Bài Thơ: Tỳ Bà Hành - 琵琶行 (Bạch Cư Dị - 白居易) - Thi Viện

琵琶行

潯陽江頭夜送客，楓葉荻花秋瑟瑟。主人下馬客在船，舉酒欲飲無管弦。醉不成歡慘將別，別時茫茫江浸月。忽聞水上琵琶聲，主人忘歸客不發。尋聲暗問彈者誰，琵琶聲停欲語遲。移船相近邀相見，添酒回燈重開宴。千呼萬喚始出來，猶抱琵琶半遮面。轉軸撥弦三兩聲，未成曲調先有情。弦弦掩抑聲聲思，似訴生平不得志。低眉信手續續彈，說盡心中無限事。輕攏慢撚抹復挑，初為霓裳後六么。大弦嘈嘈如急雨，小弦切切如私語。嘈嘈切切錯雜彈，大珠小珠落玉盤。閒關鶯語花底滑，幽咽流景水下灘。水泉冷澀弦凝絕，凝絕不通聲漸歇。別有幽愁暗恨生，此時無聲勝有聲。銀瓶乍破水漿迸，鐵騎突出刀鎗鳴。曲終收撥當心畫，四弦一聲如裂帛。東船西舫悄無言，惟見江心秋月白。沈吟放撥插弦中，整頓衣裳起斂容。自言本是京城女，家在蝦蟆陵下住。十三學得琵琶成，名屬教坊第一部。曲罷曾教善才服，妝成每被秋娘妒。五陵年少爭纏頭，一曲紅綃不知數。鈿頭銀篦擊節碎，血色羅裙翻酒污。今年歡笑復明年，秋月春風等閒度。弟走從軍阿姨死，暮去朝來顏色故。門前冷落車馬稀，老大嫁作商人婦。商人重利輕別離，前月浮梁買茶去。去來江口守空船，繞船月明江水寒。夜深忽夢少年事，夢啼妝淚紅闌干。我聞琵琶已歎息，又聞此語重唧唧。同是天涯淪落人，相逢何必曾相識。我從去年辭帝京，謫居臥病潯陽城。潯陽地僻無音樂，終歲不聞絲竹聲。住近湓江地低濕，黃蘆苦竹繞宅生。其間旦暮聞何物，杜鵑啼血猿哀鳴。春江花朝秋月夜，往往取酒還獨傾。豈無山歌與村笛，嘔啞嘲哳難為聽。今夜聞君琵琶語，如聽仙樂耳暫明。莫辭更坐彈一曲，為君翻作琵琶行。感我此言良久立，卻坐促弦弦轉急。淒淒不似向前聲，滿座重聞皆掩泣。座中泣下誰最多，江州司馬青衫濕。

Tỳ bà hành

Tầm Dương giang đầu dạ tống khách,Phong diệp địch hoa thu sắt sắt.Chủ nhân há mã khách tại thuyền,Cử tửu dục ẩm vô quản huyền.Tuý bất thành hoan thảm tương biệt,Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt.Hốt văn thuỷ thượng tỳ bà thanh,Chủ nhân vong quy khách bất phát.Tầm thanh âm vấn đàn giả thuỳ,Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì.Di thuyền tương cận yêu tương kiến,Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến.Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai,Do bão tỳ bà bán già diện.Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh,Vị thành khúc điệu tiên hữu tình.Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ,Tự tố sinh bình bất đắc chí.Đê mi tín thủ tục tục đàn,Thuyết tận tâm trung vô hạn sự.Khinh lung mạn nhiên mạt phục khiêu,Sơ vi Nghê thường hậu Lục yêu.Đại huyền tào tào như cấp vũ,Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ.Tào tào thiết thiết thác tạp đàn,Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn.Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt,U yết lưu cảnh thuỷ hạ than.Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt,Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm yết.Biệt hữu u sầu ám hận sinh,Thử thời vô thanh thắng hữu thanh.Ngân bình sạ phá thuỷ tương bính,Thiết kỵ đột xuất đao thương minh.Khúc chung thu bát đương tâm hoạch,Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch.Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn,Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch.Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung,Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung.Tự ngôn bản thị kinh thành nữ,Gia tại Hà Mô lăng hạ trú.Thập tam học đắc tỳ bà thành,Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ.Khúc bãi tằng giao thiện tài phục,Trang thành mỗi bị Thu Nương đố.Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu,Nhất khúc hồng tiêu bất tri số.Điền đầu ngân tị kích tiết toái,Huyết sắc la quần phiên tửu ố.Kim niên hoan tiếu phục minh niên,Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ.Đệ tẩu tòng quân a di tử,Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố.Môn tiền lãnh lạc xa mã hy,Lão đại giá tác thương nhân phụ.Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly,Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ.Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền,Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thuỷ hàn.Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự,Mộng đề trang lệ hồng lan can.Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức,Hựu văn thử ngữ trùng tức tức.Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân,Tương phùng hà tất tằng tương thức.Ngã tòng khứ niên từ đế kinh,Trích cư ngoạ bệnh Tầm Dương thành.Tầm Dương địa tích vô âm nhạc,Chung tuế bất văn ty trúc thanh.Trú cận Bồn giang địa đê thấp,Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh.Kỳ gian đán mộ văn hà vật,Đỗ quyên đề huyết viên ai minh.Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ,Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh.Khởi vô sơn ca dữ thôn địch,Âu á trào triết nan vi thính.Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ,Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh.Mạc từ cánh toạ đàn nhất khúc,Vị quân phiên tác Tỳ bà hành.Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập,Khước toạ xúc huyền huyền chuyển cấp.Thê thê bất tự hướng tiền thanh,Mãn toạ trùng văn giai yểm khấp.Toạ trung khấp hạ thuỳ tối đa,Giang Châu tư mã thanh sam thấp.

Dịch nghĩa

Ban đêm đưa tiễn khách ở đầu sông Tầm DươngGió thu thổi vào lá phong, hoa lau hiu hắtChủ nhân xuống ngựa, khách trong thuyềnNâng chén rượu muốn uông (mà) không có đàn sáoSay mà không vui vẻ gì (vì) biệt ly sầu thảmLúc chia tay lòng mang mang, sông đượm bóng trăngChợt nghe có tiếng tỳ bà trên mặt nướcChủ nhân quyên về, khách cũng không khởi hànhTìm theo tiếng để hỏi người đàn là aiTiếng tỳ bà im bặt, muốn nói mà còn (ngại ngùng) trì hoãnBèn dời thuyền lại xin được gặp mặtRót thêm rượu, khêu đèn lên, trùng tân tiệc rượuGọi đến ngàn lần vạn lần mới bước raTay ôm tỳ bà che khuất nửa gương mặtVặn trục gảy dây hai ba tiếng (để thử)Chưa có khúc điệu gì mà nghe đã hữu tìnhDây nào cũng nghẹn ngào, tiếng nào cũng có ýBày tỏ nỗi bất đắc chí trong cuộc đờiHạ thấp lông mày cứ gảy cứ gảy mãiGiãi bày hết tâm sự vô cùng hạnNhẹ nắn, chậm vuốt, rồi lại gảy tiếpThoạt đầu là khúc Nghê thường, sau đó là khúc Lục yêuDây lớn ào ào như mưa ràoDây nhỏ nỉ non như tỉ tê chuyện riêng(Rồi tiếp đến) tiếng rào rào lẫn tiếng nỉ non(Nghe như) hạt châu lớn hạt châu nhỏ rắc vào trong mân ngọc(Nghe như) tiếng chim oanh giọng (líu lo) qua lại trong hoaNhịp suối ngập ngừng, nước chảy xuống bãiSuối nước bỗng lạnh đông, dây đàn ngưng bặtTiếng đàn ngưng bặt, không thuận, bấy giờ bỗng yên lặngTự có mối sầu u uất riêng, nỗi hận âm thầm phát sinhLúc này không có âm thanh mà nghe con hay hơn có(Bỗng dưng nghe như) tiếng nước bắn tung ra khỏi thành bình bạc vị phá vỡ(Nghe như) đoàn quân thiết kỵ ào ào đến, đao thương sáng ngờiNàng dạo tay vào giữa bốn dây (và) chấm dứt ca khúcBốn dây vang lên một âm thanh như lụa xéThuyền mảng đông tây lặng im, không một tiếng nóiChỉ thấy vầng trăng thu rọi sáng giữa sôngNàng trầm ngâm gỡ phím, cài vào giữa các dây đànSửa gọn xiêm áo lại, đứng dậy chỉnh vẻ mặtTâm sự rằng, nàng nguyên là con gái chốn kinh thànhNhà ở lăng Hà MôMười ba tuổi học được ngón đàn tỳ bàTên thuộc bộ thứ nhất của giáo phườngMỗi gảy hết khúc đàn, từng khiến các nhà dạy đàn phụcMỗi trang điểm xong là đến nàng Thu Nương cũng đố kỵNhững chàng trai trẻ ở Ngũ Lăng tranh nhau tặng biếuMột bài ca, thưởng không biết bao là tấm lụa đàoVành lược bạc, cành trâm vàng đánh nhịp vỡ tanQuần lụa màu huyết dụ để rượu đổ ra hoen ốNăm này vui cười, năm sau cũng như vậyTrăng thu gió xuân, trải một đời nhàn hạEm trai đi lính, rồi dì chếtChiều qua, sớm lại, nhan sắc cũng lão điTrước cổng dần vắng tanh, thưa thớt đi ngựa xeCũng có tuổi rồi mới làm vợ người lái buônNgười lái buôn chỉ tham lợi, coi thường biệt lyTháng trước đi Phù Lương mua tràTừ đó đến giờ ở đầu sông một mình với con thuyền khôngQuanh thuyền trăng sáng, nước sông lạnh lẽoĐến khuya bỗng mộng thấy lại thời trẻ trungTrong mộng thấy khóc nhoè má hồng phấn sonTôi nghe tiếng tỳ bà đã thán tứcGiờ nghe thêm những lời tâm sự lại càng bùi ngùiCùng là kẻ luân lạc ở chốn chân trờiGặp gỡ nhau đây hà tất đã từng quen biếtNăm ngoái tôi từ biệt kinh vuaBị biếm đến thành Tầm Dương cho đến nay nằm bệnhTầm Dương xứ hẻo lánh không có âm nhạcCả năm chưa nghe được tiếng đàn sáoTôi ở gần sông Bồn, chỗ thấp và ẩm ướtLau vàng, trúc võ mọc quanh nhàỞ nơi đây sáng chiều nghe được những gìCó tiếng quốc khóc ra máu và tiếng vượn hú bi aiMùa xuân sáng hoa nở, mùa thu ban đêm có ánh trăngTôi thường thường đem rượu ra uống một mìnhCó phải không có sơn ca thôn địch đâuKhốn nỗi líu lo, líu liết, thật khó ngheĐêm nay nghe được tiếng tỳ bà của nàngNhư nghe được tiếng nhạc tiên, tai tạm nghe rõ ràngXin ngồi lại đàn một khúcTôi sẽ vì nàng làm bài Tỳ Bà hànhCảm động vì lời tôi nói, nàng đứng một lúc lâuRồi ngồi xuống gảy đàn, tiếng bỗng chuyển thành cấp xúcBuồn thảm không giống như tiếng đàn vừa rồiHết những người trong tiệc nghe lại đều che mặt khócTrong những người ấy ai là người khóc nhiều nhấtTư mã Giang Châu ướt đẫm vạt áo xanh