THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHAI THÁC TIỀM NĂNG, PHÁT ...

Việt Nam là một trong những quốc gia có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú có tính đa dạng sinh học cao và nhiều hệ sinh thái điển hình. Để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và tính đa dạng sinh học, Việt Nam hiện có 32 Vườn quốc gia, ngoài chức năng bảo tồn thì các vườn quốc gia còn có tiềm năng rất lớn về phát triển du lịch nhất là loại hình du lịch sinh thái.

Du lịch sinh thái được xem là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa có giáo dục môi trường với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Do đó Du lịch sinh thái được xác định là loại hình ưu tiên trong chiến lược phát triển du lịch đến năm 2020 và định hương đến 2030

Trong những năm qua, Du lịch sinh thái đã và đang phát triển nhanh chóng ở các Vườn quốc gia trong cả nước và ngày càng thu hút được sự quan tâm nhiều đối tượng khách du lịch. Ngoài ý nghĩa góp phần bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học và văn hóa cộng đồng; sự phát triển du lịch sinh thái góp phần tăng thu nhập, tạo sinh kế, tạo thêm cơ hội việc làm cho cộng đồng dân cư ở địa phương đặc biệt là những người dân ở vùng sâu, vùng xa, nơi bảo tồn thiên nhiên và các cảnh quan hấp dẫn. Ngoài ra, du lịch sinh thái còn góp phần nâng cao dân trí và sức khỏe cộng đồng thông qua các hoạt động giáo dục môi trường, văn hóa lịch sử và nghỉ ngơi giải trí. Bên cạnh lợi ích về kinh tế, du lịch sinh thái, còn được xem là giải pháp hữu hiệu để bảo vệ môi trường sinh thái thông qua quá trình làm giảm tác động của người dân địa phương cũng như khách tham quan du lịch vào tài nguyên thiên nhiên trên địa bàn quản lý.

Ảnh : Nguyễn Như Ý

Vườn quốc gia Mũi Cà Mau được thành lập theo Quyết định Số 142/2003/QĐ-TTg ngày 14/7/2003 của Thủ tướng Chính phủ. Đây là nơi được đánh giá có nhiều tiềm năng với hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái biển có thể hòa nhịp vào hệ thống du lịch sinh thái của tỉnh nói riêng và của cả nước nói chung. Để góp phần phát triển du lịch sinh thái của Vườn quốc gia Mũi Cà Mau đem lại hiệu quả kinh tế - xã hội địa phương và thực hiện tốt công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại khu vực, công tác đánh giá Thực trạng và giải pháp khai thác tiềm năng và phát triển du lịch sinh thái Vườn quốc gia Mũi Cà Mau là hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Thực trạng hoạt động du lịch sinh thái Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau được nhận định là nhiều tiềm năng để phát triển du lịch nhất là loại hình du lịch sinh thái. Vườn quốc gia Mũi Cà Mau có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch nhất là loại hình du lịch sinh thái với những điểm nhấn như: Khu du lịch Mũi Cà Mau, khu du lịch cộng đồng, Bãi bồi biển Tây, cồn Ông Trang, khu diễn thế tự nhiên, các làng nghề làm khô, làng nghề đánh bắt thủy hải sản… Trong những năm gần đây, du lịch sinh thái tỉnh Cà Mau nói chung và tại Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau nói riêng đã có hướng phát triển, tuy nhiên hiệu quả mang lại từ du lịch chưa cao. Vì vậy, cần có định hướng phát triển du lịch theo hướng bền vững. Vì trong quá trình khai thác tiềm năng phát triển du lịch ở đây vẫn còn đang ở mức độ tự phát và hoạt động kinh doanh du lịch sinh thái nếu không có cơ chế quản lý chặt chẽ rất dễ để lại những kết quả không tốt cho công tác phát triển du lịch bền vững tại Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau. Hiện tại, sản phẩm du lịch tại Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau chưa hoàn chỉnh, lực lượng lao động còn mỏng và chất lượng chưa cao trong quá trình phục vụ khách du lịch.

Hiện Vườn Quốc gia mũi Cà Mau chỉ có khu du lịch Mũi Cà Mau là điểm đến chính và thu hút lượng khách du lịch đông đảo với nhiều điểm tham quan mang ý nghĩa quốc gia như Cột mốc GPS 0001, biểu tượng mũi tàu, điểm mốc cuối cùng của đường Hồ Chí Minh, cột cờ Hà Nội (dự kiến khánh thành ngày 30/4/2019)... Theo kết qủa thống kê của Ban quản lý khu du lịch Đất Mũi lượng khách du lịch quốc tế và nội địa đến Vườn Quốc gia hàng năm không ngừng tăng lên: năm 2013 thu hút 66.728 lượt khách, năm 2015 là 98.500 lượt, đến năm 2017 là 222.258 và 6 tháng đầu năm 2018 là 106.797 lượt.

Kết nối với khu du lịch Đất Mũi đó chính là các hộ tham gia mô hình Du lịch sinh thái dưa vào cộng đồng. Tại các điểm du lịch cộng đồng này, khách du lịch sẽ có cơ hội tham gia và trải nghiệm các hoạt động như: đặt lờ cua, câu hoặc giăng lưới bắt cá, mò sò, xổ vuông, nấu ăn và tham gia sinh hoạt cùng người dân, tham gia hoạt động giao lưu đờn ca tài tử… đây là một trong những hoạt động được du khách, nhất là khách nước ngoài đánh giá cao và có tính hấp dẫn rất lớn với du khách. Xây dựng được loại hình du lịch mới đó là mô hình du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng (gọi tắt là du lịch cộng đồng), loại hình tạo thêm điểm đến và góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch ở Vườn quốc gia. Đây chính là sự đột phá mới mẻ trong công tác phát triển du lịch sinh thái ở Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau. Sau hơn 4 năm đi vào hoạt động Mô hình du lịch cộng đồng đã mang lại kết quả nhất định cụ thể là:

Năm	Lượt khách	Lợi nhuận (nghìn đồng)
2014	11 045	251.975
2015	10 552	895. 500
2016	12 754	987. 370
2017	19.620	1. 386.200
6 tháng đầu năm 2018	17.229	1.106.439

Với kết quả trên cho ta thấy du lịch cộng đồng đang là xu thế mang lại hiệu quả trong phát triển du lịch sinh thái ngày nay. Từ lúc bắt đầu (năm 2014) chỉ có 5 hộ dân tham gia hoạt động (từ hỗ trợ của dự án của tổ chức SIDA Thụy Điển và WWF Việt Nam), nhưng Người dân nhìn thấy được tính hiệu quả của mô hình nên đã tự đầu tư vốn tham gia xây dựng Mô hình du lịch cộng đồng, và nâng tổng số hộ tham gia mô hình đến nay là 8 hộ (3 hộ ngưng hoạt động, tự đầu tư mới 6 hộ). Du lịch cộng đồng phát triển hiệu quả không chỉ cải thiện thu nhập của người dân, tăng nguồn thu kinh tế cho địa phương, tạo được nhiều việc làm; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân địa phương; góp phần xóa đói giảm nghèo, giảm tải áp lực lên tài nguyên thiên nhiên.

Với những lợi thế về tài nguyên tự nhiên và tính đa dạng sinh học của Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau chỉ có một số điểm du lịch nhỏ, lẻ chưa phát huy được tiềm năng, lợi thế để đáp ứng cho nhu cầu của khách du lịch tới Vườn Quốc gia như hiện nay. Hơn thế nữa tại các điểm du lịch này ngoài điểm nhấn là nơi tận cùng của tổ quốc thì các sản phẩm cũng như loại hình du lịch đều tựa như nhau nên rất dễ gây cảm giác nhàm chán cho khách du lịch. Điều này đòi hỏi phải phát triển thêm các điểm du lịch khác, cùng với đó là đa dạng hóa các loại hình du lịch tại các điểm du lịch để góp phần hấp dẫn khách du lịch nhiều hơn nữa.

Thuận lợi - Được sự chỉ đạo kịp thời của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Cà Mau cùng sự quan tâm giúp đở phối hợp của các sở, ngành và chính quyền địa phương trong việc tổ chức triển khai thực hiện các dự án quy hoạch phát triển du lịch Mũi Cà Mau, nhất là các chủ trương về công tác du lịch sinh thái ở đơn vị. - Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau là khu dự trữ sinh quyển thế giới và cũng là khu Ramsar thế giới, đây là tiền đề không thể nào tốt hơn để quảng bá thương hiệu ra bản đồ du lịch thế giới. Bên canh đó các danh hiệu quốc tế này góp phần tạo được sự quan tâm hỗ trợ từ các tổ chức thế giới như WWF, IUCN, UNRED, SIDA, GIZ... - Vườn quốc gia Mũi Cà Mau nằm trong phân khu du lịch khu du lịch quốc gia Mũi Cà Mau (Quyết định số 744/QĐ-TTg ngày 18/6/2018 của Thủ tướng chính phủ). - VQG Mũi Cà Mau là một trong những điểm du lịch quan trọng thuộc vùng ven biển tỉnh Cà Mau có khả năng kết nối với các khu du lịch biển trong tỉnh và tỉnh bạn như các Khu du lịch tại các tỉnh Kiên Giang, An Giang, Đồng Tháp và các thành phố Bạc Liêu, Cần Thơ. - Hệ thống cơ sở hạ tầng được quan tâm đầu tư như các lộ giao thông đấu nối đến làng du lịch cộng đồng, đường Hồ Chí Minh, các tuyến đường nội bộ trong khu du lịch Mũi Cà Mau. Hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch như các nhà nghỉ cộng đồng, các điểm ăn uống, khu bán hàng lưu niệm … Khó khăn - Bước đầu để xây dựng du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Mũi Cà Mau cần nguồn vốn khá lớn để đầu tư một cách đồng bộ về cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng, các phương tiện kỹ thuật… Thế nhưng hiện nay Vườn vẫn đang gặp khó khăn về nguồn vốn để đầu tư vào phát triển du lịch. - Chưa có bộ phận chuyên trách quản lý về du lịch; Chỉ có phòng Du lịch sinh thái và giáo dục môi trường đang hoạt động hướng tới giáo dục, bảo vệ môi trường, bảo vệ hệ sinh thái rừng, bảo tồn tính đa dạng sinh học cho Khu Ramsar, không có chức năng tổ chức các hoạt động du lịch trong Vườn Quốc gia. - Vườn quốc gia Mũi Cà Mau vẫn chưa thành lập Trung tâm Du lịch sinh thái và Dịch vụ môi trường nên công tác quản lý về du lịch chưa được thực hiện. Thế nên trong các hoạt động du lịch sinh thái Vườn quốc gia Mũi Cà Mau chỉ có thể liên kết với Sở Văn hóa -Thể thao – Du lịch, các công ty du lịch lữ hành và đóng vai trò trung gian giới thiệu cho khách du lịch.. - Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau chưa xây dựng Dự án phát triển du lịch sinh thái cũng như đề án cho thuê môi trường rừng để làm cơ sở thu hút, đầu tư và liên doanh, liên kết phát triển du lịch. - Mô hình du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng đang thực hiện ở phân khu phục hồi sinh thái Vườn Quốc gia vẫn còn mang tính tự phát, chưa tạo được sự liên kết và trùng lắp về sản phẩm. - Hầu hết người dân địa phương còn gặp nhiều khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng. Cách tổ chức, tiếp đón, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng phục vụ khách du lịch nhất là đối tượng khách nước ngoài… còn rất hạn chế. - Sản phẩm du lịch Vườn quốc gia Mũi Cà Mau vẫn còn đơn điệu, nghèo nàn và vẫn chưa mang nét đặc trưng của vùng Đất Mũi. - Đội ngũ cán bộ chuyên môn và điều kiện về cơ sở hạ tầng kỹ thuật về du lịch của Vườn quốc gia Mũi Cà Mau còn thiếu, yếu và chưa đáp ứng được yêu cầu. - Công tác xúc tiến, quảng bá thu hút khách du lịch còn nhiều hạn chế. Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau chưa xây dựng được website riêng để quảng bá về các sản phẩm du lịch. Ảnh : Nguyễn Như Ý

* Giải pháp phát triển du lịch sinh thái ở Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau

Xây dựng cơ chế chính sách đặc thù cho Du lịch sinh thái ở rừng đặc dụng

Cần có chính sách khuyến khích đầu tư phát triển lĩnh vực du lịch sinh thái vì đây là lĩnh vực rất có tiềm năng phát triển. Tuy nguồn thu từ hình thức này không cao nhưng thông qua đầu tư vào lĩnh vực này, chúng ta sẽ đạt được một số mục tiêu sau: Một là du lịch sinh thái không làm ảnh hưởng đến cảnh quan môi sinh; Hai là du lịch sinh thái phát triển tạo thêm việc làm và thu nhập cho người nông dân, góp phần làm giảm nghèo; Ba là du lịch sinh thái cũng góp phần gìn giữ đặc trưng văn hóa địa phương, giúp quảng bá hình ảnh của con người Cà Mau đến với bạn bè trong nước và quốc tế.

Về xây dựng cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật du lịch - Tăng cường đầu tư cho việc cải tạo, nâng cấp các cơ sở hạ tầng, các công trình và hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch như hệ thống đường giao thông, điện, nước tại các khu du lịch, điểm du lịch. - Xúc tiến xây dựng những khu vực lưu trữ hệ thống thực vật đặc trưng có giá trị khu vực phục vụ nghiên cứu, giáo dục về việc bảo tồn sinh học. - Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng không làm ảnh hưởng đến cảnh quan môi trường, giữ gìn và bảo vệ những cảnh quan nguyên sơ không có tác động của con người. - Quy hoạch khu bán hàng lưu niệm, bản đồ, sách ảnh, đĩa tài liệu, tập trung quảng cáo, định mức giá cả đồng nhất và nghiên cứu làm phong phú sản phẩm du lịch.. Về nâng cao trình độ, chất lượng và chuyên môn hóa nguồn nhân lực du lịch - Tăng cường mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ du lịch cho đội ngũ hướng dẫn viên du lịch, để từng bước chuyên nghiệp hóa (chủ yếu là tiếng Anh). và lao động hiện đang công tác tiếp thị, quảng cáo, quản lý khu du lịch, khu vui chơi giải trí. - Đào tạo, tập huấn và ưu tiên sử dụng nhân viên du lịch là người địa phương, người dân biết cách khai thác các dịch vụ du lịch gắn với bảo vệ cảnh quan môi trường vào các hoạt động dịch vụ du lịch sinh thái. - Tăng cường hợp tác trao đổi kinh nghiệm nghiệp vụ thông qua các chuyến công tác khảo sát và tham gia hội nghị, hội thảo khoa học trong nước và ở các quốc gia có ngành du lịch phát triển. Về đa dạng hóa các sản phẩm du lịch sinh thái Xây dựng các Tour, tuyến tham quan mới như: tuyến du lịch xuyên rừng, tour nghiên cứu tìm hiểu về bãi bồi và vị trí địa lý Mũi Cà Mau, nghiên cứu tìm hiểu đời sống các loài chim.....các tour du lịch trong vùng gắn kết giữa Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau – Khai Long – Hòn Khoai. - Xây dựng làng nghề truyền thống và dần xây dựng thương hiệu để tạo thêm sản phẩm du lịch đảm bảo tính mới lạ, độc đáo không rập khuôn tại địa phương, tạo nên điểm đến cho du khách lưu trú tại đây. - Xây dựng và tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ về đờn ca tài tử với thời gian cố định nhằm đa dạng sản phẩm du lịch địa phương. - Đầu tư các loại hình du lịch giải trí phù hợp tương xứng với cảnh quan, môi trường tự nhiên. Về thu hút nguồn vốn đầu tư và tái đầu tư - Tranh thủ thu hút các nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước, các doanh nghiệp, các công ty du lịch lữ hành, các tổ chức phi chính phủ...; - Thực hiện cơ chế cho thuê dịch vụ môi trường rừng tạo nguồn vốn nội lực ổn định ; - Liên doanh liên kết với các doanh nghiệp trong các hoạt động dịch vụ du lịch. Về đẩy mạnh công tác xúc tiến và quảng bá du lịch - Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau thành lập Trung tâm du lịch và dịch vụ môi trường rừng, đây sẽ là đơn vị có chức năng thực hiện công tác quản lý các hoạt động Du lịch sinh thái ở Vườn vừa nghiên cứu các tour - tuyến du lịch. Việc này sẽ làm thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động du lịch, tạo thêm nguồn tài chính góp phần bảo vệ hệ sinh thái, bảo tồn tính đa dạng sinh học cho Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau; - Xúc tiến quảng bá về hoạt động du lịch thông qua các báo, đài, website, biển quảng cáo trong nước và nước ngoài nhằm thu hút du khách. - Phối hợp với Trung tâm thông tin xúc tiến du lịch của Tỉnh Cà Mau tham gia vào các hoạt động liên quan đến du lịch như: tham gia Hội chợ Quốc tế Du lịch ITE, ngày hội Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh… cùng với những hoạt động du lịch khác trong và ngoài nước nhằm quảng bá hình ảnh Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau; - Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người; dân tham gia phát triển du lịch công đồng gắn với bảo vệ hệ sinh thái thông qua các phương tiện thông tin đại chúng. Về công tác bảo vệ môi trường và phát triển bền vững - Xây dựng quy chế bảo vệ nghiêm ngặt hệ sinh thái ở Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau ở tầm quốc gia. Củng cố bộ máy tổ chức quản lý Vườn Quốc gia, trang thiết bị chuyên ngành, nguồn kinh phí đảm bảo hoạt động bảo vệ rừng có hiệu quả; - Lồng ghép các dịch vụ du lịch vào việc tuyên truyền bảo vệ môi trường, bảo vệ tính đa dạng sinh học cho Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau. - Tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà khoa học trong và ngoài nước có những chương trình nghiên cứu sâu về các vấn đề có liên quan đến Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, nhất là trong vấn đề duy trì hệ sinh thái và bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học. - Kiểm kê và đánh giá sự hiện hữu của tất cả các loài động và thực vật tại Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau. Đánh giá nguy cơ và có những biện pháp hữu hiệu nhằm ngăn chặn tình trạng xói lở bờ biển và tình trạng khai thác nước ngầm thiếu kiểm soát;

Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau là khu Ramsar và khu Dự trữ sinh quyển thế giới có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Danh hiệu quốc tế trên mang đến lợi ích to lớn và lâu dài cho cộng đồng địa phương như: bảo vệ nguồn lợi từ rừng, tạo công ăn việc làm tại chỗ, các bản sắc văn hóa, làng nghề truyền thống lâu đời được giữ gìn và phát huy, giúp các sản phẩm mỹ nghệ, đặc sản của vùng Mũi Cà Mau được giới thiệu đến du khách trong và ngoài nước.

Việc phát triển du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Mũi Cà Mau là nhằm giúp cho cộng đồng hiểu được giá trị và chung tay, góp sức bảo vệ tốt hơn nguồn tài nguyên thiên nhiên, nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng dân cư, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế địa phương và góp phần thực hiện mục tiêu du lịch xanh hướng tới phát triển có hiệu quả bền vững trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay./.