Tỉnh (Việt Nam Cộng Hòa) – Wikipedia Tiếng Việt

Tỉnh của Việt Nam Cộng hòa
Còn gọi là:Tỉnh
Thể loại	Cộng hòa lập hiến - đơn nhất tổng thống chế (1955–1963 và 1967–1975) Chế độ độc tài quân sự (1963–1967)
Vị trí	Việt Nam Cộng hòa
Thành lập	1955
Bãi bỏ	30 tháng 4 năm 1975
Số lượng còn tồn tại	35 tỉnh (năm 1955) 49 tỉnh (năm 1964) 44 tỉnh (năm 1974)
Dân số	25.155 (Quảng Đức) – 1.332.872 (Đô thành Sài Gòn)
Diện tích	4.074 dặm vuông Anh (10.552 km2) (Darlac) – 22 dặm vuông Anh (58 km2) (Đô thành Sài Gòn)
Đơn vị hành chính thấp hơn	Quận, xã

Tỉnh của Việt Nam Cộng hòa là đơn vị hành chính lớn nhất dưới cấp Quốc gia. Dưới cấp tỉnh là quận, không phân biệt đô thị hay nông thôn.

Vào thời Đệ Nhất Cộng hòa, Chính phủ còn dùng đơn vị Trung phần và Nam phần về mặt pháp lý và lập bốn Tòa Đại biểu Chính phủ đặt tại các thành phố và thị xã trung tâm của bốn khu vực:

1. Cao nguyên Trung phần (Đà Lạt)
2. Duyên hải Trung phần[1] (Huế)
3. Miền Đông Nam phần (Sài Gòn)
4. Miền Tây Nam phần (Cần Thơ).

Sau năm 1963 thì hai danh từ Trung phần và Nam phần chỉ ấn định địa lý.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Khi tiếp thu quyền lực từ người Pháp năm 1954 thì khu vực phía Nam Vĩ tuyến 17, kể cả năm tỉnh thuộc Hoàng triều Cương thổ[2], tổng cộng có 32 tỉnh. Tỉnh nhỏ nhất dưới 500 km², lớn nhất hơn 20.000 km². Dân số các tỉnh cũng chênh lệch nhau khá nhiều: có tỉnh dưới 30.000 dân, tỉnh đông nhất hơn một triệu dân.[3]

Thời Đệ Nhứt Cộng hòa

[sửa | sửa mã nguồn]

Không lâu sau khi lên chấp chính, bắt đầu từ năm 1955, Chính quyền Đệ Nhất Cộng hòa xúc tiến cải tổ cho nền hành chính thêm đồng đều và dễ kiểm soát hơn, phân chia lại địa giới, biến đổi diện tích và dân số của nhiều tỉnh.

Đầu năm 1956, Chính phủ thành lập thêm các tỉnh Tam Cần (19 tháng 1 năm 1955), Mộc Hóa (27 tháng 1 năm 1955), Phong Thạnh (27 tháng 1 năm 1955), Cà Mau (18 tháng 2 năm 1955). Bốn tỉnh này tồn tại không được bao lâu thì đổi tên như Mộc Hóa đổi thành Kiến Tường, Phong Thạnh đổi thành Kiến Phong, Cà Mau đổi thành An Xuyên; hay bị sáp nhập vào các tỉnh khác như Tam Cần nhập vào Vĩnh Bình.

Theo sắc lệnh 153-NV ngày 22 tháng 9 năm 1955 của Chính quyền Việt Nam Cộng hòa thì Nam phần chia lại thành 22 tỉnh và Đô thành Sài Gòn.

Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam Cộng hòa lúc này có 35 tỉnh:

Danh sách các tỉnh năm 1956

[sửa | sửa mã nguồn]

• Đô thành Sài Gòn (nay là Thành phố Hồ Chí Minh) là Thủ đô.

Stt	Tên tỉnh	Chú thích	Stt	Tên tỉnh	Chú thích
1	Quảng Trị	19	Phước Tuy	Hiện nay: Bà Rịa-Vũng Tàu
2	Thừa Thiên	Hiện nay: Thừa Thiên Huế	20	Bình Dương	Tên cũ: Thủ Dầu Một
3	Quảng Nam	21	Tây Ninh
4	Quảng Ngãi	22	Gia Định	Hiện nay: Thành phố Hồ Chí Minh
5	Bình Định	23	Long An	Sáp nhập hai tỉnh: Chợ Lớn và Tân An
6	Phú Yên	24	Kiến Tường	Tên cũ: Mộc Hóa
7	Khánh Hòa	25	Kiến Phong	Tên cũ: Phong Thạnh
8	Ninh Thuận	26	Định Tường	Sáp nhập hai tỉnh: Mỹ Tho và Gò Công Hiện nay: Tiền Giang
9	Bình Thuận	27	Kiến Hòa	Hiện nay: Bến Tre
10	Kon Tum	28	Vĩnh Long
11	Pleiku	29	Vĩnh Bình	Hiện nay: Trà Vinh
12	Darlac	30	An Giang	Sáp nhập hai tỉnh: Long Xuyên và Châu Đốc
13	Đồng Nai Thượng	31	Phong Dinh	Hiện nay: Thành phố Cần Thơ
14	Phước Long	Tên cũ: Bà Rá	32	Kiên Giang	Sáp nhập hai tỉnh: Rạch Giá và Hà Tiên
15	Bình Long	Tên cũ: Hớn Quản	33	Ba Xuyên	Sáp nhập hai tỉnh: Bạc Liêu và Sóc Trăng
16	Long Khánh	Hiện nay: Đồng Nai	34	An Xuyên	Hiện nay: Cà Mau
17	Biên Hòa	Hiện nay: Đồng Nai	35	Côn Sơn	Hiện nay: Huyện đảo thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu
18	Bình Tuy	Hiện nay: Bình Thuận

Đây là cuộc cải tổ hành chính lớn nhất của Chính phủ này:[4]

Ngày 19 tháng 5 năm 1958, lập 2 tỉnh Lâm Đồng và Tuyên Đức từ tỉnh Đồng Nai Thượng.

Ngày 23 tháng 1 năm 1959, lập 2 tỉnh Quảng Đức (từ Darlac) và Phước Thành.

Ngày 21 tháng 1 năm 1961, lập tỉnh Chương Thiện.

Năm 1962, lập 2 tỉnh:

• Ngày 31 tháng 7, năm 1962: tỉnh Quảng Tín
• Ngày 1 tháng 9, năm 1962: tỉnh Phú Bổn.

Năm 1963, lập 2 tỉnh:

• Ngày 15 tháng 10 năm 1963: tỉnh Hậu Nghĩa
• Ngày 20 tháng 12 năm 1963: tỉnh Gò Công.

Sau năm 1963 sang Đệ Nhị Cộng hòa

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau khi nền Đệ Nhất Cộng hòa bị lật đổ thì việc thay đổi phân chia hành chánh giảm bớt tuy vẫn còn thêm bớt một số tỉnh. Đơn vị Trung phần và Nam phần về mặt pháp lý và bốn Tòa Đại biểu Chính phủ cho bốn khu vực:

STT	Tên khu vực
1	Cao nguyên Trung phần
2	Duyên hải Trung phần
3	Miền Đông Nam phần
4	Miền Tây Nam phần bị bỏ hẳn

Ngày 8 tháng 9 năm 1964, lập lại hai tỉnh Châu Đốc và Bạc Liêu.

Danh sách các tỉnh, thị xã năm 1964

[sửa | sửa mã nguồn]

Stt	Tên tỉnh	Quận trực thuộc(Đơn vị hành chính)	Xã, Phường	Diện tích(km²)	Dân số (người)	Tên Tỉnh lỵ
Đô thànhSài Gòn	8 quận: Nhất, Nhì, Ba, Tư, Năm, Sáu, Bảy và Tám	54[5]	58	1.332.872	Đô thànhSài Gòn
1	An Giang	4 quận: Châu Thành, Chợ Mới, Huệ Đức, Thốt Nốt	38	1.826	429.674	Long Xuyên
2	An Xuyên	6 quận: Cái Nước, Đầm Dơi, Năm Căn, Quản Long, Sông Ông Đốc, Thới Bình	23	4.952	223.800	Quản Long
3	Ba Xuyên	5 quận: Kế Sách, Long Phú, Mỹ Xuyên, Thạnh Trị, Thuận Hòa	53	2.684	361.097	Khánh Hưng
4	Bạc Liêu	4 quận: Giá Rai, Phước Long, Vĩnh Châu, Vĩnh Lợi	19	2.632	257.526	Bạc Liêu
5	Biên Hòa	7 quận: Cần Giờ, Công Thanh, Dĩ An, Đức Tu, Long Thành, Nhơn Trạch, Quảng Xuyên	66	2.352	282.778	Biên Hòa
6	Bình Dương	5 quận: Bến Cát, Châu Thành, Lái Thiêu, Phú Hòa, Trị Tâm	49	1.599	248.056	Phú Cường
7	Bình Long	3 quận: An Lộc, Chơn Thành, Lộc Ninh	38	2.334	82.884	An Lộc
8	Bình Tuy	3 quận: Hàm Tân, Hoài Đức, Tánh Linh	22	4.157	54.085	Hàm Tân
9	Côn Sơn	64	1.254
10	Châu Đốc	5 quận: An Phú, Châu Phú, Tân Châu, Tịnh Biên, Tri Tôn	56	2.151	419.978	Châu Phú
11	Chương Thiện	5 quận: Đức Long, Kiên Hưng, Kiên Long, Kiên Thiện, Long Mỹ	35	2.573	247.450	Vị Thanh
12	Định Tường	7 quận: Bến Tranh, Châu Thành, Chợ Gạo, Giáo Đức, Khiêm Ích, Long Định, Sùng Hiếu	93	1.640	530.201	Mỹ Tho
13	Gò Công	2 quận: Châu Thành, Hòa Đồng	31	580	171.027	Gò Công
14	Gia Định	8 quận: Bình Chánh, Gò Vấp, Hóc Môn, Nhà Bè, Tân Bình, Thủ Đức	64	824	777.905	Bình Hòa
15	Hậu Nghĩa	4 quận: Củ Chi, Đức Hòa, Đức Huệ, Trảng Bàng	24	1.300	228.407	Khiêm Cương
16	Kiên Giang	8 quận: Hà Tiên, Hiếu Lễ, Kiên An, Kiên Bình, Kiên Lương, Kiên Tân, Kiên Thành, Phú Quốc	40	5.403	362.450	Rạch Giá
17	Kiến Hòa	9 quận: Ba Tri, Bình Đại, Đôn Nhơn, Giồng Trôm, Hàm Long, Hương Mỹ, Mỏ Cày, Thạnh Phú, Trúc Giang	115	2.155	568.828	Trúc Giang
18	Kiến Phong	5 quận: Cao Lãnh, Hồng Ngự, Kiến Văn, Mỹ An, Thanh Bình	45	2.615	274.575	Cao Lãnh
19	Kiến Tường	4 quận: Châu Thành, Kiến Bình, Tuyên Bình, Tuyên Nhơn	26	2.297	51.183	Mộc Hóa
20	Long An	6 quận: Bến Lức, Bình Phước, Cần Đức, Tân Trụ, Thạnh Đức, Thủ Thừa	81	1.382	390.199	Tân An
21	Long Khánh	2 quận: Định Quán, Xuân Lộc	18	3.001	112.703	Xuân Lộc
22	Phong Dinh	5 quận: Châu Thành, Phong Phú, Phụng Hiệp, Thuận Nhơn, Thuận Trung	40	1.623	404.025	Cần Thơ
23	Phước Long	4 quận: Bố Đức, Đôn Luân, Đức Phong, Phước Bình	18	4.604	61.288	Phước Bình
24	Phước Tuy	5 quận: Đất Đỏ, Đức Thành, Long Điền, Long Lễ, Xuyên Mộc	30	2.427	100.488	Phước Lễ
25	Phước Thành	3 quận: Hiếu Liêm, Phú Giáo, Tân Uyên	21	2.747	47.728	Phước Vĩnh
26	Tây Ninh	4 quận: Hiếu Thiện, Khiêm Hạnh, Phú Khương, Phước Ninh	45	3.845	229.883	Tây Ninh
27	Vĩnh Bình	9 quận: Càng Long, Cầu Kè, Cầu Ngang, Châu Thành, Long Toàn, Tiểu Cần, Trà Cú, Trà Ôn, Vũng Liêm	75	2.880	527.581	Phú Vinh
28	Vĩnh Long	9 quận: Bình Minh, Châu Thành, Chợ Lách, Đức Tôn, Đức Thành, Lấp Vò, Minh Đức, Sa Đéc, Tam Bình	81	1.900	548.901	Vĩnh Long
29	Bình Định	11 quận: An Lão, An Nhơn, An Túc, Bình Khê, Hoài Ân, Hoài Nhơn, Phù Cát, Phù Mỹ, Tuy Phước, Vân Canh, Vĩnh Thạnh	170	9.537	803.663	Quy Nhơn
30	Bình Thuận	7 quận: Hải Long, Hải Ninh, Hàm Thuận, Hòa Đa, Phan Lý Chàm, Tuy Phong, Thiện Giáo	55	4.277	241.384	Phan Thiết
31	Khánh Hòa	6 quận: Cam Lâm, Diên Khánh, Khánh Dương, Ninh Hòa, Vạn Ninh, Vĩnh Xương	77	5.985	291.312	Nha Trang
32	Ninh Thuận	4 quận: An Phước, Bửu Sơn, Du Long, Thanh Hải	28	3.546	139.617	Phan Rang
33	Phú Yên	7 quận: Đồng Xuân, Hiếu Xương, Phú Đức, Sông Cầu, Sơn Hòa, Tuy An, Tuy Hòa	55	5.233	327.533	Tuy Hòa
34	Quảng Nam	9 quận: Duy Xuyên, Đại Lộc, Điện Bàn, Đức Dục, Hiếu Đức, Hiếu Nhơn, Hòa Vang, Quế Sơn, Thường Đức	140	6.777	569.322	Hội An
35	Quảng Ngãi	10 quận: Ba Tơ, Bình Sơn, Đức Phổ, Minh Long, Mộ Đức, Nghĩa Hành, Sơn Hà, Sơn Tịnh, Tư Nghĩa, Trà Bồng	159	6.981	618.174	Quảng Ngãi
36	Quảng Tín	6 quận: Hậu Đức, Hiệp Đức, Lý Tín, Tam Kỳ, Tiên Phước, Thăng Bình	86	4.903	340.220	Tam Kỳ
37	Quảng Trị	6 quận: Cam Lộ, Gio Linh, Hải Lăng, Hướng Hóa, Triệu Phong, Trung Lương	84	4.741	273.186	Quảng Trị
38	Thừa Thiên	9 quận: Hương Điền, Hương Thủy, Hương Trà, Nam Hòa, Phong Điền, Phú Lộc, Phú Vang, Quảng Điền, Vĩnh Lộc	95	4.924	461.880	Huế
39	Đắk Lắk	4 quận: Ban Mê Thuột, Buôn Hồ, Phước An, Lạc Thiện	60	10.552	154.855	Ban Mê Thuột
40	Kon Tum	4 quận: Daksut, Dakto, Kontum, Tou Mrong	98	9.112	82.526	Kontum
41	Lâm Đồng	2 quận: Bảo Lộc, Di Linh	23	4.739	64.223	Bảo Lộc
42	Pleiku	3 quận: Lệ Thanh, Lệ Trung, Phú Nhơn	101	8.444	152.784	Pleiku
43	Phú Bổn	3 quận: Phú Thiện, Phú Túc, Thuần Mẫn	36	4.757	43.307	Hậu Bổn
44	Quảng Đức	3 quận: Đức Lập, Khiêm Đức, Kiến Đức	15	6.010	25.155	Gia Nghĩa
45	Tuyên Đức	3 quận: Đơn Dương, Đức Trọng, Lạc Dương	28	4.704	55.586	Đà Lạt
46	Thị xãVũng Tàu[6]	1 quận	5khu phố	74	38.337
47	Thị xãĐà Nẵng[7]	1 quận	28khu phố	60	143.910
48	Thị xã Huế[8]	3 quận: Hữu Ngạn, Tả Ngạn, Thành Nội	32phường	15	103.563	nt
49	Thị xãĐà Lạt[9]	Quận 1 và 2	10khu phố	69	56.760	nt
Toàn VNCH	247 quận	3.685xã, phường	174.069	14.316.083

Ngày 21 tháng 4 năm 1965, bỏ tỉnh Côn Sơn.

Ngày 6 tháng 7 năm 1965 bỏ tỉnh Phước Thành.

Tính đến đầu năm 1966 thì tổng cộng có 43 tỉnh, 4 thị xã, 242 quận và 2.481 xã.[10]

Ngày 24 tháng 9 năm 1966, lập lại tỉnh Sa Đéc.

Từ đó cho đến năm 1975, khi Đệ Nhị Cộng hòa kết thúc. Số tỉnh của Việt Nam Cộng hòa như sau:

Danh sách các tỉnh năm 1974

[sửa | sửa mã nguồn]

Stt	Tên tỉnh	Năm thành lập	Đơn vị hành chính(Thị xã và Quận)	Tên Tỉnh lỵ	Chú thích
Đô thành Sài GònDs: 1.825.297	1865	1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 và 11	Thủ đôSài Gòn
1	Quảng Trị	1900	Cam Lộ, Đông Hà, Gio Linh, Hải Lăng, Hướng Hóa, Mai Lĩnh và Triệu Phong	Quảng Trị	Khu vực Trung nguyênTrung phần[11]
2	Thừa Thiên	1822 (phủ Thừa Thiên)	Tx Huế, quận Hương Điền, Hương Thủy, Hương Trà, Nam Hòa, Phong Điền, Phú Lộc, Phú Thứ, Phú Vang, Quảng Điền	Huế	nt
3	Quảng Nam	1831	Tx Đà Nẵng, quận Duy Xuyên, Đại Lộc, Điện Bàn, Đức Dục, Hiếu Đức, Hiếu Nhơn, Hòa Vang và Thường Đức	Hội An	nt
4	Quảng Tín	1956	Hậu Đức, Lý Tín, Tam Kỳ, Thăng Bình và Tiên Phước	Tam Kỳ	nt
5	Quảng Ngãi	1832	Ba Tơ, Bình Sơn, Đức Phổ, Minh Long, Mộ Đức, Nghĩa Hành, Sơn Hà, Sơn Tịnh, Trà Bồng và Tư Nghĩa	Quảng Ngãi	nt
6	Bình Định	1921	Tx Quy Nhơn, quận An Nhơn, An Túc, Bình Khê, Hoài Ân, Hoài Nhơn, Phù Cát, Phù Mỹ, Tam Quan và Tuy Phước	Quy Nhơn	nt
7	Phú Yên	1921	Đồng Xuân, Hiếu Xương, Sông Cầu, Sơn Hòa, Tuy An và Tuy Hòa	Tuy Hòa	nt
8	Khánh Hòa	1931	Tx Cam Ranh, Tx Nha Trang, quận Cam Lâm, Diên Khánh, Khánh Dương, Ninh Hòa, Vạn Ninh và Vĩnh Xương	Nha Trang	nt
9	Ninh Thuận	1901	An phước, Bửu Sơn, Du Long, Sông Pha và Thanh Hải	Phan Rang	nt
10	Bình Thuận	1827	Hải Long, Hải Ninh, Hàm Thuận, Hòa Đa, Phan Lý Chàm, Thiện Giáo và Tuy Phong	Phan Thiết	nt
11	Kontum	1913	Chương Nghĩa, Dak Sut, Dak To và Kontum	Kontum	Khu vực Cao nguyênTrung phần[12]
12	Pleiku	1932	Lệ Trung, Phú Nhơn, Thanh An và Thuận Đức	Pleiku	nt
13	Phú Bổn	1962	Phú Thiện, Phú Túc và Thuần Mẫn	Hậu Bổn(Cheo Reo)	nt
14	Darlac[13]	1923	Ban Mê Thuột[14], Buôn Hồ, Lạc Thiện và Phước An	Ban Mê Thuột[15]	nt
15	Quảng Đức	1959	Đức Lập, Khiêm Đức và Kiến Đức	Gia Nghĩa	nt
16	Tuyên Đức	1958	Tx Đà Lạt, quận Đơn Dương, Đức Trọng và Lạc Dương	Đà LạtTùng Nghĩa[16]	nt
17	Lâm Đồng	1958	Bảo Lộc, Di Linh	Bảo Lộc	nt
18	Bình Tuy	1956	Hàm Tân, Hoài Đức và Tánh Linh	Hàm Tân[17]	Khu vực Nam phầnHiện nay:Đông Nam Bộ
19	Phước Tuy	1957[18]	Tx Vũng Tàu, quận Đất Đỏ, Đức Thạnh, Long Điền, Long Lễ và Xuyên Mộc	Phước Lễ	nt
20	Long Khánh	1956	Định Quán, Kiệm Tân và Xuân Lộc	Xuân Lộc	nt
21	Biên Hòa	1900	Công Thanh, Dĩ An, Đức Tu, Long Thành, Nhơn Trạch và Tân Uyên	Biên Hòa	nt
22	Gia Định	1899	Bình Chánh, Cần Giờ, Gò Vấp, Hóc Môn, Nhà Bè, Quảng Xuyên, Tân Bình và Thủ Đức	Gia Định[19]	nt
23	Bình Dương	1956	Bến Cát, Châu Thành, Lái Thiêu, Phú Hòa, Phú Giáo và Trị Tâm	Phú Cường	nt
24	Tây Ninh	1900	Hiếu Thiện, Khiêm Hạnh, Phú Khương và Phú Ninh	Tây Ninh	nt
25	Bình Long	1956	An Lộc, Chơn Thành và Lộc Ninh	An Lộc	nt
26	Phước Long	1956	Bố Đức, Phước Bình, Đôn Luân và Đức Phong	Phước Bình	nt
27	Hậu Nghĩa	1963	Củ chi, Đức Hòa, Đức Huệ và Trảng Bàng	Khiêm Cương	nt
28	Long An	1956	Bến Lức, Cần Đước, Cần Giuộc, Bình Phước, Thủ Thừa, Rạch Kiến, Tân Trụ và Thủ Thừa	Tân An	ntHiện nay: Tây Nam Bộ
29	Kiến Tường	1956	Châu Thành, Kiến Bình, Tuyên Bình và Tuyên Nhơn	Mộc Hóa	nt
30	Gò Công	1900[20]	Hòa Bình, Hòa Đồng, Hòa Lạc và Hòa Tân	Gò Công	nt
31	Định Tường	1956	Tx Mỹ Tho, quận Bến Tranh, Cai Lậy, Cái Bè, Châu thành, Chợ Gạo, Giáo Đức, Hậu Mỹ và Sầm Giang	Mỹ Tho	nt
32	Kiến Phong	1956	Cao Lãnh, Đồng Tiến, Hồng Ngự, Kiến Văn, Mỹ An và Thanh Bình	Cao Lãnh	nt
33	Châu Đốc	1900[21]	An Phú, Châu Phú, Tân Châu, Tịnh Biên và Tri Tôn	Châu Phú	nt
34	Kiến Hòa	1956	Ba Tri, Bình Đại, Đôn Nhơn, Giồng Trôm, Hàm Long, Hương Mỹ, Mỏ cày, Thạnh Phú và Trúc Giang	Trúc Giang	nt
35	Vĩnh Long	1900	Bình Minh, Châu Thành, Chợ Lách, Minh Đức, Tam Bình, Trà Ôn và Vũng Liêm	Vĩnh Long	nt
36	Sa Đéc	1900[22]	Đức Thạnh, Đức Thịnh, Đức Tôn và Lấp Vò	Sa Đéc	nt
37	An Giang	1900[23]	Châu Thành, Chợ Mới, Huệ Đức và Thốt Nốt	Long Xuyên	nt
38	Kiên Giang	1920[24]	Tx Rạch Giá, quận Hà Tiên, Hiếu Lễ, Kiên An, Kiên Bình, Kiên Lương, Kiên Tân và Kiên Thành	Rạch Giá	nt
39	Vĩnh Bình	1956	Càng Long, Cầu Kè, Cầu Ngang, Châu Thành, Long Toàn, Tiểu Cần và Trà Cú	Phú Vinh	nt
40	Phong Dinh	1900[25]	Tx Cần Thơ, quận Châu Thành, Phong Điền, Phong Phú, Phong Thuận, Phụng Hiệp, Thuận Nhơn và Thuận Trung	Cần Thơ	nt
41	Ba Xuyên	1956	Hòa Trị, Kế Sách, Lịch Hội, Long Phú, Mỹ Xuyên, Ngã Năm, Thạnh Trị và Thuận Hòa	Khánh Hưng	nt
42	Chương Thiện	1961	Đức Long, Hưng Long, Kiên Hưng, Kiên Long, Kiên Thiện và Long Mỹ	Vị Thanh	nt
43	Bạc Liêu	1900[26]	Giá Rai, Phước Long, Vĩnh Châu và Vĩnh Lợi	Bạc Liêu	nt
44	An Xuyên	1956[27]	Đầm Dơi, Hải Yến, Năm Căn, Quản Long, Sông Ông Đốc và Thới Bình	Quản Long	nt
Tổng cộng: 10 thị xã và 257 quận(kể cả 11 quận đô thành SG)

• Khu vực đông dân cư nhất là Đô thành Sài Gòn, ít dân cư nhất là tỉnh Quảng Đức.[28]

Thị xã tự trị và Đặc khu năm 1974

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Thị xã, Đặc khu (Việt Nam Cộng hòa)

Stt	Tên thị xãĐặc khu	Dân số(ngàn người)	Quận trực thuộc	Tên tỉnh lỵ	Chú thích
1	Cam Ranh	118.111	2 quận Bắc và Nam	Cam Ranh	Trực thuộc trung ương
2	Cần Thơ	182.424	2 quận: 1 và 2	Cần ThơKiêm tỉnh lỵ Phong Dinh	Trực thuộc tỉnh
3	Đà Nẵng	472.194	3 quận: 1, 2 và 3	Đà Nẵng	Trực thuộc trung ương
4	Đà Lạt	105.072	1 quận	Đà LạtKiêm tỉnh lỵ Tuyên Đức(đến tháng 9/1967)	Trực thuộc tỉnh
5	Huế	209.043	3 quận: Quận Nhất (Thành Nội), Quận Nhì (Tả Ngạn) và Quận Ba (Hữu Ngạn)[29]	HuếKiêm tỉnh lỵ Thừa Thiên	nt
6	Nha Trang	216.227	2 quận: 1 và 2	Nha TrangKiêm tỉnh lỵ Khánh Hòa	nt
7	Mỹ Tho	119.892	1 quận	Mỹ ThoKiêm tỉnh lỵ Định Tường	nt
8	Quy Nhơn	213.727	2 quận: Nhơn Bình, Nhơn Định	Quy NhơnKiêm tỉnh lỵ Bình Định	nt
9	Rạch Giá	99.923	1 quận	Rạch GiáKiêm tỉnh lỵ Kiên Giang	nt
10	Vũng Tàu	108.436	1 quận	Vũng Tàu	Trực thuộc trung ương
Côn SơnĐặc khu	Côn Sơn	Trực thuộc Bộ tư lệnh Hải quân
Phú QuốcĐặc khu	108.136	2 quận: An Thới và Dương Đông	Phú Quốc	nt

Tổng kết lịch trình

[sửa | sửa mã nguồn] Lịch trình hình thành các tỉnh của Việt Nam Cộng hòa 1955-1975

1966-1975	1965	1964	1963	1962	1961	1959	1958	1957	1956	1955
Quảng Trị
Thừa Thiên
Quảng Nam					Quảng Nam
Quảng Tín
Quảng Ngãi
Bình Định
Phú Yên
Khánh Hòa
Ninh Thuận
Bình Thuận										Bình Thuận
Bình Tuy
Kontum
Pleiku					Pleiku
Phú Bổn
Darlac							Darlac
Quảng Đức
Tuyên Đức								Đồng Nai Thượng
Lâm Đồng
Phước Long										Biên Hòa
Biên Hòa
Long Khánh
Bình Long									Thủ Dầu Một
Bình Dương
Phước Tuy										Bà Rịa
Hậu Nghĩa				Gia Định
Gia Định
Tây Ninh
Kiến Tường										Tân An
Long An
Gò Công				Định Tường						Gò Công
Định Tường										Mỹ Tho
Kiến Hòa										Bến Tre
Vĩnh Long
Sa Đéc	một phần tỉnh Vĩnh Long									Sa Đéc
Vĩnh Bình										Trà Vinh
Kiến Phong										Long Xuyên
An Giang
Châu Đốc			Một phần tỉnh An Giang							Châu Đốc
Kiên Giang										Hà Tiên
										Rạch Giá
Chương Thiện						Một phần tỉnh Kiên Giang				Thuộc Rạch Giá
Phong Dinh										Cần Thơ
Bạc Liêu			Ba Xuyên							Bạc Liêu
Ba Xuyên										Sóc Trăng
An Xuyên										Cà Mau
1966-1975	1965	1964	1963	1962	1961	1959	1958	1957	1956	1955

Tổ chức

[sửa | sửa mã nguồn]

Đệ Nhất Cộng hòa

[sửa | sửa mã nguồn]

Tỉnh trưởng là do tổng thống bổ nhiệm, có thể là quân nhân hoặc công chức. Cấp tỉnh không có mô hình cơ quan nghị luận. Tỉnh trưởng có toàn quyền hành pháp, thi hành mệnh lệnh trung ương; riêng ở vùng có dân thiểu số sắc tộc thì có thể gia giảm để thích hợp với tình hình địa phương.

Tỉnh trưởng cũng có quyền bổ nhiệm hội đồng xã và đề cử quận trưởng để tổng thống phái bổ. Nói chung thì tỉnh trưởng trực thuộc phủ tổng thống hoặc thông qua Bộ Nội vụ hay Tòa Đại biểu Chính phủ ở miền đó.[30]

Đệ Nhị Cộng hòa

[sửa | sửa mã nguồn]

Đứng đầu tỉnh là Tỉnh trưởng (quân nhân, thường là cấp Trung tá trở lên, hầu hết là cấp Đại tá) và Phó tỉnh trưởng (dân sự). Cả hai do Tổng thống bổ nhiệm và thông qua Thủ tướng và Bộ trưởng Bộ Nội vụ. Tỉnh trưởng có trách nhiệm trật tự an ninh, soạn ngân sách, và điều hành lực lượng Nhân dân Tự vệ[31] còn Phó tỉnh trưởng có trọng trách hành chánh. Chiếu theo Hiến pháp thời Đệ Nhị Cộng hòa Việt Nam thì người dân có quyền bỏ phiếu chọn Tỉnh trưởng nhưng trong tình trạng chiến tranh không thể tổ chức bầu cử địa phương ở mọi tỉnh được, Điều 65 cho phép Tổng thống nắm quyền bổ nhiệm Tỉnh trưởng.[32]

Trong khi ở cấp trung ương có các Bộ điều hành thì ở cấp tỉnh có các Ty:

1. Ty Hành chánh: điều hợp các chương trình, tổ chức bầu cử, phát thẻ cử tri, báo cáo với Trung ương;
2. Ty Cảnh sát Quốc gia: kiểm tra lý lịch, cấp thẻ căn cước;
3. Ty Thông tin: quảng bá tin tức và chính sách Chính phủ;
4. Ty Canh nông: trông coi nông nghiệp;
5. Ty Điền địa: đo đạc đất đai, cấp phát đất cho người định cư;
6. Ty Tài chánh: kiểm soát chi thu;
7. Ty Kiến thiết: vẽ mẫu thực hiện các công trình;
8. Ty Công chánh: thực hiện công trình đào giếng, ống nước máy, cống nước, đắp đường, bắc cầu;
9. Ty Xã hội: phụ cấp nhu yếu phẩm cho người nghèo, kiểm soát các cơ sở như Cô nhi viện;
10. Ty Thanh niên: tổ chức các đoàn thể, các chương trình thể dục, thể thao, văn nghệ;
11. Ty Tiểu học: tổ chức trường sở, giáo viên;
12. Ty Y tế: trông coi trạm xá phát thuốc, chích ngừa, vệ sinh công cộng;
13. Ty Tỵ nạn cộng sản: ở những tỉnh thiếu an ninh, giúp cứu trợ và định cư.

Sang thập niên 1970 việc phân phối các ty có thay đổi như sau:

• Ty Tài chánh đổi thành Ty Ngân sách và Kế toán;
• Thêm các Ty Nội an, Ty Kinh tế, Ty Công vụ, Ty Nhân dân tự vệ và Ty Phát triển Sắc tộc ở các tỉnh Cao nguyên Trung phần.

Ty ở cấp tỉnh chấp hành lệnh của Tỉnh trưởng cùng những chỉ thị của Trung ương, tức

các Bộ trưởng. Dưới các ty là phòng hoặc sở.

Tương đương với tỉnh nhưng dưới quy mô nhỏ hơn là các thị xã, đứng đầu là Thị trưởng. Riêng Sài Gòn có Đô trưởng cho Đô thành Sài Gòn.

Ngoài các ty, mỗi tỉnh còn có Hội đồng tỉnh, số lượng nghị viên tùy thuộc vào dân số mỗi tỉnh nhưng tối đa là 30 nghị viên. Hội đồng tỉnh có quyền quyết nghị, kiểm soát và tư vấn.[33]

Bản đồ một số tỉnh thời VNCH

[sửa | sửa mã nguồn]

• Ba Xuyên
• Châu Đốc
• Chương Thiện
• Gò Công
• Kiến Phong
• Kiến Tường
• Phong Dinh
• Phú Bổn
• Phước Tuy
• Quảng Đức
• Quảng Tín
• Tây Ninh
• Vĩnh Bình
• Vĩnh Long

Phụ Lục

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Còn gọi là "Trung nguyên Trung phần"
2. ^ Xem bài:"Hoàng triều Cương thổ"(Wikipedia tiếng Việt)
3. ^ Duncanson. tr 235
4. ^ “Blogger”. Truy cập 6 tháng 10 năm 2015.
5. ^ Các đơn vị hành chính cấp dưới quận thuộc Đô thành được gọi là phường, thuộc Tỉnh được gọi là xã
6. ^ Thị xã Vũng Tàu là đơn vị hành chính ngang cấp tỉnh
7. ^ Thị xã Đà Nẵng là đơn vị hành chính ngang cấp tỉnh
8. ^ Thị xã Huế là đơn vị hành chính ngang cấp tỉnh
9. ^ Thị xã Đà Lạt là đơn vị hành chính ngang cấp tỉnh
10. ^ Khái quát về Việt Nam Cộng hòa. Sài Gòn: Bộ Thông tin Chiêu hồi, 1966
11. ^ Hiện nay là khu vực Duyên hải Nam Trung bộ
12. ^ Hiện nay là khu vực Tây nguyên
13. ^ Trung tâm tỉnh Darlac được đặt trong quận Ban Mê Thuột
14. ^ Chi khu quân sự quận Ban Mê Thuột đặt tại xã Hòa Bình (nằm trên quốc lộ 21B gần ngã ba đi Nha Trang và Đà Lạt), nên thường gọi là Chi khu Hòa Bình
15. ^ Trung tâm thị xã Ban Mê Thuột (còn gọi là quận Châu Thành) được đặt tại phạm vi xã Lạc Giao
16. ^ Ngày 7/9/1967 tỉnh lỵ tỉnh Tuyên Đức từ thị xã Đà Lạt chuyển đến xã Tùng Nghĩa, quận Đức Trọng
17. ^ Nay là vị trí Tx La Gi
18. ^ Trên cơ sở tỉnh Bà Rịa cũ
19. ^ Trung tâm hành chính tỉnh Gia Định được đặt tại xã Bình Hòa thuộc quận Gò Vấp
20. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900. Năm 1956 chính quyền Việt Nam Cộng hòa giải thể và đến năm 1963 cũng chính quyền này tái lập lại.
21. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900. Năm 1956 chính quyền Việt Nam Cộng hòa giải thể và đến năm 1964 cũng chính quyền này tái lập lại.
22. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900. Năm 1956 chính quyền Việt Nam Cộng hòa giải thể và đến năm 1966 cũng chính quyền này tái lập lại.
23. ^ Trước đó tỉnh này có tên là Long Xuyên do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900. Năm 1956 chính quyền Việt Nam Cộng hòa đổi tên thành An Giang.
24. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1920 có tên là tỉnh Rạch Giá. Năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng hòa điều chỉnh một phần địa giới và đổi tên thành tỉnh Kiên Giang.
25. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900 với tên gọi là tỉnh Cần Thơ. Năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng hòa điều chỉnh một phần địa giới và đổi tên thành tỉnh Phong Dinh.
26. ^ Do chính quyền bảo hộ Pháp thành lập năm 1900. Năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng hòa điều chỉnh một phần địa giới thành lập tỉnh Cà Mau, phần còn lại vẫn thuộc tỉnh Bạc Liêu.
27. ^ Tháng 3 năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng hòa tách một phần địa giới của tỉnh Bạc Liêu để thành lập tỉnh mới có tên là tỉnh Cà Mau, tháng 10 cùng năm đổi tên cà mau thành An Xuyên.
28. ^ Ministry of Foreign Affairs (trang 39)
29. ^ Năm 1967 Chính phủ Việt Nam Cộng hòa đổi tên các quận Thành Nội, Tả Ngạn và Hữu Ngạn thành: Quận Nhất, Quận Nhì và Quận Ba
30. ^ Foreign Areas Studies Division. U. S. Army Area Handbook for Vietnam. Washington, DC: Department of the Army, 1962. Tr 234
31. ^ Nguyen Ngoc Bich. tr 33
32. ^ Anh Thái Phượng. trang 207
33. ^ “Bình Định thiên nhiên dân cư...”. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 9 năm 2011. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2011.

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Nguyễn Quang Ân. Việt Nam, những thay đổi địa danh và địa giới hành chính (1945-2002) (Do nhà xuất bản Thông Tấn in ấn và phát hành ngày 4/1/2002)
• Anh Thái Phượng. Trăm Núi Ngàn Sông. Gretna, LA: Nhà xuất bản Đường Việt, 2003.
• Duncanson, Dennis. Government and Revolution in Vietnam. New York: Oxford University Press, 1968.
• Ministry of Foreign Affairs. Vietnamese Realities. Saigon: Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Vietnam, 1967.
• Nguyen Ngoc Bich, et al. An Annotated Atlas of the Republic of Viet-Nam. Washington, DC: Embassy of Viet-Nam, 1972.