Dịch Giả Đoàn Tử Huyến Qua đời - VnExpress Giải Trí

Ông từng bị tai biến bốn năm trước, phải tiến hành mổ não nên sức khỏe suy giảm. Sau cơn bạo bệnh, ông vẫn miệt mài làm việc, tái bản bảy cuốn văn học Nga nổi tiếng, gồm: tiểu thuyết Nghệ nhân và Margarita (M.Bulgakov), tập tản văn Giọt rừng (Mikhail Prisvin), tiểu thuyết Trái tim chó (Mikhail Bulgakov), truyện dài Đêm sau lễ ra trường (Vladimir Tendryakov), tiểu thuyết Đấng cứu thế (Miguel Otero Silva), tập truyện ngắn Những ô cửa màu xanh (Nhiều tác giả), tập truyện ngắn Khóm hoa tử đinh hương (Nhiều tác giả).

Sinh năm 1952 tại Hà Tĩnh, sau khi tốt nghiệp phổ thông, Đoàn Tử Huyến được chọn đi học ở Liên Xô (cũ). Về nước, ông giảng dạy tại Đại học Sư phạm Hà Nội một thời gian rồi chuyển sang làm biên tập văn học Nhà xuất bản Lao Động, Phó Tổng biên tập Tạp chí Văn học nước ngoài của Hội Nhà văn Việt Nam. Sau đó, ông thành lập Nhà sách Đông Tây và phát triển thành Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây. Ông có vợ là giáo viên dạy tiếng Nga và hai người con - một trai một gái.

Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên nói ông là dịch giả xuất sắc, có công đưa nhiều tác phẩm văn học Nga kinh điển vào Việt Nam từ thập niên 1990. Dịch giả Lê Bá Thự nói: "Đoàn Tử Huyến là một trong những cây đa, cây đề trong làng dịch thuật Việt Nam. Có ngày, đam mê anh dịch 40 - 50 trang liền". Ông thường chọn các tác giả tiêu biểu, có tư tưởng cấp tiến.

Tiểu thuyết tiêu biểu trong sự nghiệp dịch thuật của ông là Nghệ nhân và Margarita, tác giả M.Bulgakov. Cuốn sách từng đoạt giải thưởng của Hội Nhà văn năm 2008, cũng là tác phẩm ưng ý nhất của Đoàn Tử Huyến. Ngoài ra, ông dịch tiểu thuyết Những quả trứng định mệnh, Trái tim chó... của tác giả này. Ông đã dịch xong mấy chục trang tiểu thuyết Lolita của Nabokov nhưng nghe tin Dương Tường cũng chuyển ngữ cuốn này, ông gác lại. Năm 2015, ông hiệu đính bản Truyện Kiều tiếng Nga, do Vaxili Popov dịch thơ.

Năm 1996, ông có công hồi sinh tờ Văn học nước ngoài của Hội Nhà văn Việt Nam, sau vài năm ấn phẩm ngừng phát hành. Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên gọi ông là "linh hồn" của tạp chí, là người trực tiếp xây dựng nội dung, tổ chức bản thảo, đưa ra định hướng phát triển...

Ngoài sự nghiệp dịch thuật, ông còn kinh doanh sách, là một trong những người theo đuổi mô hình nhà sách tư nhân khá sớm, từ đầu những năm 1990. Nhà sách Đông Tây do ông sáng lập chọn dịch, in ấn nhiều tác phẩm có giá trị. Năm 2008, khi nhạc sĩ Trịnh Công Sơn qua đời, ông cùng Nguyễn Thuỵ Kha, Nguyễn Trọng Tạo biên soạn tuyển tập Một cõi Trịnh Công Sơn, cung cấp cái nhìn khái quát về cuộc đời, sự nghiệp nhạc sĩ. Cùng năm ấy, Đoàn Tử Huyến đứng lên phát hành tập thơ Gửi lời thời gian, Anh Ngọc trường ca của nhà thơ Anh Ngọc. Ông Anh Ngọc cho biết: "Tôi chưa từng nghĩ đến việc ra mắt sách và cũng chẳng biết làm thế nào. Ông Đoàn Tử Huyến lại giúp tôi lên ý tưởng tổ chức, danh sách khách mời...". Phó Giáo sư, Tiến sĩ sử học Chương Thâu nói nếu không có Đoàn Tử Huyến đầu tư, bộ Phan Bội Châu toàn tập gồm 10 cuốn khó mà ra đời.

Từ năm 1999, ông thành lập Trung tâm Văn hóa Đông Tây, trực thuộc Hội nghiên cứu khoa học Đông Nam Á. Trung tâm trở thành tụ điểm giao lưu văn hóa của giới văn nghệ. Thư viện - cà phê sách Đông Tây ở Cầu Giấy, Hà Nội của ông cũng là nơi gắn bó với nhiều thế hệ sinh viên. Nhà thơ Anh Ngọc nhớ Đoàn Tử Huyến là người phóng khoáng, quảng giao, được nhiều người quý mến, tôn trọng. Vì thường ở quán cà phê Đông Tây cả ngày, ông hay đùa với bạn bè: "Các ông đến đây, cứ để tôi trông xe cũng được". Dịch giả Lê Bá Thự còn cảm kích Đoàn Tử Huyến và Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây từng tổ chức Hội nghị dịch thuật và trại dịch thuật ở Tuy Hòa (Phú Yên), năm 2003.

Ngoài đam mê văn chương, ông còn yêu thích nghệ thuật nhiếp ảnh, thích chụp sông núi và mặt người. Trong những buổi giao lưu, giới thiệu sách ở Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây, Đoàn Tử Huyến thường lặng lẽ ngồi một góc với chiếc máy ảnh, mái tóc lãng tử lòa xòa che đi một phần khuôn mặt. Ông từng ghi lại chân dung của nhiều nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu, chính khách, bạn bè thân thiết, những vị khách qua đường... Được sự giúp đỡ của nhiếp ảnh gia Trần Định, Đoàn Tử Huyến đóng khung các tác phẩm của mình trong một khuôn vuông mà ông gọi là "một khung lặng chứa đầy môi mắt". Đoàn Tử Huyến từng làm thơ nói về thú chơi ảnh của bản thân:

Ngó thiên hạ chơi ta cũng chơi. Ta chơi chân dung vuông mặt người: Một khung lặng chứa đầy môi mắt, Tưng tửng lai rai những ý lời...

Không gian văn hóa Đông Tây với một số quán cà phê, thư viện sách ở Hà Nội hiện tại do ông Đoàn Tử Hoan - em trai Đoàn Tử Huyến - quản lý. Độc giả có thể chiêm ngưỡng một số "khuôn mặt vuông" ông từng chụp được sắp đặt xen kẽ trên giá sách, như chứng nhân về sự tồn tại của người sáng lập nơi đây.

Hà Thu

• Đoàn Tử Huyến: ‘Tôi là người dám nghĩ dám làm’