Vọng Cách: Đặc điểm, Dược Tính Và 9 Bài Thuốc Trị Bệnh - Metaherb

Vọng cách là dược liệu có đặc tính, tác dụng dược lý và thành phần hoá học đa dạng, được áp dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau. Dược liệu hỗ trợ điều trị hiệu quả nhiều bệnh như lỵ, các bệnh về gan, huyết áp thấp, đại tràng,…Cùng Metaherb tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Có thể bạn quan tâm

• Công dụng tuyệt vời của cây chay trong điều trị viêm nhức xương khớp, khó tiêu, ngừa ung thư,…
• 11 tác dụng của cây bướm bạc trong điều trị đau nhức xương khớp, sổ mũi, táo bón, viêm amidan,..
• Rau diếp cá và 22 bài thuốc trị ”bách bệnh” dễ áp dụng tại nhà

Tên gọi khác: Cách, Bọng cách.

Tên khoa học: Premma integrifolia L. (Gumira littorea Rumph)

Thuộc họ: Cỏ roi ngựa (danh pháp khoa học: Rerbeaceae)

Đặc điểm sinh thái

1. Mô tả

Vọng cách thường mọc thành bụi, có chiều cao khoảng 7m. Cây thường mọc thẳng đứng, phân thành nhiều nhánh nhỏ, có thể có gai. Lá mọc đơn, dạng đối chữ thập, có hình dạng và màu sắc thay đổi theo từng giai đoạn phát triển.

Lá hình bầu dục hoặc trái xoan, gốc lá hình tim hoặc hình tròn, hơi bất xứng, chiều dài khoảng 16cm, chiều rộng khoảng 12cm. Mép lá đều hoặc hơi có khía răng cưa ở phần trên. Mặt dưới của lá có ít lông, nhất là trên các gân. Khi non lá có màu xanh nhạt, khi già lá có màu xanh đậm.

Dược liệu có hoa mọc ở đầu cành, hoa tự ngù. Hoa có màu trắng xám, kích thước hoa nhỏ. Quả dược liệu xuất hiện với hình trứng. Khi chín quả có màu đen. Quả có chiều rộng cỡ 3 – 4mm, có 4 ô, ở mỗi ô chứa một hạt. Từ tháng 5 đến tháng 11 hàng năm là mùa hoa quả.

2. Phân bố

Cây Vọng cách có biên độ sinh thái rộng, thích hợp sinh trưởng ở cả những vùng đất thường xuyên ngập nước ngọt cho đến nước lợ và nước mặn. Dược liệu xuất hiện từ đầm lầy đến ven suối và ven biển, ven trảng rừng ở độ cao từ 0 – 300m, ở những nơi có bóng râm một phần hoặc có ánh sáng toàn phần.

Dược liệu mọc hoang khắp mọi nơi ở Việt Nam, Campuchia và nước Lào. Ngoài ra dược liệu còn phân bố ở Ấn Độ, Inđônêxia, Mangat, Philipin và châu Úc. Ở nước ta, dược liệu còn được trồng để làm thuốc hoặc làm cảnh trong vườn nhà.

3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và cách bảo quản

Bộ phận dùng: Lá là bộ phận chủ yếu dùng làm thuốc, có nơi dùng cả thân, rễ.

Thu hái: Quanh năm.

Chế biến: Sau khi thu hái, mang dược liệu rửa sạch, sấy khô hoặc phơi khô để dùng dần. Ngoài ra có thể mang dược liệu sao vàng để dùng.

Bảo quản: Để dược liệu ở những nơi thông thoáng, tránh ẩm.

4. Thành phần hóa học

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu cụ thể về thành phần hóa học của lá cây Vọng cách. Tuy nhiên, trong một cuộc nghiên cứu, các nhà khoa học đã chiết được từ vỏ thân hai thành phần được gọi là ganiarin và premnin. Phần rễ của dược liệu có tinh dầu thơm và một chất khác có màu vàng.

Vị thuốc dược liệu vọng cách

1. Tính vị

Lá cây Vọng cách có vị chát và tính bình.

2. Tác dụng dược lý

Theo nghiên cứu của các chuyên gia đông y và y khoa hiện đại, vọng cách có nhiều tác dụng chữa bệnh hiệu quả, cụ thể:

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

Kết quả nghiên cứu dược lý cho thấy, các chất premnin và ganiarin được tìm thấy trong cây Vọng cách có khả năng tác động và làm tăng cường thần kinh giao cảm. Điều này có nghĩa là dược liệu có tác dụng làm co mạch, tăng tiết nước bọt, tăng huyết áp, tăng nhu động ruột, nở đồng tử, nở khí quản…Khí quản nở to giúp thở tốt và giúp người bệnh ăn ngon miệng hơn. Đồng thời, giúp những bệnh nhân huyết áp thấp ổn định huyết áp hiệu quả.

Theo Y học cổ truyền:

Các chuyên gia đông y đánh giá cao những công dụng của vọng cách bởi các thành phần hoạt chất có trong dược liệu này có dược tính cao, được ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh như:

• Thông tiểu tiện và giúp tăng cường hệ tiêu hóa
• Tăng cường chức năng gan và bảo vệ gan
• Tăng cường chức năng của hệ tiêu hóa
• Điều trị phong tê thấp
• Lợi sữa cho phụ nữ sau khi sinh
• Điều trị huyết áp thấp do có khả năng làm tăng huyết áp
• Điều trị bướu giáp Basedo.

3. Đối tượng sử dụng

Cây vọng cách thường được sử dụng cho một số đối tượng sau:

• Những người mắc bệnh về gan, viêm gan B, những người nghiện rượu hoặc có thói quen sử dụng bia rượu
• Bệnh nhân có tiêu hóa kém, bị viêm đại tràng
• Những người bị kiết lỵ, tiêu chảy
• Những bệnh nhân bị sỏi thận
• Phụ nữ sau sinh
• Những bệnh nhân bị phong tê thấp
• Những người bị huyết áp thấp
• Bệnh nhân bị bướu giáp Basedo.

4. Liều lượng và cách dùng

Liều lượng: Dùng từ 10 – 30 gram/ngày.

Cách dùng: Dùng tươi hoặc phơi khô, sấy khô sắc thành thuốc uống, nấu thành cao, tán thành bột đắp ngoài hoặc làm hoàn.

Bài thuốc chữa bệnh từ cây vọng cách

Nhờ đặc tính, tác dụng dược lý và thành phần hóa học đa dạng, cây Vọng cách được ứng dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Cụ thể:

1. Điều trị kiết lỵ

Để điều trị kiết lỵ, người bệnh áp dụng bài thuốc như sau:

Cách 1: Dùng 30 – 40 gram lá dược liệu rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào cối và thực hiện giã nát. Thêm một ít nước đun sôi vào cùng. Khuấy đều sau đó chắt lấy phần nước. Hòa tan vào thuốc một ít đường cho ngọt mà uống. Uống 1 lần/ngày. Mỗi ngày uống một chén khoảng 30 – 40ml nước thuốc. Liều dùng thuốc đối với trẻ em bằng ½ liều dùng thuốc so với người lớn.

Cách 2: Mang lá dược liệu sấy hay phơi khô. Cho dược liệu vào chảo và thực hiện sao vàng. Cho lá dược liệu vào ấm cùng với 600ml nước lọc. Thực hiện sắc thuốc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 200ml. Chắt lấy phần nước và chia thuốc thành 2 lần uống trong ngày. Sử dụng 1 thang/ngày cho đến khi bệnh tình có dấu hiệu thuyên giảm.

2. Điều trị gan nhiễm mỡ, đầy bụng, kém ăn

Gan nhiễm mỡ là căn bệnh dễ gặp, đặc biệt là ở nam giới. Điều điều trị, người bệnh áp dụng bài thuốc vừ vọng cách theo phương pháp sau: Dùng 30 gram dược liệu, 20 gram lá chi tử hoặc lá dành dành (thêm 15 gram vỏ quýt lâu năm nếu đầy bụng), 10 gram cỏ mần trầu, 5 gram đậu đen, 10 gram râu ngô, 20 gram nhân trần. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch. Mang tất cả vị thuốc vào chảo và thực hiện sao vàng hạ thổ. Cho tất cả vị thuốc vào nồi cùng với 800ml nước lọc.

Thực hiện sắc thuốc trong 30 phút hoặc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 300ml. Chắt lấy phần nước và uống ngay khi còn ấm. Có thể chia thuốc thành nhiều lần uống trong ngày. Uống trước hoặc sau bữa ăn 30 phút. Uống liên tục 20 ngày đối với bệnh cấp tính. Uống liên tục từ 1 – 3 tháng đối với bệnh mãn tính để phòng ngừa bệnh tái phát lại.

3. Điều trị vàng da

Vàng da có thể do nhiều nguyên nhân, đặc biệt có thể là dấu hiệu cho thấy chức năng gan suy giảm. Lúc này, người bệnh có thể áp dụng bài thuốc từ vọng cách để làm giảm triệu chứng này. Cách áp dụng bài thuốc như sau:

Dùng 20 gram dược liệu, 30 gram nhân trần, 10 gram chi tử, 10 gram vỏ đại đã sao vàng, 10 gram thần khúc, 30 gram ý dĩ, 20 gram actisô, 10 gram cuống thơm nếp, 12 gram mã đề, 12 gram nghệ vàng, 16 gram mạch nha, 8 gram cao thảo nam. Sau khi rửa sạch tất cả vị thuốc, cho thuốc vào ấm đất cùng với 500ml nước lọc. Thực hiện sắc thuốc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 150ml.

Chắt lấy lượng nước thuốc. Tiếp tục cho nước lọc vào ấm đất và thực hiện sắc thuốc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 100ml. Trộn chung 2 lần nước thuốc. Chia đều thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày. Uống thuốc trước mỗi bữa ăn. Sử dụng liên tục từ 7 – 10 ngày.

4. Điều trị tiêu chảy, kiết lỵ

Lá vọng cách giúp tiêu diệt khuẩn lỵ, cải thiện hệ tiêu hoá, cầm tiêu chảy hiệu quả. Người bệnh áp dụng bài thuốc sau:

Lá vọng cách có tác dụng cầm tiêu chảy, kiết lỵ nhờ thành phần tanin có trong dược liệu. Thành phần hoạt chất này giảm bớt sự bài tiết dịch, nước từ cơ thể vào lòng ống tiêu hoá. Cách thực hiện như sau: Dùng 10 – 15 lá dược liệu tươi rửa sạch cùng với nước muối. Để ráo nước và dùng để ăn sống. Chia dược liệu thành 2 – 3 lần sử dụng trong ngày. Mỗi lần dùng 5 lá tươi.

5. Điều trị huyết áp thấp

Cách cải thiện huyết áp thấp bằng vọng cách khá đơn giản: Mang lá dược liệu rửa sạch với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng 15 gram lá dược liệu khô cho vào tách cùng với 300ml nước đun sôi. Thực hiện hãm dược liệu trong 20 phút. Uống ngay khi còn ấm. Uống 1 lần/ngày.

6. Điều trị bệnh gan, giúp tăng cường chức năng gan

Các bệnh về gan có thể hỗ trợ điều trị hiệu quả nhờ lá vọng cách. Người bệnh áp dụng bài thuốc này như sau:

Dùng 10 gram lá dược liệu và 20 gram cây cà gai leo. Mang cả hai vị thuốc rửa sạch cùng với nước muối. Cho tất cả vị thuốc vào nồi cùng với 1 lít nước lọc. Thực hiện sắc thuốc trong 30 phút hoặc khi nhận thấy lượng nước thuốc trong nồi cạn dần chỉ còn lại 500ml. Chắt lấy phần nước. Uống nước thuốc ngay khi còn ấm. Có thể chia thuốc thành nhiều lần uống trong ngày. Uống trước hoặc sau bữa ăn 30 phút. Sử dụng 1 thang/ngày cho đến khi bệnh tình có dấu hiệu thuyên giảm.

7. Điều trị bệnh đại tràng

Để điều trị đại tràng, người bệnh nên kiên trì áp dụng bài thuốc từ lá vọng cách trong ít nhất 1 tháng. Sau đây là bài thuốc người bệnh có thể tham khảo:

Mang 20 gram lá dược liệu và 10 gram bạch truật rửa sạch với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng thêm 10 gram khổ sâm đã rửa sạch. Cho các vị thuốc vào ấm đất cùng với 500ml nước lọc. Thực hiện sắc thuốc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 150ml. Chắt lấy lượng nước thuốc. Uống thuốc ngay khi còn ấm. Sử dụng 1 thang/ngày trong 7 – 10 ngày.

8. Giúp lợi sữa ở phụ nữ sau sinh

Đây là bài thuốc nam có tác dụng lợi sữa cho mẹ bầu nhưng ít người biết. Để áp dụng bài thuốc hiệu quả, người bệnh tiến hành như sau:

Mang lá dược liệu rửa sạch cùng với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng 10 gram lá dược liệu khô cho vào tách cùng với 20 gram chè vằng (đã rửa sạch) và 500ml nước đun sôi. Thực hiện hãm dược liệu trong 20 phút. Uống ngay khi còn ấm. Uống 1 lần/ngày.

9. Điều trị bướu giáp Basedo

Lá vọng cách có tác dụng hỗ trợ điều trị bướu giáp. Người bệnh có thể áp dụng bài thuốc này tại nhà sau khi tham vấn ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

Mang lá dược liệu và 10 gram bạch truật rửa sạch với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng 15 gram lá dược liệu khô, 20 gram bạch hoa xà thiệt thảo, 15 gram ké đầu ngựa, 20 gram cây xạ đen. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch. Cho tất cả vị thuốc vào nồi cùng với 1,5 lít nước lọc.

Thực hiện sắc thuốc trong 30 phút hoặc sắc thuốc cho đến khi lượng nhận thấy lượng nước thuốc trong nồi cạn dần chỉ còn lại 500ml. Để nguội bớt và chắt lấy phần nước. Chia thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày. Sử dụng 1 thang/ngày.

Lưu ý khi áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ cây vọng cách

Để áp dụng các bài thuốc từ cây vọng cách một cách hiệu quả nhất, người bệnh cần tuân thủ một số lưu ý dưới đây:

Lạm dụng thuốc sắc từ vọng cách có thể gây ra tình trạng cao huyết áp, gây cường thần kinh giao cảm, đồng thời làm rối loạn các chức năng khác trong cơ thể. Vì thế, người bệnh chỉ nên sử dụng vọng cách ở một liều lượng phù hợp và được bác sĩ, chuyên gia đông y chỉ định.

Nước sắc cây Vọng cách có khả năng kháng sinh mạnh mẽ. Chính vì thế người bệnh có thể sử dụng dược liệu trong những trường hợp nhiễm khuẩn đường ruột, lỵ trực trùng, ngộ độc thực phẩm…Ngoài ra, người bệnh còn có thể dùng nước cốt và bã dược liệu bôi lên những vị trí bị lở ngứa ngoài da, mụn nhọt…

Tuy nhiên hai loại alcaloid nói trên gồm premnin và ganiarin bên trong dược liệu là những chất hơi độc. Vì thế, tốt nhất người bệnh nên sử dụng dược liệu theo từng liệu trình. Mỗi liệu trình từ 5 – 7 ngày. Sau một liệu trình thì tạm dừng. Người bệnh không nên sử dụng dược liệu liên tục và không nên sử dụng chúng với liều cao.

Trước khi áp dụng các bài thuốc từ vọng cách, người bệnh cần trao đổi với bác sĩ về liều dùng và tính an toàn của dược liệu. Ngoài ra, người bệnh nên áp dụng những bài thuốc từ dược liệu theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa Y học cổ truyền để đảm bảo an toàn.

Bài viết đã tổng hợp thông tin về liều dùng, cách sử dụng, công dụng, bài thuốc chữa bệnh và những lưu ý khi sử dụng cây Vọng cách. Nếu còn thắc mắc, vui lòng để lại bình luận bên dưới bài viết, các dược sĩ của Metaherb sẽ phản hồi một cách sớm nhất.

Xem thêm: Phan tả diệp và 6 bài thuốc điều trị táo bón, khó tiêu,…hiệu quả