, long trọng như ngày xưa

Lọng cắm rợp trời, quan Sứ đến, Váy lê quét đất, mụ đầm ra. (Vịnh Khoa Thi Hương)

Mà dù có đỗ đạt đi nữa cũng đâu còn cái vinh dự, cái niềm tự hào như thời đất nước còn độc lập, tự chủ

Một đàn thằng hỏng đứng mà trông Nó đỗ khoa này có sướng không Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt, Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng ! (Giễu Người Thi Đỗ)

Thêm vào đó, người Pháp cũng đã mở trường huấn luyện và một số kỳ thi riêng của họ để chọn người làm việc. Và cũng chính Tú Xương đã phải cay đắng than thở:

Nào có ra gì cái chữ Nho Ông Nghè, ông Cống cũng nằm co Chi bằng đi học làm thầy Phán Tối rượu sâm banh, sáng sữa bò. (Chữ Nho)

Từng ngày, từng tháng trôi đi. Khung cảnh chính trị, văn hóa, xã hội không ngừng đổi thay trước mắt theo chiều hương xấu. Kho kiến thức sau bao năm đèn sách của ông – như đồng tiền trong một nền kinh tế lạm phát phi mã – ngày càng giảm giá trị. Con người sinh học của Tú Xương vẫn còn lây lất sống, nhưng trong tâm hồn ông, niềm hy vọng, niềm tin vào tương lai, đang đi dần đến cõi chết, không còn phương cứu vãn. Bài thơ Sông Lấp đã được viết trong hoàn cảnh đó.

SÔNG LẤP

Sông xưa rày đã nên đồng Chỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai Vẳng nghe tiếng ếch bên tai Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò.

Tứ : Nghe tiếng ếch vọng lại từ khu nhà, vườn tược được xây dựng ngay trên lòng sông Vị Hoàng (nay đã bị lấp), tác giả giật mình tưởng tiếng gọi đò vọng lại và nhớ đến bến đò cũ, con sông xưa.

Ý: Tác giả nhớ thương, tiếc nuối cái thời Nho học – mà tác giả là một sĩ tử – còn được coi trọng.

Năm 1832, sau khi triều đình cho đào sông Đào thay thế vai trò của sông Vị Hoàng, nhằm rút ngắn lộ trình đường thuỷ. Sông Vị Hoàng trở nên kém tác dụng và bị phù sa lấp dần. Cuối thế kỷ XIX, do cần đất để xây dựng các công sở, người Pháp đã lấp sông Vị Hoàng, vì thế con sông này không còn nữa. Nhiều người gọi là sông Lấp, ấy là gọi để nhớ thế thôi, chứ sông đã lấp rồi thì sao còn sông nữa (2).

Dựa vào 2 câu cuối của bài thơ tôi có thể suy luận ra mấy điều sau:

• Khúc sông Vị Hoàng chảy qua khu nhà của Tú Xương thuộc làng Vị Xuyên không có cầu bắc qua sông.
• Nhà ông Tú không ở sát, nhưng cũng không xa bến đò ngang lắm; ở đấy có thể nghe được tiếng gọi đò vọng lại.
• Ông rất nặng lòng với khúc sông đầy kỷ niệm, với quãng đời lúc con sông chưa bị lấp, đến nỗi chỉ “vẳng nghe tiếng ếch bên tai” ông cũng giật mình tưởng tiếng gọi đò từ những năm xưa cũ.

Nhưng nếu “vẳng nghe tiếng ếch bên tai” mà người đọc chỉ tưởng “tiếng ai gọi đò” để từ đó nhớ đến bến đò ngang cạnh nhà ông và rồi đến con sông Vị Hoàng ngày xưa (nay đã bị lấp) thì … bất công với Tú Xương quá. Nếu dòng liên tưởng chỉ dừng ở đấy thì bài thơ đã bị giảm đi ít nhất 90% giá trị nghệ thuật. Nếu chỉ có thế người ta đâu có gọi Sông Lấp là “tiếng thở dài thế sự” của Tú Xương. Dĩ nhiên, ông cũng nhớ đến con sông mà vợ ông đã “quanh năm buôn bán” ở đó để nuôi sống một gia đình đông đúc “năm con với một chồng”. Nhưng con sông chỉ đóng vai chiếc cầu để ông trở về cái thời tạm gọi là vàng son của ông, cái thời còn ngồi chiếu tiên chỉ của làng Vị Xuyên, cái thời mà mọi người gọi ông là Ông Tú với giọng kính trọng một nhà nho có văn tài, cái thời ông còn tràn trề hy vọng khi nghĩ đến kỳ thi sắp tới, và trong lòng ông, niềm tin ở quê hương đất nước vẫn còn rực sáng.

Còn cái lúc ông viết Sông Lấp, ách cai trị của người Pháp đã lan tỏa, đã xâm nhập vào mọi ngõ ngách của cuộc sống người dân Việt, nền Nho học đang lụi tàn, con đường tương lai của ông đang đi vào ngõ cụt. Ông đành quay lại nhìn, nuối tiếc cái thời xa xưa ấy để rồi buông “tiếng thở dài thế sự”.

Nhận Định Nghệ Thuật

Dù bằng con mắt của người đọc thơ khó tính, dù áp dụng cách nhìn nhận, đánh giá thơ ca của thời đại mới, tôi tin rằng người đọc vẫn khó tìm ra khuyết điểm của bài thơ. Nhưng cái hay của bài thơ thì lại khá nhiều và độc đáo.

1. Không có hội chứng nhàm chán vần – Những thể thơ truyền thống, đặc biệt là thơ lục bát, rất dễ mắc phải hội chứng nhàm chán vần. Sông lấp chỉ có 4 câu, quá ngắn, nên thoát khỏi chứng bệnh này.
2. Tứ thơ mạch lạc, thủ pháp “show, not tell” áp dụng rất thành công, từ liên tưởng này đến liên tưởng khác theo một trình tự hợp lý, người đọc rất dễ cảm nhận.
3. Câu chữ đắc địa, khó thay đổi hoặc thay thế

   Chúng ta thử đọc bài thơ Không Đề, đã được nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc khen là “một trong những bài thơ hay nhất, hoàn chỉnh nhất của Nguyễn Bính” (3)

   Hôm nao dưới bến xuôi đò Thương nhau qua cửa tò vò tìm nhau Anh đi đấy, anh về đâu? Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm…

   Câu thứ 4 của bài thơ thật tuyệt vời. Đúng như Nguyễn Hưng Quốc nhận định:

   Người con gái vẫn còn đứng đó, bên thành cửa sổ, vời vợi nhìn theo. Câu thơ cắt thành ba nhịp, tưởng như mỗi nhịp ngắt là một làn sóng đột nhiên trào lên, che khuất cánh buồm. Bao nhiêu lần khuất rồi hiện. Lần cuối cùng, đã xa lơ xa lắc, người con gái chỉ còn nhìn thấy, mờ thật mờ, hình ảnh cánh buồm thấp thoáng, nhòa đi trong khói sóng bập bềnh. Không còn thấy màu sắc nữa: chữ “nâu” ở nhịp cuối biến mất (3).

   Câu thứ 4 của bài thơ hay như thế, nhưng còn 3 câu đầu thì sao? Theo tôi, không đắt lắm. Một thi sĩ nào đó có thể khá dễ dàng thay thế 3 câu đầu bằng 3 câu khác để có những hoàn cảnh chia tay khác nhau; mẹ chia tay con, bà chia tay cháu, vợ chia tay chồng, hai người bạn chia tay nhau… miễn sao chữ cuối của câu 3 có vần au hay âu để vần với “cánh buồm nâu” ở câu cuối.

   Trong Sông Lấp mỗi chữ, mỗi câu, mỗi ý tưởng, mỗi hình ảnh đều được xếp đặt, nối kết như một thế trận. Thật khó có thể thay chữ này bằng chữ kia hoặc câu này bằng câu khác mà không làm giảm giá trị nghệ thuật của bài thơ. Riêng chữ “vẳng” và 2 chữ “giật mình” thì phải nói là đắt như kim cương. Không phải là tiếng sấm, tiếng sét, tiếng súng nổ, tiếng cãi nhau to tiếng mà chỉ là “vẳng” nghe tiếng ếch từ xa vọng lại, cũng đủ làm ông Tú “giật mình” nhớ đến một chuỗi những hình ảnh của quá khứ xa xưa. Tâm hồn ông chắc phải thẳng căng như sợi dây đờn nên chỉ một chạm nhẹ cũng rung lên bần bật, tạo nên “tiếng kêu khắc khoải” làm tái tê lòng biết bao nhiêu người đọc thơ ông.

   Hơn nữa, cái hay của Không Đề chỉ ở câu thứ 4, giống như đội bóng có một cầu thủ siêu sao. Cái hay của Sông Lấp là cái hay tổng thể, cái hay toàn bài; ở đây, đội bóng có một huấn luyện viên tài ba, xếp đặt 11 cầu thủ vào từng vị trí phù hợp với sở trường và lối chơi riêng của họ, tạo được sự phối hợp gắn bó, nhịp nhàng của toàn đội. (Nếu hoán chuyển vị trí của các cầu thủ hoặc thay thế một cầu thủ trong đội bằng một cầu thủ khác thì hiệu quả của đấu pháp toàn đội sẽ giảm sút)

4. Có lẽ cái hay nhất của Sông Lấp, có thể tôn giá trị nghệ thuật của bài thơ lên nhiều nhất, là phép ẩn dụ, đúng hơn phải nói là sự kết hợp tài tình giữa thủ pháp “show, not tell” và phép ẩn dụ để diễn đạt ý của tác giả.

Cái thú khi đọc một bài thơ có phép ẩn dụ – tác giả nói về cái này mà ngụ ý cái kia – là lần theo tứ thơ để tìm, để khám phá ý của tác giả. Phép ẩn dụ càng kín thì, khi người đọc, bằng khả năng liên tưởng của mình, hiểu được, cảm thông được tâm tình mà tác giả muốn chia sẻ, sự ngạc nhiên và thích thú càng gia tăng, bài thơ càng được đánh giá cao.

Phép ẩn dụ trong Sông Lấp rất kín, kín đến nỗi ngay cả có người bình bài thơ ấy cũng không thấy được, cảm được ẩn ý của tác giả. (4) Có thể nói Sông Lấp không phải là một đoàn quân trùng trùng, điệp điệp, nhưng lại có bề thế của một mặt trận, một điệp vụ tình báo siêu đẳng, đưa được những điệp viên thượng thặng, bí mật nằm giữa bộ chỉ huy của quân địch. Phép ẩn dụ ấy được kết hợp một cách tài tình với thủ pháp “show, not tell”, tạo ra một chuỗi những chiếc cầu liên tưởng, dẫn người đọc đi từ hình tượng này đến hình tượng khác. Từ tiếng ếch kêu, trong hoàn cảnh riêng của mình, trong tâm tình riêng của mình, nhà thơ “tưởng tiếng ai gọi đò”. Đây là một liên tưởng rất riêng tư; nếu ông không bộc bạch, bày tỏ thì người đọc khó có thể đoán ra được. Biết thế nên ông đã đưa tay dắt chúng ta bước lên chiếc cầu đầu tiên. Đến 2 chiếc cầu liên tưởng kế tiếp thì người đọc đã có thể tự mình qua được; từ tiếng gọi đò nhớ bến đò ngang, từ bến đò ngang nhớ con sông Vị Hoàng ngày xưa, nay đã bị lấp. Khi từ con Sông Lấp đặt chân lên chiếc cầu sau cùng, bằng vốn kiến thức về lịch sử, văn học sử, cộng với một chút trực giác thi ca, người đọc sẽ bắt gặp nỗi lòng sâu kín của nhà thơ: nhớ thương, tiếc nuối cái thời tạm gọi là vàng son của mình, cái thời Nho học vẫn còn chỗ đứng khá trang trọng trong đời sống người dân Việt. Và người đọc sẽ tròn xoe mắt “À” lên một tiếng khoái trá.

Với Trương Kế, tiếng chuông chùa Hàn San chính là chữ Duyên của đạo Phật, là chiếc phao giúp ông bơi vào bờ bến thi ca, để lại cho đời một bài thơ bất hủ: Phong Kiều Dạ Bạc. Với Trần Tế Xương, tiếng ếch giữa đêm khuya đã khiến ông giật mình thảng thốt nhớ đến bến đò cũ, con sông xưa, và rồi từ con sông ấy đã quay lại để thương, để nhớ, để tiếc một quãng thời gian đầy kỷ niệm của đời mình. Nhờ tiếng ếch ấy, nhờ nỗi nhớ thương, tiếc nuối ấy, ông đã đóng góp vào kho tàng văn chương của Việt Nam và của thế giới một tuyệt tác thi ca, một bài thơ toàn bích: Sông Lấp.

Chú thích:

1) Người đứng đầu hội đồng kỳ dịch trong làng.

• Nếu làng xét ngôi thứ trong hội đồng theo “thiên tước” thì ai cao tuổi nhất là tiên chỉ.
• Nếu làng xét ngôi thứ trong hội đồng theo “nhân tước” thì ai đỗ cao nhất hoặc có phẩm hàm cao nhất thì ngồi chiếu tiên chỉ. (Wikipedia Tiếng Việt)

Tú Xương tuy chỉ đỗ Tú Tài nhưng có lẽ làng Vị Xuyên xét ngôi thứ trong hội đồng theo “nhân tước” và lúc ấy chưa có người đỗ đạt nên ông được trọng vọng mời ngồi chiếu tiên chỉ.

2) mobile.vietgle.vn

3) Tứ Thơ, Tìm Hiểu Nghệ Thuật Thơ Việt Nam, Nguyễn Hưng Quốc

4) Về Bài Thơ Sông Lấp Của Trần Tế Xương, Vũ Bình Lục, lethieunhon.com

PHẦN VIẾT THÊM

Khoảng cuối năm 2011, một người bạn văn chương ở trong nước gởi cho tôi 4 bài thơ kèm theo một câu hỏi như kiểu đánh đố: “Ai hoài cổ hơn ai?” Tôi hiểu ý anh bạn, nhưng theo tôi, cách đặt vấn đề của anh không được chính xác lắm. Với một người thích đọc thơ và thỉnh thoảng cũng làm thơ như tôi, câu hỏi đó phải là: “Trong 4 bài thơ thể hiện tâm tình hoài cổ, bài thơ nào hay hơn? Hoặc tài thơ của tác giả nào cao hơn?” Đến khi tra cứu để bình bài thơ Sông Lấp tôi lại đọc được bài Về Bài Thơ Sông Lấp Của Tú Xương (1) của Vũ Bình Lục, trong đó tác giả cho rằng: “… Tú Xương và Nguyễn Khuyến, căn cốt vẫn là những nhà thơ trữ tình đặc sắc của dân tộc. Phải nói thêm là cả hai cụ, đều trữtình ngay cả trong trào phúng và ngược lại. Riêng về thơ, về tài thơ thì tôi cũng muốn xếp cụ Tú Xương cao hơn một tí. Cụ Nguyễn Khuyến kinh điển hơn, uyên bác hơn, nhưng đó lại chính là chỗ gây khó cho nhà thơ nổi tiếng này.”

Với tôi, thi sĩ, ngay cả trong cùng một loại thơ, như thơ trữ tình chẳng hạn, không phải lúc nào cũng sáng tác đều tay như một cỗ máy sản xuất một món hàng công nghệ. Có khi cao hứng, chữ nghĩa, ý tứ từ trên trời rơi xuống, viết được bài thơ rất hay. Nhưng cũng có khi, bài thơ viết ra chỉ muốn vứt vào sọt rác, hoặc giả đem trình làng, thì chỉ như viên sỏi vứt xuống biển, chẳng thấy tăm hơi gì cả. Có thi sĩ chỉ viết có vài bài mà nổi danh, nhưng cũng có người in hết tập này đến tập khác mà khi xưng tên thì chả ai biết ngài là ai cả. Bởi vậy, tôi không dám dùng phương cách đem “gia tài thơ” của cả hai thi sĩ đặt lên bàn cân rồi kết luận ai tài hơn ai. Công việc ấy không phải là không làm được, nhưng phải cần một ê-kíp những nhà phê bình văn học có tài, phải ra công tra cứu ngọn ngành, phân tích chi li, kỹ lưỡng, phải có óc tổng hợp, phải cân nhắc đủ chiều, đủ mặt. Mà dù có làm được việc ấy, kết luận đưa ra vẫn còn đầy tính chủ quan, còn gây nhiều tranh cãi. Thôi thì “mèo bé bắt chuột con”, thỉnh thoảng tôi chỉ dám đem bài thơ này so sánh với bài thơ kia (nhưng chỉ giới hạn scope của việc so sánh vào một đặc điểm nào đó thôi). Theo tôi, nếu chọn hai bài thơ thuộc loại “những con tương cận”, nghĩa là có chung một đặc điểm nào đó (chung một đề tài, chung một thủ pháp nghệ thuật…) thì việc so sánh sẽ dễ hơn. Hồ Trường của Dương Bá Trác và Cảm Hoài của Đặng Dung là “những con tương cận” vì có chung một đề tài, một tâm sự; đó là hào khí của một sĩ phu trước cảnh nước nhà nguy biến. Dĩ nhiên, khi so sánh, có người coi trọng cách dùng chữ, có người coi trọng cái thâm trầm, sâu sắc, người khác lại thích cái hào sảng, phóng khoáng, hơi thơ nóng bỏng, dòng chảy cuồn cuộn như thác đổ. Và từ đó họ có sự đánh giá cao thấp khác nhau.

Trong tinh thần đó tôi thấy việc tìm câu trả lời cho câu hỏi của anh bạn về 4 bài thơ là khả thi, là tương đối dễ dàng. Bốn bài thơ đó là:

1. Nhớ Quy Nhơn của Vương Linh.
2. Thăng Long Thành Hoài Cổ của Bà Huyện Thanh Quan.
3. Ông Đồ của Vũ Đình Liên.
4. Sông Lấp của Tú Xương.

Hoài cổ là nhớ thương, tiếc nuối một thời đã qua. Như vậy, Nhớ Quy Nhơn, đúng ra, là tâm tình hoài hương chứ không hẳn là hoài cổ. Dĩ nhiên, trong hoài hương đã ẩn chứa hoài cổ (Nhớ Quy Nhơn là nhớ cả cái thời gian mình đã sống ở Quy Nhơn); tuy nhiên, ở đây khung trời quê hương mới chính là tâm điểm của bài thơ. Ba bài còn lại thì đúng là hoài cổ; nhớ thương, tiếc nuối đều xoáy vào “một thời đã mất”.

NHỚ QUY NHƠN (2)

Không đủ ban ngày để nhớ nhau Tối nằm chợp mắt đã chiêm bao Nửa đêm trở dậy hương rừng thoảng Tương biển Quy Nhơn gió thổi vào. (Vương Linh, 1921-1992)

Không rõ trước khi rời quê hương miền trung, tập kết ra bắc (1954), chàng thanh niên Lê Công Đao (Vương Linh) có được đọc và học thơ Trần Tế Xương không, chứ đọc Nhớ Quy Nhơn của ông tôi thấy rất đậm mùi … Sông Lấp. Tuy không sử dụng phép ẩn dụ, Nhớ Quy Nhơn cũng dùng cách bày tỏ, diễn tả chứ không kể lể, biện giải dài dòng (show, not tell), cũng ngửi cái này, tưởng cái kia. Riêng mức độ tài năng thì cao thấp rất rõ nét. Thôi thì cứ cho hoàn toàn là do tình cờ mà hai bài thơ có hơi hướm giống nhau, chỉ riêng thủ pháp “show, not tell” đã cho người đọc thấy rõ sự “không khéo” của Vương Linh. Trước hết, thay vì dùng hình ảnh khác để người đọc liên tưởng đến Quy Nhơn thì Vương Linh lại bí bách đến độ ôm hai chữ Quy Nhơn, rất vụng về, nhét vào câu thứ tư:

Tưởng biển Quy Nhơn gió thổi vào

rồi cái tựa Nhớ Quy Nhơn của bài thơ thì lại “lạy ông tôi ở bụi này”, khiến cái phương cách “show, not tell” trở thành “half-show, half- tell”, nửa đời, nửa đoạn.

Nhớ Quy Nhơn đưọc chọn đăng trong tập Thơ Việt Nam Thế Kỷ XX, Thơ Trữ Tình và được Nguyễn Bùi Vợi khá mạnh miệng ngợi khen. (2)

Với tôi, giá trị nghệ thuật của Nhớ Quy Nhơn chỉ ở mức trung bình. Không kể cái “tội” na ná vóc dáng của Sông Lấp, mà chỉ riêng cái thủ pháp “half-show, half-tell” nửađời, nửa đoạn cũng đủ xếp bài thơ ở cuối bảng trong số 4 bài thơ mà tôi được “yêu cầu” bình phẩm.

Với Nhớ Quy Nhơn của Vương Linh ở hạng tư, vị trí hạng ba sẽ dành cho Thăng Long Thành Hoài Cổ của Bà Huyện Thanh Quan. Lý do: TLTHC là một bài thơ Đường luật hay, ngôn ngữ sang cả, cảm xúc dạt dào nhưng có hai khuyết điểm mang tính thời đại là hình ảnh khuôn sáo và thể thơ gò bó. Còn Ông Đồ và Sông Lấp đều là tuyệt tác, đều có những “tuyệt chiêu” trong thơ ca. Việc chọn lựa vị trí hạng nhì và hạng nhất cũng làm tôi có một chút đắn đo, suy nghĩ. Sau đây là một vài điểm so sánh, cân nhắc:

• Cả hai đều áp dụng thủ pháp “show, not tell” thành công.
• Cả hai đều có phép ẩn dụ hoàn hảo, kín kẽ (không sơ hở); tuy nhiên, phép ẩn dụ của Sông Lấp tài tình hơn, sâu kín hơn.
• Tứ thơ của cả hai bài đều mạch lạc; cảm xúc, hình ảnh tuôn chảy theo một trình tự hợp lý.
• Trận địa chữ nghĩa của Ông Đồ lớn hơn, bề thế hơn; nhưng câu chữ, âm thanh, hình ảnh, cảm xúc của Sông Lấp được xếp đặt, nối kết như một thế trận chặt chẽ hơn.
• Ông Đồ có “tuyệt chiêu” thư trung hữu họa; Sông Lấp không có.
• “Tuyệt chiêu” thư trung hữu họa của Ông Đồ không hoàn hảo; bức tranh thứ năm vẫn cồm cộm chữ nghĩa.
• Sông Lấp không có hội chứng nhàm chán vần; vị ngọt thơ ca của Ông Đồ hơi đậm.

Dựa vào những phân tích trên đây, tôi, với cái nhìn chủ quan của mình, chọn Sông Lấp vào vị trí hạng nhất. Như vậy, thứ tự (từ cao xuống thấp) của 4 bài như sau:

1. Sông Lấp.
2. Ông Đồ
3. Thăng Long Thành Hoài Cổ
4. Nhớ Quy Nhơn.

Nếu có ai trong số người đọc có cái nhìn khác, nhận định khác, cách xếp hạng khác xin e-mail cho tôi biết. Tôi sẽ thêm vào phần “ý kiến bạn đọc”.

Phạm Đức Nhì Galveston, đầu năm 2014

Rất mong nhận được chỉ điểm, bổ khuyết, phê bình của những người yêu thơ. ([email protected])

Chú thích:

(1) lethieunhon.com

(2) Thơ Việt Nam Thế Kỷ XX, Thơ Trữ Tình, Nhà xuất bản Giáo Dục 2004, trang 418.

(3) Xin xem thêm Đọc Thăng Long Thành Hoài Cổ Nghĩ Về Vị Trí Của Thơ Đường Luật

(4) Xin xem thêm Ông Đồ: Những Bức Tranh Thơ.

Nguồn: Tác giả gửi

Chia sẻ:

• Chia sẻ

• Email
• X
• Facebook

Thích Đang tải...

Đã đóng bình luận.

Sài gòn | Nguồn thơ chưa về Nụ cười của một phạm nhân Blog tại WordPress.com.

• Đăng lại
• Theo dõi Đã theo dõi
  • Sáng Tạo
  Đã có 425 người theo dõi Theo dõi ngay
  • Đã có tài khoản WordPress.com? Đăng nhập.
• • Sáng Tạo
  • Theo dõi Đã theo dõi
  • Đăng ký
  • Đăng nhập
  • URL rút gọn
  • Báo cáo nội dung
  • Xem toàn bộ bài viết
  • Quản lý theo dõi
  • Ẩn menu

Đang tải Bình luận... Viết bình luận ... Thư điện tử (Bắt buộc) Tên (Bắt buộc) Trang web %d