Xemtailieu Tải về Tiểu luận kinh tế chính trị quy luật giá trị và vai trò của nó trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta
TIỂU LUẬN MÔN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ Đề tài: “Quy luật giá trị và vai trò của nó trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta”. -1- LỜI MỞ ĐẦU Nước ta đang xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, do đó những kiến thức, khái niệm, phạm trù, quy luật... của kinh tế chính trị đưa ra là cực kỳ cần thiết cho việc quản lý sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp và các tầng lớp dân cư. Là một sinh viên được học tập và rèn luyện dưới mái trường Kinh tế được các thầy cô dạy bảo và truyền đạt những kiến thức cơ bản về bộ môn kinh tế chính trị. Nhưng để có cơ sở lý luận và phương pháp luận nhằm học tập tốt các môn kinh tế khoa học khác vì các môn này đều phải dựa vào các kiến thức, các phạm trù kinh tế và các quy luật mà kinh tế chính trị Mác-Lênin đưa ra thì nhất thiết phải làm tiểu luận môn kinh tế chính trị, mặt khác nó còn giúp em nhận thức sâu sắc hơn về những vấn đề kinh tế, đời sống xã hội… Quy luật giá trị là một quy luật căn bản của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hoá thì ở đó có sự tồn tại và phát phát huy tác dụng của quy luật giá trị. Vì vậy qua tìm hiểu chung về tình hình thực tế của nền kinh tế thị trường và em quyết định lựa chọn đề tài: “Quy luật giá trị và vai trò của nó trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta” Vì nó là một quy luật giúp điều tiết và lưu thông hàng hoá, kích thích cải tiến kĩ thuật hợp lý hoá sản xuất, thể hiện sự lựa chọn tự nhiên và phân hoá kẻ giàu người nghèo. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, hướng dẫn tận tình của thầy giáo bộ môn kinh tế chính trị đã giúp em hoàn thiện bài tiểu luận này. Em xin chân thành cảm ơn! -2- NỘI DUNG Chương 1: Những vấn lý luận về quy luật giá trị và vai trò của nó trong nền kinh tế thị trường 1.1. Nội dung của quy luật giá trị 1.1.1. Các quan điểm về giá trị - Theo Adam Smith lý luận giá trị: Ông phân biệt được giá trị sử dụng, giá trị trao đổi cho giá trị hàng hoá là do hao phí lao động để sản xuất ra nó quyết định, xong ông lại không nhất quán. Có lúc lại đưa ra định nghĩa sai lầm về giá trị bỏ mất bộ phận tư bản bất biến (C) chỉ còn (v+m ) nên bị bế tắc khi phân tích tái sản xuất. - Theo Thomas Robert Malthus: Ông đã sử dụng nghĩa thứ hai của A.Smith về giá trị và bổ sung định nghĩa này. Điều đó làm cho quan điểm về giá trị của Thomas Robert Malthus xa rời quan điểm giá trị lao động. Thomas Rober Malthus ủng hộ định nghĩa cho rằng: “Giá trị hàng hoá do lao động mà người ta có thể mua được bằng hàng hoá này quyết định”. Ông bổ sung thêm: “Lao động mà bằng hàng hoá này có thể mua được bằng những chi phí để sản xuất ra nó. Các chi phí này bao gồm: Chi phí về lao động sống, lao động vật hoá cộng với lợi nhuận tư bản ứng trước”. Như vậy nguồn gốc của giá trị theo Thomas Rober Malthus là các chi phí về lao động sống, lao động vật hoá và lợi nhuận tư bản ứng trước. Ở đây ông coi lợi nhuận là khoản dôi ra từ lao động sống. Điều đó thể hiện ông xa rời lý thuyết giá trị lao động. - Theo J.b.Say: Đặc điểm nổi bật trong lý thuyết giá trị là ông xa rời lý thuyết giá trị lao động ,ủng hộ lý thuyết giá trị lợi ích hay giá trị lợi ích - chủ quan. Tư tưởng về lợi ích có từ lâu kể từ thời cổ đại. Tiếp tục tư tưởng này J.b.Say viết: “Sản xuất tạo ra ích lợi (tức giá trị sử dụng), còn ích lợi làm cho vật có giá trị”. -3- Ông chỉ ra là: “Giá cả là thước đo của giá trị, còn giá trị là thước đo của lợi ích .ích lợi của sản phẩm càng nhiều thì giá trị sản phẩm càng cao”. Theo trường phái thành Viene: Lý thuyết giá trị của trường phái thành Viene có nét khác biệt. Bằng cách kết hợp phạm trù kinh tế và phạm trù toán học họ đưa ra phạm trù “ích lợi giới hạn” và “giá trị ích lợi giới hạn”: + Ích lợi giới hạn: Karl Menger chỉ ra rằng cùng với đà tăng lên của vật phẩm tăng lên, thoả mãn nhu cầu về sau có ích lợi ít hơn vật trước. Với một lượng vật phẩm cuối cùng là “vật phẩm giới hạn” ích lợi của nó là ích lợi giới hạn. Nó quyết định ích lợi chung của tất cả các vật phẩm khác nhau. Như vậy ích lợi giới hạn là ích lợi của vật cuối cùng đua ra thoả mãn nhu cầu, ích lợi đó là nhỏ nhất, nó quyết dịnh tất cả các vật phẩm khác. + Giá trị trao đổi: Nếu A.Smith cho rằng giá trị trao đổi là khách quan thì M.Menger cho rằng giá trị trao đổi là chủ quan. Theo M.Menger, sở dĩ hai người trao đổi sản phẩm cho nhau chỉ vì cả hai tin rằng sản phẩm mà mình bỏ ra đối với mình ìt hơn mà sản phẩm mình thu về. Như vậy khi trao đổi các cá nhân tính toán căn cứ vào nhu cầu, tức là so sánh giữa sản phẩm sẽ có sau khi trao đổi với nhu cầu của bản thân. Nếu có lợi anh ta mới trao đổi. Quan điểm giá trị của K.Menger đuợc Bohm Bwerk tiếp tục phân tích, ông đã phân loại các hình thức giá trị thành giá trị khách quan và giá trị chủ quan và từ đó Bohm Bwerk phân chia giá trị sử dụng và giá trị trao đổi thành bốn loại giá trị: + Giá trị sử dụng chủ quan + Giá trị trao đổi chủ quan + Giá trị sử dụng khách quan + Giá trị trao đổi chủ quan Căn cứ sự phân chia này là nơi nhận sản phẩm của cải đó đến tay ai? Theo nhà kinh tế học Von Wieser (1851-1926) giữa giá trị và ích lợi có sự tách biệt. Khi số lượng sản phẩm càng tăng lên để thoả mãn nhu cầu thì ích lợi giới hạn của nó càng giảm xuống. Do vậy, giá trị của hàng hoá càng giảm đi. Từ đó, ông đi đến kết luận: -4- “Muốn có nhiều giá trị phải tạo ra sự khan hiếm. Khi sản phẩm tăng lên mãi thì ích lợi giới hạn có thể tiến tới không. Ông nói rằng, lúc đó vật chỉ có ích lợi trừu tượng chứ không còn ích lợi cụ thể nữa . Khi vật có ích lợi trừu tượng thì ích lợi đó không tạo ra giá trị”. Theo Leon Walras: Quan điểm giá trị của Leon Walras dựa trên lý thuyết giá trị của trường phái thành Viên và lý thuyết khan hiếm của Auguste Walras . Theo A.Walras, khan hiếm là một quan niệm khách quan theo đó, giá trị phát sinh từ tình trạng bất cân xứng giữa cung và cầu. Một vật có giá trị khi cung nhỏ hơn cầu .Nếu cung lớn hơn cầu, thì vật đó trở lên dư thừa, mất giá trị. Kết hợp các quan điểm này Leon Walras cho rằng: “Giá trị là tất cả những vật hữu hình hay vô hình đang ở trong tình trạng khan hiếm. Các vật đó có ích với ta và số lượng của vật có hạn”. 1.1.2. Quan điểm của Mac về giá trị Lần đầu tiên giá trị được xem xét như là quan hệ sản xuất xã hội của những người sản xuất hàng hoá còn hàng hoá là nhân tố tế bào của xã hội tư sản. Mác phân tích tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hoá là lao động cụ thể và lao động trừu tượng, lao động tư nhân và lao động xã hội. Chỉ rõ lao động trừu tượng tạo ra giá trị hàng hoá. Mác định nghĩa lượng giá trị hàng hoá được đo bằng thời gian lao động xã hội cần thiết, phê phán các quan điểm đi trước. Mác là người đầu tiên phát hiện ra tính hai mặt của lao động sản xuất hàng hoá. Trên cơ sở phát hiện này, Mác đã thực hiện một cuộc cách mạng trong khoa học kinh tế chính trị. Ông viết: “Tôi là người đầu tiên phát hiện ra tính hai mặt của lao động sản xuất hàng hoá và khoa học kinh tế chính trị xoay quanh điểm này”. Từ đó, ông vạch ra trong quá trình sản xuất, lao động cụ thể bảo tồn và di chuyển giá trị cũ (c) vào trong sản phẩm mới, lao động trừu tượng tạo ra giá trị mới (v+m). Và toàn bộ giá trị hàng hoá bao gồm c+v+m. Điều này D.Ricardo không vượt được. Trên cơ sở lý thuyết giá trị - lao động, Mác giải quyết hệ thống các phạm trù và quy luật kinh tế khác. -5- 1.1.3 Yêu cầu của quy luật giá trị - Yêu cầu chung: sản xuất và trao đổi hàng hoá phải dựa trên cơ sở thời gian lao động xã hội cần thiết. - Yêu cầu cụ thể: Trong nền kinh tế hàng hoá, mỗi người sản xưất tự quyết định hao phí lao động cá biệt của mình nhưng giá trị của hàng hoá không phải dược quyết định bởi hao phí lao động của từng người sản xuất hàng hoá, mà bởi hao phí lao động xã hội cần thiết. Vì vậy, muốn bán được hàng hoá, bù đắp được chi phí và có lãi, người sản xuất phải điều chỉnh làm cho hao phí lao động cá biệt của mình phù hợp với mức chi phí xã hội chấp nhận được. Trao đổi hàng hoá cũng phải dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết có nghĩa là trao đổi theo nguyên tắc ngang giá. Sự vận động của quy luật giá trị thông qua sự vận động của giá cả hàng hoá. Vì giá trị là cơ sở của giá cả nên trước hết giá cả phụ thuộc vào giá trị. Hàng hoá nào nhiều giá trị thì giá cả của nó sẽ cao và ngược lại. Trên thị trường, ngoài giá trị, giá cả còn phụ thuộc vào các nhân tố: Cạnh tranh, cung cầu, sức mua của đồng tiền. Sự tác động của các nhân tố này làm cho giá cả của hàng hoá trên thị trường tách rời với giá trị và lên xuống xoay quanh trục giá trị của nó. Sự vận động giá cả thị trường xoay quanh trục giá trị của nó chính là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị. Thông qua sự vận động của giá cả thị trường mà quy luật giá trị phát huy tác dụng. 1.2. Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong điều kiện tự do cạnh tranh và trong điều kiện độc quyền 1.2.1. Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong điều kiện tự do cạnh tranh Tự do cạnh tranh là tự do di chuyển tư bản từ ngành này sang nghành khác, tức là tự phát phân phối tư bản (C và v) vào các nghành sản xuất khác nhau nên hình thành tỷ suất lợi nhuận khác nhau. Trong cạnh tranh có sự ganh đua đấu tranh về kinh tế giữa những người sản xuất với nhau ,giữa những người sản xuất với những người tiêu dùng hàng hoá dịch vụ nhằm dành được những -6- điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hoá có sự khác nhau về điều kiện sản xuất nên chi phí lao động cá biệt của sản xuất hàng hoá có sự khác nhau để dành được các điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm phải cạnh tranh nhau nhưng các điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm luôn biến động nên cạnh tranh diễn ra liên tục. Do đó trong tự do cạnh tranh quy luật giá trị được biểu hiện thành quy luật giá cả sản xuất. 1.2.2. Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong điều kiện độc quyền Độc quyền là biểu hiện mới, mang những quan hệ mới nhưng nó không vượt ra khỏi quy luật giá trị của chủ nghĩa tư bản, mà chỉ là sự tiếp tục mở rộng, phát triển những xu hướng sâu sắc nhất của chủ nghĩa tư bản và của nền sản xuất hàng hoá nói chung, làm cho các quy luật của nền sản xuất hàng hoá và của chủ nghĩa tư bản có những biểu hiện mới. - Do chiếm được vị trí độc quyền nên các tổ chức độc quyền đã áp đặt giá cả độc quyền; giá cả độc quyền thấp khi mua, giá cả độc quyền cao khi bán. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa quy luật giá trị không còn hoạt động. Về thực chất, giá cả độc quyền vẫn không thoát ly và phủ định cơ sở của nó là giá trị. Các tổ chức độc quyền thi hành chính sách giá cả độc quyền chẳng qua là chiếm đoạt một phần giá trị của những người khác. Nếu xem xét trong toàn bộ hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa thì tổng số giá cả vẫn bằng tổng số giá trị. Như vậy trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa quy luật giá trị biểu hiện thành quy luật giá cả độc quyền. Giá cả độc quyền bằng chi phí sản xuất cộng với lợi nhuận độc quyền. Giá cả độc quyền thường cao hơn giá trị của hàng hoá. Do nắm được vai trò độc quyền trong một ngành sản xuất nhất định nên tập đoàn có thể tự ý quyết định giá bán trên thị trường, nhờ đó mà thu được lợi nhuận độc quyền. Lợi nhuận độc quyền bằng lợi nhuận bình quân cộng với một số lợi nhuận khác do địa vị thống trị của các tập đoàn độc quyền. Cơ chế thị trường tự do cạnh tranh và cơ chế độc quyền tư nhân đều có những mặt tích cực và tiêu cực. Khi trình độ xã hội hoá của lực lượng sản xuất đã vượt khỏi giới hạn điều tiết của cơ chế thị trường và -7- độc quyền tư nhân thì tất yếu đòi hỏi phải được bổ sung bằng sự điều tiết của Nhà nước. Cơ chế điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước là sử dụng hợp cả ba cơ chế: thị trường, độc quyền tư nhân và điều tiết của Nhà nước nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực trong cơ chế. 1.3. Vai trò của quy luật giá trị trong nền kinh tế thị trường * Điều tiết lưu thông hàng hoá Điều tiết sản xuất: người sản xuất, sản xuất ra cái gì, sản xuất bằng công nghệ gì, sản xuất cho ai, mục đích của họ là thu nhiều lãi. Dựa vào sự biến động của giá cả thị trường do tác động của cung cầu người ta biết hàng nào đang thiếu đang thừa từ đó người sản xuất sẽ mở rộng sản xuất thu nhiều lãi thậm chí đóng cửa những mặt hàng ế thừa giá thấp. Kết quả: Các yếu tố sản xuất như tư liệu sản xuất, sức lao động, tiền vốn được chuyển từ ngành này sang ngành khác làm cho quy mô ngành này mở rộng ngành kia thu hẹp. Quy luật giá trị điều tiết quy luật lưu thông, hàng hóa bao giờ cũng vận động từ nơi giá thấp đến nơi giá cao, quy luật giá trị có tác dụng điều tiết sự vận động đó để phân phối nguồn hàng hoá hợp lý hơn giữa các vùng, giữa cung và cầu. Như vậy sự biến động của giá cả trên thị trường không những chỉ rõ sự biến động về kinh tế, mà còn tác động điều tiết nền kinh tế hàng hoá. * Kích thích cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất tăng năng xuất lao động, lực lượng sản xuất xã hội phát triển nhanh. Trong nền sản xuất hàng hoá, mỗi người sản xuất hàng hoá là một chủ thể kinh tế độc lập, tự quyết định sản xuất kinh doanh của mình. Người sản xuất nào cũng muốn mình thu lợi nhuận, muốn vậy người sản xuất phải tìm mọi cách kỹ thuật sản xuất nâng cao trình độ tay nghề, sử dụng thành tựu mới khoa học kỹ thuật vào sản xuất việc cải tiến công tác tổ chức quản lý sản xuất và thực hành tiết kiệm để làm giá trị cá biệt thấp nhất so với giá trị của hàng. Ngoài ra họ còn phải thường xuyên cải tiến chất lượng mẫu mã hàng hoá cho phù hợp với nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng. Còn phải cải tiến lưu thông bán hàng để tiết -8- kiệm phí lưu thông và tiêu thị sản phẩm nhanh, sự cạnh tranh quyết liệt càng thúc đẩy quá trình này diễn ra mạnh mẽ hơn, mang tính xã hội. Kết quả là lực lượng sản xuất xã hội được thúc đẩy phát triển mạnh mẽ. * Thực hiện sự lựa chọn tự nhiên và phân hoá người sản xuất hàng hoá thành kẻ giàu người nghèo. Trong sản xuất hàng hoá những người có sản điều kiện sản xuất thuận lợi có trình độ cao có vốn nhiều tức có lượng lao động hao phí cá biệt kết tinh trong hàng hoá thấp hơn so với lượng lao động cần thiết của xã hội, thì họ sẽ giàu, ngược lại những ngưòi không có điều kiện trên hoặc gặp rủi ro dẫn đến phá sản,tác động này đào thải cái yếu kém kích thích nhân tố tích cực phân hoá sản xuất thành những ngưòi giàu và nghèo tạo điều kiện cho sự ra đời và phát triển nền sản xuất lớn hiện đại. -9- Chương 2: Thực trạng sự vận dụng quy luật giá trị ở nước ta trong thời gian qua và một số giải pháp nhằm vận dụng tốt hơn quy luật ở nước ta trong thời gian tới 2.1. Thực trạng sự vận dụng quy luật giá trị ở nước ta trong thời gian qua 2.1.1. Từ năm 1986 về trước Nền kinh tế Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, quy luật giá trị được áp dụng theo nhiều cách khác nhau phù hợp đặc điểm của từng thời kì. Nhà nước điều khiển nền kinh tế bằng hệ thống pháp lệnh về số lượng, về thu nhập, về nộp ngân sách, về vốn và lãi suất tín dụng… Giá cả do Nhà nước quyết định. Thực chất cũng là một chỉ tiêu pháp lệnh mà giá cả lại là biểu hiện của quy luật giá trị. Chính vì vậy có thể nói trong thời kỳ này quy luật giá trị được áp dụng một cách cứng nhắc, áp đặt vào nền kinh tế thông qua việc định giá theo những chỉ tiêu có sẵn mà không để ý đến thực trạng của nền kinh tế Việt Nam. Những năm 1964, ở miền Bắc, hệ thống giá được sự chỉ đạo của Nhà nước đã được hình thành trên cơ sở lấy giá thóc sản xuất trong nước làm căn cứ xác định giá chuẩn và tỷ lệ trao đổi hiện vật. Hệ thống giá này về cơ bản được thực hiện cho đến năm 1980, trong khi điều kiện sản xuất, lưu thông, thị trường trong nước và quan hệ kinh tế đối ngoại đã có những thay đổi lớn. Hệ thống giá chỉ đạo của Nhà nước ngày càng thấp xa so với giá thị trường tự do làm rối loạn phân phối lưu thông, gây khó khăn cho ngân sách Nhà nước. Việc duy trì hệ thống giá này chủ yếu là sự viện trợ của Trung Quốc, Liên Xô và các nước Đôn c đây. Suốt thời kì Nhà nước chỉ đạo giá cho đến trước cải cách giá năm 1991, trên thị trường có hai hệ thống giá: giá chỉ đạo của Nhà nước áp dụng trên thị trường có tổ chức và giá thị trường tự do biến động theo quan hệ cung cầu. Đặc điểm của giá chỉ đạo là không chú ý đến quan hệ cung-cầu và gần như bất biến. Những năm 1975, sau ngày Miền Nam được giải phóng, cùng với quá trình thống nhất đất nước về chính trị và quân sự, việc thống nhất về thể chế -10- kinh tế cũng được xúc tiến. Quá trình thống nhất về thể chế kinh tế trong cả nước, trên thực tế là sự dập khuôn gần như toàn bộ thể chế kinh tế đã tồn tại trước đó ở miền Bắc. Như vậy, lịch sử phát triển kinh tế nước ta một lần nữa lại lặp lại thời kỳ trì trệ, bảo thủ, đáng lẽ phải mở ra một thời kì mới, phát huy cao độ các động lực nền kinh tế hàng hoá và làm cho chúng trở thành đòn bẩy mạnh mẽ thúc đẩy nền kinh tế đi lên. Đất nước thống nhất đã tạo niềm phấn khởi lạc quan cả về chính trị xã hội và kinh tế. Tuy nhiên những khó khăn mới cũng xuất hiện. Trước hết là sự thiếu hụt nguồn tài trợ, sự bùng nổ về tiêu dùng, về công ăn việc làm đã bị dồn nén qua nhiều năm chiến tranh. Các tổ chức kinh tế quốc doanh địa phương mọc lên nhanh chóng, bộ máy hành chính kinh tế từ trung ương đến tỉnh, huyện, xã đã quá nhiều tạo ra tình trạng thừa người thiếu việc việc làm nghiêm trọng. Trong kinh tế quốc doanh và trong bộ máy Nhà nước hình thành hệ thống quan liêu mà cho đến ngày nay vẫn còn là gánh nặng đối với toàn bộ nền kinh tế. Việc duy trì chính sách tài chính, tín dụng, chính sách giá cả và tiền lương theo kiểu cấp phát, giao nộp hiện vật bình quân của nền kinh tế thời chiến gây ra tác hại nghiêm trọng đối với nền kinh tế. Trong thời kỳ này đời sống của nông dân, công nhân, viên chức, lực lượng vũ trang giảm sút nghiêm trọng. Thực trạng kinh tế đó đã làm lung lay các tư tưởng cổ điển và làm xuất hiện những ý tưởng cải tạo đầu tiên một số lĩnh vực kinh tế nóng bỏng nhất như chính sách giá cả, cơ chế kế hoạch hoá chính sách tài chính , chính sách đầu tư và hiệu quả kinh tế quốc dân. Hội nghị trung ương Đảng lần thứ 6 đã nâng cao hiệu quả kinh tế và hạn chế một bước cơ chế quản lý hành chính tập trung, chú ý hơn đến sản xuất công nghiệp nhỏ, sản xuất hàng tiêu dùng và thừa nhận kinh tế tư nhân và thị trường tự do như một thành phần của nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, nền kinh tế quốc doanh vẫn còn khó khăn, trì trệ, sản xuất tiếp tục giảm sút. Cuối năm 1980, chính phủ đã đưa ra quyết định 96/CP về bãi bỏ chế độ giao nghĩa vụ nộp nông sản theo giá thấp và chuyển sang thu mua theo hợp đồng kinh tế hai chiều. Chính sách này chưa phát -11- huy tác dụng ngay trong năm 1980 mà phải sau đó một năm mới thực sự có tác động tốt. 2.1.2. Sau năm 1986 đến nay * Sự vận hành giá cả thị trường Giá cả thị trường là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị thị trường của hàng hoá Giá cả thị trường có những chức năng chủ yếu sau đây: - Chức năng thông tin: Những thông tin về giá cả thị trường cho người sản xuất biết được tình hình sản xuất trong các ngành, biết được tương quan cung và cầu, biết được sự khan hiếm đôí với các loại hàng hoá. Nhờ đó mà đơn vị kinh tế có liên quan ra được những quyết định thích hợp. Như vậy những thông tin về giá cả điều chỉnh hướng sản xuất và quy mô sản xuất, từ đó điều chỉnh cơ cấu sản xuất sản phẩm phù hợp với nhu cầu của xã hội. - Chức năng phân bố các nguồn lực kinh tế: Sự biến động của giá cả sẽ dẫn đến sự biến động trong phân bố các nguồn lực kinh tế. Những người sản xuất sẽ chuyển vốn từ nơi giá cả thấp, do đó lợi nhuận thấp đến nơi có giá cả hàng hoá cao, do đó lợi nhuận cao, tức là các nguồn lực sẽ được chuyển đến nơi mà chúng được sử dụng với hiệu quả cao nhất, cân đối giữa tổng cung và tổng cầu. - Chức năng thúc đẩy tiến bộ kỹ thuật: Để có thể cạnh tranh được về giá cả, buộc những người sản xuất phải giảm sản phẩm đến mức tối thiểu bằng cách áp dụng kỹ thuật và công nghệ tiên tiến. Do đó thúc đẩy sự tiến bộ kỹ thuật, công nghệ và sự phát triển lực lượng sản xuất. Ngoài ra giá cả còn thực hiện chức năng phân phối lại. Do đó việc chuyển sang cơ chế một giá - giá cả thị trường dối với tất cả các loại hàng hoá, chỉ trừ một số rất ít hàng hoá do nhà nước định giá là bước chuyển có ý nghĩa quyết định từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường ở nước ta. -12- Tuy nhiên giá cả thị trường còn phụ thuộc vào các nhân tố sau: - Giá cả thị trường: giá cả thị trường là kết quả của sự cân bằng các giá trị cá biệt của hàng hoá trong cùn một ngành thông qua cạnh tranh. Cạnh tranh trong nội bộ ngành dẫn đến hình thành một giá trị xã hội trung bình. Tuỳ thuộc vào trình độ phát triển của sức sản xuất của mỗi ngành mà giá trị thị trường có thể ứng với một trong biến áp trường hợp sau: + Trường hợp 1: giá trị thị trường của hàng hoá do giá trị của đại bộ phận hàng hoá được sản xuất ra trong điều kiện trung bình quyết định. Đây là trường hợp phổ biến nhất. + Trường hợp 2: giá trị thị trường của hàng hoá do giá trị của đại bộ phận hàng hoá được sản xuất ra trong điều kiện xấu quyết định. + Trường hợp 3: giá trị thị trường hàng hoá do giá trị của đại bộ phận hàng hoá được sản xuất ra trong điều kiện tốt quyết định. - Giá trị (hay sức mua) của tiền: Giá trị thị trường tỷ lệ thuận với giá trị thị trường của hàng hoá và tỷ lệ nghịch với giá trị hay sức mua của tiền. Bởi vậy, ngay cả khi giá trị thị trường của hàng hoá không đổi thì giá cả hàng hoá vẫn có thể biến đổi do giá trị của tiền tăng lên hay giảm xuống. Sự chênh lệch giữa giá cả thị trường và giá trị thị trường là hiện tượng đương nhiên là vẻ đẹp của cơ chế thị trường, còn sự phù hợp giữa chúng là sự ngẫu nhiên. - Cung và cầu: Trong nền kinh tế thị trường, cung và cầu là những lực lượng hoạt động trên thị trường. Cầu được biểu hiện là nhu cầu của xã hội về hàng hoá được biểu hiện trên thị trường ở một mức giá nhất định, nó bị giới hạn bởi khả năng thanh toán của dân cư. Nói cụ thể hơn, cầu là lượng một mặt hàng mà người mua muốn mua ở mức giá nhất định. Nhưng nhân tố ảnh hưởng tới cầu là thu nhập trung bình của người tiêu dùng, quy mô thị trường, giá cả và tình trạng của hàng hoá khác, khẩu vị hay sở thích, trong đó thu nhập của người tiêu dùng là quan trọng nhất. Cung được biểu hiện là toàn bộ hàng hoá có trên thị trường và có thể đưa đến ngay thị trường ở một mức giá nhất định. Nói cụ thể hơn cung là lượng một mặt hàng mà người bán muốn ở mức giá nhất định. Nhưng nhân tố ảnh hưởng -13- tới cung là sản phẩm sản xuất, đây là nhân tố lớn nhất ảnh hưởng tới cung, giá cả và tình trạng của hàng hoá khác. Giữa cung và cầu tồn tại một mối quan hệ biện chứng; sự tác động giữa chúng hình thành nên giá cả cân bằng hay giá cả thị trường, giá cả đó không thể đạt được ngay, mà phải trải qua một thời gian dao động quanh vị trí cân bằng. Đó là thực chất của lý thuyết cung cầu. Cung cầu có quan hệ tương quan mật thiết với nhau có những chức năng sau đây: - Tương quan cung và cầu chỉ rõ sản xuất xã hội được phát triển cân đối đến mức nào. Bất kỳ một sự mất cân đối nào trong sản xuất đều được phản ánh vào trong tương quan giữa cung và cầu. - Tương quan cung và cầu điều chỉnh giá cả thị trường, chính xác hơn là điều chỉnh sự chênh lệch giữa giá cả thị trường với giá trị thị trường. Sự biến đổi của tương quan cung và cầu sẽ dẫn đến sự lên xuống của giá cả thị trường, ngược lại giá cả cũng ảnh hưởng trở đối với cung và cầu. Cầu biến đổi ngược chiều vói giá cả thị trường và cùng chiều với mức thu nhập còn cung biến đổi ngược chiều với giá cả đầu ra, nhưng cũng biến đổi ngược chiều với giá cả đầu vào. Khi hướng tới trạng thái cân bằng, cung và cầu tạo khả năng khôi phục nhưng cân đối đã bị phá hoại trong nền kinh tế. Tuy nhiên sự cân bằng cung cầu là tạm thời, sự không cân bằng giữa cung và cầu là thường xuyên. Vì cung và cầu vốn chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố, mà các nhân tố này luôn luôn biến đổi, nên cung và cầu thường xuyên là không cân bằng. Chính điều này đã hình thành quá trình tác động lẫn nhau giữa cung cầu giá cả; quá trình này đưa đến sự cân bằng tạm thời giữa cung và cầu. Như vậy trạng thái cân bằng cung cầu là do quá trình mất cân bằng hình thành. - Cung và cầu đảm bảo mối liên hệ giữa khâu đầu và khâu cuối của quá trình tái sản xuất, tức là mối quan hệ giữa sản xuất và tiêu dùng, đồng thời quan -14- hệ cung và cầu còn biểu hiện quan hệ về lợi ích giữa người sản xuất và người tiêu dùng, giữa người bán và người mua. - Cạnh tranh trên thị trường: Cạnh tranh là một khái niệm rộng, không những tồn tại trong lĩnh vực kinh tế mà còn tồn tại trong lĩnh vực xã hội. Trong kinh tế thị trường các chủ thể hành vi kinh tế vì lợi ích riêng của bản thân mình mà tiến hành cạnh tranh với nhau. Cạnh tranh được hiểu là sự đấu tranh giữa các chủ thể hành vi kinh tế nhằm dành lợi ích tối đa cho mình. Cạnh tranh là yếu tố cơ bản của cơ chế thị trường. Nó là hiện tượng tự nhiên, tất yếu của kinh tế thị trường , ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hoá thì ở đó có cạnh tranh. Vai trò của cạnh tranh được hiểu qua các chức năng của nó: - Cạnh tranh là cơ chế điều chỉnh linh hoạt sản xuất xã hội và do đó làm cho sự phân bố các nguồn lực kinh tế của xã hội một cách tối ưu. Mục đích hoật động của các doanh nghiệp là lợi nhuận tối đa, do đó họ sẽ đầu tư vào nơi có lợi nhuận cao, tức là các nguồn lực kinh tế của xã hội sẽ được chuyển đến nơi mà chúng được sử dụng với hiệu quả cao nhất. - Cạnh tranh kích thích tiến bộ kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới vào sản xuất. Người sản xuất nào và kỹ thuật và công nghệ sản xuất tiên tiến sẽ thu được lợi nhuận siêu ngạch. Do đó cạnh tranh là áp lực đối với người sản xuất buộc họ phải cải tiến kỹ thuật nhờ đó kỹ thuật và công nghệ của toàn xã hội được phát triển. - Cạnh tranh góp phần tạo nên cơ sở cho sự phân phối thu nhập lần đầu. Người sản xuất nào có năng suất, chất lượng hiệu quả cao sẽ có thu nhập cao; đồng thời thông qua cạnh tranh nhu cầu của người tiêu dùng được đáp ứng. - Cạnh tranh thường xảy ra mạnh được yếu thua, các chủ thể hành vi kinh tế thích ứng với thị trường sẽ tồn tại và phát triển, ngược lại, các chủ thể hành vi kinh tế không thích ứng với thị trường sẽ bị đào thải. - Cạnh tranh có nhiều loại, tuỳ theo góc độ nghiên cứu mà phân chia cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh gtữa các ngành, cạnh tranh giữa bên mua và bên bán; cạnh tranh giá cả và cạnh tranh phi giá cả… Để nghiên cứu hiệu lực -15- của cơ chế thị trường người ta chú ý đến cạnh tranh hoàn hảo và cạnh tranh không hoàn hảo. Do đó để phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chúng ta cũng phải tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Trong những năm 1986, nước ta đã có hàng loạt những cuộc cải cách nhằm đưa nền kinh tế phát triển theo một hướng mới. Đảng ta đã thẳng thắn nhận biết và phê phán những sai lầm trong những chính sách kinh tế thời kì trước đây. Việc đổi mới này đã bắt đầu tạo lập nền móng cho sự chuyển biến từ tư duy giá cả phi thị trường đến tư duy giá cả thị trường. Nó đã tiến hành điều chỉnh giá để kích thích sản xuất, tiến tới cải cách toàn bộ hệ thống giá của Nhà nước theo hướng làm cho giá cả phản ánh đầy đủ chi phí hợp lý về sản xuất và lưu thông, đảm bảo cho người sản xuất thu được lợi nhuận thoả đáng. Tiếp tục xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần và đổi mới quản lý kinh tế, nỗ lực phát huy thế mạnh của các thành phần kinh tế, vừa cạnh tranh vùa hợp tác bổ sung cho nhau trong nền kinh tế quốc dân. Để thực hiện được điều đó Đảng ta quyết định khẩn trương sắp xếp lại và đổi mới quản lý kinh tế quốc doanh, phát triển có hiệu quả và nắm những lĩnh vực, ngành then chốt để phát huy hiệu quả trong nền kinh tế. Tiếp tục đổi mới và kiện toàn kinh tế tập thể theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, bình đẳng phát huy và kết hợp hài hoà sức mạnh của tập thể và xã viên. Bên cạnh đó kinh tế tư nhân vẫn tiếp tục phát triển trong các lĩnh vực sản xuất theo sự quản lý của Nhà nước. Hướng kinh tế tư bản tư nhân phát triển theo con đường tư bản Nhà nước dưới nhiều hình thức. Từng bước hình thành, mở rộng đồng bộ các thị trường hàng tiêu dùng, tư liệu sản xuất, dịch vụ… tiếp tục đổi mới và hoàn thiện công cụ quản lý vĩ mô trọng yếu của Nhà nước. Xây dựng các chính sách tài chính quốc gia và thực hiện cải cách cơ bản tài chính Nhà nước theo hướng thúc đẩy khai thác tiềm năng tự nhiên của các tầng lớp nhân dân, vừa tích tụ vốn ở đơn vị kinh tế vừa đảm bảo nguồn vốn tập trung của Nhà nước. -16- * Sự hình thành giá cả trong điều kiện độc quyền - Sự hình thành thị trường nhà nước với việc nhà nước chủ động mở rộng thị trường trong nước bằng việc bao mua sản phẩm của các xí nghiệp độc quyền thông qua những hợp đồng được kí kết đã giúp tư bản tư nhân khắc phục được một phần khó khăn trong thời kì khủng hoảng thừa, góp phần bảo đảm cho quá trình tái sản xuất được diễn ra bình thường. Các hợp đồng kí kết với nhà nước giúp cho các tổ chức độc quyền tư nhân vừa tiêu thụ được hàng hoá vừa đảm bảo lợi nhuận ổn định vừa khắc phục được tình trạng thiếu nhiên liệu, nguyên liệu chiến lược. - Sự tiêu thụ của nhà nước được thực hiện qua những đơn đặt hàng của nhà nước, quan trọng hơn cả là các đơn đặt hàng quân sự do ngân sách nhà nước chi mỗi ngày một tăng. Các hợp đồng này đảm bảo cho các độc quyền tư nhân kiếm được khối lượng lợi nhuận lớn và ổn định, vì tỷ suất lợi nhuận của việc sản xuất những hàng hoá đó cao hơn hẳn lợi nhuận thông thường. Trong cơ chế thị trường giá cả nông phẩm không chỉ ảnh hưởng đến mức thu nhập, mức sống của người nông dân mà còn ảnh hưởng đến sản lượng nông sản, đến sự ổn định xã hội. Trong những năm được mùa giá cả nông phẩm thường giảm sút nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đời sống của nhân dân và quy mô sản xuất trong những năm tiếp theo. Do đó nhà nước cần quy định giá sàn đối với nông phẩm. Để giá sàn đựoc thực hiện trên thực tế thì nhà nước cần có hỗ trợ về tài chính cho các công ty thu mua nông sản. Bên cạnh đó nhà nước cần phải thực hiện áp dụng giá trần đối với một số loại hàng hoá như giá xăng,giá dầu… nhằm tránh tình trạng một số doanh nghiệp lợi dụng thị trường độc quyền để nâng cao giá cả, hay hạ thấp giá cả làm thị trường mất cân đối, ổn định. 2.2. Một số giải pháp nhằm vận dụng tốt hơn trong thời gian tới Theo em, do nước ta vẫn trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội nên nền kinh tế nước ta vẫn còn mang nặng tính nông nghiệp lạc hậu, nên để vận dụng tốt hơn quy luật giá trị vào nền kinh tế thị trường thì Đảng và nhà nước cần phải thực hiện tốt một số giải pháp sau: -17- - Đẩy mạnh phân công lao động xã hội nhằm tăng lực lượng sản xuất phát triển giúp cho sản xuất càng phát triển hơn. - Phải phát triển đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế và cán bộ khoa học công nghệ cũng như công nhân có trình độ cao. - Nâng cao năng lực quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước đối với nền kinh tế thị trường. - Phải tăng cường liên kết các quan hệ hàng hoá tiền tệ với các quan hệ xã hội. - Đề ra các biện pháp nhằm thực hiện tốt các chính sách như: chính sách ruộng đất, chính sách đầu tư, chính sách thuế chính sách giá cả và sản lượng… nhằm tạo điều kiện phát huy cao tác dụng của quy luật giá trị trong kinh tế xã hội. - Phát triển đồng bộ các loại thị trường như thị trường tiêu dùng, dịch vụ… - Phải tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế, chỉ thực hiện độc quyền một số ngành, một số lĩnh vực vì lợi ích của đất nước, hạn chế độc quyền, đặc lợi lũng đoạn thị trường, khắc phục tình trạng kinh doanh trái phép trốn lậu thuế, cần tăng cường kiểm tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các vi phạm làm lành mạnh thị trường. -18- KẾT LUẬN Như vậy quy luật giá trị là một quy luật kinh tế quan trọng đối với sự hình thành và phát triển nền kinh tế của nước ta trong htời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đó là một quy luật kinh tế căn bản của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Nó có tác dụng điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá, đồng thời kích thích cải tiến kỹ thuât, hợp lý hoá sản xuất, tăng năng xuất lao động, lực lượng sản xuất xã hội phát triển nhanh và thực hiệ sự lựa chọn tự nhiên, phân hoá người sản xuất hàng hoá thành kẻ giàu người nghèo. Thực tiễn chứng tỏ rằng quy luật giá trị với những biểu hiện của nó như giá cả, tiền tệ, giá trị hàng hoá… là lĩnh vực tác động rất lớn tới đời sống kinh tế xã hội. Đối với nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội vẫn còn mang nặng tính nông nghiệp lạc hậu, cơ sở vật chất kỹ thuật còn phụ thuộc các nước khác,tuy nhiên Đảng và nhà nước đã nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng trong việc đổi mới xã hội cũng như hiểu rõ vai trò và tác dụng của quy luật giá trị mà từ đó thực hiện nhiều cuộc cải cách kinh tế… tuân theo nhưng nội dung của quy luật giá trị nhằm hình thành và phát triển nền kinh tế hàng hoá xã hội chủ nghĩa đa dạng và đã đạt đựơc những hiệu quả thành tựu đáng kể, tuy nhiên trong thời gian qua sự vận dụng đó còn chưa quán triệt sâu sắc nhiều khi vẫn còn dập khuôn máy móc, nên cần phải có những biện pháp khắc phục nhanh chóng những sai lầm. -19- TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ giáo dục và đào tạo, giáo trình Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Nhà xuất bản chính trị Quốc gia 2002. 2. Bài “Kinh tế Việt Nam thời kỳ cả nước cùng xây dựng xã hội chủ nghĩa 1976-1995”- sách lịch sử kinh tế quốc dân, NXB giáo dục, 1999. 3. Đại học Kinh tế Quốc dân môn lịch sử các học thuyết Kinh tế – Lịch sử các học thuyết kinh tế – Nhà xuất bản thống kê, 1999. 4. Trần Hậu Thư – Vai trò quản lý của Nhà nước theo nền kinh tế thị trường nước ta, NXB chính trị Quốc gia, 1994. -20- Tải về bản full