Thiếu Máu Do Thiếu Sắt ở Trẻ: Nguyên Nhân Và Cách Bổ Sung

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nằm trong nhóm bệnh thiếu máu dinh dưỡng – một bệnh lý thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi. Tình trạng này khiến bé chậm phát triển về vận động, ngôn ngữ, trí nhớ và khả năng học tập.

1. Thiếu máu do thiếu sắt là gì?
2. Nguyên nhân dẫn đến thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em?
3. Triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ 
4. Các biến chứng có thể xảy ra nếu trẻ bị thiếu máu nghiêm trọng do thiếu sắt 
5. Làm thế nào để chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt ở trẻ?
6. Điều trị thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ 
7. Làm gì để phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em?

Thiếu máu do thiếu sắt là gì?

Thiếu máu do thiếu sắt hay còn gọi là thiếu máu thiếu sắt ở trẻ, là tình trạng lượng sắt trong cơ thể bị thiếu hụt, không tổng hợp được hemoglobin (chất vận chuyển oxy trong cơ thể đến các tế bào) và myoglobin (chất dự trữ oxy trong cơ thể) dẫn đến hồng huyết cầu không đủ để vận chuyển oxy trong máu đến các cơ quan. Thiếu sắt là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến thiếu máu.

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ là vấn đề thường gặp ở hầu hết các nước trên thế giới, nghiêm trọng nhất là ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Theo thống kê của Viện Dinh dưỡng Quốc gia năm 2008, có gần 30% trẻ nhỏ dưới 5 tuổi mắc bệnh thiếu máu do chế độ ăn uống không cung cấp đủ lượng sắt theo nhu cầu cần thiết của cơ thể. 

Trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt có thể chậm phát triển về vận động, ngôn ngữ cũng như trí nhớ và khả năng học hỏi

Trước khi tình trạng thiếu máu xảy ra, thiếu sắt đã làm giảm hoạt động thể chất và tinh thần, suy giảm hệ miễn dịch, tổn thương các cơ quan khác của cơ thể trẻ như: chậm lành vết thương, giảm khả năng chịu lạnh, mệt mỏi, thờ ơ, kém tập trung… thiếu sắt lâu ngày làm ảnh hưởng đến chỉ số phát triển thể chất và trí tuệ.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ được coi là thiếu máu khi:

• Lượng huyết sắc tố (Hb) dưới 110g/l ở trẻ 2 tuổi đến 6 tuổi;
• Lượng huyết sắc tố (Hb) dưới 115g/l ở trẻ từ 6-12 tuổi.

Nguyên nhân dẫn đến thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em?

Sắt là một vi chất dinh dưỡng thiết yếu, có vai trò quan trọng trong hoạt động của hầu hết các tế bào trong cơ thể, đặc biệt là chức năng vận chuyển oxy trong máu dưới dạng hồng huyết cầu. Nguyên nhân thiếu sắt ở trẻ có thể do: 

– Mẹ bị thiếu máu do thiếu sắt trong giai đoạn mang thai, không có đủ lượng sắt dự trữ do đó trẻ sinh ra không được cung cấp đủ sắt nếu bú mẹ hoàn toàn.

– Trẻ sinh non, không dự trữ đủ lượng sắt để dùng trong giai đoạn đầu sau sinh.

– Chế độ ăn thiếu sắt: Bữa ăn hàng ngày của trẻ thiếu những thực phẩm giàu chất sắt.

– Trẻ hấp thu sắt kém: Trường hợp này do trẻ đang mắc một số bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa, thiểu toan dạ dày, niêm mạc ruột non của trẻ bị tổn thương, trẻ ăn uống những loại thực phẩm gây cản trở hấp thu sắt như uống nhiều nước ngọt có ga, thức ăn được chế biến sẵn có nhiều dầu mỡ… Chế độ ăn ít rau xanh trái cây thiếu vitamin C làm giảm hấp thu sắt.

– Trẻ bị mất sắt mạn tính: Trẻ mắc các bệnh ký sinh trùng đường tiêu hóa (giun móc, giun tóc…), polyp đại tràng. Bé gái ở tuổi dậy thì thường bị mất sắt cao hơn do có chu kỳ kinh nguyệt hàng tháng.

Trẻ sinh ra không được cung cấp đủ sắt nếu bú mẹ hoàn toàn.

Triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ 

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ thường diễn ra từ từ nên hầu hết bố mẹ thường không phát hiện cho đến khi những bệnh lý nghiêm trọng xảy ra. Ở trẻ thiếu máu các chức năng hoạt động của cơ bắp và não bộ đều bị ảnh hưởng.

Dưới đây là những biểu hiện thiếu máu thiếu sắt ở trẻ, bố mẹ nên biết để có biện pháp can thiệp kịp thời: 

• Da trẻ nhợt nhạt, xanh xao
• Trẻ thường có biểu mệt mỏi, học hành kém 
• Sờ vào bàn tay, bàn chân trẻ có cảm giác lạnh
• Trẻ thường xuyên cáu gắt, quấy khóc
• Trẻ chậm tăng trưởng và phát triển (chậm tăng cân, chiều cao)
• Trẻ ăn uống kém, kém hấp thu
• Trẻ đau đầu, hoa mắt, chóng mặt
• Nhịp tim trẻ đập nhanh, thở khó, thở gấp, dễ ngất xỉu
• Trẻ thường xuyên mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, đường tiêu hóa do suy giảm hệ miễn dịch. Trong một số trường hợp đặc biệt hiếm gặp, thiếu máu thiếu sắt ở trẻ có thể phát triển thành bệnh pica – một loại bệnh nguy hiểm khiến trẻ thèm uống  nước đá, ăn những loại không phải thức ăn như vụn sơn, bụi bẩn…

>> Xem thêm: Chế độ dinh dưỡng cho trẻ thiếu sắt 

Các biến chứng có thể xảy ra nếu trẻ bị thiếu máu nghiêm trọng do thiếu sắt 

Thiếu máu diễn ra từ từ, khó nhận biết, nên khi phát hiện thiếu máu thường đã ở mức nghiêm trọng, trẻ có thể gặp những biến chứng nguy hiểm sau: 

– Thường xuyên mệt mỏi, uể oải: Trẻ thiếu máu thiếu sắt thường mệt mỏi, chậm tiếp thu kiến thức dẫn đến thành tích học tập kém, không đạt được kết quả mong muốn. 

– Trẻ dễ gặp các vấn đề về tim mạch, dễ bị thiếu hụt oxy trong máu.

– Trẻ dễ bị bệnh do hệ miễn dịch bị suy giảm.

Làm thế nào để chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt ở trẻ?

Trẻ em thường bị thiếu máu nhưng hầu hết đều không có biểu hiện rõ ràng, chính vì vậy, bố mẹ cần cho trẻ đi xét nghiệm máu định kỳ để sớm phát hiện và điều trị kịp thời.

Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị, các bố mẹ có con nhỏ dưới 12 tuổi nên cho trẻ đi tầm soát thiếu máu thiếu sắt bằng các xét nghiệm huyết sắc tố. Việc này rất quan trọng vì vừa giúp trẻ tránh được những rủi ro, vừa tìm ra được các yếu tố nguy cơ để phòng tránh bệnh hiệu quả.

Tuy nhiên, nếu kết quả xét nghiệm nồng độ huyết sắc tố thấp (hemoglobin) thấp, cần phải làm thêm xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt cho trẻ. Hầu hết, thiếu máu thiếu sắt ở trẻ được chẩn đoán bằng các xét nghiệm sau:

– Hemoglobin và hematocrit: Đây thường là xét nghiệm tầm soát bệnh thiếu máu đầu tiên ở trẻ em, đo lượng hemoglobin và hồng cầu trong máu.

– Xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu: Kiểm tra số lượng, chất lượng các tế bào hồng cầu bạch cầu và tiểu cầu, thậm chí các tế bào hồng cầu non để phân biệt các bệnh về máu ác tính khác.

– Phết tế bào ngoại vi: Các kỹ thuật viên phòng xét nghiệm sẽ lấy 1 mẫu máu nhỏ và kiểm tra dưới kính hiển vi xem có bất thường về hình dáng, cấu trúc, độ trưởng thành… của các tế bào máu không.

– Xét nghiệm sắt huyết thanh, ferritin, transferrin để chẩn đoán nguyên nhân thiếu máu thiếu sắt.

Điều trị thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ 

Khi có các triệu chứng thiếu máu do thiếu sắt, bố mẹ nên đưa trẻ đến ngay các trung tâm dinh dưỡng uy tín để được các bác sĩ thăm khám và tư vấn, điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ đúng đắn, kịp thời. Tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc bổ sung sắt cho trẻ khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

Bố mẹ chỉ nên cho bé thiếu sắt uống thuốc bổ sung khi có chỉ định của bác sĩ

Dưới đây là một số lưu ý khi sử dụng thuốc bổ sung, khắc phục chứng thiếu sắt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ:

– Sắt được hấp thu tối đa lúc bụng đói. Vì vậy, nên cho trẻ uống thuốc trước bữa ăn 1 giờ hoặc sau bữa ăn 2 giờ. Nên kết hợp dùng chung với vitamin C hoặc những thực phẩm giàu vitamin C để tăng hấp thu sắt cho trẻ;

– Trường hợp trẻ bị kích ứng dạ dày do uống thuốc sắt khi đói (đau bụng, buồn nôn, nôn mửa,…), có thể sử dụng thuốc trong hoặc sau bữa ăn, hoặc khởi đầu bằng liều lượng thấp, sau đó tăng dần;

– Một số thức ăn có thể tương tác làm giảm sự hấp thu sắt như sữa, trà, cà phê, các loại nước ngọt có ga… Vì vậy, nên tránh cho trẻ dùng những thực phẩm này từ 1-2 giờ sau khi uống sắt.

Làm gì để phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em?

Phòng ngừa thiếu sắt ở trẻ em ngay từ đầu có thể giúp trẻ tránh được những ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất và tinh thần, theo đó, bố mẹ nên:

– Với trẻ sơ sinh đủ tháng khỏe mạnh: Lượng sắt trẻ tích lũy được từ mẹ trong thai kỳ đã đủ cho nhu cầu của trẻ trong ít nhất 4 tháng sau sinh, vì vậy trẻ không cần phải bổ sung thêm sắt. Tuy nhiên, sữa mẹ trong giai đoạn này cực kỳ quan trọng, cần phải cho trẻ bú đủ để cung cấp thêm lượng sắt cho trẻ;

– Trẻ sinh non cần được bổ sung thêm 2mg/kg sắt mỗi ngày, tối đa 15mg/ngày, bắt đầu từ 2 tuần tuổi và tiếp tục cho đến 12 tháng tuổi (theo khuyến cáo của Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ). Lượng sắt này được cung cấp đủ trong sữa công thức. Nếu trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn, có thể cho trẻ uống thuốc bổ sung sắt dạng lỏng, siro cho đến khi ăn dặm.

– Trẻ 6 tháng tuổi và bắt đầu ăn dặm, tốt nhất nên bổ sung thêm sắt và kẽm từ thực phẩm. Thực phẩm giàu sắt gồm các loại thịt đỏ, thịt gia cầm sẫm màu, cá hồi, cá ngừ, lòng đỏ trứng, rau lá xanh, các loại đậu, mật đường, trái cây, nho khô và bánh mì ngũ cốc nguyên hạt. Đồng thời bố mẹ cũng nên cho trẻ ăn các loại thực phẩm giàu vitamin C (cà chua, bông cải xanh, nước cam, dâu tây,…) để giúp cải thiện khả năng hấp thụ sắt cho cơ thể trẻ. Cần lưu ý, không nên cho trẻ uống quá nhiều sữa bò (quá 600ml/ngày) để bổ sung sắt, vì đây không phải là nguồn cung cấp sắt cho cơ thể. Chưa kể, sữa bò có thể ức chế sự hấp thu sắt từ các thức ăn khác. Với những trẻ chưa thể ăn thức ăn đặc, có thể bổ sung sắt cho bé dạng thuốc lỏng 1-2mg/kg/ngày.

Chế độ dinh dưỡng đúng cách khắc phục thiếu sắt ở trẻ em

Cuối cùng, nếu bố mẹ vẫn chưa yên tâm về tình hình sức khỏe của con, hãy đưa trẻ đi khám dinh dưỡng để sớm phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh lý có thể gặp ở trẻ. Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome được đầu tư bài bản và hiện đại về trang thiết bị máy móc, kỹ thuật, quy trình khám, phác đồ điều trị bệnh chuyên nghiệp, hiệu quả. Đặc biệt, Nutrihome còn hội tụ đội ngũ chuyên gia dinh dưỡng giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm sẽ mang đến giải pháp dinh dưỡng chuyên sâu, hỗ trợ điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em hiệu quả. 

Đánh giá bài viết