Thủ Khoa Nho Học Việt Nam – Wikipedia Tiếng Việt

Thủ khoa nho học Việt Nam (còn gọi là Đình nguyên) là những người đỗ cao nhất trong các khoa thi nho học thời phong kiến ở Đại Việt (còn gọi là thủ khoa Đại Việt, trong các triều đại nhà Lý, nhà Trần, nhà Hồ, nhà Hậu Lê, nhà Mạc), và Đại Nam của nhà Nguyễn (còn gọi là Đình nguyên thời Nguyễn). Danh hiệu này không bao gồm các thủ khoa các kỳ thi tiến sĩ võ trong các triều đại Việt Nam và các kỳ thi Phật học thời nhà Lý.

Các khoa thi tiến sĩ nho học đầu tiên có tên là khoa thi Minh kinh bác học. Khoa thi Minh kinh bác học đầu tiên được mở ra dưới thời nhà Lý năm 1075, người đỗ đầu khoa thi này là Lê Văn Thịnh. Đến thời nhà Trần, theo Đại Việt Sử ký Toàn thư thì trong các năm 1232, 1239 có mở các kỳ thi Thái học sinh (tên gọi các khoa thi tiến sĩ nho học dưới triều nhà Trần và nhà Hồ).

Thủ khoa Đại Việt

[sửa | sửa mã nguồn]

Thủ khoa nho học Việt Nam, trước khi có danh hiệu tam khôi (trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa) dành cho 3 vị trí đầu tiên từ đời vua Trần Thái Tông (năm 1246 hoặc 1247?), chưa có danh hiệu chính thức, tạm gọi họ là các thủ khoa Đại Việt. Hiện tại, thống kê theo các nguồn khác nhau có khoảng 9 người đỗ đầu trong các kỳ thi này. Một số tài liệu vẫn xếp 7 người trong số này (trừ Lưu Diễm và Vương Giát) vào danh sách các trạng nguyên Việt Nam.

Thời nhà Hồ, quốc hiệu là Đại Ngu, nhưng vì thời gian tồn tại quá ngắn kẹp giữa quốc hiệu Đại Việt và chỉ tổ chức được 2 khoa thi Thái học sinh với 2 thủ khoa, nên có thể xếp chung vào nhóm thủ khoa Đại Việt.

Thời nhà Hậu Lê các khoa thi nho học được phân cấp thành 3 cấp từ thấp tới cao là: thi Hương (cấp địa phương), thi Hội (cấp quốc gia), thi Đình (cấp quốc gia). Thủ khoa tiến sĩ nho học là người đỗ đầu kỳ thi Đình (Đình nguyên), là kỳ thi do nhà vua tổ chức cho các tân tiến sĩ đã đỗ trong kỳ thi Hội để chọn tam khôi và phân hạng tiến sĩ. (Việc phân hạng tiến sĩ thành 3 bậc: đệ nhất giáp (tam khôi), đệ nhị giáp, đệ tam giáp lần đầu tiên ở Việt Nam vào năm Kiến Trung thứ 8 (1232) đời vua Trần Thái Tông. đến nhà Hậu Lê năm 1484 niên hiệu Hồng Đức thứ 15, Lê Thánh Tông lập lại đặt thành: tiến sĩ cập đệ, tiến sĩ xuất thân và đồng tiến sĩ xuất thân.[1]) Tuy vậy, trong cuốn Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú vẫn kể đến tên những thủ khoa của các kỳ thi Hội vào trong phần số người đỗ các khoa, mục khoa mục chí.

Danh sách các thủ khoa Đại Việt tiền trạng nguyên

[sửa | sửa mã nguồn]

Dưới đây là danh sách chỉ bao gồm những thủ khoa Đại Việt trước khi có danh hiệu trạng nguyên chính thức.

Thứ tự	Tên	Năm sinhnăm mất	Quê	Năm đỗ	Đời vua	Ghi chú
1	Lê Văn Thịnh	1038?-?	Bắc Ninh	1075	Lý Nhân Tông	Thủ khoa Minh kinh bác học
2	Mạc Hiển Tích	Hải Dương	1086	Lý Nhân Tông	Thủ khoa Minh kinh bác học
3	Bùi Quốc Khái	Hải Dương	1185	Lý Cao Tông	Thủ khoa Minh kinh bác học
4	Phạm Công Bình[2]	Vĩnh Phúc	1213	Lý Huệ Tông
5	Trương Hanh	Hải Dương	1232	Trần Thái Tông	Đệ nhất giáp Thái học sinh
6	Lưu Diễm	Thanh Hóa	1232	Trần Thái Tông	Đệ nhất giáp Thái học sinh
7	Nguyễn Quan Quang[2]	Bắc Ninh	1234 hay 1246?	Trần Thái Tông
8	Lưu Miễn	Thanh Hóa	1239	Trần Thái Tông	Đệ nhất giáp Thái học sinh
9	Vương Giát	?	1239	Trần Thái Tông	Đệ nhất giáp Thái học sinh

Trạng nguyên Việt Nam

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Trạng nguyên Việt Nam

Từ khi có danh hiệu tam khôi (trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa) vào đời vua Trần Thái Tông), thì các thủ khoa Đại Việt được chính thức gọi là Trạng nguyên (Trạng nguyên Việt Nam cũng chính là Đình nguyên tức thủ khoa Đại Việt). Tuy vậy, không phải mọi khoa thi đều có trạng nguyên nên thủ khoa Đại Việt không hoàn toàn đồng nhất với Trạng nguyên Việt Nam.

Theo một số tài liệu, trong đó có cuốn Những ông nghè ông cống triều Nguyễn của Bùi Hạnh Cẩn, Nguyễn Loan và Lan Phương, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 1995, dựa vào hai công trình Các nhà khoa bảng Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa, 1993 và Quốc triều hương khoa lục, Nhà xuất bản TP HCM, 1993 thì từ khi bắt đầu mở khoa thi (1075) đến khi chấm dứt (khoa thi cuối cùng tổ chức năm 1919), tổng cộng có 184 khoa thi với 2.785 vị đỗ đại khoa (đỗ tiến sĩ và tính cả phó bảng), trong đó có 56 trạng nguyên (bao gồm cả bảy vị trong danh sách trên và 49 trạng nguyên chính thức).

Tuy nhiên, tác giả Vũ Xuân Thảo trong bài Vài số liệu, tư liệu chưa chính xác trong cuốn "Những ông nghè ông cống triều Nguyễn" đăng trên tạp chí Xưa và Nay số 67, tháng 9 năm 1999 đã cho rằng con số trên không chính xác. Theo ông thì từ năm 1075 đến năm 1919 có tổng cộng có 185 khoa thi với 2.898 vị đỗ đại khoa (tính từ phó bảng trở lên), trong đó chỉ có 47 trạng nguyên. Cũng theo tác giả này thì trạng nguyên đầu tiên là Nguyễn Quan Quang, đỗ khoa Bính Ngọ (1246), nhưng trong chính sử không thấy ghi chép là năm 1246 có mở kỳ thi nào.

Đình nguyên nhà Nguyễn

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Đình nguyên thời Nguyễn

Đến thời nhà Nguyễn, Đại Việt được đổi tên thành Việt Nam, sau đó lại đổi thành Đại Nam. Các kỳ thi tiến sĩ nho học thời Nguyễn chỉ bắt đầu từ năm Minh Mạng khi quốc hiệu Việt Nam đã được đổi thành Đại Nam. Kỳ thi Đình không lấy trạng nguyên nên những người đỗ cao nhất chỉ được ban tới bảng nhãn hay thấp hơn.

Danh sách thủ khoa nho học Việt Nam

[sửa | sửa mã nguồn]

Thứ tự	Họ tên thủ khoa nho học[3][4][5][6]		Khoa thi	Triều đại
	Thủ khoa (Minh kinh bác học, Thái học sinh), Trạng nguyên, Kinh trạng nguyên, Đình nguyên	Thủ khoa Thái học sinh, Trại trạng nguyên, Hội nguyên
1	Lê Văn Thịnh	1075	Lý
2	Mạc Hiển Tích	1086	Lý
3	Bùi Quốc Khái	1185	Lý
4	Trương Hanh	Lưu Diễm	1232	Trần
5	Lưu Miễn	Vương Giát	1239	Trần
6	Nguyễn Quan Quang	1246	Trần
7	Nguyễn Hiền	1247	Trần
8	Trần Quốc Lặc	Trương Xán	1256	Trần
9	Trần Cố	Bạch Liêu	1266	Trần
10	Lý Đạo Tái[7]	1272 (1274)	Trần
11	Đào Tiêu	1275	Trần
12	Mạc Đĩnh Chi	1304	Trần
13	Đào Sư Tích	1379	Trần
14	Đoàn Xuân Lôi	1384	Trần
15	Hoàng Quán Chi	1393	Trần
16	Lưu Thúc Kiệm	1400	Hồ
17	Hà Ngạn Thần	1405	Hồ
18	Triệu Thái	1429	Hậu Lê
19	Nguyễn Thiên Tích	1431	Hậu Lê
20	Nguyễn Vết Tuyên	1435	Hậu Lê
21	Nguyễn Trực	Nguyễn Như Đổ	1442	Hậu Lê
22	Nguyễn Nghiêu Tư	Đặng Tuyên	1448	Hậu Lê
23	Vũ Bá Triệt	Nguyễn Chỉ	1453	Hậu Lê
24	Nguyễn Văn Xứng	1458	Hậu Lê
25	Lương Thế Vinh	Quách Đình Bảo	1463	Hậu Lê
26	Dương Như Châu	(không rõ)	1466	Hậu Lê
27	Phạm Bá	Thân Nhân Trung	1469	Hậu Lê
28	Vũ Kiệt	Lê Tuấn Ngạn	1472	Hậu Lê
29	Vũ Tuấn Chiêu	Cao Quýnh	1475	Hậu Lê
30	Lê Quảng Chí	Lê Minh	1478	Hậu Lê
31	Phạm Đôn Lễ	1481	Hậu Lê
32	Nguyễn Quang Bật	Phạm Trí Khiêm	1484	Hậu Lê
33	Trần Sùng Dĩnh	Phạm Trân	1487	Hậu Lê
34	Vũ Duệ	Nguyễn Khao	1490	Hậu Lê
35	Vũ Dương	1493	Hậu Lê
36	Nghiêm Viện	Nguyễn Huân	1496	Hậu Lê
37	Đỗ Lý Khiêm	Lương Đắc Bằng	1499	Hậu Lê
38	Lê Ích Mộc	(không rõ)	1502	Hậu Lê
39	Lê Nại	1505	Hậu Lê
40	Nguyễn Giản Thanh	Đỗ Vinh	1508	Hậu Lê
41	Hoàng Nghĩa Phú	Nguyễn Thái Hoa	1511	Hậu Lê
42	Nguyễn Đức Lượng	Nguyễn Bỉnh Đức	1514	Hậu Lê
43	Ngô Miễn Thiệu	Đặng Ất	1518	Hậu Lê
44	Nguyễn Thái Bạt	Nguyễn Bật	1520	Hậu Lê
45	Hoàng Văn Tán	Đào Nghiễm	1523	Hậu Lê
46	Trần Tất Văn	Phạm Đình Quang	1526	Hậu Lê
47	Đỗ Tống	Nguyễn Quang Tán	1529	Mạc
48	Nguyễn Thiến	1532	Mạc
49	Nguyễn Bỉnh Khiêm	1535	Mạc
50	Giáp Hải	Đinh Soạn	1538	Mạc
51	Nguyễn Kỳ	Bạch Hồng Nho	1541	Mạc
52	Vũ Cảnh	(không rõ)	1544	Mạc
53	Dương Phúc Tư	Nguyễn Thước	1547	Mạc
54	Trần Văn Bảo	Ngô Bật Lượng	1550	Mạc
55	Nguyễn Lượng Thái	Trần Vĩnh Tuy	1553	Mạc
56	Đinh Bạt Tụy	1554	Hậu Lê
57	Phạm Trấn	Nguyễn Bỉnh Dị	1556	Mạc
58	Đặng Thì Thố	1559	Mạc
59	Phạm Duy Quyết	Nguyễn Khắc Kính	1562	Mạc
60	Phạm Quang Tiến	Lê Khắc Đôn	1562	Mạc
61	Vũ Hữu Chính	1565	Mạc
62	Lê Khiêm	1565	Hậu Lê
63	Nguyễn Miễn	Bùi Tất Năng	1571	Mạc
64	Vũ Văn Khuê	Nguyễn Tự Cường	1574	Mạc
65	Vũ Giới	Đoàn Thế Bạt	1577	Mạc
66	Lê Trạc Tú	1577	Hậu Lê
67	Nguyễn Văn Giai	1580	Hậu Lê
68	Đỗ Cung	Ngô Trừng	1580	Mạc
69	Nguyễn Tuấn Ngạn	Đào Tung	1583	Mạc
70	Nguyễn Nhân Thiệm	1583	Hậu Lê
71	Nguyễn Giáo Phường	1586	Mạc
72	Phạm Y Toàn	1589	Mạc
73	Lê Như Bật	1589	Hậu Lê
74	Trịnh Cảnh Thụy	1592	Hậu Lê
75	Phạm Hữu Năng	Hoàng Đĩnh	1592	Mạc
76	Nguyễn Thực	Nguyễn Viết Tráng	1595	Hậu Lê
77	Nguyễn Thứ	Nguyễn Khắc Khoan	1598	Hậu Lê
78	Nguyễn Đăng	1602	Hậu Lê
79	Nguyễn Thế Tiêu	Đặng Duy Minh	1604	Hậu Lê
80	Lưu Đình Chất	Ngô Nhân Triệt	1607	Hậu Lê
81	Nguyễn Văn Khuê	Nguyễn Tiến Dụng	1610	Hậu Lê
82	Nguyễn Tuấn	Bùi Tất Thắng	1613	Hậu Lê
83	Lê Trí Dụng	Vũ Miễn	1616	Hậu Lê
84	Nguyễn Lại	Trần Hữu Lễ	1619	Hậu Lê
85	Phạm Phi Kiên	1623	Hậu Lê
86	Giang Văn Minh	1628	Hậu Lê
87	Nguyễn Thọ Xuân	1631	Hậu Lê
88	Vũ Bạt Tụy	Nguyễn Nhân Trứ	1634	Hậu Lê
89	Nguyễn Xuân Chính	1637	Hậu Lê
90	Phí Văn Thuật	1640	Hậu Lê
91	Nguyễn Khắc Thiệu	Lê Trí Trạch	1643	Hậu Lê
92	Nguyễn Đăng Hạo	1646	Hậu Lê
93	Khương Thế Hiển	Trịnh Cao Đệ	1650	Hậu Lê
94	Phùng Viết Tu	Nguyễn Đình Chính	1652	Hậu Lê
95	Nguyễn Đình Trụ	1656	Hậu Lê
96	Nguyễn Quốc Trinh	Lê Thức	1659	Hậu Lê
97	Đặng Công Chất	Trần Xuân Bảng	1661	Hậu Lê
98	Nguyễn Viết Thứ	Vũ Duy Đoán	1664	Hậu Lê
99	Nguyễn Quán Nho	Nguyễn Hữu Đăng	1667	Hậu Lê
100	Lưu Danh Công	Trần Thế Vinh	1670	Hậu Lê
101	Bùi Quang Vận	Nguyễn Đức Vọng	1673	Hậu Lê
102	Nguyễn Quý Đức	Ngô Sách Tuân	1676	Hậu Lê
103	Phạm Công Thiện	Nguyễn Côn	1680	Hậu Lê
104	Nguyễn Đăng Đạo	Phạm Quang Trạch	1683	Hậu Lê
105	Vũ Thạnh	Nguyễn Danh Dự	1685	Hậu Lê
106	Nguyễn Đình Hoàn	Nguyễn Quốc Cương	1688	Hậu Lê
107	Ngô Vi Thực	Nguyễn Hữu Đạo	1691	Hậu Lê
108	Ngô Công Trạc	1694	Hậu Lê
109	Nguyễn Quyền, Nguyễn Trù	1697	Hậu Lê
110	Vũ Đình Ức	Nguyễn Hiệu	1700	Hậu Lê
111	Nguyễn Quang Luân	Nguyễn Trí Cung	1703	Hậu Lê
112	Phạm Quang Dung	Đỗ Công Đĩnh	1706	Hậu Lê
113	Phạm Khiêm Ích	Nguyễn Đồng Lâm	1710	Hậu Lê
114	Nguyễn Duy Đôn	Nguyễn Ky	1712	Hậu Lê
115	Bùi Sĩ Tiêm	Nguyễn Công Thái	1715	Hậu Lê
116	Vũ Công Tể	1718	Hậu Lê
117	Ngô Sách Hân	Nguyễn Tông Quai	1721	Hậu Lê
118	Hà Công Huân	Chu Nguyên Lâm	1724	Hậu Lê
119	Nguyễn Thế Tập	Đặng Công Diễn	1727	Hậu Lê
120	Đỗ Huy Kỳ	Nguyễn Bá Lân	1731	Hậu Lê
121	Nhữ Trọng Thai	Nguyễn Hồ Dĩnh	1733	Hậu Lê
122	Trịnh Tuệ	Nhữ Đình Toản	1736	Hậu Lê
123	Vũ Diễm	Nguyễn Lâm Thái	1739	Hậu Lê
124	Phan Cảnh	Nguyễn Hoàn	1743	Hậu Lê
125	Đoàn Chú (Đoàn Thụ)	Trần Danh Tố	1746	Hậu Lê
126	Nguyễn Huy Oánh	Vũ Miên	1748	Hậu Lê
127	Lê Quý Đôn	1752	Hậu Lê
128	Nguyễn Tông Trình	Phan Cận	1754	Hậu Lê
129	Bùi Đình Dự	Phạm Nguyễn Đạt	1757	Hậu Lê
130	Ngô Trần Thực	Nguyễn Huy Cận	1760	Hậu Lê
131	Vũ Cơ	Nguyễn Duy Thức	1763	Hậu Lê
132	Ngô Thì Sĩ	1766	Hậu Lê
133	Bùi Huy Bích	Ngô Duy Viên	1769	Hậu Lê
134	Hồ Sĩ Đống	1772	Hậu Lê
135	Ngô Thế Trị	Phan Huy Ích	1775	Hậu Lê
136	Nguyễn Hú (Duân)	Ninh Tốn	1778	Hậu Lê
137	Lê Huy Trân	1779	Hậu Lê
138	Nguyễn Tân	Nguyễn Cầu	1781	Hậu Lê
139	Nguyễn Du[cần dẫn nguồn]	Nguyễn Bá Lan	1785	Hậu Lê
140	Trần Bá Lãm	1787	Hậu Lê
141	Bùi Dương Lịch	1787	Hậu Lê
142	Nguyễn Ý	1822	Nguyễn
143	Hoàng Tế Mỹ	1826	Nguyễn
144	Nguyễn Đăng Huân	1829	Nguyễn
145	Phạm Trứ	1832	Nguyễn
146	Nguyễn Hữu Cơ	1835	Nguyễn
147	Nguyễn Cửu Trường	1838	Nguyễn
148	Nguyễn Ngọc	1841	Nguyễn
149	Hoàng Đình Tá	1842	Nguyễn
150	Mai Anh Tuấn	1843	Nguyễn
151	Nguyễn Viết Chương	1844	Nguyễn
152	Phan Dưỡng Hạo	1847	Nguyễn
153	Nguyễn Khắc Cần	1848	Nguyễn
154	Đỗ Duy Đệ	1849	Nguyễn
155	Phạm Thanh	1851	Nguyễn
156	Vũ Duy Thanh	1851	Nguyễn
157	Nguyễn Đức Đạt	1853	Nguyễn
158	Ngụy Khắc Đản	1856	Nguyễn
159	Nguyễn Hữu Lập	1862	Nguyễn
160	Trần Bích San	1865	Nguyễn
161	Đặng Văn Kiều	1865	Nguyễn
162	Vũ Nhự	1868	Nguyễn
163	Nguyễn Quang Bích	1869	Nguyễn
164	Nguyễn Khuyến	1871	Nguyễn
165	Phạm Như Xương	1875	Nguyễn
166	Phan Đình Phùng	1877	Nguyễn
167	Đỗ Huy Liêu	1879	Nguyễn
168	Nguyễn Đình Dương	1880	Nguyễn
169	Nguyễn Đức Quý	1884	Nguyễn
170	Hoàng Bính	1889	Nguyễn
171	Vũ Phạm Hàm	1892	Nguyễn
172	Trần Dĩnh Sĩ	1895	Nguyễn
173	Đào Nguyên Phổ	1898	Nguyễn
174	Nguyễn Đình Tuân	1901	Nguyễn
175	Đặng Văn Thụy	1904	Nguyễn
176	Nguyễn Đình Phiên	1907	Nguyễn
177	Vương Hữu Phu	1910	Nguyễn
178	Đinh Văn Chấp	1913	Nguyễn
179	Trịnh Thuần	1916	Nguyễn
180	Nguyễn Phong Di	1919	Nguyễn

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Quốc triều khoa bảng lục
• Văn Miếu - Quốc Tử Giám
• Trạng nguyên Việt Nam
• Đình nguyên thời Nguyễn

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Danh sách Trạng nguyên Việt Nam

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Đại Việt sử ký toàn thư

Ghi chú

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, tập 2, khoa mục chí, trang 151, 159.
2. ^ a b Không thấy ghi trong chính sử. Một số tài liệu dân gian ghi ông đồng nhất với các tên Lý Công Bình, Nguyễn Công Bình.
3. ^ Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú, quyển XXVIII, Khoa mục chí, trang 36-46.
4. ^ Quốc triều khoa bảng lục của Cao Xuân Dục
5. ^ “Văn khắc bia tiến sĩ Văn Miếu Thăng Long”. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2010.
6. ^ “Văn khắc bia tiến sĩ Văn Thánh Miếu Huế”. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2010.
7. ^ “Bia số 1 Văn miếu Bắc Ninh: Văn bia đề danh tiến sĩ quê ở Kinh Bắc các khoa thi từ năm Ất Mão (1075) đến năm Kỷ Sửu (1469)”. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 9 năm 2011. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2010.

Khoa bảng
Thi Hương	Thi Hội	Thi Đình
Giải nguyên	Hội nguyên	Đình nguyên
Hương cốngSinh đồ	Thái học sinhPhó bảng	Trạng nguyênBảng nhãnThám hoaHoàng giápĐồng tiến sĩ xuất thân