Uẩn Khúc Phần Lời 'Chín Bậc Tình Yêu' - Tiền Phong

Đoạn “cây muỗm xanh, quả bồ quân chín đỏ”, “Cây muỗm” cần được sửa thành “con muỗm”. “Con muỗm” mới thực sự đúng trong hoàn cảnh này vì đó là thứ quà mà những người mẹ miền núi mỗi khi đi đồng vẫn thường mang về cho con trẻ. Còn “cây muỗm” như lời bài hát thì chẳng mang nghĩa gì.

Đó là ý kiến của nhà thơ Triệu Doanh, bản Nà Chợ, thôn Khuổi Huân, xã Phong Huân, huyện Chợ Đồn - tác giả nguyên gốc phần lời bài hát.

Tiếp chuyện chúng tôi trong ngôi nhà vừa xây cất, bốn bề bóng sưa phủ rợp, nhà thơ Triệu Doanh, nguyên Chủ tịch Hội VHNT tỉnh Thái Nguyên tâm sự, về quê sống yên bình, hòa nhập thiên nhiên thấy mình như khỏe hơn, những bon chen thường nhật tan đâu cả, rồi cười. Nụ cười trên khuôn mặt ấy đủ để khách cảm nhận được niềm vui của chủ. Vui nào hơn khi một người con của núi nay được đắm mình giữa núi rừng, giữa ắm ắp tuổi thơ, nơi mà cái cầu thang mòn vẹt dấu chân đã đi vào văn chương ông để rồi trở thành ca từ trong ca khúc “Chín bậc tình yêu” nổi tiếng của cố nhạc sĩ An Thuyên. Cuộc trở về này có lẽ đã được nhà thơ Triệu Doanh chuẩn bị từ lâu lắm, những cây sưa sau mười năm chăm bón giờ đã cho bóng mát đợi chủ trở về, mảnh ruộng xưa đã cải tạo thành ao, thành vườn, ông như một lão nông chi điền thực thụ với vườn cây ao cá, với đàn chó, đàn mèo quấn quýt bên chân, phố phường nào cho ông nổi những tâm tình ấy.

Thóc gạo đủ đầy, thịt gà, cá nuôi, chỉ mỗi cái đi chợ là có đôi chút bất tiện, song đổi lại là sự tĩnh tâm trong không gian núi rừng mà ông vẫn hằng mong mỏi. Kể từ lúc bước chân ra khỏi bản, ông chưa lần được thỏa thuê đến vậy. Khi chúng tôi nhắc lại câu chuyện về ca khúc “Chín bậc tình yêu”, ông bảo, cũng lâu rồi, đã khép lại rồi, tuy nhiên vẫn còn đó một nỗi niềm trăn trở, ấy là câu từ trong ca khúc sau khi được “chuyển thể” thành thơ rồi thành lời bài hát đã ít nhiều mất đi giá trị văn hóa Tày mà ông gửi gắm.

Theo nhà thơ Triệu Doanh, hồi những năm tám mươi của thế kỉ trước, ông thường xuyên viết bài, đặc biệt là những bài viết về văn hóa cho Tạp chí Văn hóa văn nghệ Bắc Thái (tỉnh Bắc Thái, nay tách thành hai tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên). Ông đi nhiều, có nhiều tư liệu, lại là người con của núi rừng chính hiệu nên có nhiều xúc cảm mỗi khi đặt bút. Những bài của ông khi viết xong đều được đăng tải. Tuy nhiên tản văn “Cái cầu thang” lại là trường hợp khá đặc biệt. Khi ông hoàn tất tản văn này rồi gửi đến Tạp chí Văn hóa văn nghệ Bắc Thái, bài đã không được đăng nếu như nhà văn Hồ Thủy Giang, khi đó là biên tập viên tạp chí không vô tình bới lại được từ sọt rác do một biên tập viên khác bỏ vào thì có lẽ “Cái cầu thang” đã không đến được với bạn đọc, và cũng sẽ không có ca khúc “Chín bậc tình yêu”…

Chúng tôi đã được tiếp cận tản văn này, đây đúng thực một tản văn hay, đậm chất văn hóa và trên cả là tính văn chương, mỗi câu mỗi từ đều được chọn lọc một cách kỹ lưỡng, cô đọng và giàu hình ảnh. Có thể nói, “Cái cầu thang” chính là một bài thơ văn xuôi dạng mô hình với cấu trúc 9 nhịp đoạn tương ứng với 9 bậc thang lên để người đọc đặt chân thưởng lãm khi trên đó là cả một không gian văn hóa đậm chất Tày. “Cái cầu thang” sau khi đăng tải (năm 1987) đã được ông Trần Văn An “chuyển thể” thành thơ bằng cách ngắt dòng các câu văn thành các câu 7 chữ với tên bài “Chín bậc tình yêu” (cũng vẫn là chữ dùng của Triệu Doanh trong bài viết) rồi đề tặng Triệu Doanh.

Sau, bài thơ “chuyển thể” ấy được đưa vào tập thơ của Trần Văn An, điều đáng nói là “Cái cầu thang” sau khi “chuyển thể” có tên “Chín bậc tình yêu” ấy đã được lấy làm tên tập thơ, phần đề tặng Triệu Doanh đã bị bỏ. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, nhà thơ Triệu Doanh ngày đó đã có thư gửi ông Hà Đức Toàn, Chủ tịch Hội Văn nghệ Bắc Thái khi ấy, bày tỏ vấn đề “Chín bậc tình yêu” có dấu hiệu “đạo” từ “Cái cầu thang”. Song hồi đó đang gần Đại hội Hội Văn nghệ Bắc Thái nên cũng không ai muốn có chuyện lùm xùm, rồi ông Trần Văn An mất, việc này khép lại.

Tuy nhiên, điều mà nhà thơ Triệu Doanh trăn trở nhất là khi nhạc sĩ An Thuyên phổ đã không hiểu hết được những gì tác giả nguyên gốc gửi gắm do đó đã đổi từ “con muỗm” thành “cây muỗm”, theo nhà thơ Triệu Doanh, từ trên cần được sửa lại như nguyên gốc. “Con muỗm” mới thực sự đúng trong hoàn cảnh này vì đó là thứ quà mà những người mẹ miền núi mỗi khi đi đồng vẫn thường mang về cho con trẻ. Còn “cây muỗm” như lời bài hát thì chẳng mang ý tứ gì - nhà thơ Triệu Doanh ngậm ngùi.

Có thể nói, số phận của “Cái cầu thang” long đong như chính những vết chân mải miết tận đẩu đâu của người sinh ra nó ngay khi bước xuống sàn biệt núi, để rồi sau mấy mươi năm mới lại trở về. Y vậy, “Chín bậc tình yêu” khi được nhạc sĩ An Thuyên phổ nhạc đã trở thành ca khúc nổi tiếng, phần lời ca khúc này lúc mới công bố có ghi thơ Trần Văn An (dù chỉ là tác giả “chuyển thể”) nhưng sau không biết vì lý do gì cái tên Trần Văn An cũng bị bỏ. Sau này, khi nhạc sĩ An Thuyên mất, đạo diễn, ca sĩ Bông Mai, con gái cố nhạc sĩ đã lên truyền hình thay cha nói về tác giả nguyên gốc phần lời ca khúc “Chín bậc tình yêu” là Triệu Doanh. Tuy nhiên, sau khi xem hết chương trình Giai điệu tự hào, đặc biệt đoạn ca sĩ Bông Mai đính chính vào 21h57’ ngày 22/9/2018 vừa qua, chúng tôi thấy vẫn có phần chưa được thỏa đáng và công bằng cho lắm với tác giả nguyên gốc phần lời. Mong rằng các chương trình âm nhạc có sử dụng ca khúc này về sau cần ghi rõ tên tác giả phần lời là Triệu Doanh.

Chia sẻ với chúng tôi, nhà thơ Triệu Doanh cho biết, mọi việc cũng đã khép lại, bài hát đã đi vào lòng công chúng và trở thành bài ca đi cùng năm tháng, về cơ bản tôi không có ý kiến gì, dù tác giả phần lời là ai cũng không còn quan trọng nữa. Tuy nhiên, ở góc độ cá nhân, tôi vẫn đau đáu một điều, ấy là cần sửa lại từ “cây muỗm” thành “con muỗm” cho đúng ý biểu đạt…

Nguyên bản “Cái cầu thang” và tác phẩm chuyển thể “Chín bậc cầu thang” của Trần Văn An trước và sau khi ra tập Ảnh: Minh Hằng HOÀNG CHIẾN ThẮNG