Bí Bái

Bí bái, Bái bái - Acronychia pedunculata (L.) Miq, (A. laurifolia Blume), thuộc họ Cam - Rutaceae.

Mô tả Bí bái:

Bí bái là dạng cây gỗ nhỏ thường xanh cao 5-10m. Cành già màu nâu đỏ, vỏ có mùi xoài. Lá mọc đối, phiến hình trái xoan thuôn dài 5-15cm, rộng 2,5-6cm, có những điểm tuyến tiết tinh dầu; lá non có lông, lá già nhẵn; cuống dài phù ở hai đầu, cũng thơm mùi xoài. Cụm hoa hình ngù, mọc ở nách lá hay đầu cành. Hoa trắng xanh xanh, thơm, có 4 lá đài, 4 cánh hoa, 6 nhị và bầu một ô. Quả hạch hình cầu nạc, có múi, khi chín màu vàng nhạt hay trắng hồng hồng, ngọt, thơm thơm, ăn được; hạt dài, cứng, đen.

Sinh thái Bí bái:

Cây Bí bái ưa sáng, thường mọc trong rừng thứ sinh, rừng còi, ven rừng và trảng cây bụi, ở độ cao 100-1600m. Ra hoa tháng 4-6, có quả tháng 6-8.

Phân bố Bí bái:

Lạng Sơn, Quảng Ninh, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Ninh Bình, Nghệ An, Kon Tum, Gia Lai, Bà Rịa- Vũng Tàu, An Giang.

Còn có ở Ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan, Lào, Campuchia, Thái Lan, Inđônêxia.

Bộ phận dùng của Bí bái:

Rễ, gỗ thân, lá, quả của Bí bái - Radix, Lignum, Folium et Fructus Acronychiae.

Thu hái các bộ phận của cây quanh năm, thái phiến, phơi khô. Quả thu hái vào mùa thu-đông, đồ với nước nóng rồi phơi.

Thành phần hoá học của Bí bái:

Lá Bí bái chứa 1,25% tinh dầu; còn có alcaloid acronycin.

Tính vị, tác dụng của Bí bái:

Bí bái có vị ngọt, thơm, hơi cay, tính bình, vỏ đắng và chát. Rễ, gỗ, lá có tác dụng khư phong hoạt huyết, hành khí giảm đau. Quả kiện tỳ tiêu thực.

Công dụng làm thuốc của Bí bái:

Lá non Bí bái thường dùng làm rau gia vị. Các bộ phận của cây Bí bái được dùng trị: 1. Đau thấp khớp, đau dạ dày, đau thoát vị; 2. Chán ăn, đầy bụng, khó tiêu; 3. Cảm mạo, ho; 4. Phù lỏi. Liều dùng 10-15g, dạng thuốc sắc. Dùng ngoài chữa ghẻ chốc, mụn nhọt, đòn ngã tổn thương; lấy vỏ thân, lá nấu nước cho đặc để tắm, xát. Nhân dân ta thường dùng lá Bí bái sắc uống chữa đau dạ dày và các chứng sưng đau. Còn dùng lá sao vàng, nấu nước cho sản phụ uống thay chè giúp ăn ngon cơm và thông huyết ứ. Lại có tác dụng trị phù lỏi.

Ở Inđônêxia (Giava), vỏ thân Bí bái được dùng trị lỵ và lợi tiểu. Lá non Bí bái cũng dùng ăn.

Ở Ấn Độ, rễ, chồi và quả Bí bái dùng chế nước tắm kích thích. Nhựa của rễ Bí bái cũng được dùng xoa kích thích trong bệnh thấp khớp.

Đơn thuốc của Bí bái:

1. Chữa phong thấp, gối lưng đau mỏi, bị thương sưng đau: 15-20g rễ hay lõi gỗ Bí bái sắc uống hoặc tán bột uống. Cũng dùng lá tươi đắp chỗ đau.

2. Cảm sốt và ho: 20g lá Bí bái sắc uống.

3. Chữa ăn uống kém tiêu: 15g quả Bí bái sắc uống.