Cơ Chế Phát Triển Sạch - Báo Nhân Dân

Ðối phó thách thức này, Nghị định thư Kyoto ra đời tháng 12-1997 với quy định bắt buộc 39 nước phát triển giảm phát thải khí GHG xuống 5% so với mức phát thải năm 1990. Ðể tạo thuận lợi cho các nước phát triển thực hiện nghĩa vụ đó, một số "cơ chế mềm dẻo" đã được đưa ra, trong đó có Cơ chế phát triển sạch (CDM).

Ngay từ đầu, CDM đã được cả các nước phát triển và đang phát triển (ÐPT) đặc biệt quan tâm, vì cơ chế này cho phép các nước phát triển đạt được một phần nghĩa vụ của mình thông qua các dự án giảm phát thải tại các nước ÐPT.

Lượng khí GHG thu được từ mỗi dự án CDM được đo bằng đơn vị chuẩn là "lượng giảm phát thải được công nhận" (CER) (1 CER = 1 tấn CO2). Các doanh nghiệp ở các nước phát triển, nếu phải đầu tư đổi mới công nghệ trong nước với chi phí rất tốn kém mà hiệu quả không cao, thì có thể đầu tư những dự án CDM ở những nước ÐPT, nơi trình độ công nghệ chưa cao, môi trường chưa bị ô nhiễm nặng, với chi phí đầu tư thấp hơn nhiều.

Ðổi lại, họ nhận được chứng chỉ CER để áp dụng vào chỉ tiêu cắt giảm phát thải ở nước mình. Ðối với các nước ÐPT, CDM là cơ hội cải thiện tình hình kinh tế, xã hội và môi trường từ nguồn tài chính và công nghệ tiên tiến, được chuyển giao từ những dự án CDM, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Ở mức độ toàn cầu, thông qua các dự án giảm phát thải, CDM có thể khuyến khích đầu tư quốc tế, cung cấp các nguồn lực cần thiết cho tăng trưởng kinh tế ở nhiều nơi, nhiều khu vực trên thế giới.

Sau khi Nghị định thư Kyoto chính thức có hiệu lực từ tháng 2-2005, các CER bắt đầu được mua bán trên thị trường như một loại hàng hóa. Ðến nay đã có hơn 3.000 dự án CDM được các nước đưa ra, trong đó có hơn 1.100 dự án đã được Ban điều hành CDM thuộc LHQ duyệt đăng ký với hơn 200 triệu chứng chỉ CER nhận được trung bình hằng năm.

Dự đoán đến hết năm 2012 (khi Nghị định thư Kyoto hết hiệu lực), các dự án CDM sẽ thu được tổng cộng hơn 2,7 tỷ chứng chỉ CER, nghĩa là giảm được tổng lượng khí GHG quy đổi tương đương hơn 2,7 tỷ tấn CO2. Ngành năng lượng thu hút nhiều dự án CDM nhất, chiếm 54% tổng số dự án, sau đó là các ngành xử lý và tiêu hủy chất thải (20%), xử lý phát thải từ chất đốt (8%).

Châu Á - Thái Bình Dương hiện là khu vực sôi động nhất về các dự án CDM, với hơn 700 dự án đã đăng ký. Ấn Ðộ có nhiều dự án đã đăng ký nhất (21%). Trung Quốc nhận được số chứng chỉ CER nhiều nhất (51%). Các nước đầu tư CDM nhiều nhất là Anh, Thụy Sĩ, Hà Lan, Nhật Bản. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2007 kim ngạch mua bán chứng chỉ CER của các dự án CDM tăng gấp đôi, đạt 13 tỷ USD. Tổng đầu tư của các dự án CDM đến nay là 59 tỷ USD.

Mặc dù CDM mang lại lợi ích lớn cho cả các nước phát triển, ÐPT cũng như sự phát triển bền vững toàn cầu, nhưng việc thực hiện cơ chế này đang đứng trước những thách thức không nhỏ. WB dự báo số dự án CDM mới gần như không tăng trong năm nay, sẽ giảm một nửa vào năm tới và đến năm 2010 giảm còn gần bằng không.

Nhiều chuyên gia cho rằng, những quy định chặt chẽ của Ban điều hành CDM thuộc LHQ đã làm chậm quá trình xét duyệt các dự án. Trong 1.100 dự án đã đăng ký, mới có hơn 300 dự án nhận được các chứng chỉ CER. Hơn một nửa số dự án này liên quan việc giảm phát thải khí mê-tan CHF3 (loại khí GHG độc hại nhưng dễ loại bỏ bằng công nghệ rẻ) từ quá trình sản xuất các chất làm đông lạnh và nhựa thông.

Quy định chặt chẽ về cấp chứng chỉ CER khiến các nhà đầu tư từ các nước phát triển và các nước ÐPT nhận đầu tư thường chỉ tập trung vào những lĩnh vực dễ nhận chứng chỉ CER.

Cũng đã xuất hiện hiện tượng tiêu cực ở một số nước ÐPT đã có tăng trưởng kinh tế nhanh và nhu cầu cấp bách xử lý tình trạng ô nhiễm nặng ở các nhà máy, nhưng không chủ động áp dụng công nghệ sạch hơn mà vẫn duy trì các cơ sở gây ô nhiễm nặng để lập dự án CDM thu hút đầu tư.

Vẫn còn nhiều khó khăn trong việc tìm cam kết quốc tế mới thay thế Nghị định thư Kyoto sẽ hết hiệu lực vào năm 2012, vấn đề đã được cộng đồng quốc tế nêu ra trong năm 2007 và là một chủ đề lớn của Hội nghị cấp cao G-8 năm nay.

Cùng với triển vọng không rõ ràng của thời "sau Nghị định thư Kyoto" là tương lai bấp bênh của CDM.

Tô Minh