Bài Viết - TÌM HIỂU VỀ HỆ THỐNG TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM

TÌM HIỂU VỀ HỆ THỐNG TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM

Th.S Đinh Thị Thu Hiền

Tóm tắt

Với nền kinh tế trong thời kỳ hội nhập, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ngày càng phức tạp, lượng thông tin càng nhiều, mức độ rủi ro trong việc đưa ra quyết định kịp thời, nhanh chóng càng tăng cao. Đòi hỏi công tác quản lý kinh tế phải không ngừng thay đổi và phát triển để đáp ứng nhu cầu quản lý mới. Bản thân mỗi doanh nghiệp cần có những thay đổi phù hợp với tình hình hiện tại và đón đầu với xu hướng mới. Đối với những doanh nghiệp có quy mô càng lớn thì sự phân cấp quản lý càng nhiều, nhu cầu quản lý này đòi hỏi phải hình thành và xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm. Bài viết xin tìm hiểu các nội dung về hệ thống trung tâm trách nhiệm trong các doanh nghiệp.

Từ khóa: hệ thống trung tâm trách nhiệm, doanh nghiệp, nhu cầu quản lý…

1. Tổng quan về hệ thống trung tâm trách nhiệm (KTTN)

1.1 Khái quát về hệ thống trung tâm trách nhiệm

Có nhiều quan điểm đề cập đến hệ thống trung tâm trách nhiệm, cụ thể như sau:

Vào năm 1952 kế toán trách nhiệm được đề cập đến lần đầu theo học giả Higgins, theo đó kế toán trách nhiệm là quá trình kiểm soát chi phí, đánh giá kết quả hoạt động của từng bộ phận trong tổ chức.

Theo James R.Martin định nghĩa: “Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán cung cấp thông tin và kết quả, hiệu quả hoạt động của các bộ phận, các đơn vị trong tổ chức. Đó là công cụ đo lường, đánh giá hoạt động của những bộ phận liên quan đến đầu tư, lợi nhuận, doanh thu và chi phí mà mỗi bộ phận đều có quyền và trách nhiệm riêng biệt”. Theo đó, có thể phân chia, tổ chức thành những trung tâm trách nhiệm hoặc toàn bộ các công việc. Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận do một người quản lý chịu trách nhiệm và kiểm soát từ chi phí, thu nhập đến kết quả của bộ phận đó.

Nhóm tác giả Antle& Smith (1986) cho rằng, kế toán trách nhiệm là một quá trình lập kế hoạch, kiểm soát và đánh giá của các cấp quản lý trong DN, bao gồm cả các chức năng hỗ trợ quyết định cho các nhà quản lý cấp thấp và các chức năng đánh giá hiệu năng cho cấp trên để cải thiện động cơ của người quản lý, bằng cách giảm sự không chắc chắn hoạt động và chỉ đạo các hành động thông qua hệ thống khen thưởng mục tiêu.

Mở rộng hơn các quan điểm trên, một số nhóm các tác giả còn có quan điểm khác như nhóm tác giả David F.Hawkins, Jacob Cohen, Michele Jurgens, V.G Nayahan cho rằng, kế toán trách nhiệm không chỉ được đề cập đến các trung tâm trách nhiệm về chi phí, thu nhập, hay tính kiểm soát mà kế toán trách nhiệm còn được xem là một hệ thống tạo ra những thông tin tài chính và phi tài chính về những hoạt động thực tế và lập kế hoạch của những trung tâm trách nhiệm trong một đơn vị.

Từ những nghiên cứu trên nhận thấy rằng, kế toán trách nhiệm luôn gắn liền với trách nhiệm quản lý, mỗi doanh nghiệp có quy mô lĩnh vực khác nhau thì kế toán trách nhiệm không giống nhau, nhưng nhìn tổng quát kế toán trách nhiệm được hiểu là công cụ đo lường, kiểm soát đánh giá hiệu quả hoạt động của các bộ phận có liên quan trong phạm vi cho phép.

1.2. Mục đích của hệ thống kế toán trách nhiệm

- Là công cụ để kiểm soát hoạt động và chi phí của tổ chức. KTTN là sự phát triển của hệ thống kế toán được thiết kế để kiểm soát chi phí phát sinh liên quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức, người chịu trách nhiệm kiểm soát. Hệ thống kiểm soát này được thiết kế cho tất cả các cấp quản lý trong đơn vị..

- Là một bộ phận của kế toán quản trị, nó liên quan đến việc tích lũy, báo cáo về thu nhập, chi phí, trên cơ sở nhà quản lý có quyền đưa ra những quyết định trong hoạt động hàng ngày.

-Là một trong những nội dung cơ bản trong kế toán quản trị tại doanh nghiệp (DN). Nó là một trong những công cụ quản lý kinh tế tài chính có vai trò quan trọng trong điều hành, kiểm soát cũng như đánh giá hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị.

2. Hệ thống trung tâm trách nhiệm

Tùy thuộc vào đặc điểm cơ cấu tổ chức, mức độ phân cấp quản lý và mục tiêu của nhàquản trị DN mà có các trung tâm trách nhiệm tương ứng. Mỗi trung tâm sẽ xácđịnh quyền và trách nhiệm đối với từng đối tượng cụ thể. Trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức có toàn quyền kiểm soát chi phí, doanh thu và các khoản đầu tư. Các trung tâm trách nhiệm tạo ra mối liên hoàn trong hệ thống quản lý. Căn cứ vào mức độ phân cấp quản lý, quyền và trách nhiệm của trung tâm thông thường có 4 trung tâm trách nhiệm như: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trungtâm lợi nhuận, trung tâm đầu tư. Căn cứ vào phân cấp quản lý, trách nhiệm vàquyền hạn của các trung tâm mà được nhà quản lý giao để xác định một bộ phậntrong một tổ chức quản lý thuộc trung tâm nào.

- Trung tâm chi phí: Đây là trung tâm có trách nhiệm về chi phí đầu vào của DN. Mục tiêu của trung tâm trách nhiệm chi phí chính là tối thiểu hóa chi phí. Đầu vào của trung tâm là các chỉ tiêu phản ánh các yếu tố sản xuất như nguyên vật liệu, tiền công, tình hình sử dụng máy móc thiết bị… và có thể được đo đạc bằng nhiều cách khác nhau. Để xác định đầu ra của trung tâm chi phí sẽ dựa vào các chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất kinh doanh nhưng số lượng, chất lượng sản phẩm, các chỉ tiêu chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm…

- Trung tâm doanh thu: Trung tâm này thường phát sinh ở các bộ phận tạo ra doanh thu cho DN như: Các cửa hàng, siêu thị, phòng kinh doanh…. Trên thực tế, một trung tâm thuần túy về doanh thu rất ít tồn tại. Thông thường, các cấp quản lý thường vẫn phải làm kế hoạch và kiểm soát một số chi phí thực tế phát sinh trong trung tâm doanh thu.

- Trung tâm lợi nhuận: Là một trung tâm trách nhiệm mà trong đó người quản lý của trung tâm này sẽ chịu trách nhiệm cả về chi phí và doanh thu cũng như chênh lệch giữa đầu ra và đầu vào chính là lợi nhuận. Thông thường, trung tâm trách nhiệm thường gắn với bậc quản lý cấp trung gian, tuy nhiên nhà quản trị trung tâm này có thể quyết định toàn bộ các vấn đề từ chiến lược hoạt động đến thực hành tác nghiệp của DN. Mục tiêu phải thực hiện của trung tâm này là tối đa hóa lợi nhuận. Do đó, trung tâm lợi nhuận không chỉ có trách nhiệm ở doanh thu mà còn có cả trách nhiệm về chi phí.

- Trung tâm đầu tư: Là trung tâm mà ở đó nhà quản lý chịu trách nhiệm cả về doanh thu, chi phí và xác định vốn hoạt động cũng như các quyết định đầu tư vốn. Trung tâm đầu tư thường đại diện cho mức độ quản lý cấp cao nhất. Nhà quản trị của trung tâm đầu tư có trách nhiệm trong việc lập kế hoạch, tổ chức và kiểm soát mọi hoạt động sản xuất kinh doanh kể cả việc đầu tư trong DN.

 

Theo hệ thống các trung tâm trách nhiệm trên, mỗi trung tâm thực hiện một chức năng nhiệm vụ riêng và góp phần đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp tùy thuộc vào quy mô, lĩnh vực hoạt động để thiết lập các trung tâm sao cho hoạt động có hiệu quả nhất. Quá trình quản lý trong thời kỳ hội nhập càng phức tạp thì lượng thông tin càng lớn và các trung tâm trách nhiệm cần có những phương pháp cách thức kiểm soát phù hợp đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp.

Tóm lại, hệ thống các trung tâm trách nhiệm hoạt động trong doanh nghiệp ngày càng quan trọng, đóng vai trò không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh, hạn chế rủi ro và đẩy mạnh quá trình kiểm soát. Các trung tâm nên có sự liên kết với nhau nhằm bổ sung những thông tin, cách đánh giá từ đó cho ra những cách thức hoạt động phù hợp, hiệu quả nhất. Tuy nhiên, các trung tâm thường xuất hiện trong các doanh nghiệp có quy mô lớn, các tập đoàn ngược lại các doanh nghiệp có quy mô vừa lại chưa thật sự quan tâm đến các trung tâm này.

Tài liệu tham khảo

1. Phạm Văn Dược (2008), Phân tích hoạt động kinh doanh, NXB thống kê, Đại học kinh tế TP HCM
2. Nguyễn Năng Phúc (2009), Phân tích Báo cáo tài chính, NXB Thống Kê
3. Phan Đức Dũng (2010), Phân tích Hoạt động kinh doanh, NXB tài chính