Từ Láy (Bất Đắc Dĩ) | Tạp Luận

Trong tiếng Việt hiện đại, ta hay bắt gặp nhiều từ thường được xem là từ láy như : miên man, lục tục, thiết tha, lạnh lùng, lạ lùng, chùa chiền. Những từ này khi phát âm ra thì dễ làm ta ngộ nhận là từ láy vì chúng mang cấu trúc của một từ láy như láy phụ âm đầu và láy vần. Hơn nữa nếu ta phân tích các từ này ra thành các âm riêng biệt thì các âm này trở nên rất tối nghĩa; ví dụ như trong từ ‘miên man’ thì cả ‘miên’ và ‘man’ đều rất khó hiểu trong tiếng Việt hiện đại . Đây là một trong những dấu hiệu cơ bản để nhận diện từ láy và cũng là một cái bẫy dẫn học sinh lẫn giáo viên quốc văn đến chỗ ngộ nhận về thực dạng và ý nghĩa bên trong của những từ đặc biệt này.

Sự ngộ nhận phổ biến này không hoàn toàn do chúng ta không nắm rõ tiếng Việt mà là do sự khiếm khuyết của nền giáo dục căn bản ở nước ta hiện nay. Nền giáo dục hiện thời chỉ chú tâm vào chữ Quốc Ngữ mà bỏ mất hán văn khá quan trọng vốn chiếm 60% lượng từ vựng trong tiếng Việt. Không hiểu rõ lượng từ ngữ quan trọng này dẫn ta trở về việc ngộ nhận những từ gốc Hán mà ta thường cho là từ láy kể trên. Trong từ ‘miên man’ (緜蠻) thì ý nghĩa ban đầu của nó là ‘tiếng chim hót líu lo’[i] rồi thì từ đó suy ra cái cảm giác nghe tiếng chim hót dẫn đến ý nghĩa ‘tiếp liền theo nhau không dứt’[ii] như trong tiếng Việt hiện đại. Hoặc như từ ‘thiết tha’ thì còn mang ý nghĩa sâu xa hơn nữa. Đó là từ ‘thiết tha’ (切磋) của Hán văn có nghĩa là ‘cắt mài xương và sừng’ mang hàm ý ‘ bạn hữu giúp đỡ nhau về học vấn’[iii]. Cũng từ đấy ta có thể suy ra cái nghĩa bóng hiện đại của từ ‘tha thiết’ là ‘[tình cảm] thắm thiết làm cho gắn bó hết lòng, luôn luôn nghĩ đến, quan tâm đến’[iv].

Ngoài sự khiếm khuyết về hán văn đã tạo ra những sự ngộ nhận trên, trong tiếng Việt hiện đại chúng ta đôi khi còn dùng những từ thuần Việt cổ hoặc những từ mang âm cổ mà vốn dĩ không phải là từ láy nhưng lại mang âm tiết tương tự như từ láy. Thường thì khi ta đọc thơ Quốc âm thế kỷ XVII và XVIII ta sẽ bắt gặp nhiều từ độc lập mà ta không thể dùng độc lập trong tiếng Việt hiện đại. Vị dụ như có ‘chiền’ trong từ ‘chùa chiền’ như ‘trèo lên dục thúy thăm chiền,’ trong bài ‘Thăm chùa non nước’ của Trương Quỳnh Như[v]. Từ ‘chiền’ ngày nay ít còn được sử dụng độc lập mà thường chỉ được thấy trong từ ghép ‘chùa chiền’ mà nhiều người vẫn lầm là từ láy.

 Đó là về từ cổ, còn về phần âm cổ ta cũng có một số từ đặc biệt, ví dụ như ‘lùng’. Từ này đi với ‘lạnh’ thành ‘lạnh lùng’ hoặc với ‘lạ’ thành ‘lạ lùng’. Nếu ta suy từ sự biến âm của ‘ong’ thành ‘ung’ như ‘trong’ thành ‘trung’ , ‘dõng’ thành ‘dũng’ thì ta có thể đoán rằng ‘lùng’ là ‘lòng’. Vậy thì ‘lạnh lùng’ là ‘lạnh lòng’ hoặc ‘lạ lùng’ là ‘lạ lòng’, mà ‘lòng’ là từ thường dùng để diễn tả tâm trạng và cảm giác như ‘đau lòng’, ‘nức lòng’, ‘ấm lòng’ … từ đó ta có thể loại đi tính ‘láy’ của những từ này.

 ————————————————————

[i] Đào Duy Anh. Hán Việt Từ Điển. Sài Gòn: Trường Thi Xuất Bản, 1957. Quyển thượng, t 557. [ii] Trung Tâm Từ Điển Học. Từ Điển Tiếng Việt. Hà Nội: Nhà Xuất Bản Đà Nẵng, 2007. t 576. [iii] Nguyễn Văn Khôn. Hán Việt Từ Điển. Sài Gòn: Nhà Sách Khai Trí, 1960. t 969. [iv] Trung Tâm Từ Điển Học. Từ Điển Tiếng Việt. t 1403 [v] ‘Trèo lên Dục Thúy thăm chiền Non xanh nước biếc cảnh tiên dưới trần Thướt tha mây trắng một làn Như buông bốn phía cánh màn bạch sa Chim hót véo von chào khách Cỏ thơm hớn hở mừng ai Gió thu rung động mấy cành mai Khêu gợi hồn thơ lai láng Cầm bút đề lên thạch táng Một bài cổ bích cảm hoài Nào người chiến sĩ kẻ anh tài Khôn hỏi nước non đâu tá’

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook
• Pinterest
• Túi
• Tumblr
• Reddit
• LinkedIn
• Email
• In

Thích Đang tải...

Có liên quan