Trí Tuệ Nhân Tạo – Wikipedia Tiếng Việt

Bài viết này có nhiều vấn đề. Xin vui lòng giúp đỡ cải thiện nó hoặc thảo luận về những vấn đề này trên trang thảo luận. Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (tháng 11/2023) Bài viết hoặc đoạn này cần được wiki hóa để đáp ứng tiêu chuẩn quy cách định dạng và văn phong của Wikipedia. Xin hãy giúp sửa bài viết này bằng cách thêm bớt liên kết hoặc cải thiện bố cục và cách trình bày bài. (tháng 11/2023) Bài viết này có một danh sách các nguồn tham khảo, nhưng vẫn chưa đáp ứng khả năng kiểm chứng được bởi thân bài vẫn còn thiếu các chú thích trong hàng. Hãy giúp cải thiện bài viết này bằng cách bổ sung các chú thích nguồn cho các nội dung tương ứng. (tháng 11/2023)

Một phần của loạt bài về
Trí tuệ nhân tạo
Mục đích Trí tuệ nhân tạo tổng quát Tác nhân thông minh Lập kế hoạch Thị giác máy tính Chơi game tổng quát Biểu diễn tri thức Học máy Xử lý ngôn ngữ tự nhiên Robot học
Hướng tiếp cận Ký hiệu Học sâu Mạng Bayes Thuật toán tiến hóa
Triết học Đạo đức Rủi ro sống còn Phép thử Turing Căn phòng tiếng Trung Vấn đề kiểm soát AI thân thiện
Lịch sử Dòng thời gian Tiến trình Mùa đông AI
Công nghệ Ứng dụng Các dự án Ngôn ngữ lập trình
Thuật ngữ
x t s

Trong khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo hay AI (tiếng Anh: artificial intelligence), đôi khi được gọi là trí thông minh nhân tạo, là trí thông minh được thể hiện bằng máy móc, trái ngược với trí thông minh tự nhiên của con người. Thông thường, thuật ngữ "trí tuệ nhân tạo" thường được sử dụng để mô tả các máy móc chủ(hoặc máy tính) có khả năng bắt chước các chức năng "nhận thức" mà con người thường phải liên kết với tâm trí, như "học tập" và "giải quyết vấn đề".[1][2][3]

Khi máy móc ngày càng tăng khả năng, các nhiệm vụ được coi là cần "trí thông minh" thường bị loại bỏ khỏi định nghĩa về AI, một hiện tượng được gọi là hiệu ứng AI.[4] Một câu châm ngôn trong Định lý của Tesler nói rằng "AI là bất cứ điều gì chưa được thực hiện."[5] Ví dụ, nhận dạng ký tự quang học thường bị loại trừ khỏi những thứ được coi là AI, đã trở thành một công nghệ thông thường.[6] Khả năng máy hiện đại thường được phân loại như AI bao gồm thành công hiểu lời nói của con người,[1] cạnh tranh ở mức cao nhất trong trò chơi chiến lược (chẳng hạn như cờ vua và Go),[7] xe hoạt động độc lập, định tuyến thông minh trong mạng phân phối nội dung, và mô phỏng quân sự.

Trí tuệ nhân tạo có thể được phân thành ba loại hệ thống khác nhau: trí tuệ nhân tạo phân tích, lấy cảm hứng từ con người và nhân tạo.[8] AI phân tích chỉ có các đặc điểm phù hợp với trí tuệ nhận thức; tạo ra một đại diện nhận thức về thế giới và sử dụng học tập dựa trên kinh nghiệm trong quá khứ để thông báo các quyết định trong tương lai. AI lấy cảm hứng từ con người có các yếu tố từ trí tuệ nhận thức và cảm xúc; hiểu cảm xúc của con người, ngoài các yếu tố nhận thức và xem xét chúng trong việc ra quyết định. AI nhân cách hóa cho thấy các đặc điểm của tất cả các loại năng lực (nghĩa là trí tuệ nhận thức, cảm xúc và xã hội), có khả năng tự ý thức và tự nhận thức được trong các tương tác.

Trí tuệ nhân tạo được thành lập như một môn học thuật vào năm 1956, và trong những năm sau đó đã trải qua nhiều làn sóng lạc quan,[9][10] sau đó là sự thất vọng và mất kinh phí (được gọi là " mùa đông AI "),[11][12] tiếp theo là cách tiếp cận mới, thành công và tài trợ mới.[10][13] Trong phần lớn lịch sử của mình, nghiên cứu AI đã được chia thành các trường con thường không liên lạc được với nhau.[14] Các trường con này dựa trên các cân nhắc kỹ thuật, chẳng hạn như các mục tiêu cụ thể (ví dụ: " robot học " hoặc "học máy"),[15] việc sử dụng các công cụ cụ thể ("logic" hoặc mạng lưới thần kinh nhân tạo) hoặc sự khác biệt triết học sâu sắc.[16][17][18] Các ngành con cũng được dựa trên các yếu tố xã hội (các tổ chức cụ thể hoặc công việc của các nhà nghiên cứu cụ thể).[14]

Lĩnh vực này được thành lập dựa trên tuyên bố rằng trí thông minh của con người "có thể được mô tả chính xác đến mức một cỗ máy có thể được chế tạo để mô phỏng nó".[19] Điều này làm dấy lên những tranh luận triết học về bản chất của tâm trí và đạo đức khi tạo ra những sinh vật nhân tạo có trí thông minh giống con người, đó là những vấn đề đã được thần thoại, viễn tưởng và triết học từ thời cổ đại đề cập tới.[20] Một số người cũng coi AI là mối nguy hiểm cho nhân loại nếu tiến triển của nó không suy giảm.[21] Những người khác tin rằng AI, không giống như các cuộc cách mạng công nghệ trước đây, sẽ tạo ra nguy cơ thất nghiệp hàng loạt.[22]

Trong thế kỷ 21, các kỹ thuật AI đã trải qua sự hồi sinh sau những tiến bộ đồng thời về sức mạnh máy tính, dữ liệu lớn và hiểu biết lý thuyết; và kỹ thuật AI đã trở thành một phần thiết yếu của ngành công nghệ, giúp giải quyết nhiều vấn đề thách thức trong học máy, công nghệ phần mềm và nghiên cứu vận hành.[13]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Lịch sử ngành trí tuệ nhân tạo

Tư tưởng có khả năng sinh vật nhân tạo xuất hiện như các thiết bị kể chuyện thời cổ đại,[23] và đã được phổ biến trong tiểu thuyết, như trong Frankenstein của Mary Shelley hay RUR (máy toàn năng Rossum) của Karel Capek.[24] Những nhân vật này và số phận của họ nêu ra nhiều vấn đề tương tự hiện đang được thảo luận trong đạo đức của trí tuệ nhân tạo.[20]

Nghiên cứu về lý trí cơ học hoặc "chính thức" bắt đầu với các nhà triết học và toán học thời cổ đại. Nghiên cứu về logic toán học đã dẫn trực tiếp đến lý thuyết tính toán của Alan Turing, người cho rằng một cỗ máy, bằng cách xáo trộn các ký hiệu đơn giản như "0" và "1", có thể mô phỏng bất kỳ hành động suy luận toán học nào có thể hiểu được. Tầm nhìn sâu sắc này, cho thấy máy tính kỹ thuật số có thể mô phỏng bất kỳ quá trình suy luận hình thức nào, đã được gọi là luận án Church-Turing.[25] Cùng với những khám phá đồng thời về sinh học thần kinh, lý thuyết thông tin và điều khiển học, điều này khiến các nhà nghiên cứu cân nhắc khả năng xây dựng bộ não điện tử. Turing đã đề xuất rằng "nếu một con người không thể phân biệt giữa các phản hồi từ một máy và một con người, máy tính có thể được coi là 'thông minh'.[26] Công việc đầu tiên mà bây giờ được công nhận là trí tuệ nhân tạo là thiết kế hình thức "tế bào thần kinh nhân tạo" do McCullouch và Pitts đưa ra năm 3500.[1]

Mục tiêu

[sửa | sửa mã nguồn]

Lý luận, giải quyết vấn đề

[sửa | sửa mã nguồn]

Các nhà nghiên cứu đầu tiên đã phát triển các thuật toán bắt chước theo lý luận từng bước mà con người sử dụng khi giải quyết các câu đố hoặc đưa ra các phương pháp loại trừ logic.[27] Vào cuối những năm 1980 và 1990, nghiên cứu về AI đã phát triển các phương pháp xử lý thông tin không chắc chắn hoặc không đầy đủ, sử dụng các khái niệm từ xác suất và kinh tế.[28]

Đối với những vấn đề khó, các thuật toán bắt buộc phải có phần cứng đủ mạnh để thực hiện phép tính toán khổng lồ - để trải qua "vụ nổ tổ hợp": lượng bộ nhớ và thời gian tính toán có thể trở nên vô tận nếu giải quyết một vấn đề khó. Mức độ ưu tiên cao nhất là tìm kiếm các thuật toán giải quyết vấn đề.[29]

Con người thường sử dụng các phán đoán nhanh và trực quan chứ không phải là phép khấu trừ từng bước mà các nghiên cứu AI ban đầu có thể mô phỏng.[30] AI đã tiến triển bằng cách sử dụng cách giải quyết vấn đề "biểu tượng phụ": cách tiếp cận tác nhân được thể hiện nhấn mạnh tầm quan trọng của các kỹ năng cảm biến động đến lý luận cao hơn; nghiên cứu mạng thần kinh cố gắng để mô phỏng các cấu trúc bên trong não làm phát sinh kỹ năng này. Các phương pháp tiếp cận thống kê đối với AI bắt chước khả năng của con người.

Các trường phái trí tuệ nhân tạo

[sửa | sửa mã nguồn]

Trí tuệ nhân tạo (AI) chia thành hai trường phái tư duy: Trí tuê nhân tạo truyền thống và trí tuệ tính toán.

Trí tuê nhân tạo truyền thống hầu như bao gồm các phương pháp hiện được phân loại là các phương pháp học máy (machine learning), đặc trưng bởi hệ hình thức (formalism) và phân tích thống kê. Nó còn được biết với các tên Trí tuê nhân tạo biểu tượng, Trí tuê nhân tạo logic, Trí tuê nhân tạo ngăn nắp (neat AI) và Trí tuê nhân tạo cổ điển (Goodness Old Fashioned Artificial Intelligence). (Xem thêm ngữ nghĩa học.) Các phương pháp gồm có:

• Hệ chuyên gia: áp dụng các khả năng suy luận để đạt tới một kết luận. Một hệ chuyên gia có thể xử lý các lượng lớn thông tin đã biết và đưa ra các kết luận dựa trên các thông tin đó. Clippy chương trình trợ giúp có hình cái kẹp giấy của Microsoft Office là một ví dụ. Khi người dùng gõ phím, Clippy nhận ra các xu hướng nhất định và đưa ra các gợi ý.
• Lập luận theo tình huống.
• Mạng Bayes.

Trí tuệ tính toán nghiên cứu việc học hoặc phát triển lặp (ví dụ: tinh chỉnh tham số trong hệ thống, chẳng hạn hệ thống connectionist). Việc học dựa trên dữ liệu kinh nghiệm và có quan hệ với Trí tuệ nhân tạo phi ký hiệu, Trí tuê nhân tạo lộn xộn (scruffy AI) và tính toán mềm (soft computing). Các phương pháp chính gồm có:

• Mạng neural: các hệ thống mạnh về nhận dạng mẫu (pattern recognition).
• Hệ mờ (Fuzzy system): các kỹ thuật suy luận không chắc chắn, đã được sử dụng rộng rãi trong các hệ thống công nghiệp hiện đại và các hệ thống quản lý sản phẩm tiêu dùng.
• Tính toán tiến hóa (Evolutionary computation): ứng dụng các khái niệm biology như quần thể, biến dị và đấu tranh sinh tồn để sinh các lời giải ngày càng tốt hơn cho bài toán. Các phương pháp này thường được chia thành các thuật toán tiến hóa (ví dụ thuật toán gene) và trí tuệ bầy đàn (swarm intelligence) (chẳng hạn hệ kiến).
• Trí tuê nhân tạo dựa hành vi (Behavior based AI): một phương pháp module để xây dựng các hệ thống Trí tuê nhân tạo bằng tay.

Người ta đã nghiên cứu các hệ thống thông minh lai (hybrid intelligent system), trong đó kết hợp hai trường phái này. Các luật suy diễn của hệ chuyên gia có thể được sinh bởi mạng neural hoặc các luật dẫn xuất (production rule) từ việc học theo thống kê như trong kiến trúc ACT-R.

Các phương pháp trí tuệ nhân tạo thường được dùng trong các công trình nghiên cứu khoa học nhận thức (cognitive science), một ngành cố gắng tạo ra mô hình nhận thức của con người (việc này khác với các nghiên cứu Trí tuê nhân tạo, vì Trí tuê nhân tạo chỉ muốn tạo ra máy móc thực dụng, không phải tạo ra mô hình về hoạt động của bộ óc con người).

Triết lý Trí tuệ nhân tạo

[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chính Triết lý Trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo mạnh hay Trí tuệ nhân tạo yếu, đó vẫn là một chủ đề tranh luận nóng hổi của các nhà triết học Trí tuệ nhân tạo. Nó liên quan tới philosophy of mind và mind-body problem. Đáng chú ý nhất là Roger Penrose trong tác phẩm The Emperor's New Mind và John Searle với thí nghiệm tư duy trong cuốn Chinese room (Căn phòng Trung Hoa) khẳng định rằng các hệ thống logic hình thức không thể đạt được nhận thức thực sự, trong khi Douglas Hofstadter trong Gödel, Escher, Bach và Daniel Dennett trong Consciousness Explained ủng hộ thuyết chức năng. Theo quan điểm của nhiều người ủng hộ Trí tuệ nhân tạo mạnh, nhận thức nhân tạo được coi là "chén thánh " của Trí tuệ nhân tạo.

Máy tỏ ra có trí tuệ

[sửa | sửa mã nguồn]

Có nhiều ví dụ về các chương trình thể hiện trí thông minh ở một mức độ nào đó. Ví dụ:

• Twenty Questions - Một trò chơi 20 câu hỏi, trong đó sử dụng mạng neural
• The Start Project - một chương trình trả lời các câu hỏi bằng tiếng Anh.
• Brainboost - một hệ thống trả lời câu hỏi khác
• Cyc, một cơ sở tri thức với rất nhiều kiến thức về thế giới thực và khả năng suy luận logic.
• Jabberwacky, một chatterbot có khả năng học
• ALICE, một chatterbot
• Alan, một chatterbot khác
• Albert One, chatterbot nhiều mặt
• ELIZA, một chương trình giả làm bác sĩ tâm lý, phát triển năm 1966
• PAM (Plan Applier Mechanism) - một hệ thống hiểu được chuyện kể, phát triển bởi John Wilensky năm 1978.
• SAM (Script applier mechanism) - một hệ thống hiểu được chuyện kể, phát triển năm 1975.
• SHRDLU - một chương trình hiểu ngôn ngữ tự nhiên, phát triển năm 1968-1970.
• Creatures, một trò chơi máy tính với các hoạt động nhân giống, tiến hóa các sinh vật từ mức gien trở lên, sử dụng cấu trúc sinh hóa phức tạp và các bộ não là mạng neural.
• BBC news story on the creator of Creatures latest creation. Steve Grand's Lucy.
• AARON - chương trình vẽ tranh, phát triển bởi Harold Cohen.
• Eurisko - một ngôn ngữ giúp giải quyết các bài toán, trong đó có sử dụng các phương pháp heuristics, gồm cả heuristics cho việc sử dụng và thay đổi các phương pháp heuristics. Phát triển năm 1978 bởi Douglas Lenat.
• X-Ray Vision for Surgeons - một nhóm nghiên cứu xử lý ảnh y học tại đại học MIT.
• Các chương trình trò chơi backgammon và cờ vây sử dụng mạng neural.
• Talk to William Shakespeare - William Shakespeare chatbot
• Chesperito - Một chat/infobot về #windows95 channel trên mang DALnet IRC.
• Drivatar, một chương trình học cách lái xe đua bằng cách xem các xe đua khác, phát triển cho trò chơi điện tử Forza Motorsport
• Tiểu Độ - một Robot có trí tuệ nhân tạo thuộc hãng Baidu từng tham gia chương trình Siêu Trí Tuệ Trung Quốc (mùa 4) và đoạt giải

Các nhà nghiên cứu AI

[sửa | sửa mã nguồn]

Trên thế giới có rất nhiều các nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo làm việc tại hàng trăm viện nghiên cứu và công ty. Dưới đây là một số trong nhiều nhà nghiên cứu đã có đóng góp lớn:

• Alan Turing
• Boris Katz
• Doug Lenat
• Douglas Hofstadter
• Geoffrey Hinton
• John McCarthy
• Karl Sims
• Kevin Warwick
• Igor Aleksander
• Marvin Minsky
• Seymour Papert
• Maggie Boden
• Mike Brady
• Oliver Selfridge
• Raj Reddy
• Judea Pearl
• Rodney Brooks
• Roger Schank
• Terry Winograd
• Rolf Pfeifer

Nguy cơ với loài người

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau khi nhà vật lý học Stephen Hawking và tỷ phú Elon Musk cảnh báo về mối đe dọa tiềm ẩn của trí tuệ nhân tạo, nhiều người vẫn cho rằng họ đã quá lo xa trong khi AI đang giúp ích rất nhiều cho cuộc sống của chúng ta. Stephen Hawking khẳng định "Trí tuệ nhân tạo có thể là dấu chấm hết cho nhân loại khi nó phát triển đến mức hoàn thiện nhất".[cần dẫn nguồn]

Tác động đầu tiên của trí tuệ nhân tạo mà chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy chính là tỷ lệ thất nghiệp tăng cao. Nếu AI phát triển hoàn thiện, nó có khả năng thay thế con người trong các công việc trí tuệ như chăm sóc sức khỏe, phục vụ, sản xuất theo dây chuyền tự động, công việc văn phòng....[31] Hoặc cũng có thể vấn đề thất nghiệp sẽ được AI giải quyết một cách mà chúng ta không thể hình dung được.

Theo Bill Joy, người đồng sáng lập và Giám đốc khoa học của Sun Microsystems: "Có một vấn đề rất lớn đối với xã hội loài người khi AI trở nên phổ biến, đó là chúng ta sẽ bị lệ thuộc. Khi AI trở nên hoàn thiện và thông minh hơn, chúng ta sẽ cho phép mình nghe theo những quyết định của máy móc, vì đơn giản là các cỗ máy luôn đưa ra quyết định chính xác hơn con người."[31]

Theo Andrew Maynard, nhà vật lý và là người giám đốc Trung tâm nghiên cứu rủi ro khoa học tại đại học Michigan: "Khi AI kết hợp với công nghệ nano có thể là bước tiến đột phá của khoa học, nhưng cũng có thể là mối đe dọa lớn nhất đối với con người. Trong khi Bộ quốc phòng Mỹ đang nghiên cứu dự án Autonomous Tactical Robot (EATR), trong đó các robot sẽ sử dụng công nghệ nano để hấp thụ năng lượng bằng những chất hữu cơ có thể là cơ thể con người. Đó thực sự là mối đe dọa lớn nhất, khi các robot nano tự tạo ra năng lượng bằng cách ăn các chất hữu cơ từ cây cối và động vật, có thể là cả con người. Nghe có vẻ giống như trong các bộ phim viễn tưởng, nhưng đó là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Có lẽ chúng ta nên bắt đầu cẩn thận ngay từ bây giờ."

Tham khảo thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Sách khoa học

[sửa | sửa mã nguồn]

Dưới đây là danh sách các cuốn sách (tiếng Anh) quan trọng trong ngành. Xem danh sách đầy đủ hơn tại Các ấn phẩm Trí tuệ nhân tạo quan trọng.

• Artificial Intelligence: A Modern Approach, tác giả: Stuart J. Russell và Peter Norvig ISBN 0-13-080302-2
• Gödel, Escher, Bach: An Eternal Golden Braid, tác giả: Douglas R. Hofstadter
• Understanding Understanding: Essays on Cybernetics and Cognition, tác giả: Heinz von Foerster
• In the Image of the Brain: Breaking the Barrier Between Human Mind and Intelligent Machines, tác giả: Jim Jubak
• Today's Computers, Intelligent Machines and Our Future, tác giả: Hans Moravec, Đại học Stanford
• The Society of Mind, tác giả: Marvin Minsky, ISBN 0-671-65713-5 15-3-1998
• Perceptrons: An Introduction to Computational Geometry, tác giả: Marvin Minsky and Seymour Papert ISBN 0-262-63111-3 28-12-1987
• The Brain Makers: Genius, Ego and Greed In The Quest For Machines That Think, tác giả: HP Newquist ISBN 0-672-30412-0.

Các chủ đề có liên quan

[sửa | sửa mã nguồn]

• Điện toán lượng tử
• Danh sách máy tính hư cấu
• Danh sách người máy hư cấu

Các lĩnh vực điển hình áp dụng Trí tuệ nhân tạo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Nhận dạng mẫu
  • Nhận dạng chữ cái quang học (Optical character recognition)
  • Nhận dạng chữ viết tay
  • Nhận dạng tiếng nói
  • Nhận dang khuôn mặt
• Xử lý ngôn ngữ tự nhiên, Dịch tự động(dịch máy) và Chatterbot
• Điều khiển phi tuyến và Robotics
• Computer vision, Thực tại ảo và Xử lý ảnh
• Lý thuyết trò chơi và Lập kế hoạch (Strategic planning)
• Trò chơi Trí tuê nhân tạo và Computer game bot

Các lĩnh vực khác cài đặt các phương pháp Trí tuệ nhân tạo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Tự động hóa
• Bio-inspired computing
• Điều khiển học
• Hệ thống thông minh lai
• Agent thông minh
• Điều khiển thông minh
• Suy diễn tự động
• Khai phá dữ liệu
• Cognitive robotics
• Developmental robotics
• Evolutionary robotics
• Chatbot

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ a b c Russell & Norvig 2009.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFRussellNorvig2009 (trợ giúp)
2. ^ Kaplan, Andreas (2022). “Artificial Intelligence, Buiness and Civilization - Our Fate Made in Machines”. Routledge.
3. ^ Khuc, Quy Van (10 tháng 8 năm 2022). “Nghề nghiên cứu: khổ hạnh và cô đơn”. dx.doi.org. Truy cập ngày 12 tháng 2 năm 2023.
4. ^ McCorduck 2004Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFMcCorduck2004 (trợ giúp)
5. ^ Maloof, Mark. “Artificial Intelligence: An Introduction, p. 37” (PDF). georgetown.edu. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 25 tháng 8 năm 2018.
6. ^ Schank, Roger C. (1991). “Where's the AI”. AI magazine. 12 (4): 38.
7. ^ “AlphaGo – Google DeepMind”. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 3 năm 2016.
8. ^ Kaplan Andreas; Michael Haenlein (2018) Siri, Siri in my Hand, who's the Fairest in the Land? On the Interpretations, Illustrations and Implications of Artificial Intelligence, Business Horizons, 62(1)
9. ^ Optimism of early AI:
10. ^ a b Boom of the 1980s: rise of expert systems, Fifth Generation Project, Alvey, MCC, SCI:
11. ^ First AI Winter, Mansfield Amendment, Lighthill report
12. ^ Second AI winter:
13. ^ a b AI becomes hugely successful in the early 21st century
14. ^ a b Pamela McCorduck (2004, pp. 424) writes of "the rough shattering of AI in subfields—vision, natural language, decision theory, genetic algorithms, robotics ... and these with own sub-subfield—that would hardly have anything to say to each other."
15. ^ This list of intelligent traits is based on the topics covered by the major AI textbooks, including:
16. ^ Biological intelligence vs. intelligence in general:
17. ^ Neats vs. scruffies:
18. ^ Symbolic vs. sub-symbolic AI:
19. ^ See the Dartmouth proposal, under Philosophy, below.
20. ^ a b This is a central idea of Pamela McCorduck's Machines Who Think. She writes: "I like to think of artificial intelligence as the scientific apotheosis of a venerable cultural tradition." (McCorduck 2004, p. 34) "Artificial intelligence in one form or another is an idea that has pervaded Western intellectual history, a dream in urgent need of being realized." (McCorduck 2004, p. xviii) "Our history is full of attempts—nutty, eerie, comical, earnest, legendary and real—to make artificial intelligences, to reproduce what is the essential us—bypassing the ordinary means. Back and forth between myth and reality, our imaginations supplying what our workshops couldn't, we have engaged for a long time in this odd form of self-reproduction." (McCorduck 2004, p. 3) She traces the desire back to its Hellenistic roots and calls it the urge to "forge the Gods." (McCorduck 2004, pp. 340–400)
21. ^ “Stephen Hawking believes AI could be mankind's last accomplishment”. BetaNews. ngày 21 tháng 10 năm 2016. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 8 năm 2017.
22. ^ Ford, Martin; Colvin, Geoff (ngày 6 tháng 9 năm 2015). “Will robots create more jobs than they destroy?”. The Guardian. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2018.
23. ^ AI in myth:
24. ^ AI in early science fiction.
25. ^ Formal reasoning:
26. ^ “Artificial Intelligence”. Encyclopedia of Emerging Industries (bằng tiếng Anh). ngày 30 tháng 11 năm 2010. Truy cập ngày 23 tháng 7 năm 2019.
27. ^ Problem solving, puzzle solving, game playing and deduction:
    • Russell & Norvig 2003, chpt. 3–9Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFRussellNorvig2003 (trợ giúp),
    • Poole, Mackworth & Goebel 1998, chpt. 2,3,7,9Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFPooleMackworthGoebel1998 (trợ giúp),
    • Luger & Stubblefield 2004, chpt. 3,4,6,8Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFLugerStubblefield2004 (trợ giúp),
    • Nilsson 1998, chpt. 7–12Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFNilsson1998 (trợ giúp)
28. ^ Uncertain reasoning:
    • Russell & Norvig 2003, tr. 452–644Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFRussellNorvig2003 (trợ giúp),
    • Poole, Mackworth & Goebel 1998, tr. 345–395Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFPooleMackworthGoebel1998 (trợ giúp),
    • Luger & Stubblefield 2004, tr. 333–381Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFLugerStubblefield2004 (trợ giúp),
    • Nilsson 1998, chpt. 19Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFNilsson1998 (trợ giúp)
29. ^ Intractability and efficiency and the combinatorial explosion:
    • Russell & Norvig 2003, tr. 9, 21–22Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFRussellNorvig2003 (trợ giúp)
30. ^ Psychological evidence of sub-symbolic reasoning:
    • Wason & Shapiro (1966)Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFWasonShapiro1966 (trợ giúp) showed that people do poorly on completely abstract problems, but if the problem is restated to allow the use of intuitive social intelligence, performance dramatically improves. (See Wason selection task)
    • Kahneman, Slovic & Tversky (1982)Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFKahnemanSlovicTversky1982 (trợ giúp) have shown that people are terrible at elementary problems that involve uncertain reasoning. (See list of cognitive biases for several examples).
    • Lakoff & Núñez (2000)Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFLakoffNúñez2000 (trợ giúp) have controversially argued that even our skills at mathematics depend on knowledge and skills that come from "the body", i.e. sensorimotor and perceptual skills. (See Where Mathematics Comes From)
31. ^ a b Clark, Jack (ngày 8 tháng 12 năm 2015). “Why 2015 Was a Breakthrough Year in Artificial Intelligence”. Bloomberg News. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 11 năm 2016. Truy cập ngày 23 tháng 11 năm 2016. After a half-decade of quiet breakthroughs in artificial intelligence, 2015 has been a landmark year. Computers are smarter and learning faster than ever.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Trí tuệ nhân tạo.

• Artificial intelligence tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Trí tuệ nhân tạo tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Mục nhập Artificial Intelligence trong Internet Encyclopedia of Philosophy
• Thomason, Richmond. “Logic and Artificial Intelligence”. Trong Zalta, Edward N. (biên tập). Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• Artificial Intelligence. BBC Radio 4 discussion with John Agar, Alison Adam & Igor Aleksander (In Our Time, 8 December 2005).
• Theranostics and AI—The Next Advance in Cancer Precision Medicine

x t s Công nghệ
Phác thảo của công nghệ Phác thảo của khoa học ứng dụng
Lĩnh vực	Nông nghiệp Kỹ thuật nông nghiệp Nuôi trồng thủy sản Khoa học thủy sản Hóa thực phẩm Kỹ thuật thực phẩm Vi sinh thực phẩm Công nghệ thực phẩm Công nghệ hạn chế sử dụng di truyền Công nghệ thông tin và truyền thông trong nông nghiệp Dinh dưỡng Công nghệ y sinh học Tin sinh học Biomechatronics Kỹ thuật y sinh Công nghệ sinh học Tin hóa học Kỹ thuật di truyền Khoa học chăm sóc sức khỏe Nghiên cứu y học Công nghệ y học Y học nano Khoa học thần kinh Công nghệ thần kinh Dược lý học Công nghệ sinh sản Kỹ thuật mô Xây dựng Kỹ thuật âm thanh Kỹ sư kiến trúc Kỹ thuật xây dựng dân dụng Kỹ thuật xây dựng Công nghệ trong nhà Facade engineering Fire protection engineering Safety engineering Sanitary engineering Structural engineering Công nghệ giáo dục Phần mềm giáo dục Giáo dục trực tuyến Information and communication technologies in education Impact of technology on the educational system Virtual campus Công nghệ năng lượng Kỹ thuật hạt nhân Công nghệ hạt nhân Kỹ thuật xăng dầu Công nghệ năng lượng mềm Công nghệ môi trường Công nghệ sạch Công nghệ than sạch Thiết kế sinh thái Kỹ thuật sinh thái Công nghệ Eco Kỹ thuật môi trường Khoa học kỹ thuật môi trường Công trình xanh Công nghệ nano xanh Kỹ thuật cảnh quan Năng lượng tái tạo Thiết kế bền vững Kỹ thuật bền vững Công nghệ công nghiệp Tự động hóa Tin học kinh tế Quản lý kỹ thuật Kỹ thuật doanh nghiệp Kỹ thuật tài chính Công nghệ sinh học công nghiệp Kỹ thuật công nghiệp Luyện kim Kỹ thuật khai thác mỏ Năng suất cải thiện công nghệ Ma sát học CNTT và truyền thông Trí tuệ nhân tạo Broadcast engineering Kỹ thuật máy tính Khoa học máy tính Công nghệ tài chính Công nghệ thông tin Công nghệ âm nhạc Ontology engineering RF engineering Công nghệ phần mềm Kỹ thuật viễn thông Công nghệ hình ảnh Kỹ thuật Web Công nghệ quân sự Tác chiến điện tử Thông tin liên lạc quân sự Công binh Công nghệ tàng hình Giao thông Vận tải Kỹ thuật hàng không vũ trụ Kỹ thuật ô tô Kiến trúc hàng hải Công nghệ vũ trụ Kỹ thuật giao thông Khoa học ứng dụng khác Chất làm lạnh Electro-optics Điện tử học Kỹ thuật địa chất Vật lý kỹ thuật Thủy lực học Khoa học vật liệu Vi chế Kỹ thuật nano Khoa học kỹ thuật khác Kỹ thuật âm thanh Kỹ thuật sinh hóa Kỹ thuật gốm sứ Kỹ thuật hóa học Kỹ thuật Polymer Kiểm soát kỹ thuật Kỹ thuật điện Kỹ thuật điện tử Công nghệ giải trí Địa kỹ thuật Kỹ thuật thủy lực Kỹ thuật cơ khí Cơ điện tử Kỹ thuật quang học Kỹ thuật Protein Công nghệ lượng tử Tự động hóa Robot Hệ thống kỹ thuật
Thành phần	Công trình hạ tầng xã hội Sáng chế Biên niên sử các sáng chế Tri thức Máy móc Kỹ năng Nghề Dụng cụ Gadget
Thang đo	Công nghệ femto Công nghệ pico Công nghệ nano Công nghệ micro Kỹ thuật Macro Kỹ thuật Megascale
Lịch sử công nghệ	Outline of prehistoric technology Neolithic Revolution Ancient technology Medieval technology Renaissance technology Cách mạng công nghiệp Cách mạng công nghiệp lần thứ hai Jet Age Digital Revolution Information Age
Các lý thuyết công nghệ,các khái niệm	Appropriate technology Critique of technology Diffusion of innovations Disruptive innovation Dual-use technology Ephemeralization Ethics of technology Công nghệ cao Hype cycle Inevitability thesis Low-technology Mature technology Philosophy of technology Strategy of Technology Technicism Techno-progressivism Technocapitalism Technocentrism Technocracy Technocriticism Technoetic Technoethics Technological change Technological convergence Technological determinism Technological escalation Technological evolution Technological fix Technological innovation system Technological momentum Technological nationalism Technological rationality Technological revival Điểm kỳ dị công nghệ Technological somnambulism Technological utopianism Technology lifecycle Technology acceptance model Technology adoption lifecycle Technomancy Technorealism Triết học siêu nhân học
Khác	Công nghệ mới nổi Danh sách Công nghệ hư cấu Technopaganism Khu thương mại công nghệ cao Thang Kardashev Danh mục công nghệ Khoa học, Công nghệ và xã hội Technology dynamics Khoa học và công nghệ theo quốc gia Technology alignment Technology assessment Technology brokering Công ty công nghệ Technology demonstration Technology education Đại học Kỹ thuật Công nghệ truyền giáo Công nghệ tổng hợp Quản trị công nghệ Tích hợp công nghệ Công nghệ báo chí Quản lý công nghệ Bảo tàng công nghệ Chính sách công nghệ Công nghệ sốc Công nghệ và xã hội Chiến lược công nghệ Chuyển giao công nghệ Vũ khí Danh sách vũ khí
Sách Thể loại Commons Chủ đề Wikiquote

x t s Các công nghệ mới nổi
Công nghệ
Các lĩnh vực	Nông nghiệp Robot nông nghiệp Hệ sinh thái khép kín Thịt trong ống nghiệm Thực phẩm biến đổi gen Nông nghiệp công nghệ cao Mô hình canh tác theo chiều dọc Kiến trúc Kiến trúc nhân tạo In xây dựng (Contour crafting) Thành phố vòm Cầu thôi miên Kiến trúc vô hình Tháp ủ Y sinh học Tử cung nhân tạo Não nhân tạo Ampakine (Thuốc) Cấy ghép cơ thể Cấy ghép đầu Cấy ghép não Bảo quản nhiệt độ thấp Chất bảo quản lạnh Thủy tinh hóa Phục hồi sinh vật Bảo quản lạnh Mã bộ gen hoàn chỉnh Biến đổi gen Liệu pháp gen Não trong ống nghiệm Sự sống bất tử Những phương pháp loại bỏ sự lão hóa Y học nano Công nghệ nano Y học cá nhân hóa Y học tái sinh Liệu pháp tế bào gốc Công nghệ mô Robot phẫu thuật Suspended animation Sinh học tổng hợp Công nghệ chết lâm sàng Robot Virus sinh học Virus Oncolytic Máy quyét y tế Hiển thị Công nghệ hiển thị FED FLD iMoD Laser LPD OLED OLET QD-LED SED TPD TDEL TMOS Màn hình hiển thị Kính áp tròng thực tế ảo Công nghệ hiển thị nổi trong màn hình Công nghệ hiển thị nổi trên màn hình Công nghệ hiển thị trong không trung Màn hình hiển thị ba chiều trong không trung Công nghệ hiển thị gắn trên đầu Màn hình võng mạc ảo Khác Tự động hiển thị hình ảnh nổi Màn hình dẻo Màn hình hiển thị ba chiều Màn hình đa màu Truyền hình độ nét cực cao Màn hình thể tích Thực tế ảo Tương tác thực tế ảo Điện tử Cảm biến điện tử Dệt may điện tử Thiết bị điện tử đa năng Điện phân tử Hệ thống cơ điện tử nano Bộ nhớ điện trở Chuyển động quay của điện tử Điện tử tạm thời Năng lượng Sản xuất Turbine gió Quang hợp nhân tạo Nhiên liệu sinh học Nhiên liệu carbon Điện mặt trời Điện nhiệt hạch Tế bào nhiên liệu nhà Nền kinh tế hydro Nền kinh tế Methanol Lò phản ứng muối nóng chảy Đường cao tốc thông minh Năng lượng mặt trời dựa trên không gian Động cơ xoáy Lưu trữ Beltway battery Carbon neutral fuel Lưu trữ năng lượng không khí Lưu trữ năng lượng bánh đà Lưu trữ năng lượng lưới Lưu trữ năng lượng nhiệt Pin kim loại-không khí Pin muối nóng chảy Dây pin nano Research in lithium-ion batteries Pin silicon-không khí Siêu tụ điện hai lớp Khác Mạng lưới điện thông minh Năng lượng không dây Sóng kéo Năng lượng siêu âm CNTT vàtruyền thông Ambient intelligence Internet Vạn Vật Trí tuệ nhân tạo Các ứng dụng của trí tuệ nhân tạo Tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo Máy dịch Máy tầm nhìn Semantic Web Nhận dạng giọng nói Máy tính quang học Máy tính lượng tử Mật mã lượng tử Điện tử học Mạng dữ liệu NDN Điện thoại 3D Dự án Avatar Công nghệ truyền thông di động 4G 5G 6G Chế tạo In 3D In 4D Robot nano 3D Lắp ráp phân tử Robot nano phân tử đa năng Robot biến hình Máy in quần áo Vật liệu Vật liệu Aerogel Kim loại vô định hình Cơ nhân tạo Polyme dẫn điện Công nghệ femto Phân tử Fullerene Vật liệu Graphene Siêu dẫn nhiệt độ cao Siêu lỏng Siêu vật liệu Siêu vật liệu tàng hình Vật liệu đa chức năng Công nghệ nano Ống nano carbon Công nghệ nano phân tử Vật liệu nano Công nghệ pico Vấn đề lập trình Silicene Hợp kim hiệu suất cao Kim cương tổng hợp Quân sự Vũ khí phản vật chất Đạn hạt nhân Vũ khí năng lượng định hướng Vũ khí Laser Vũ khí Maser Vũ khí hạt chùm Vũ khí siêu âm Súng trường Súng điện từ Railgun Vũ khí Plasma Vũ khí nhiệt hạch tinh khiết Công nghệ tàng hình Súng vòng xoáy Máy bay siêu thanh Pháo laser Pháo điện từ Lượng tử Cơ học lượng tử Máy tính lượng tử Mật mã lượng tử Đường hầm lượng tử Chấm lượng tử Mô phỏng lượng tử Đo lường lượng tử Cảm biến lượng tử Hình ảnh lượng tử Điện toán lượng tử Internet lượng tử Vật liệu lượng tử Khoa học thần kinh Bộ não nhân tạo Dự án Blue Brain Giao diện não-máy tính Điện não Sao chép tinh thần Thần kinh nhân tạo Mắt điện tử Cấy ghép não Vỏ não thông minh Cấy ghép võng mạc Tự động hóa Nhà thông minh Robot nano Áo giáp sức mạnh Xe không người lái Khoa học vũ trụ Du hành không gian Tên lửa nhiệt hạch Hệ thống khởi động tái sử dụng Thang máy vũ trụ Skyhook Tàu vũ trụ đẩy Động cơ ion Laser đẩy Động cơ đẩy Plasma Dự án Orion (động cơ đẩy hạt nhân) Động cơ đẩy xung hạt nhân Buồm năng lượng mặt trời Dịch chuyển cong không gian Khác Du hành không gian Kho nhiên liệu đẩy Giao thông vận tải Hàng không Adaptive Compliant Wing Công ty Aeros Máy bay trực thăng ba lô Giao hàng không người lái Xe bay Tự động hóa trong không gian Ba lô tên lửa Động cơ phản lực Tàu con thoi Vận tải siêu âm Đường bộ Lốp nén không khí Tweel Xe nhiên liệu thay thế Xe hydro Xe lái tự động Ground effect train Tàu đệm từ Giao thông công cộng Đường sắt cao tốc Liên minh toàn cầu ET3 Tàu siêu tốc Hyperloop Hệ thống thông tin liên lạc xe cộ Đường ống Ống khí nén Automated vacuum collection Đường ống ngầm Khác Trọng lực không hấp dẫn Áo tàng hình Công nghệ khứu giác Trường lực Cửa sổ plasma Hiệu ứng từ nhiệt Trò chơi điện tử ứng dụng hóa Công nghệ khí hậu Công nghệ không dây Điều khiển vật thể bằng suy nghĩ Trường sinh bất tử
Các chủ đề	Collingridge dilemma Phát triển công nghệ khác biệt Thuật ngữ Ephemeralization Kỹ thuật thăm dò Công nghệ hư cấu Nguyên tắc Proactionary Thay đổi công nghệ Thất nghiệp công nghệ Hội tụ công nghệ Tiến hóa công nghệ Mô hình công nghệ Dự báo công nghệ Thúc đẩy sự thay đổi Định luật Moore Điểm kỳ dị công nghệ Công nghệ trinh sát Mức độ sẵn sàng công nghệ Lộ trình công nghệ Triết học siêu nhân học
Thể loại Danh sách Hình ảnh

x t s Những lĩnh vực chính của khoa học máy tính
Các nền tảng toán học	Logic toán · Lý thuyết tập hợp · Lý thuyết số · Lý thuyết đồ thị · Lý thuyết kiểu · Lý thuyết thể loại · Giải tích số · Lý thuyết thông tin · Đại số · Nhận dạng mẫu · Nhận dạng tiếng nói · Toán học tổ hợp · Đại số Boole · Toán rời rạc
Lý thuyết phép tính	Độ phức tạp Kolmogorov · Lý thuyết Automat · Lý thuyết tính được · Lý thuyết độ phức tạp tính toán · Lý thuyết điện toán lượng tử
Các cấu trúc dữ liệu và các giải thuật	Phân tích giải thuật · Thiết kế giải thuật · Hình học tính toán · Tối ưu hóa tổ hợp
Các ngôn ngữ lập trình và Các trình biên dịch	Các bộ phân tích cú pháp · Các trình thông dịch · Lập trình cấu trúc · Lập trình thủ tục · Lập trình hướng đối tượng · Lập trình hướng khía cạnh · Lập trình hàm · Lập trình logic · Lập trình máy tính · Lập trình mệnh lệnh · Lập trình song song · Lập trình tương tranh · Các mô hình lập trình · Prolog · Tối ưu hóa trình biên dịch
Tính song hành, Song song, và các hệ thống phân tán	Đa xử lý · Điện toán lưới · Kiểm soát song hành · Hiệu năng hệ thống · Tính toán phân tán
Công nghệ phần mềm	Phân tích yêu cầu · Thiết kế phần mềm · Các phương pháp hình thức · Kiểm thử phần mềm · Quy trình phát triển phần mềm · Các phép đo phần mềm · Đặc tả chương trình · LISP · Mẫu thiết kế · Tối ưu hóa phần mềm
Kiến trúc hệ thống	Kiến trúc máy tính · Tổ chức máy tính · Các hệ điều hành · Các cấu trúc điều khiển · Cấu trúc bộ nhớ lưu trữ · Vi mạch · Thiết kế ASIC · Vi lập trình · Vào/ra dữ liệu · VLSI design · Xử lý tín hiệu số
Viễn thông và Mạng máy tính	Audio máy tính · Chọn tuyến · Cấu trúc liên kết mạng · Mật mã học
Các cơ sở dữ liệu và Các hệ thống thông tin	Hệ quản trị cơ sở dữ liệu · Cơ sở dữ liệu quan hệ · SQL · Các giao dịch · Các chỉ số cơ sở dữ liệu · Khai phá dữ liệu · Biểu diễn và giao diện thông tin · Các hệ thống thông tin · Khôi phục dữ liệu · Lưu trữ thông tin · Lý thuyết thông tin · Mã hóa dữ liệu · Nén dữ liệu · Thu thập thông tin
Trí tuệ nhân tạo	Lập luận tự động · Ngôn ngữ học tính toán · Thị giác máy tính · Tính toán tiến hóa · Các hệ chuyên gia  · Học máy · Xử lý ngôn ngữ tự nhiên · Robot học · Biểu diễn tri thức và suy luận
Đồ họa máy tính	Trực quan hóa · Hoạt họa máy tính · Xử lý ảnh
Giao diện người-máy tính	Khả năng truy cập máy tính · Giao diện người dùng · Điện toán mang được · Điện toán khắp mọi nơi · Thực tế ảo
Khoa học tính toán	Cuộc sống nhân tạo · Tin sinh học · Khoa học nhận thức · Hóa học tính toán · Khoa học thần kinh tính toán · Vật Lý học tính toán · Các giải thuật số · Toán học kí hiệu
Chú ý: khoa học máy tính còn có thể được chia thành nhiều chủ đề hay nhiều lĩnh vực khác dựa theo Hệ thống xếp loại điện toán ACM.

x t s Robot học
Bài viết chính	Đại cương từ điển thuật ngữ Bảng kê Lịch sử Tương lai Địa lý Nhà kỷ niệm những robot nổi tiếng Đạo đức Luật Các cuộc thi AI
Robot	Anthropomorphic Giống người Android Cyborg Claytronics Animatronic Công nghiệp Có khớp nối Cánh tay Gia dụng Giải trí Tung hứng Quân sự Y tế Dịch vụ Hỗ trợ người khuyết tật Nông nghiệp Dịch vụ thức ăn Bán lẻ Robot học BEAM Robot học mềm Thiết bị không người lái
Phân loại	Phương tiện trên không Phương tiện dưới đất Robot di động dẫn đường Microbotics Nanorobotics Tàu vũ trụ robot Thăm dò không gian Leo cây Lặn
Sự vận động	Theo dấu Đi bộ Sáu chân Leo trèo Xe một bánh tự cân bằng
Ngiên cứu	Sự tiến hóa Các dụng cụ Giả lập Suite nguồn mở Phần mềm Đáp ứng Phát triển Hệ biến hóa Phổ biến
Liên quan	Thất nghiệp công nghệ Robot hư cấu
Thể loại

x t s Chuyên ngành chính của Tin học
Phần cứng • Phần mềm
Công nghệ thông tin	Cuộc sống nhân tạo Đa xử lý Điện toán lưới Đồ họa máy tính Hệ chuyên gia Hệ thống thông tin quản lý Hoạt họa máy tính Khoa học nhận thức Khoa học tính toán Khoa học thần kinh tính toán Khoa học thông tin Kiểm soát song hành Kiến trúc hệ thống Lập luận tự động Ngôn ngữ hình thức Ngôn ngữ học tính toán Người máy Robot học Thực tế ảo Tính toán song song Tối ưu hóa trình biên dịch Tổ chức máy tính Trí tuệ nhân tạo Từ điển học Tương tranh Vật lý học tính toán
Hệ thống thông tin	An toàn thông tin Cơ sở dữ liệu đa phương tiện Cơ sở dữ liệu thông minh Dữ liệu lớn Hệ cơ sở tri thức Hệ dựa trên logic Hệ gợi ý Hệ thích nghi dựa trên ngữ cảnh Hệ thống hướng tác tử Hệ thống thông minh Hệ thống thông tin địa lý Hệ trợ giúp quyết định Kỹ nghệ dữ liệu Kỹ nghệ tri thức Logic mờ Phân tích dữ liệu Phân tích và thiết kế hệ thống Quản trị dự án Quản trị tri thức Thiết kế và quản trị dữ liệu Tích hợp dữ liệu Tính toán hiệu năng cao Web ngữ nghĩa Xử lý thông tin mờ
Khoa học máy tính	Cơ sở dữ liệu phân tán Hệ quản trị cơ sở dữ liệu Hệ thống đa lõi Hệ thống truyền thông Hình học tính toán Hóa học tính toán Học máy Khai phá dữ liệu Lập trình song song Lý thuyết mã hóa Lý thuyết tính toán Ngôn ngữ và phương pháp dịch Nguyên lý ngôn ngữ lập trình Quy hoạch ràng buộc Sinh học tính toán (Tin sinh học) Thiết kế và phân tích thuật toán Tìm kiếm thông tin Tính toán khoa học Tính toán kí hiệu Tính toán phân tán Tính toán tiến hóa Tính toán tự nhiên Tối ưu hoá tổ hợp Xử lý song song
Kỹ thuật máy tính	Đa phương tiện Định vị vệ tinh (GNSS) Giao diện người dùng Ghép nối máy tính Hệ nhúng Hệ thống thời gian thực Hiệu năng hệ thống Kiến trúc máy tính Lập trình đôi Lập trình đồ họa Lập trình hệ thống Lý thuyết nhận dạng Mạng nơ-ron Nhận dạng tiếng nói Phân tích tín hiệu Thị giác máy tính Thiết kế IC Thoại IP Tổng hợp giọng nói Tương tác người–máy tính Vi xử lý Xử lý ảnh Xử lý dữ liệu đa phương tiện Xử lý ngôn ngữ tự nhiên Xử lý tiếng nói Xử lý tín hiệu số
Kỹ nghệ phần mềm	Bảo trì phần mềm Các phương pháp hình thức Chất lượng phần mềm Đảm bảo chất lượng phần mềm Đánh giá phần mềm Đo lường và quản trị phần mềm Độ tin cậy và chịu lỗi phần mềm Kiểm thử phần mềm Kiến trúc doanh nghiệp Kiến trúc phần mềm Kinh tế công nghệ phần mềm Kỹ nghệ hướng dịch vụ Lập trình linh hoạt Mẫu thiết kế Mô hình hóa phần mềm Phân tích hệ thống Phân tích thiết kế hướng đối tượng (UML) Phân tích yêu cầu phần mềm Phát triển phần mềm Quản lý cấu hình phần mềm Quản lý dự án phần mềm Quản lý kỹ thuật phần mềm Quy trình phát triển phần mềm (Vòng đời phát hành phần mềm) Thiết kế phần mềm Triển khai phần mềm Tối ưu hóa phần mềm
Mạng máy tính	An ninh mạng An ninh trong giao dịch điện tử Đánh giá hiệu năng mạng (QoS) Điện toán đám mây Định tuyến Hệ phân tán Kỹ thuật truyền thông Lý thuyết thông tin Mạng không dây Mạng thế hệ mới Mạng thiết bị di động Mạng thông tin quang Mật mã học Mô phỏng mạng Nhận dạng Quản trị mạng Thiết bị truyền thông và mạng Thiết kế mạng Tính toán khắp nơi và di động Trung tâm dữ liệu Truyền thông di động Truyền thông đa phương tiện Truyền thông số Vệ tinh thông tin Viễn thông (Mạng viễn thông) Ước lượng tín hiệu và hệ thống Web thế hệ mới
Tin học kinh tế	x t s Giám đốc công nghệ thông tin · Tin học kinh tế · Quản lý công nghệ thông tin Quản lý ITIL & ITSM Định hướng phát triển Phát triển nhân lực Quản lý bảo mật Quản lý chất lượng Quản lý công nghệ Quản lý dự án Quản lý mua sắm Quản lý ngân sách Quản lý nguồn lực Quản lý phát hành Quản lý rủi ro Quản lý tài sản Quản lý thay đổi Quản lý tích hợp Quản lý tổ chức Quản lý truyền thông Quản lý tuân thủ Quản lý vấn đề Thiết kế giải pháp Xây dựng chiến lược Xây dựng chính sách Quản lý mạng Ảo hóa Mạng campus Mạng diện rộng Mạng nội bộ Mạng riêng ảo STP VLAN IVR VTP Quản trị hệ thống Hoạt động vận hành Bảo trì thiết bị Bảo vệ hệ thống Đối phó sự cố Kế hoạch dự phòng Hoạt động kỹ thuật Hỗ trợ kỹ thuật Kiểm soát truy cập Kiểm tra hệ thống Xác thực người dùng Hoạt động an toàn An ninh nhân sự An ninh hệ thống Nhận thức an toàn Rủi ro hệ thống Quản lý hệ thống Bàn dịch vụ Quản lý cấu hình Quản lý công suất Quản lý dịch vụ Quản lý hạ tầng Quản lý khôi phục Quản lý người dùng Quản lý sự cố Quản lý tính liên tục Quản lý tính sẵn sàng Tổ chức công việc Tổ chức hỗ trợ Kỹ năng lãnh đạo Kỹ năng cộng tác nhóm Kỹ năng đàm phán Kỹ năng giải quyết vấn đề Kỹ năng giao tiếp Kỹ năng gọi thoại Kỹ năng huấn luyện Kỹ năng lắng nghe Kỹ năng phân công ủy thác Kỹ năng phỏng vấn tuyển dụng Kỹ năng quản lý thời gian Kỹ năng tạo động lực Kỹ năng tư duy Kỹ năng thiết kế quy trình Kỹ năng thuyết trình Kỹ năng viết tài liệu kỹ thuật Ứng dụng Chính phủ điện tử Giáo dục trực tuyến Hoạch định tài nguyên doanh nghiệp Kinh doanh điện tử (Mua sắm trực tuyến  · Thương mại điện tử  · Tiếp thị trực tuyến) Kinh doanh thông minh Quản lý quan hệ khách hàng Quản lý tri thức Các lĩnh vực liên quan Kinh tế Luật pháp Tài chính Kế toán Kinh doanh Tổ chức Xã hội Quản lý Quản trị kinh doanh

x t s Triết học khoa học
Sinh học Hoá học Vật lý Tinh thần Trí tuệ nhân tạo Thông tin Nhận thức Không thời gian Thermal and statistical physics Khoa học xã hội Môi trường Tâm lý Công nghệ Khoa học máy tính
Cá nhân	Adolf Grünbaum Albert Einstein Alfred North Whitehead Aristoteles Auguste Comte Averroes Bas van Fraassen Berlin Circle Bertrand Russell Carl Gustav Hempel C. D. Broad Charles Sanders Peirce Dominicus Gundissalinus Daniel Dennett Epicurians Francis Bacon Friedrich Schelling Galileo Galilei Henri Poincaré Herbert Spencer Hugh of Saint Victor Immanuel Kant Imre Lakatos Isaac Newton John Dewey John Stuart Mill Jürgen Habermas Karl Pearson Karl Popper Karl Jaspers Larry Laudan Mario Bunge Michael Polanyi Otto Neurath Paul Häberlin Paul Feyerabend Pierre Duhem Pierre Gassendi Platon R. B. Braithwaite René Descartes Robert Kilwardby Roger Bacon Rudolf Carnap Stephen Toulmin Chủ nghĩa khắc kỷ Thomas Hobbes Thomas Kuhn Vienna Circle W.V.O. Quine Wilhelm Windelband Wilhelm Wundt William xứ Ockham William Whewell thêm...
Khái niệm	Analysis Analytic–synthetic distinction Tiên nghiệm Trí tuệ nhân tạo Hiệu ứng vật lý Commensurability Construct Demarcation problem Empirical evidence Explanatory power Explanandum Fact Falsifiability Feminist method Ignoramus et ignorabimus Lập luận quy nạp Ingenuity Inquiry Intertheoretic reduction Models of scientific inquiry Tự nhiên Objectivity Observation Mẫu hình Problem of induction Định luật Phương pháp khoa học Cách mạng khoa học Lý thuyết khoa học Testability Theory choice Theory‐ladenness Underdetermination
Metatheory	Confirmation holism Coherentism Constructive empiricism Constructive realism Constructivist epistemology Contextualism Conventionalism Deductive-nomological model Determinism Chủ nghĩa kinh nghiệm Fallibilism Foundationalism Hypothetico-deductive model Inductionism Infinitism Instrumentalism Model-dependent realism Chủ nghĩa tự nhiên (triết học) Thuyết thực hữu Chủ nghĩa thực chứng Chủ nghĩa thực dụng Chủ nghĩa duy lý Received view of theories Chủ nghĩa rút gọn Scientific anti-realism Scientific essentialism Scientific formalism Scientific realism Scientific skepticism Scientism Semantic view of theories Structuralism Uniformitarianism Vitalism Siêu hình học
Liên quan	Nhận thức luận Lịch sử và triết học khoa học Lịch sử khoa học History of evolutionary thought Ngụy khoa học Mối quan hệ giữa tôn giáo và khoa học Tu từ khoa học Xã hội học về kiến thức khoa học Chỉ trích khoa học Giả kim thuật

x t s Kiến thức tính toán
Các chủ đề vàcác khái niệm	Alphabet of human thought Kiểm soát tính nhất quán Automated reasoning Commonsense knowledge (artificial intelligence) Commonsense reasoning Computability Formal system Inference engine Cơ sở tri thức Knowledge-based systems Knowledge engineering Knowledge extraction Knowledge representation and reasoning Knowledge retrieval Library classification Lập trình logic Bản thể học Question answering Semantic reasoner
Các đề xuất và các thực thi	Zairja Ramon Llull#Ars generalis ultima (Ars Magna) (Ramon Llull, 1300) An Essay towards a Real Character and a Philosophical Language (John Wilkins, 1688) Calculus ratiocinator & Characteristica universalis (Gottfried Leibniz, 1700) Dewey Decimal Classification (Melvil Dewey, 1876) Begriffsschrift (Gottlob Frege, 1879) Mundaneum (Paul Otlet & Henri La Fontaine, 1910) Logical atomism (Bertrand Russell, 1918) Tractatus Logico-Philosophicus (Ludwig Wittgenstein, 1921) Hilbert's program (David Hilbert, 1920s) Gödel's incompleteness theorems (Kurt Gödel, 1931) Memex (Vannevar Bush, 1945) Prolog (1972) Cyc (1984) Mạng ngữ nghĩa (2001) Evi (software) (Evi (software), 2007) Alpha (Wolfram Research, 2009) Watson (IBM, 2011) Siri (Apple Inc., 2011) Knowledge Graph (Google, 2012) Wikidata (Quỹ Wikimedia, 2012) Cortana (2014) Viv (2016)
Tiểu thuyết	The Engine (Gulliver du kí, 1726) Joe ("A Logic Named Joe," 1946) The Librarian (Snow Crash, 1992) Dr. Know (A.I. Artificial Intelligence, 2001) Waterhouse (The Baroque Cycle, 2003)

Tiêu đề chuẩn	BNE: XX4659822 BNF: cb11932084t (data) GND: 4033447-8 LCCN: sh85008180 LNB: 000050010 NDL: 00574798 NKC: ph116536