Từ Điển Hà Tĩnh

Dân Vinh ( Hà Tịnh Nhà Choa )Mi : có nghĩa là Mày Tau : có nghĩa là Tao Mô : có nghĩa là Đâu ?(vd : mi đi mô đó? thì dịch ra giọng Bắc là Mày đi đâu đấy) Tê : có nghĩa là Kia Ni : có nghĩa là NàyRứa : có nghĩa là Thế Răng : có nghĩa là Sao(vd Răng rứa ? dịch ra giọng Bắc là sao thế? ) Ngày Mốt : có nghĩa là Ngày Kia (vd:mốt tau mới về. dich ra giọng Bắc là Ngày kia tao mới về ) Đọi : có nghĩa là Bát ( miền nam gọi là chén)Trôốc : có nghĩa là Đầu Tru: có nghĩa là TrâuLè : có nghĩa là Đùi Nhễ : từ này í chê bai có thể dịch là Chuối (mạnh hơn nhiều) or BựaChộ : từ này có nghĩa là Thấy Chi : có nghĩa là Gì ? NỎ : có nghĩa là KHÔNG.(Ví dụ Nỏ đi, NỎ cho...nhưng mà không có câu Đi NỎ hay Cho Nỏ đâu nhá...từ NỎ chỉ đứng trước động từ...) Bổ : có nghĩa là Ngã (vd : nó bị bổ xe. dịch là Nó bị ngã xe) Trôốc Gúi : có nghĩa là Đầu Gối Còn từ Khu mấn thì chứa giải thích đc, anh em giải thích dùmNgái : có nghĩa là Xa (VD : Nhà mi cách trường có ngái ko? ~~> nhà mày cách trừơng có xa không?)Nác : có nghĩa là Nước (nước uống í, nác chè, nác sôi: nước chè, nước sôi) Môi : có nghĩa là Muôi (cái muôi chan canh í, miền nam gọi là cái Giá) Su : có nghĩa là Sâu (VD : Ao ni su ri ~~> Ao này sâu thế) Hầy : có nghĩa là Nhở (vd : Hay hầy ~~> Hay nhở or Ai đó hầy ~~> Ai đấy nhở ) Đài : còn có 1 nghĩa nữa là cái gàu múc nướcCươi : có nghĩa là Sân Nương : có nghĩa là VườnRọng : có nghĩa là Ruộng Mần : có nghĩa là Làm (vd Cha mệ cháu đi mần rọng rồi ạ ~~> cha mẹ cháu đi làm ruộng rồi ạ) Mệ : có nghĩa là mẹ con ròi : có nghĩa là con Ruồi Choa : Có nghĩa là bọn taoMột số điển tích trong việc sử dụng tiếng NghệCó lần Cụ Phan Bội Châu lâm vào thế bí nhưng lại gỡ được rất hay. Đại để thế này (đoạn ni tui nhớ nó chính xác mấy), gặp mấy o đang ăn ngô rang, bị trêu: Thiếp trao cho chàng một nạm ngô rang Đúc nơi mô mà mọc, thiếp theo chàng về không. Không phải tay vừa, cụ Phan ta mới mần 1 câu: Ở mô mà nắng không khô, Mà mưa không ướt, đúc vô mọc liền (Dịch: - Thiếp trao cho chàng một nắm ngô (bắp) rang Gieo ở đâu mọc được, thiếp theo chàng về không - Ở đâu mà nắng không khô, Mà mưa không ướt gieo vào mọc ngay) (theo Ninh Viết Giao - Hát phường vải)Rồi em của mẹ thì gọi là Gì, Em của bố thì gọi là O,Một số bài thơ biên dịch từ điển tiếng NghệNghệ an choa miền trung lắm gió Có cửa lò biển hát quanh năm Cùng quê bác xứ sở nước tương Với thanh chương, nhút mặn chua cà Bà già con trẻ có ngôn ngữ riêng Đứa mô chưa ghé một lần Ráng học cho kỹ điển từ sau đây Con trâu thì gọi là tru Con giun thì gọi là trùn đó nha Con gà thì kêu con ga Còn con cá quả gọi ra cá tràu Con tru lại gọi là trâu Bồ câu thì gọi cu cu đó nà Con ruồi lại gọi là ròi Con troi thì gọi con giòi nhớ chưa Con bê còn gọi là me (con bò con)Con mọi là muỗi khi nghe đừng cười Mà cười là choa chửi thẳng tưng Trốc cha mi khái cạp là đầu bố mày hổ tha Mả cha là ngôi mộ của ba Mải Ông cha mi xéo là Ông bố mày *** đi Muốn ở đất nghệ phải biết chuyên cần Học nhiều từ ngữ âm vần nghe chưa Con người thì gọi con ngài Còn từ ni nữa nói nghe cùng rầy(ngượng) Mà có nói thì bây mới biết Hun – hôn, cưa – tán, váy – mấn Môi – mui, đầu – trốc, ngứa – ngá Sờ - rờ, nằm mơ gọi là mớ Nhớ ghi cho kỹ kẻo rồi lỗ to Khủy chân thì gọi lắc lè Cơn – cây, Chủi – chổi, gốc – cộc Sân – cươi, đường - đàng, rú - núi Nhởi – chơi, lười – nhác, mần – làm đó nghe Đêm nằm nếu đói đừng lo Nhảy vô nhà bếp tìm nồi nấu cơm Ngọ nguậy là cái đũa bếp Giáp đít là cái rế nồi hiểu chưa nước – nác, đọi – bát, mươn – bàn Nướng - náng, luộc – looc, muối – mói Gói – đùm, chum – vại, rổ - rá *** dê là quả cà dài mắm tôm – ruốc, Thóc – ló, ngó - nhìn Lỡ yêu ngài(người) ở đất quê choa Thì nên chịu khó học từ nhiều mà cưa Nhưng học ri vẫn chưa ăn thua Cái "gầu" thì gọi cái "đài" Ra "sân" thì bảo ra ngoài cái "cươi" "Chộ" tức là "thấy" em ơi "Trụng" là "nhúng" đấy, đừng cười nghe em "Thích" chi thì bảo là "sèm" Khi ai bảo "đọi" thì đem "bát" vào (miền nam gọi là chén)"Cá quả" thì gọi "cá tràu" "Vo trôốc" là bảo "gội đầu" đấy em ***Nghe em giọng Bắc êm êm Bà con hàng xóm đến xem chật nhà Khi "mô" sang "nhởi" nhà "choa" Bà "o" đã nhốt "con ga" trong chuồng! Em cười bối rối mà thương Thương em một, lại trăm đường thương quê Gió lào thổi rạc bờ tre Chỉ qua giọng nói cũng nghe nhọc nhằn Chắt từ đá sỏi đất cằn Nên yêu thương mới sâu đằm đó em.