Địa Danh Kỳ Lạ “Đám Lá Tối Trời” - Tạp Chí Văn Hóa Nghệ Thuật

“Đám lá tối trời” là địa danh kỳ lạ của 4 tỉnh gồm Long An, Tiền Giang, Trà Vinh và Sóc Trăng ở Tây Nam Bộ, trong đó nổi tiếng nhất là “Đám lá tối trời” ở vùng Gò Công Đông, Tiền Giang - nơi gắn liền với anh hùng dân tộc Trương Định, thủ lĩnh phong trào chống Pháp thế kỉ XIX.

Đền thờ Anh hùng dân tộc Trương Định ở thị xã Gò Công, tỉnh Tiền Giang

Tại địa phận xã Nhựt Ninh, huyện Tân Trụ, Long An có một khu vực dừa nước rậm rạp, từng được gọi là “Đám lá tối trời”. Năm 1945, nơi này được chọn làm căn cứ cách mạng của tỉnh.

Năm 1948, thực dân Pháp huy động lượng lớn xe bọc thép và tàu chiến bao vây tiêu diệt căn cứ. Tuy nhiên, chúng liên tiếp thất bại vì gặp phải địa hình phức tạp, phía dưới thì sình lầy, trên thì âm u, rậm rạp như mê hồn trận. Trong trận càn năm 1966, căn cứ được bảo vệ an toàn, còn quân địch bị thiệt hại nặng nề.

Vùng đất này còn nổi tiếng với chuyện ông Nguyễn Văn Thanh, thường gọi là Chín Thanh, nhà ở cạnh “Đám lá tối trời”, đắp đất xây dựng pháo đài. Suốt ngày đêm, ông Chín Thanh loay hoay đào đắp nên một ụ đất cao, vừa đắp vừa dùng chày nện thật chặt. Mất 3-4 tháng, ông đắp được cái tháp hình vuông, cao khoảng chục mét, như một cái lò nung gạch. Ông làm một đường bậc thang xoắn ốc từ đỉnh xuống đáy tháp. Xung quanh tháp, ông nặn đắp nhiều tượng Phật. Ông tin rằng làm như vậy có thể xua bom đạn.

Công trình kỳ lạ nhưng vô hại này, trớ trêu thay, bị người Mỹ cho là “pháo đài”, còn các phi công Mĩ lại gọi là “mục tiêu X”. Có giai đoạn, cả một vùng suốt đêm ngày rung chuyển vì Mỹ thả bom vào “pháo đài”. Trong khi các phi công Mỹ căng mắt nhìn “mục tiêu X” để ném bom và nơm nớp lo sợ bị bắn trả từ trong pháo đài, ông bình thản uống nước trà trong tháp. Sau mỗi đợt bom dội phá, ông ra xem chỗ nào bị sứt mẻ thì đào đất mang về đắp vá, nện lại như cũ.

Ấp Hòa Bình, xã Hòa Tú 2, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng cũng được người dân trong địa phương gọi là “Đám lá tối trời”. Thời kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, nơi này vốn là rừng dừa nước ngút ngàn nên được chọn làm căn cứ cách mạng. Quân Mỹ nhiều lần càn quét căn cứ nhưng bất thành, đành rải chất hóa học làm cháy một phần diện tích dừa nước. Ấp Hòa Bình trước đây kinh tế khó khăn nhưng hiện nay kinh tế hạ tầng phát triển, đời sống nhân dân ngày một nâng cao.

Ở xã Nhị Long, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh cũng có địa danh “Đám lá tối trời”, là căn cứ cách mạng thời kháng chiến chống Mỹ.

Đặc biệt khi nói đến địa danh “Đám lá tối trời”, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến vùng đất xã Gia Thuận, huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang nơi ruộng đồng mênh mông và đông đúc dân cư này khoảng 200 năm trước là một bãi sình lầy hoang vu, cây cối um tùm, đầy rắn rết và dã thú.

Xã Gia Thuận, huyện Gò Công Đông gắn liền với người anh hùng Trương Định (hay Trương Công Định, Trương Đăng Định). Trương Định sinh năm 1820, ở phủ Bình Sơn, Quảng Ngãi (nay là xã Tịnh Khê, TP Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi). Năm 24 tuổi, ông theo cha là Trương Cầm, người giữ chức Chưởng lý Thủy sư, vào Gia Định.

Năm 1850, hưởng ứng chính sách khai hoang của triều đình, Trương Định đã đứng ra chiêu mộ khoảng 500 dân nghèo khai hoang lập ấp ở Gò Công, Gia Định. Với công lao đó, ông được triều đình Huế phong chức Quản cơ, hàm Lục phẩm, nên dân chúng còn gọi ông là Quản Định.

Năm 1859, quân Pháp đánh chiếm thành Gia Định, ông đem nghĩa binh dưới trướng lên đóng quân ở Thuận Kiều (Gia Định), lập được nhiều chiến công. Đầu năm 1861, Pháp tấn công Gia Định lần thứ hai, Trương Định đem quân phối hợp với tướng Nguyễn Tri Phương giữ chiến tuyến Chí Hòa. Khi Đại đồn Chí Hòa thất thủ, ông lui về Gò Công, chiêu binh ứng nghĩa, trấn giữ vùng Gia Định - Định Tường.

Năm 1862, triều đình Huế phong Trương Định chức phó lãnh binh tỉnh Gia Định. Phong trào khởi nghĩa của Trương Định dâng lên khắp nơi, thu hút đại bộ phận nhân dân tham gia. Ông tổ chức lực lượng, triển khai tác chiến trong các vùng Gò Công, Tân An, Mỹ Tho, Chợ Lớn, Sài Gòn, Đồng Tháp Mười và kéo dài đến tận biên giới Campuchia.

Ngày 5/6/1862, triều đình Huế ký kết hòa ước với thực dân Pháp, ra lệnh tất cả các lực lượng chống Pháp phải bãi binh. Trương Định kháng mệnh vua, rút về Gò Công, đóng quân tại “Đám lá tối trời”, xưng là Trung thiên Tướng quân và được nhân dân tôn là Bình Tây Đại Nguyên soái, tiếp tục lãnh đạo phong trào kháng Pháp. Tại đây, ông đã tổ chức nhiều cuộc phục kích, đánh tiêu hao sinh lực địch.

Ngày 19/8/1864, một thuộc hạ dưới trướng Trương Định là Huỳnh Công Tấn phản bội chủ tướng, dẫn đường cho quân Pháp bất ngờ bao vây đánh úp. Bản doanh “Đám lá tối trời” thất thủ, các nghĩa quân bị quân Pháp tàn sát. Trương Định bị trọng thương và rút gươm tự sát vào rạng sáng ngày hôm sau, khi ấy ông mới 44 tuổi.

Sau ngày “Đám lá tối trời” thất thủ, bản doanh trong rừng dừa nước vốn dĩ đã u tịch càng trở nên hoang vắng, thê lương. Cũng từ đó, dân gian lưu truyền những câu chuyện kỳ quái, ma mị về chốn đầm hoang rừng vắng này. Chuyện kể rằng, vì bị những kẻ phản bội cùng màu da, giống nòi bán đứng nên nghĩa quân mới bị đánh úp dẫn đến kết cục thảm bại. Những nghĩa binh chết trận trở thành những oan hồn uổng tử mang mối hận thù không thể siêu thoát.

Thiên hạ đồn rằng cứ đêm đêm, ở “Đám lá tối trời” lại nghe tiếng gào thét, tiếng binh đao va chạm. Có lúc lại nghe tiếng chân rầm rập như thiên binh vạn mã rầm rộ kéo đi, lúc lại nghe ngựa hí người la và tiếng trống trận. Có một vài người gan dạ đã rủ nhau đi xuồng nhỏ, vào gần “Đám lá tối trời” ở lại thử một đêm. Thế nhưng, điều lạ lùng là những người này hôm sau trở về dù có ai hỏi gì cũng chỉ im lặng, buồn bã và lắc đầu…

Theo năm tháng, sau bao cuộc cầu siêu kinh kệ của những bậc chân đạo, oán khí của xứ này dần tiêu tan, ở “Đám lá tối trời” không còn nghe những chuyện ma quái nữa. Song, ám ảnh những chuyện xưa tích cũ, người dân vẫn e ngại đặt chân đến vùng rừng lá đó, đặc biệt là sau giờ xế bóng. Lợi dụng điều này, nhiều toán cướp đem vàng bạc đến giấu ở đây, bọn trộm trâu bò cũng mang “chiến lợi phẩm” về làm thịt.

Những lương dân không tiền đóng thuế cho quân Pháp cũng tìm đến đây ẩn mình. Và cũng chính tại nơi này, nhân dân vùng Bến Tre – Gò Công sau đó chọn làm căn cứ trong phong trào kháng Pháp. Sự bí hiểm, phức tạp của vùng rừng hoang, khiến cho quân giặc bao phen điêu đứng. Sau này hòa bình, khung cảnh rừng vắng âm u dần được thay thế bằng ruộng đồng tốt tươi trù phú, dân cư ngày một đông đúc.

Ngày nay, công lao của bao lớp tiền nhân ngã xuống cho đất này vẫn được nhân dân khắc ghi, trong đó có thủ lĩnh Trương Định và những người kháng Pháp năm xưa. Anh hùng dân tộc Trương Định được người dân lập mộ và đền thờ tại thị xã Gò Công, xã Gia Thuận, huyện Gò Công Đông, nơi “Đám lá tối trời”. Năm 2007, trên quê hương Tịnh Khê, tỉnh Quảng Ngãi, đền thờ anh hùng dân tộc Trương Định cũng được hoàn thành.

Năm 2004, chuỗi địa danh liên quan đến cuộc khởi nghĩa của Anh hùng dân tộc Trương Định, như di tích “Ao Dinh”, “Đám lá tối trời”, “Đền thờ Trương Định”… ở huyện Gò Công Đông đã được công nhận là Di tích cấp quốc gia.

Tác giả: Trần Trọng Triết

Nguồn: Tạp chí VHNT số 471, tháng 8-2021