Check In Việt Nam (P.13): Vẻ đẹp Mộc Mạc Của đôi “Guốc Mộc” Việt ...

Chưa rõ mốc thời gian ra đời cũng như chủ nhân đã sáng tạo nên di sản văn hóa giản dị, mộc mạc này nhưng chắc chắn đó là sản phẩm văn hóa do người Việt sáng tạo nên từ rất xa xưa. Truyền thuyết dân gian Chín chúa tranh ngôi của Cao Bằng hay sách cổ Giao Châu ký của Trung Quốc (thế kỷ III) đều đã nhắc đến đôi guốc này.

Trước khi có các loại giày, dép bằng nhựa, bằng da như hiện nay, người Việt thường dùng tre, gỗ để làm guốc đi. Hình ảnh áo the, khăn xếp và đôi guốc mộc đã thành hình ảnh quen thuộc đối với người dân Việt. Vào những ngày giá rét, phụ nữ và đàn ông khi dự hội hay vào đám thường đi guốc gộc tre, còn trong nhà thì đi guốc gỗ mũi cong, quai tết bằng mây.

Từ đôi guốc bằng gộc tre, quai mây cốt để bảo vệ đôi chân khỏi mưa nắng thuở ban sơ, đến các loại bằng gỗ trong vườn nhà như de, mỡ, dàng dàng rồi mít, tràm, cao su, xoan, thông,… những người thợ tài hoa đã không ngừng cải tiến về kiểu dáng và chất liệu để đôi guốc ngày càng bền hơn, thon gọn và có tính thẩm mỹ hơn.

Quai guốc thay đổi từ dây mây sang vải rồi cao su và để có được một chiếc guốc hoàn chỉnh, đôi bàn tay của người thợ phải rất kỳ công, từ khâu cưa lộn mặt để ra hình thù chiếc guốc đến xử lý gỗ, tiếp đó là chà nhám, sơn, đánh bóng, vẽ, đế, quai...

Guốc mộc cấu tạo đơn giản mà bất cứ ai, dù hoàn cảnh nào đều có thể lựa cho mình một đôi guốc phù hợp. Người nghèo đi guốc gỗ xoan, mỡ, dàng dàng mộc mạc với một chiếc quai bằng da trâu vắt từ bên này qua bên kia và thân guốc chỉ được đẽo đơn giản cho vừa bàn chân. Những bậc giàu sang quyền quý thì guốc không đơn thuần chỉ là vật dụng để bảo vệ đôi chân mà nó thực sự trở thành một thứ phục trang để tôn thêm phong cách, biểu đạt gu thẩm mỹ của chủ nhân. Họ thường dùng guốc gỗ mít, gỗ tràm, hương hay gỗ thông có sơn son thếp vàng, khảm trai, bịt quai gấm, đế lót cao su mỏng để bước đi thêm quý phái, thanh cao...

Lộc cộc khắp ngõ dưới làng trên, đôi guốc mộc đã thành một dấu ấn thiêng liêng khó phai mờ trong tâm hồn của nhiều thế hệ người Việt. Từ tiếng guốc loẹt quẹt của mấy cụ già mắt kém; tiếng guốc khua chẵn nhịp, đĩnh đạc của ông đồ; đến tiếng thả bước lách cách, thẹn thùng của các chị, các cô; rồi tiếng guốc vang rộn ràng, huyên náo của lũ trẻ hiếu động,... tất cả tạo nên hơi thở thân quen của cuộc sống làng quê tự bao đời.

Ở Hà Nội có hai làng chuyên đóng guốc là Kẻ Giày (xã Liên Trung, huyện Đan Phượng) và làng Yên Xá (xã Tân Triều, huyện Thanh Trì). Trong đó, làng Yên Xá được ví như “kinh đô” của nghề guốc, nơi cung cấp một lượng guốc lớn cho khắp vùng Hà Đông, Hà Nội.

Làng nghề guốc mộc Bình Nhâm (xã Bình Nhâm, huyện Thuận An, tỉnh Bình Dương) cũng là một trong những làng nghề guốc mộc nổi tiếng vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Trải qua không ít những thăng trầm trong lịch sử, song nghề guốc mộc đã dần lấy lại được vị thế nhất định trong thị trường. Hiện nay hàng trăm ngàn đôi guốc mộc đã được xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc,… mỗi năm.

Bà Nguyễn Thị Liên là một người chuyên bán guốc mộc ở chợ Bến Thành (TP. Hồ Chí Minh), năm nay bà Liên đã hơn 70 tuổi dù trải qua rất nhiều biến cố nhưng bà vẫn quyết giữ lấy nghề. Hiện nay đây là sạp bán chuyên guốc mộc duy nhất của chợ Bến Thành.

Có nhiều khách nước ngoài đến Sài Gòn mấy lần đều ra hàng guốc bà Liên mua vài đôi làm quà, lâu dần thành khách quen. Trong gian hàng, bà treo bảng giá, ghi thế nào bán đúng thế đó, không phân biệt giá cho du khách nước ngoài hay trong nước. Nhờ những người như bà Liên mà nghề guốc mộc đã có thể vượt qua được những thời khắc khó khăn và giữ được nghề cho đến ngày nay. Và giờ đây, đôi guốc mộc đã trở thành biểu tượng văn hóa của dân tộc Việt Nam. Guốc mộc là món quà lưu niệm được khách du lịch rất ưa thích mỗi khi đến Việt Nam.