Cận Cảnh Quy Trình Sản Xuất Lụa Tơ Tằm Tại Làng Nghề Vạn Phúc

Nội dung bài viết

• Vạn Phúc – Huyền Thoại Một Làng Nghề
• Quy Trình Sản Xuất Tơ Tằm Ở Làng Nghề Vạn Phúc
• Trồng Dâu, Nuôi Tằm
• Lấy Tơ
• Chuẩn bị Và Dệt vải
• Nhuộm Vải

Việt Nam – quê hương của biết bao nghề truyền thống cùng những nghệ nhân tài hoa. Trong đó, dệt lụa là một nghề có truyền thống lâu đời và phát triển rộng khắp trên cả nước. Tuy nhiên, lụa nổi tiếng được nhiều người biết đến chính là lụa Hà Đông, lụa Vạn Phúc – một vùng truyền thống dệt lụa lừng danh. Có dịp đến với làng lụa Vạn Phúc, không ai có thể bỏ qua cơ hội tìm hiểu quy trình sản xuất lụa tơ tằm nức tiếng nơi đây.

Vạn Phúc – Huyền Thoại Một Làng Nghề

Làng lụa Vạn Phúc cách trung tâm Hà Nội hơn 10km. Là một làng nghề dệt lụa tơ tằm nổi tiếng từ đã bao đời nay, được công nhận là kỷ lục “Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất vẫn còn duy trì hoạt động đến ngày nay” do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam trao tặng. Tương truyền, bà tổ của nghề dệt lụa làng Vạn Phúc là bà Lã Thị Nga. Ngày qua ngày, đời nối đời với hơn 1.000 năm truyền thống, làng Vạn Phúc được biết đến với những sản phẩm lụa nổi tiếng trong và ngoài nước. 

Lụa Vạn Phúc mềm mại, bền đẹp và nhẹ nhàng, cái nét đặc sắc và độc đáo ấy được lưu truyền nhờ vào đôi bàn tay điêu luyện và tinh xảo của các nghệ nhân dệt lụa. Trải qua bao thế hệ, làng lụa Vạn Phúc vẫn luôn giữ được những thủ pháp nghệ thuật truyền thống. 

Quy Trình Sản Xuất Tơ Tằm Ở Làng Nghề Vạn Phúc

Dân gian hay nói: Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng để miêu tả sự vất vả, cực nhọc của nghề nuôi tằm, dệt lụa. Để làm ra được những tấm lụa tuyệt hảo, các nghệ nhân phải dành ra nhiều thời gian và tâm huyết. Trải qua nhiều công đoạn từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ cho đến khi lựa chọn, phân loại tơ là cả một quá trình đòi hỏi sự khéo léo, kiên trì. Vậy quy trình này cụ thể gồm những gì?

Trồng Dâu, Nuôi Tằm

Đây ông đoạn đầu tiên và vô cùng quan trọng khi bắt đầu việc tạo ra một tấm vải lụa hoàn hảo. Chất lượng của tơ thu được ra sao hoàn toàn phụ thuộc vào quá trình chăm tằm. Nuôi tằm rất vất vả, phải theo dõi tằm thường xuyên. Khi tằm lớn, người nuôi còn cần phải làm né – là nơi để tằm nhả tơ, tạo kén. Khi tằm đã hoàn thành quá trình tạo kén của mình, đó cũng là lúc nghệ nhân lựa kén để chuẩn bị cho công việc tiếp theo, tránh để tằm lột bỏ vỏ kén thành ngài.

Lấy Tơ

Sau khi tằm nhả tơ, đóng kén, các nghệ nhân phải chọn những kén già có chất lượng để tiến hành bước đầu tiên: kéo kén (hay nói cách khác là kéo các sợi tơ từ kén con tằm đã đóng). Trước đây, công đoạn này được thực hiện bằng tay, tuy nhiên ngày nay đã được máy móc thực hiện.

Xong công đoạn kéo kén, các sợi tơ dài sẽ được chuốt thẳng và bước vào công đoạn guồng tơ. Đây là công đoạn phải làm thủ công để tránh bị rối tơ khi cho vào guồng.

Chuẩn bị Và Dệt vải

Sau khi cho vào guồng, đầu sợi tơ được kéo ra các lõi nhỏ để tiến hành bước tiếp theo: Mắc cửi.

Các sợi tơ được bố trí xen kẽ nhau và đều tập trung về chiếc máy mắc cửi. Tại máy mắc cửi luôn có một người túc trực để điều chỉnh và phát hiện ra các lỗi kỹ thuật nếu có. Đây là công đoạn chuẩn bị đủ một lượng tơ nhất định cho từng loại mặt hàng được tính theo khổ ngang của lụa.

Công đoạn tiếp theo là nối cửi. Đây là giai đoạn trung gian quan trọng nhất đòi hỏi người nối cửi vừa phải có kinh nghiệm, vừa phải khéo léo, tỉ mỉ. Những sợi tơ được nối với nhau tỉ mẩn. Chỉ cần một sai sót nhỏ ở công đoạn này, khi dệt sẽ hỏng cả tấm lụa.

Sau khi mắc cửi và nối cửi xong, hệ thống các sợi tơ sẽ đưa vào máy dệt. Tại đây, các nghệ nhân cũng phải túc trực 24/24 để phát hiện ra lỗi hoặc tiếp sợi tơ khi cần. Nghệ nhân này đang căng mắt nhìn theo từng nhịp máy, bởi chỉ cần một lỗi nhỏ là cả tấm lụa sẽ không thể thành phẩm. Đôi khi các nghệ nhân vẫn phát hiện ra lỗi khi dệt, hoặc khi ống sợi tơ hết thì ngay lập tức phải cho máy dừng để tiếp tơ.

Những tấm lụa thô vừa được dệt xong đã hiện rõ hoa văn trên đó. Theo các nghệ nhân, những hoa văn này được đồ họa sẵn trên máy theo mẫu hoặc theo đơn của khách và khi dệt sẽ ra luôn chứ không phải hoa văn thêu như một số mặt hàng nhái lụa Vạn Phúc. Sau khoảng 2-3 ngày dệt, ống lụa dài được khoảng 45-50m sẽ được tháo dỡ và mang đi nhuộm.

Nhuộm Vải

Trước khi nhuộm, lụa phải được mang đi nấu tẩy để tẩy bỏ tạp chất. Để có màu tấm lụa đẹp, công đoạn nhuộm vô cùng quan trọng, nhất là khâu pha chế thuốc nhuộm theo tỉ lệ hợp lý của từng loại màu khác nhau. Lụa nhuộm xong được đem đi giặt, sau đó sẽ được các nghệ nhân thực hiện công đoạn sấy lụa. Trước đây, điều kiện thời tiết thuận lợi, có nhiều không gian thì lụa được nhuộm xong mang ra phơi dưới ánh nắng mặt trời. Lụa sấy xong sẽ lên màu theo đúng như lúc nhuộm, các cây lụa sau đó sẽ được trưng bày hoặc giao cho các đại lý chuyên về tơ lụa.

Có tận mục sở thị mới thấm thía sự vất vả của người thợ dệt lụa để cho ra đời được một mảnh lụa. “Một nong tằm bằng năm nong kén, một nong kén bằng chín nén tơ”. Ngày nay, Hà Đông không còn đất để trồng dâu nuôi tằm, và cũng theo xu hướng chuyên môn hóa của các nghề thủ công, tơ tằm được nhập về từ các vùng chuyên trồng dâu, nuôi tằm và làng lụa Vạn Phúc tiếp tục biến hóa nó thành những sản phẩm lụa.

Chia sẻ

• Đã sao chép