Đền Cờn Từ Truyền Thuyết đến Lịch Sử Và Lễ Hội Truyền Thống

Trang chủ » Sự Tích đền Cờn Ngoài » Đền Cờn Từ Truyền Thuyết đến Lịch Sử Và Lễ Hội Truyền Thống

Có thể bạn quan tâm

Người Nghệ An thường có câu “Nhất Cờn, nhì Quả, tam Mã, tứ Trưng”, đó là câu nói chỉ bốn ngôi đền thiêng ở Nghệ An, trong đó đền Cờn được xếp vào loại thiêng nhất. Đây là ngôi đền có nền tảng lịch sử lâu đời với nhiều truyền thuyết được truyền miệng đến ngày nay.

Đền Cờn nằm bên bờ sông Mai (nguồn:internet)

Từ truyền thuyết đến lịch sử

Đền Cờn thờ Tứ vị Thánh Nương, một loại hình tín ngưỡng dân gian phổ biến ở Nghệ An và Thanh Hóa. Về tục thờ Tứ vị Thánh Nương ở đây có rất nhiều truyền thuyết về các Bà, tuy nhiên phố biến có một truyền thuyết như sau: “Các Thánh nương là ba mẹ con Công chúa nước Nam Tống làThái hậu Dương Nguyệt Quả, hai Công chúa Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu. Năm Thiệu Bảo thứ nhất (1229), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu trung thần nhà Nam Tống đưa vua Đế Bính, gia quyến cùng binh sỹ hơn 800 người lên thuyền ra biển chạy trốn, bị quân Nguyên truy sát gấp rút lại gặp sóng to gió lớn, vua tôi Nam Tống chết chìm ở biển Đông. Thi thể 3 mẹ con Công chúa trôi dạt vào cửa Tráp (cửa Càn). Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối nhưng mặt mũi hồng tươi, xiêm y quý tộc, đặc biệt tỏa ra mùi thơm như lan như quế nên lấy làm lạ, bèn chôn cất và lập miếu thờ, sau đó mỗi khi ra khơi đến cầu khẩn đều thấy linh nghiệm”(1).

Các bậc cao niên hành lễ (ảnh: internet)

Từ truyền thuyết đó, đối chiếu với lịch sử Việt Nam cuốn Đại Việt sử ký toàn thư có đoạn chép về sự kiện này như sau “Kỷ Mão Thiên Bảo năm thứ 1 (1279), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, quân Tống thua, Tả thừa Tướng nhà Tống là Lục Tú Phu cõng vua Tống nhảy xuống biển chết; Hậu cung và các quan chết theo rất nhiều. Qua 7 ngày xác nổi lên mặt biển đến hơn 10 vạn người. Xác vua Tống cũng ở đấy”(2).

Người dân đến hành hương tại lễ hội đền Cờn (ảnh: internet)

Không những được dựng nên từ những truyền thuyết, ngôi đền có lịch sử hình thành được các sử gia ghi chép lại trong những bộ sử lớn như sau. Theo Đại Việt sử ký toàn thư đền Cờn được xây dựng vào năm 1312, một năm sau khi hoàng đế Trần Anh Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành (1311). Trong chuyến hành quân, trên đường đi nhà vua đã dừng đoàn chiến thuyền tại cửa Càn (nay là cửa Cờn). Nửa đêm chiêm bao thấy có thần nữ khóc và nói: “thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp sóng to chết đuối trôi dạt đến đây, thượng đế phong cho làm thần biển đã lâu, nay thấy bệ hạ đem quân đi thiếp xin giúp đỡ lập công. Khi thức dậy vua cho gọi các cố lão ở đấy hỏi sự thực, ban tế một tuần rồi đi, thì thấy biển không nổi sóng, tiến thẳng đến thành Chà Bàn, bắt được vua Chiêm đem về. Đến nay sai hữu ty lập đền, tuế thờ cúng tế”(3). Sau khi chiến thắng trở về nhằm ghi nhớ công đức của các vị thánh nương nên “năm 1312 vua sai lập đền thờ ở cửa biển Cần Hải (nguyên trước là Càn Hải vì tránh tên húy nên đổi lại thành Cần Hải) Cửa Cờn ngày nay”(4).

Lễ hội truyền thống

Theo Kho tàng lễ hội cổ truyền Việt Nam, Hội chính đền Cờn diễn ra từ ngày 15 đến 21 tháng Giêng, tuy nhiên ngày nay chính hội diễn ra vào ngày 21 tháng Giêng. Mặc dù vậy, công cuộc chuẩn bị tập duyệt đã được nhân dân tiến hành từ những ngày đầu tháng Giêng.

Ngày mồng 6 tháng Giêng làng tiến hành cuộc tế xuân đầu tiên để chuẩn bị cho vào hội chính thức. Cuộc tế diễn ra rất linh đình với đồ tế là “lợn bồi trâu” tức là 5 con trâu thịt bỏ ruột, 5 con lợn cũng bỏ ruột được đặt trên lưng 5 con trâu. Sáng ngày 7 tháng Giêng, tiến hành tế bánh dầy, bánh được làm to, cao, hết rất nhiều gạo. Mỗi giáp đều phải làm bốn chiếc “bánh giống”, bánh này được đem ra đền thờ các vị thánh, sau đó chia cho ông trưởng giáp 2 chiếc, 2 chiếc còn lại đem chia cho bà con trong giáp.

Một cảnh trong tục chạy Ói (ảnh: internet)

Sau hai ngày tế bánh là thời gian của các trai làng đi mừng, tức là chia thành từng nhóm đi quyên tiền bạc, vật chất của bà con trong làng, không khí sôi nổi của lễ hội kéo dài cho đến ngày rằm tháng Giêng. Ngày 15 tháng giêng làm lễ “nghiềm quân”, tức là rước tất cả đồ thờ cúng như kiệu, tàn, lọng, chấp kích… ra để kiểm điểm lại xem thiếu hụt, hỏng như thế nào. Mọi thứ được bày biện, lắp ráp, lau chùi bóng loáng, cờ quạt được treo lên, xếp theo hàng lối rực rỡ cả một khu đền. Ngày 16 tháng Giêng người dân tổ chức rước một kiệu có 4 tàn vàng che, lên chùa thăm sư ông, tượng trưng như thánh lên chùa vấn an Phật. Ngày 17 tháng Giêng rước một kiệu, được các nữ đảm trách có tám tàn che và các đồ thờ khác đặt ở ngoài chợ.

Đua thuyền trên dòng sông Mai, một phong tục không thể thiếu đối với cư dân làng biển Quỳnh Phương (ảnh: internet)

Trong suốt ba ngày ba đêm 17, 18, 19 tháng Giêng làng tổ chức hát bội rất đông vui, mỗi ngày kiệu được một hoặc hai phường bán hàng ở chợ ủng hộ hương, đăng, trầu, rượu. Thậm chí họ còn có thể lo cả tối vui của cả ngày hôm đó, cho nên vào những ngày này cả khu vực chợ là một sân khấu hội rất lớn và đông vui không kể xiết. Tất cả diễn ra vui vẻ cho đến ngày 20 tháng Giêng. Các kiệu cùng nghi trượng được rước tập trung vào ngày 20 tháng Giêng, chờ ở đây để chuẩn bị chạy Ói, đây là một hình thức trượng trưng để diễn tả lại sự tích “hai làng tranh nhau bài vị”.

Sáng ngày 21 tháng Giêng, mọi thủ tục đã tiến hành xong. Trong đền tiếp tục tế lễ. Các trò vui hôm trước diễn ra chủ yếu ngoài chợ thì nay dồn vào đền, mà nổi bật là đua thuyền trên dòng sông Mai trước đền. Ngoài đua thuyền còn có những trò chơi khác như đánh đu, đấu vật, cờ người…

Lễ hội kết thúc trong không khí tưng bừng của mùa xuân, báo hiệu một năm mới an lành hạnh phúc, cầu cho một năm ra khơi bình an với tôm cá đầy khoang.

Thu Nhuần (tổng hợp)

Nguồn:

(1).http://vanhoanghean.com.vn/chuyen-muc-goc-nhin-van-hoa/nhung-goc-nhin-van-hoa/tim-hieu-su-hinh-thanh-truyen-thuyet-tu-vi-thanh-nuongqua-cac-nguon-thu-tich-truyen-thuyet-dan-gian-va-tuc-tho-cung

(2, 3, 4). “Đại Việt sử ký toàn thư” , tập 2, nxb Văn hóa Thông tin, 2006.

(5). Nhiều tác giả, “Kho tàng Lễ hội cổ truyền Việt Nam”, nxb Văn hóa dân tộc, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, Hà Nội, 2000.

Từ khóa » Sự Tích đền Cờn Ngoài